Irak evliyÂsından. Doğum tÂrihi belli değildir. Irak'ın Heyt beldesinde doğdu. Heyt, Fırat Nehrinin yukarı kıyısında EhbÂr'ın yakınlarında bir belde olup, Kadsiye'ye 50 km mesÂfededir. Ali bin Heytî, RezirÂn denilen yerde ikÂmet ederdi. 1168 (H.564) senesinde yuz yaşından buyuk olarak RezirÂn'da vefÂt etti. Kabri buradadır ve ziyÂret mahallidir.

Kucuk yaşta ilim oğrenmeye başlayan Ali bin Heytî, Allahu teÂlÂnın ihsÂnlarına kavuştu. TÂc-ul-Ârifîn Ebu'l-Vef hazretlerinin talebesidir. Hocası, onu diğer talebelerinden onde tutar, ustunluğunu bizzÂt kendisi soyler ve cok overdi.

Ali bin Heytî cok talebe yetiştirdi. Âlimler huzûruna gelir, ona talebe olmakla şereflenir, pek buyuk makamlara kavuşurlardı. Allahu teÂl insanların gonullerine onun heybeti ve sevgiden doğan korkusunu, kalplerine de sevgisini yerleştirdi. İnsanlara rehber eyledi. Dînin emirlerini yapmak ve yasaklarından kacmakta cok titiz olup, mutevÂzî, alcak gonullu idi.

Ali bin Heytî, AbdulkÂdir-i GeylÂnî'ye cok hurmet ve saygı gosterirdi. AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerini ziyÂrete gitmeden once gusl abdesti alır, talebelerine de aldırır ve derdi ki:

"Kalblerinizi temizleyiniz, zikirlerinizi, kotu şeylerden koruyunuz. Cunku sultÂnın huzûruna gidiyoruz." Oraya varınca elbisesine ceki duzen verip, kapıda beklerdi. İceriden AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri;

"Ey kardeşim, buyurunuz!" deyince, huzûruna varır, yanında titreyerek otururdu. Titrediğini gorunce;

"Nicin titriyorsun. Sen Irak'ın emniyet Âmiri ve ÂsÂyiş memurusun!" buyururdu. O da;

"Ey efendim! Siz sultansınız. Beni korkunuzdan rÂhata erdirir misiniz? Eğer korkunuzdan bana guven verirseniz ancak emîn olurum." der, AbdulkÂdir-i GeylÂnî de; "Ey kardeşim, sana korku yok!" buyururdu.

AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri sık sık;

"Butun evliyÂlar bizim ziyÂfetimizdeler, sohbetimizle bereketlenir, bu ziyÂfetten istifÂde ederler. Biz de Ali bin Heytî'nin ziyÂfetindeyiz, feyz ve bereketlerinden istifÂde ediyoruz." derdi.

Ali bin Heytî birgun, Irak'ın Nehr-ul-mulk beldesinin bir koyune gidip sÂhibini hic tanımadığı bir evin kapısını caldı. MisÂfir kabûl edilmesini ric etti. Ev sÂhibi de tanımadığı bu yabancı misÂfiri kabûl etti. MisÂfir olan Ali bin Heytî hazretleri, ev sÂhibine kapının onunde dolaşmakta olan tavuğu işÃ‚ret ederek;

"Bu tavuğu tutun ve benim yanımda kesin!" buyurdu. Ev sÂhibi îtirÂz etmeyip, tavuğu kesti. Bu sefer misÂfir;

"Tavuğun karnını yarınız!" deyince, ev sÂhibi yine;

"Peki." deyip karnını yardı. Bir de ne gorsun, altın boncuklardan yapılmış bir gerdanlık. Meğer, ev sÂhibi, kız kardeşine altın boncuklardan bir gerdanlık hediye etmiş, kız kardeşi de gerdanlığı iki gun once kaybetmiş. Kızın beyi de;

"Bu gerdanlığı bul, yoksa seni oldururum!" demiş. Gerdanlık bulunmayınca, o gece oldurmek uzere kararını verdiğinden, herkes uzuntu icinde bekliyorlarmış. Gerdanlık bulununca, kadının sucsuz olduğu anlaşıldı. Ali bin Heytî hazretleri, RezîrÂn'dan kalkıp buraya kadar gelmesinin sebebini izÂh edip;

"Kız kardeşinin temizliği, beyinin kotu niyetini ve Rabbimden, bu durumu acıklamak ve sizi helÂk olmaktan kurtarmak icin izin isteyerek geldim." buyurdu.

Ali bin Heytî hazretleri bir yere gidiyordu. Yol uzerinde iki topluluk, ellerinde kılıc carpışıyorlardı. Ortada bir olu vardı. Her iki grup da birbirlerini, bu kimseyi oldurmekle sucluyorlardı. Bunlar kavgaya devÂm ederken, Ali bin Heytî hÂdise yerine gelip, oldurulen şahsın yanına oturdu. Elini olunun alnına koyup;

"Ey Allahu teÂlÂnın kulu! Seni kim oldurdu?" diye sordu. Bu soz uzerine olu, Allahu teÂlÂnın izni ile dirildi ve gozlerini acıp, Ali bin Heytî'yi başucunda gorunce kalkıp diz ustu oturdu. Gozlerini kavga yapanların uzerinde gezdirip;

"Beni olduren kimse filancadır" diyerek ismini ve babasının ismini soyledi, tekrar duşup oldu.

Bir kısım Âlimler ve buyuk bir grup cemÂat, Ali bin Heytî hazretlerini ziyÂrete gittiler. Ali bin Heytî, onlara uzun bir sohbette ve nasîhatta bulundu. Herkes cok memnun ve mesrûr oldu. SÂdece iclerinde, Âlim gorunuşlu birkac kimse kalblerinden îtirÂzda bulundular. Ali bin Heytî, kimlerin îtirÂz ettiğini anladı ve herkes evine dağıldıktan sonra, îtirÂz eden Âlimlerin evlerine teker teker ziyÂrete gitti. Herbirinin yanına geldiğinde, yuzlerine dikkatlice bakarak ayrıldı. Ali bin Heytî'nin Âlimlere o bakışı ile, onlarda bildikleri ne kadar ilim varsa hepsi gitti. Butun ilimlerini unuttular. Hatt Kur'Ân-ı kerîmi dahi ezberden okuyamaz oldular. Bir ay kadar bu hÂl devÂm ettikten sonra, yaptıkları hatÂyı anladılar. Toplanıp Ali bin Heytî hazretlerinden ozur dilemeye geldiler. Tovbe ve istigfÂr edip, elini optuler, affedilmeleri icin yalvardılar. Bunun uzerine Ali bin Heytî ozurlerini kabûl edip, onları affetti. Bir sofra kurdurup hepsini dÂvet etti. Yemeğe başladılar. Daha birinci lokmada, unuttukları butun ilimler kendilerine iÂde edildi.

Ebû Hasan Cevşekî adlı zÂt bir yere giderken yolda, bir hurma ağacının altında Ali bin Heytî'yi oturur gordu. Yanında ve etrÂfında kimse yoktu. Hurma mevsimi olmadığı hÂlde, ağacın dalları yeşil ve uzerinde hurmalar goruluyordu. Bir ara hurma dalı kendiliğinden aşağı doğru eğildi ve Ali bin Heytî'nin elinin hizÂsına geldi. O da hurmayı koparıp yedi. Ebû Hasan merak icinde bekliyordu. Bir muddet sonra ağacın altından kalkıp gitti.Ebû Hasan hemen ağacın yanına giderek, yerde bulduğu taze bir hurmayı yedi. Ebû Hasan hayÂtında oyle misk gibi kokan tatlı bir hurma yememişti.

Ali bin Heytî'nin, ReyhÂne isminde sÂlih bir hizmetcisi vardı. Lakabı da Situl Beh idi. ReyhÂne bir gun hastalandı.Hastalığı ağırlaştı. SekerÂt hÂlinden once, canının taze hurma istediğini bildirdi. O zaman RezîrÂn beldesinde tÂze hurma mevsimi değildi. Ali bin Heytî'nin, KetfÂn taraflarında AbdusselÂm isminde sÂlih bir arkadaşı vardı. Orada, o mevsimde tÂze hurma bulunurdu. Ali bin Heytî, KetfÂn beldesine doğru donup;

"YÂ AbdusselÂm! Kendi tÂze hurmalarından bir mikdÂr acele buraya getir!" buyurdu. Allahu teÂlÂnın izni ile bu sesi, kilometrelerce uzakta olan AbdusselÂm işitti. Hemen tÂze hurma toplayıp, yine Allahu teÂlÂnın yardımı ile bir anda RezîrÂn'a Ali bin Heytî'nin yanına geldi. TÂze hurmaları yiyen ReyhÂne'ye, AbdusselÂm;

"YÂ ReyhÂne! Şu olum Ânınızda, nicin dunyÂya meyledip hurma istediniz? Sabır etseydiniz, pekcok sevaplara kavuşurdunuz." dedi. O da;

"Ben Ali bin Heytî hazretlerinin yıllarca hizmetiyle şereflendim. Son anda boyle ufak bir istekte bulunmamı cok mu goruyorsunuz? Oyle goruyorum ki, dunyÂya asıl sen meyl edecek ve hıristiyan olacaksın." dedi ve biraz sonra vefÂt etti. CenÂze işlerinden sonra AbdusselÂm BağdÂt'a gitmek uzere yola cıktı. Yolda birkac hıristiyan kadın gordu. Onlardan birine meyletti ve evlenmek istedi. Kadın hıristiyan olması şartı ile evlenme teklifini kabul edeceğini soyledi. AbdusselÂm, nefsine mağlûb olarak, hıristiyan oldu ve onların memleketine yerleşti. Bir sure sonra hastalandı. Bir kimse, AbdusselÂm'ın bu durumunu Ali bin Heytî'ye bildirdi. O da;

"ReyhÂne'nin gadab ettiği bir kimseye ben de gadap ederim. LÂkin AbdusselÂm'ın hıristiyanlarla haşr olmasına dayanamam." dedi. Talebelerinden Omer BezzÂz'a;

"Şu su testisini al! AbdusselÂm'ın yanına gidip uzerine, bu suyu boşalt!" buyurdu. Omer BezzÂz da;

"Peki efendim!" deyip, tÂrif edilen hıristiyan beldesine giderek AbdusselÂm'ı buldu ve uzerine o suyu doktu. Su uzerine değer değmez, AbdusselÂm, hasta yatağından ayağa fırladı ve Kelime-i şehÂdet getirip musluman oldu. Bu hÂdiseyi goren hanımı, cocuğu ve evde bulunan diğer akrabÂları hayret ettiler. Onlar da Kelime-i şehÂdet getirip musluman oldular. AbdusselÂm, Ali bin Heytî hazretlerinin bereketi ile îmÂna, eski sıhhatine ve ilmine tekrar kavuştu.

Ali bin Heytî'nin simÂsı cok guzel idi. Cok zarîf ve kibÂr olup pek mutevÂzi idi. Guzel ahlÂk sÂhibiydi. Herkese iyilik ederdi. Cok zekî ve akıllı olup, îsÂr sÂhibiydi. YÂni kendisine lÂzım olanı, ihtiyÂcı olanlara verirdi. Diğer muslumanların rahatını, kendi rahatına tercih ederdi. Onun talebeleri de, onun yolunda yuruduler, izinden ayrılmadılar. Ali bin Heytî'nin yanında, takke ve elbise olmak uzere, iki onemli giyeceği vardı. Bunlar elden ele dolaşarak kendisine kadar gelmişti. Ebû Bekr bin Hevvar bir gece ruyÂsında,Ebû Bekr efendimizi gordu. Hazret-i Ebû Bekr, kullandığı hırkasını, Ebû Bekr bin Hevvar'a hediye etti ve giymesini emretti. İbn-i Hevvar, emri yerine getirip, hırkayı giydi. Sabah uyandığında, gece ruyÂda giydiği hırkayı uzerinde buldu. O hırkayı olmeden onceŞembekî'ye emÂnet etti. O da TÂc-ul-Ârifîn Ebu'l-VefÂ'ya, o daAli bin Heytî'ye emÂnet etti. Ali bin Heytî de Ali bin İdrîs'e verdi. Bu zÂtta hırka kayboldu, nerede olduğu bulunamadı.

Ali bin Heytî buyururdu ki:

"Gece karanlığında, kucuk bir karıncanın, bir kaya uzerinde yuruduğunu dahi Rabbim bana bildirir, ondan bile haberim olurdu. Bildirmemiş olsa, bir hat işledim de onun icin bildirmedi diye duşunur, korkudan odum patlardı."

ALİ BİN HEYTÎ'NİN EMRİ VAR

Ali bin Heytî'nin zamÂnında, Acem pÂdişÃ‚hı Bağdat'ta oturan halîfe ile savaş icin askerini gonderdi.Halîfenin askeri az olduğu icin, Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerinden yardım talebinde bulundu. O sırada AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri, Ali bin Heytî hazretleriyle berÂber sohbet ediyorlardı. AbdulkÂdir-i GeylÂnî, Ali bin Heytî'ye bakarak;

"Gidiniz, Acem askerlerinin Bağdat'a girmelerine mÂni olunuz." buyurdu. Ali bin Heytî de;

"Peki, başustune efendim!" diyerek izin alıp evine gitti. Hizmetcisine;

"Acem askerlerinin geldiği tarafa git. Acem ordusunun kumandanlarından uc kimseyi, falanca bolgede ağacların altına oturmuş bulacaksın. Onlar, golge yapsın diye buyuk bir bezi ağactan ağaca cadır gibi bağlamışlardır. İşte onlara;

"Ali bin Heytî, buradan derhal gitmenizi istiyor." de! ŞÃ‚yet; "Biz emirsiz gitmeyiz!" derlerse, "İşte ben, o emir uzerine geliyorum, dersin." buyurdu. Hizmetci;

"Peki efendim!" diyerek hemen yola cıktı. Ali bin Heytî hazretlerinin tÂrif ettiği şekilde onları gordu. Yanlarına varıp;

"Ali bin Heytî'nin emri var. Derhal toparlanıp gitmenizi istiyor." dedi. Hic îtirÂz etmeden kalktılar. Cadırlarını, eşyÂlarını toparladılar. Askerlerine emir verip geri donduler.
__________________