Cağ Univ. Uzay Gozlem ve Arş. Merkezi, Tarsus-Mersin
Erzurum’da kurulması planlanan Doğu Anadolu Gozlemevi (DAG), Turkiye’nin kızılotesi (IR) dalgaboylarından gozlem yapacak ilk teleskopunu barındıracak. Bu teleskop aynı zamanda Dunya’da da IR teleskoplar arasında onemli bir yere sahip olacak.
Ulkemizdeki ceşitli universitelerimize dağılmış irili ufaklı 10’un uzerinde optik teleskop var. Bu teleskopların tamamı ışığın gorunur bolgesinde (0,4-0,7 mikron) gozlem yapmaktadır. Bu teleskopların en buyuğu ise, Antalya’da TUBİTAK Ulusal Gozlemevi (TUG)’ndeki, literaturde kısaca RTT olarak kısaltılan ve 1995’ten beri Turk-Rus ortaklığıyla işletilen, 150 cm ayna caplı teleskoptur. İkinci buyuk teleskop ise, 122cm caplı olup 2010 yılında Canakkale Univ. Ulupınar Gozlemevi’nde kurulmuştur ve halen deneme ve ayar gozlemleri surmektedir. Aynı mekana İstanbul Universitesi’nin 1m caplı teleskopu da konulacaktır.
Tum bu teleskoplar gorunur bolgede gorev yapmaktadırlar ve bu bolge dışındaki ışımalar icin uygun koşullar taşımazlar. Orneğin kırmızıdan daha uzun dalga boylarını (>0.7 mikron) iceren kızılotesi ışımaların kaynağı, yıldız yuzeyleri sıcaklıklarından (> 3-5 bin Kelvin), cok duşuk sıcaklıklara (10-20 Kelvin) kadar uzandığından, bu bolgede algılama ve kayıt icin farklı teknikler ve donanımlar gereklidir. Bir anlamda “ısının” doğrudan kaydı soz konusu olduğundan, bu dalgaboylarındaki astronomi gozlemlerinde, cevre, insan ve enstruman kaynaklı ışımalardan uzak kalınması (bu nedenle de gozlemevlerinin yukseklere inşası ve gozlem yapacak aletlerin ozel olarak soğutulması) gereği vardır. Yani kızılotesi gozlemler icin, gorunur bolge gozlemlerinden cok daha ozel, donanım ve enstruman maliyeti yuksek, ozel cevre ve atmosfer koşulları gerekir.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), astronomi icin, TUG dışında kapsamlı bir yatırım icin Erzurum Ataturk Universitesi liderliğindeki bir gruba etud masrafları icin (2011 DPT Etud Projesi kod no: 2011K120230) olur vermiştir. Doğu Anadolu Gozlemevi (DAG) Teleskopu grubu web sitesinde (www.dag-tr.org) verilen bilgilere gore:
“2007 - 2010 yılları arasında [Erzurum Ataturk Universitesi'nde] yurutulen [2 adet] Bilimsel Araştırma Fonu Projeleri (Ataturk Universitesi-Fizik Bolumu, BAP No: 2007/33 ve 2008/109) kapsamında elde edilen atmosferik ve astronomik bulgular ile Meteoroloji Genel Mudurluğu'nden alınan bolgenin gecmiş ve guncel atmosferik ozellikleri incelendiğinde; Palandoken Dağı (3175 m) ve cevresindeki Karakaya Tepeleri'nin (3170 m ile Dunya'nın 4. en yuksek gozlemevi olacaktır) astronomik acıdan buyuk bir potansiyele sahip olduğu ve Dunya'nın en iyi zirvelerinden birisi olduğu anlaşılmıştır.”
Sonrasındaki calışmalar ve hazırlıklar cercevesinde (vurgular bize ait):
“Gozlemevi yerleşkesi olarak planlanan Karakaya Tepeleri'nin (~1500 donum) Ataturk Universitesi'ne tahsis işlemleri başlatılmıştır. Yerleşkenin altyapısal ozellikleri (yol, elektrik, su, iletişim, teleferik gibi)tamamlanmıştır. Karakaya Tepeleri'nin hem Erzurum şehir merkezine hem de Erzurum Havalimanı'na uzaklığı ~20 km olup, Ataturk Universitesi yerleşkesine uzaklığı ~10 km'dir. Zirveye kadar olan yolun son birkac km'si cift şeritli stabilize dağ yolu (kış aylarında kayak sporu icin kullanılabilmektedir) şeklindeyken geri kalan yolun tamamı asfalttır. Zirvede elektrik, telefon ve su kaynakları bulunmaktadır.
Karakaya Tepeleri'nin 2 ayrı zirvesine tepelerin eteğinde bulunan Konaklı Kayak Tesisleri'nden 4'er kişilikteleferik hattı da cekilmiş ve calışmaktadır. Erzurum şehrini doğrudan gormediği ve şehir ile arasında yukseklikleri ~2500 m olan tepeler olduğu icin ışık kirliliğinden uzaktır ve şehrin gelişme yonune de ters yonde bir konumdadır. Karakaya Tepeleri ve cevresinin ozellikle duşuk nem oranı ve ruzgar hızı, ruzgar yonundeki kararlılığı ve acık gun/gece sayısı da dikkate alındığında; bolgenin astronomik onemini ve cazibesi daha da artmaktadır. Yerleşke olarak secilen bu tepeler, coğrafik-topoğrafik ozelliklerinden dolayı buyuk caplı birkac teleskop barındırabilecek potansiyele sahiptir.
Buyuk bir gozlemevi kurulması icin kurumsal ve yoresel desteğe de sahip bu yerin değerlendirilerek, ulusal ve uluslararası buyuk caplı projeler sayesinde gokbilim araştırmacılarına ve bilim dunyasına acılması, ulkemizin uluslararası bilim dunyasında adının duyurulmasında buyuk katkı sağlayacaktır. Karakaya Tepeleri ozellikle atmosferik ve yapısal ozellikleri nedeniyle, Dunya'da zaten sayılı coğrafyada yapılabilenkızılotesi bolgesindeki gozlemlere cok uygundur. Bu koşullardaki bir coğrafya, buyuk caplı bir robotik teleskopla (~350 cm caplı gibi) ve ozellikle de kızılotesine duyarlı alıcılara sahip, modern ve uluslararası duzeyde bir gozlemevi ile değerlendirilmelidir.”
“Ataturk Universitesi onculuğunde ve diğer bolge universiteleri ortaklığında, Erzurum Valiliği’nin desteğiyle yurutulecek "Doğu Anadolu Gozlemevi (DAG)" projesi ile uluslararası boyutta buyuk yankı uyandırılacak ve DAG, dunyanın uzaya acılan 4. onemli kapısı olacaktır.”
Soz konusu sitede verilen bir listede, Samsun-Ankara-Adana doğusundaki hemen hemen tum universitelerimizle Astronomi bolumu bulunan tum Universiteler ve gozlemevleri yanında Azerbaycan’dan 2 Universite ve 1 gozlemevi, soz konusu girişimi destekleme ve calışmalarda yer alma kararı almıştır.
1-3 Nisan 2011 tarihlerinde Erzurumda yapılan Turkiye'de IR Astronomisi ve Doğu Anadolu Gozlemevi Calıştayı (http://dag-tr.org/Proje/T2011-Calistay) sırasında, secilecek teleskopun ozellikleri ve olası calışma konuları, Turkiye’nin tum ilgilenen universite ve araştırma merkezlerinden 50’yi aşkın astronomca tartışıldı. Ortaya cıkan goruş, tum katılımcıların “3,5 m sınıfından ve yakın ve orta kızılotesi bolgesi algılayıcılarla donatılmış bir teleskopun kuruluşu icin gerekli caba ve calışmayı ortaya koymaya hazır” oldukları oldu. Hazırlanan sonuc bildirgesi cabaların detaylandırılması konusunda gerekli adımları ortaya koyan bir belge olarak katılımcılarca (http://dag-tr.org/uploads/Proje/DAG_ Sonuc Bildirgesi.pdf) onaylandı. Nihai yatırımın DPT tarafından onaylanmasında onemli katkısı olacağı, Proje Yoneticisi (Ataturk Univ. Fizik Bol. Oğretim uyesi) Doc. Dr Cahit Yeşilyaprak tarafından ifade edildi.
Tum bu teleskoplar gorunur bolgede gorev yapmaktadırlar ve bu bolge dışındaki ışımalar icin uygun koşullar taşımazlar. Orneğin kırmızıdan daha uzun dalga boylarını (>0.7 mikron) iceren kızılotesi ışımaların kaynağı, yıldız yuzeyleri sıcaklıklarından (> 3-5 bin Kelvin), cok duşuk sıcaklıklara (10-20 Kelvin) kadar uzandığından, bu bolgede algılama ve kayıt icin farklı teknikler ve donanımlar gereklidir. Bir anlamda “ısının” doğrudan kaydı soz konusu olduğundan, bu dalgaboylarındaki astronomi gozlemlerinde, cevre, insan ve enstruman kaynaklı ışımalardan uzak kalınması (bu nedenle de gozlemevlerinin yukseklere inşası ve gozlem yapacak aletlerin ozel olarak soğutulması) gereği vardır. Yani kızılotesi gozlemler icin, gorunur bolge gozlemlerinden cok daha ozel, donanım ve enstruman maliyeti yuksek, ozel cevre ve atmosfer koşulları gerekir.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), astronomi icin, TUG dışında kapsamlı bir yatırım icin Erzurum Ataturk Universitesi liderliğindeki bir gruba etud masrafları icin (2011 DPT Etud Projesi kod no: 2011K120230) olur vermiştir. Doğu Anadolu Gozlemevi (DAG) Teleskopu grubu web sitesinde (www.dag-tr.org) verilen bilgilere gore:
“2007 - 2010 yılları arasında [Erzurum Ataturk Universitesi'nde] yurutulen [2 adet] Bilimsel Araştırma Fonu Projeleri (Ataturk Universitesi-Fizik Bolumu, BAP No: 2007/33 ve 2008/109) kapsamında elde edilen atmosferik ve astronomik bulgular ile Meteoroloji Genel Mudurluğu'nden alınan bolgenin gecmiş ve guncel atmosferik ozellikleri incelendiğinde; Palandoken Dağı (3175 m) ve cevresindeki Karakaya Tepeleri'nin (3170 m ile Dunya'nın 4. en yuksek gozlemevi olacaktır) astronomik acıdan buyuk bir potansiyele sahip olduğu ve Dunya'nın en iyi zirvelerinden birisi olduğu anlaşılmıştır.”
Sonrasındaki calışmalar ve hazırlıklar cercevesinde (vurgular bize ait):
“Gozlemevi yerleşkesi olarak planlanan Karakaya Tepeleri'nin (~1500 donum) Ataturk Universitesi'ne tahsis işlemleri başlatılmıştır. Yerleşkenin altyapısal ozellikleri (yol, elektrik, su, iletişim, teleferik gibi)tamamlanmıştır. Karakaya Tepeleri'nin hem Erzurum şehir merkezine hem de Erzurum Havalimanı'na uzaklığı ~20 km olup, Ataturk Universitesi yerleşkesine uzaklığı ~10 km'dir. Zirveye kadar olan yolun son birkac km'si cift şeritli stabilize dağ yolu (kış aylarında kayak sporu icin kullanılabilmektedir) şeklindeyken geri kalan yolun tamamı asfalttır. Zirvede elektrik, telefon ve su kaynakları bulunmaktadır.
Karakaya Tepeleri'nin 2 ayrı zirvesine tepelerin eteğinde bulunan Konaklı Kayak Tesisleri'nden 4'er kişilikteleferik hattı da cekilmiş ve calışmaktadır. Erzurum şehrini doğrudan gormediği ve şehir ile arasında yukseklikleri ~2500 m olan tepeler olduğu icin ışık kirliliğinden uzaktır ve şehrin gelişme yonune de ters yonde bir konumdadır. Karakaya Tepeleri ve cevresinin ozellikle duşuk nem oranı ve ruzgar hızı, ruzgar yonundeki kararlılığı ve acık gun/gece sayısı da dikkate alındığında; bolgenin astronomik onemini ve cazibesi daha da artmaktadır. Yerleşke olarak secilen bu tepeler, coğrafik-topoğrafik ozelliklerinden dolayı buyuk caplı birkac teleskop barındırabilecek potansiyele sahiptir.
Buyuk bir gozlemevi kurulması icin kurumsal ve yoresel desteğe de sahip bu yerin değerlendirilerek, ulusal ve uluslararası buyuk caplı projeler sayesinde gokbilim araştırmacılarına ve bilim dunyasına acılması, ulkemizin uluslararası bilim dunyasında adının duyurulmasında buyuk katkı sağlayacaktır. Karakaya Tepeleri ozellikle atmosferik ve yapısal ozellikleri nedeniyle, Dunya'da zaten sayılı coğrafyada yapılabilenkızılotesi bolgesindeki gozlemlere cok uygundur. Bu koşullardaki bir coğrafya, buyuk caplı bir robotik teleskopla (~350 cm caplı gibi) ve ozellikle de kızılotesine duyarlı alıcılara sahip, modern ve uluslararası duzeyde bir gozlemevi ile değerlendirilmelidir.”
“Ataturk Universitesi onculuğunde ve diğer bolge universiteleri ortaklığında, Erzurum Valiliği’nin desteğiyle yurutulecek "Doğu Anadolu Gozlemevi (DAG)" projesi ile uluslararası boyutta buyuk yankı uyandırılacak ve DAG, dunyanın uzaya acılan 4. onemli kapısı olacaktır.”
Soz konusu sitede verilen bir listede, Samsun-Ankara-Adana doğusundaki hemen hemen tum universitelerimizle Astronomi bolumu bulunan tum Universiteler ve gozlemevleri yanında Azerbaycan’dan 2 Universite ve 1 gozlemevi, soz konusu girişimi destekleme ve calışmalarda yer alma kararı almıştır.
1-3 Nisan 2011 tarihlerinde Erzurumda yapılan Turkiye'de IR Astronomisi ve Doğu Anadolu Gozlemevi Calıştayı (http://dag-tr.org/Proje/T2011-Calistay) sırasında, secilecek teleskopun ozellikleri ve olası calışma konuları, Turkiye’nin tum ilgilenen universite ve araştırma merkezlerinden 50’yi aşkın astronomca tartışıldı. Ortaya cıkan goruş, tum katılımcıların “3,5 m sınıfından ve yakın ve orta kızılotesi bolgesi algılayıcılarla donatılmış bir teleskopun kuruluşu icin gerekli caba ve calışmayı ortaya koymaya hazır” oldukları oldu. Hazırlanan sonuc bildirgesi cabaların detaylandırılması konusunda gerekli adımları ortaya koyan bir belge olarak katılımcılarca (http://dag-tr.org/uploads/Proje/DAG_ Sonuc Bildirgesi.pdf) onaylandı. Nihai yatırımın DPT tarafından onaylanmasında onemli katkısı olacağı, Proje Yoneticisi (Ataturk Univ. Fizik Bol. Oğretim uyesi) Doc. Dr Cahit Yeşilyaprak tarafından ifade edildi.
Bilimania
+1 Rep
__________________