Keith Chen, Yale Universitesinde ekonomi bolumunde gorev yapan bir profesor.
Keith Chen'in araştırması, maymunlara, para kullanmayı oğretmek ve bunun sayesinde topladığı bilgileri, bizlerin yani insanların, para ile olan ilişkisini karsılaştırıp, ceşitli sonuclar cıkarmak.
Araştırma, Yale Universitesinin maymun laboratuarında başlıyor. Bu laboratuarda 7 adet capuchin maymunları, bir ana ve bircok kucuk deney kafeslerinde, para kullanmayı oğreniyorlar. Para olarak, gumuş renkli, somun kullanılıyor. Surec gayet basit. Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para adını verdikleri somun veriliyor. Maymun oncellikle bu somunu kokluyor, ağzına goturuyor.
Bu aşamada bir tepsi icinde ceşitli yiyecekler getiriliyor: elma, uzum ve jell-o. Amac, bu 7 maymunun her birinin sevdiği yiyecek turunu bulmak ve bu yiyeceği elde etmek icin parayı kullanmalarını sağlamak. Deney kafesindeki maymun elmayı seciyor. Araştırmacılar, maymuna elmayı vermeden once, elinden parayı alıp, maymuna yiyeceği veriyorlar.
Bu surec haftalarca suruyor ve maymunlar birkac hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranın gucunu anlamaya başlıyorlar.
Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar, en cok tercih edilen yiyeceği oğrendikten sonra, yeni bir surec başlıyor: fiyatlandırma.
Bu yeni surecteki amac, maymunların, biz insanlar gibi rasyonel kararlar verip vermediğini bulabilmek. Boylece araştırmacılar, bircok maymunun tercihi olan jell-o'nun fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım somun ve uzumun fiyatını ise bir somun yapıyorlar. Buldukları sonuc ise gercekten ilginc. Maymunlar, deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama konusunda coğu zaman rasyonel davranıyorlar. Parasını, en cok yiyecek alabileceği şekilde harcamaya başlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih etmeye başlıyor.
Buraya kadar her şey guzel!
Gunlerden bir gun, yine ana kafesten, deney kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi icinde bulunan 12 somunu gorup, aniden cılgına donuyor. Paraların bulunduğu tepsiyi kapıp, ana kafese fırlatıyor ve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki butun maymunlar bir anda gokten para yağdığını gorup, yere duşen paraları kapışmaya başlıyorlar.
Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde gerceklesen ilk "banka soygunu" (maymunun tepsiyi calması) ve "hapishane kacışı" (maymunun deney kafesinden, ana kafese kacışı) olarak tanımlıyor.
Butun bu kaos icinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı geri almaya calışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hic gormemeyi tercih ettiğini soylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek maymunlardan biri, dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan somunlardan birini veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor!
Işin ilginc yanı bu iki maymunun "işi" bittikten sonra, dişi maymun "kazandığı" parayı araştırmacıya getirip, bununla uzum almaya calışıyor. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk " fuhuş" olarak tanımlıyor.
Universitenin araştırma etik bolumu, maymunlar uzerinde yapılan para araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gundelik yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekcesiyle, araştırmayı iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor.
__________________