Osmanlı Âlim ve evliyÂlarının en meşhûrlarından. Tefsîr, hadîs, fıkıh Âlimidir. 1516 (H.916) senesinde Isparta'da doğdu. Anadolu ve Rumeli'nin ceşitli şehirlerinde kÂdı ve kÂdıasker olarak vazîfe yaptı. 1571 (H.979) senesinde Edirne'de vefÂt etti.

Ali bin Emrullah, dedesi AbdulkÂdir HÂmidî sakalına kına kullanmakla meşhûr olduğu icin KınalızÂde diye şohret bulmuştur. AbdulkÂdir HÂmidî, FÂtih Sultan Mehmed Hanın hocalarındandır. Babası Emrullah Efendi ise kÂdı idi. Boylece Ali bin Emrullah kucuk yaştan îtibÂren tam bir ilim hÂnedÂnı icerisinde yetişti. KınalızÂde Ali Efendi, ilk tahsîline akrabÂsı olan Kadri Efendiden ders alarak başladı. Sonra İstanbul'a giderek, Mahmûd Paşa Medresesinde Muderris SinÂn'dan, Atik Ali Paşa'da Merhab Efendiden, sonra da Sahn-ı semÂn Medresesinde Kul SÂlih Efendiden ders aldı. Kur'Ân-ı kerîmi ve pekcok hadîs-i şerîf ezberledi. Yazı, hat sanatında usta olup, tesirli bir hitÂbete ve ustun bir hafızaya sÂhipti.Tahsîlini mukemmel bir şekilde tamamladıktan sonra muderrislik icin beklemeye başladı. Ancak uzun muddet gecmesine rağmen tÂyini cıkmayınca telif ettiği bÂzı eserleri alıp ŞeyhulislÂm Ebussuûd Efendi'nin huzûruna cıktı. Ebussuûd Efendi kendisine nicin geldiğini sorunca:

"Biz istediğimiz muderrisliği bu eserlerin bÂblarını cevirerek almak istiyorduk. Daha ne yapılmak gerekiyorsa bilelim efendim?" diye cevap verdi. Bunun uzerine Ebussuûd Efendi, Ali Celebi'nin takdim ettiği eserleri biraz okuduktan sonra, onun ilimdeki değerini anladı ve kendisini derhÂl Edirne'deki HusÂmeddîn Medresesine muderris tÂyin etti. Genc talebenin bu hareketinden pek memnun kalan Ebussuûd Efendi yanında bulunanlara hitÂben de; "İşte insan olan boyle fiîlen ehliyetini isbÂt sûretiyle hakkını elde eder. Emeline kavuşmak, nÂil olmak icin şunun bunun şefÂat ve delÂletine murÂcaat etmek insanlık değildir." demiştir.

KınalızÂde Ali Celebi Edirne'den sonra 1546'da Bursa'da Hamza Bey Medresesinde, 1548'de yine Bursa'da Veliyyuddîn oğlu Ahmed Paşa Medresesinde, 1550'de Kutahya'da RustemPaşa Medresesinde, 1551'de İstanbul'da Rustem Paşa Medresesinde muderrislik yaptı. 1555'te Sahn-ı semÂn medreselerinden birine, 1558'de ise SuleymÂniye Medresesine tÂyin edildi. Bu vazîfelerinden sonra da; Şam, Kahire, Bursa kÂdılığı, 1570'te İstanbul kadılığı, 1571'de Anadolu kÂdıaskerliği yaptı. Arapca, Farsca, edebiyÂt, tefsîr ve hadîs ilminde emsÂlsizdi. Tefsîr metinlerini anlamakta gucluk cekenler, muşkillerini hÂlletmek icin ona murÂcaat ederlerdi.

Şam'da ve Mısır'da gorevli bulunduğu sırada, goruştuğu Arab Âlimleri dahî bu zÂtın Arabcada derin bilgi sÂhibi olduğunu gormuşler ve istifÂde etmek icin ona murÂcaat edip, ilminin yuksekliğini medhetmişlerdir. Arapca, Farsca dillerinde veOsmanlıca Turkcesinde derin bilgisi olup, bu dillerde şiirler yazmış ve şiirleri bir dîvÂnda toplanmıştır. Oğlu Hasan Celebi babası hakkında bir hÂdiseyi şoyle nakletmektedir:

"Birgun dostları ile dinlenmek uzere bir bahceye gittiler. Orada arkadaşlarından biri BahÂristan kitabını gosterip;

"Ali Efendi, bu kitabı okudunuz mu?" diye sordu. O da;

"Hepsi ezberimde." deyince;

"Oyleyse oku bakalım!" dediler. Kitaptaki şiir ve hikÂyeleri sonuna kadar okuyunca, arkadaşları şaşıp, hayran kaldılar."

KınalızÂde Ali Efendi, fen ve hikmet ilminde de iyi yetişmişti. Ayrıca felsefeyi de incelemiş, fakat felsefecilerin bozuk fikirlerine kapılmamıştır. AhlÂk ilmi uzerine calışmış, bu hususta yazılan eserleri inceleyip, İslÂm ahlÂkını esaslı bir şekilde yazmıştır. Derslerinde, sohbetlerinde, vÂzlarında, nasîhatlerinde devamlı bu konuları işlemiştir.

Ali Efendi'ye gore insanın hakîkî saÂdete kavuşması iki şeyle gercekleşir: Birincisi; doğru bir îtikÂda yÂni Ehl-i sunnet îtikÂdına sÂhib olmak. İkincisi; sahîh amelleri yapmak ve guzel ahlÂka sÂhib olmak. Bunları elde etmek icin de, once bunları iyice oğrenmek, sonra da oğrendikleriyle amel etmek lÂzımdır. ÎtikÂd mahalli olan kalp; bÂtıl, bozuk inanclarla dolmuşsa ve Âdî, kotu huylarla kirlenip kararmışsa, insan, fazîlet sÂhibi olan ve saÂdete kavuşan kimselerin derecesine yukselmekten son derece uzaktır. Boyle kimselerin kalbleri, ulvî Âlemin feyzlerine kapalıdır.

Bir insan, tabîatı ve kendini inceleyerek, hemen musluman olduktan sonra, İslÂm Âlimlerinin kitaplarından, Muhammed aleyhisselÂmın hayÂtını ve guzel ahlÂkını da oğrenirse, îmÂnı kuvvetlenir. AhlÂk bilgisi oğrenerek, iyi ve kotu huyları, faydalı ve zararlı işleri anlar. İyi işleri yapıp, dunyÂda olgun, kıymetli bir insan olur. İşleri duzeninde ve kolaylıkla hÂsıl olur. DunyÂda rÂhat, huzûr icinde yaşar. Kendisini herkes sever. Allahu teÂl ondan rÂzı olur. Âhirette de, Allahu teÂlÂnın merhametine, mukÂfÂtlarına kavuşur."

Sut emzirmek devri bittikten sonra cocuğun terbiyesiyle meşgûl olmalı, yavaş yavaş guzel hÂlleri ve ahlÂkı telkin etmeli, fen fiillerden menetmelidir. Ar ve ayıp olacak fiillere teşebbus ettikte; "Sakın! Bir daha bunu yapma, ayıptır!" diyerek darılmalı, azarlamalıdır.

Cocukların yanında dÂim hayırlı ve sÂlih adamları medhetmeli, ovmeli, kotu ve şerir kimseleri de zemmetmeli, kızmalı ki, cocuk şerden kacınsın ve hayrÂta rağbet etsin.

Erkek cocukların suslenmeğe meyl etmemesi lÂzımdır. Sus ve zînetin kadınlara mahsus olduğunu bilmelidir. Yalnız yemek ve icmeği arzu ve emel edinmek, saman yiyen okuz ve eşeklerin kÂrıdır. EvlÂdı, cocukluk vaktinde dÂim nefis taamlar, yiyecekler ve leziz icecekler ile buyutmemeli, bÂzan kuru ekmekle de doyurmalıdır. Aşırı derecede nÂzperverlik, sultan ve umer evlÂdına bile lÂyık değildir..."

KınalızÂde, muderrislik ve kÂdılık hayÂtı muddetince yuzlerce talebe yetiştirdi ve ilim Âlemine pekcok eser bıraktı. Eserlerinin en onemlileri şunlardır: 1) AhlÂk-ı A'lÂî, 2) Tecrîd HÂşiyesi, 3) MevÂkıf HÂşiyesi, 4) Durer ve Gurer'e yaptığı hÂşiye, 5) Kalemiyye RisÂlesi, 6) Sayfiyye RisÂlesi, 7) Tefsîre ve vakfa dÂir risÂleleri, 8) Arapca, Farsca, Turkce şiirlerini icine alan DîvÂn'ı, 9) TabakÂt-ı Hanefiyye (İmÂm-ı A'zam hazretlerinden İbn-i KemÂl Paşa'ya kadar.)

KınalızÂde Ali Efendi 1571 yılında Ramazan ayının altıncı gunu Edirne'de vefÂt etti. CenÂze namazında, başta Âlimler olmak uzere, buyuk bir cemÂat hazır bulundu. CenÂze namazı CÂmi-i Atik'de kılındıktan sonra, Edirne-İstanbul yolu uzerindeki "VÂki NÂzır" adı ile meşhûr kabristanda defnedildi.

EVLAD YETİŞTİRMEK

KınalızÂde Ali Celebi, kişinin, Peygamber efendimizin; "Ben ummetimin cokluğu ile ovunurum" hadîs-i şerîfine muhÂtab olabilmesi icin, evlÂd terbiyesine buyuk onem ve ehemmiyet gostermesi gerektiğini bildirirdi. O bir vÂzında şoyle demiştir:

"Bir adamın ister erkek, ister kız bir cocuğu doğarsa, once Allahu teÂlÂya şukur ve sen etmeli ve bunu Hakk'ın bir hediyesi bilmelidir. Fakir veya Âile efrÂdı kalabalık da olsa bundan sıkılmamalıdır. Mumkundur ki bu doğan cocuğun başında saÂdet var ve rızkının coğalmasına sebeb olacaktır. Koca, zevcesine "Nicin kız doğurdun?" diye konuşmamalıdır. Zîr bu kadının elinde olmayan bir şeydir. Bir adamı elinde olmayan bir şeyden dolayı kotulemek veya azarlamak cehÂletten ileri gelir. Yeni doğan cocuğa guzel isim vermelidir. FÂzıl zÂtlardan birisi evlÂdına dermiş ki:

"Ben size doğmanızdan evvel, doğduğunuz zaman, doğduktan sonra iyilik edip duruyorum." Doğmazdan evvel iyilik nasıl olur? derler. Dermiş ki:

"Doğmazdan evvel sizi iyi, temiz, soyu-sopu belli bir kadından kazandım. Alcak Âilelerden kadın almadım ki, hayÂtım muddetince bu sebeple kotulenip kınanmayacaksınız. Doğduğunuz zaman da size iyi bir ad verdim ki yaşadıkca cirkin bir isimle cağırılmayacaksınız. Doğduktan sonra da okuttum, terbiye ettim ki, bu sÂyede akrÂnınız icinde mumtÂz oldunuz."
__________________