On iki imÂmın sekizincisi. Muhammed CevÂd TÂkî'nin babasıdır. Nesebi, Ali Rız bin Mûs KÂzım bin CÂfer-i SÂdık bin Muhammed BÂkır bin Ali Zeynel Âbidîn bin Huseyin bin Ali bin Ebî TÂlib'dir (r.anhum).

Kunyesi, babasının kunyesi gibi Ebu'l-Hasan'dır. Mûs KÂzım hazretleri ona kendi kunyemi bağışladım buyurmuşlardır. Lakabı RızÂ'dır. Babasına dediler ki: "Halîfe Me'mûn ondan rÂzı olduğu icin mi oğlun Ali'yi, Rız diye cağırıyorsun?" CevÂbında; "Hayır, Allahu teÂl ve Resûlu rÂzı oldukları icindir." buyurdu. Ona uyanlar ve muhÂlifleri ondan rÂzıydı.

Rız lakabından başka her biri onun ustunluğunu ifÂde etmek icin soylenmiş, SÂbir, Zekî, Velî gibi başka lakapları da vardır. 770 (H.153)de Medîne'de doğdu. 818 (H.203) senesiRamazÂn-ı şerîfin yirmi birinci Perşembe gunu elli yaşında Tûs (Meşhed)de vefÂt etti.

Namazını halîfe Me'mûn kıldırdı. Me'mûn, İmÂm-ı Ali Rız hazretlerini cok sever ve sayardı. Kızını nikÂh edip, İmÂmı kendine dÂmÂd yaptı. Yerine halîfe olmasını emir ve îlÂn edip, paralara ismini yazdırdı. Fakat, İmÂm once vefÂt etti. BÂyezîd-i BistÂmî ve Ma'rûf-i Kerhî hazretleri İmÂmın sohbeti ile şereflenip kemÂle gelip, yuksek derecelere ulaştılar.

İmÂmlığı, tasavvufta rehberliği yÂni Kur'Ân-ı kerîmin mÂnevî hukumlerine kavuşturma vazîfesi, bunu kalplere yerleştirmek, tasavvuf hÂllerine ve derecelerine ulaştırma vazîfesi vefÂtına kadar surdu.

İmÂm-ı Ali RızÂ'nın babası İmÂm-ı Mûs KÂzım'ın ustun talebelerinden biri şoyle anlattı: "Bir gun İmÂm-ı Mûs KÂzım; "Mağrib (Fas) tuccarlarından gelen oldu mu?" diye sordu."Bilmiyoruz." dedik. O da; "Gelmiştir." buyurdu. Atlara binip gittik. Orada cÂriye satan bir Mağribli vardı. Bize yedi cÂriye gosterdi. İmÂm hazretleri hicbirini kabûl etmedi. Bir daha bulunduğunu fakat hasta olduğundan gostermediklerini oğrendik. Hazret-i İmÂm bana; "Yarın gel. Ne kadar ucret isterse kabûl edip o cÂriyeyi al!" buyurdu. Ertesi gun Mağriblinin yanına vardım. "Dun isteyip de hasta olduğu icin goremediğimiz cÂriyeyi istiyorum." dedim. Yuksek bir fiat soyleyip; "Daha aşağı olmaz." dedi. Ben de; "O fiyata kabûl ettim." dedim. Bana; "Bunu kimin icin alıyorsun?" diye sorunca; "Dunku berÂber geldiğimiz zÂt icin." dedim. Tuccar; "O kimlerdendir?" dedi. "Benî HÂşim'dendir." deyince, Magribli tuccar, bu cÂriye hakkında şoyle anlattı: "Ben, bu cÂriyeyi Magrib'in en uzak beldesinden aldım. Bir kadın bana; "Bu cÂriyeyi kimin icin aldın?" dedi. Ben de; "Kendim icin aldım." diye soyleyince, o kadın; "Hayır! Bu senin olacak bir cÂriye değildir! Bu cÂriye, yeryuzunun en kıymetli zÂtınındır! Bunların bir cocuğu olur. O buyuyup yetişince, yeryuzunun en Âlimi olacaktır." dedi. Daha sonra cÂriyeyi Mûs KÂzım'a getirdim. Bu cÂriyeden İmÂm-ı Ali Rız dunyÂya geldi.

Mûs KÂzım hazretlerinin annesi Hamîde HÂtun, Peygamber efendimizi ruyÂsında gordu. Ona buyurdu ki: "Yakın zamanda, zamÂnın insanlarının en ustunu olan bir torunun olacaktır."

Ali RızÂ'nın annesi anlatır; "HÂmile olduğum zaman hicbir ağırlık duymazdım. Geceleri uykuda karnımda tesbih, SubhÂnallah ve tehlil, LÂ ilÂhe illallah sesleri işitir, korkardım. Uyandığım zaman hic ses duymazdım. Oğlum doğduğu zaman ellerini yere koyup, bir soz soyleyen veya munÂcaat eden bir kimse gibi dudaklarını oynattı."

HuzÂa kabîlesinden Da'bel bin Ali ismindeki zÂt zamÂnının en meşhûr şÃ‚irlerinden ve guzel soz soyleyenlerindendi. ŞÃ‚ir şoyle anlattı: "Ehl-i beyte muhabbeti anlatan MedÂris-i ÂyÂt isimli kasîdeyi yazıp, İmÂm-ı Ali RızÂ'ya arzettim. Cok beğendiler ve; "Benden izinsiz hic kimseye okuma!" buyurdular. Ben; "Peki!" deyip ayrıldım. Halife Me'mûn, bu kasîdeyi yazdığımı duyup beni cağırdı. HÂl hatır sorduktan sonra, yeni yazdığım kasîdeyi okumamı istedi. Ben ozur dileyip hazret-i İmÂm'ın emrini bildirdim. Halîfe, hazret-i İmÂm'ı cağırıp, kendisinden izin alınca, ben de kasîdeyi okudum. Halîfe cok memnun olup bana elli bin akce hediye etti. İmÂm-ı Ali Rız da o kadar ihsÂnda bulundu. Ben de; "Efendim! Ben giydiğiniz elbiselerinizden istirhÂm ediyorum. Bereketlenmek icin yanımda bulundururum. Olduğum zaman kefenim olur." dedim. İhsÂn edip, giydiklerinden bir gomlek ve cok guzel bir havlu verip; "İnşÃ‚allah bunları saklarsın ve bunlarla belÂlardan emin olursun." buyurdular. Bir zaman Irak'a gidiyordum. Yolda eşkıy yolumuzu kesip, neyimiz varsa hepsini almaya başladılar. EşyÂların alındığına değil de, İmÂm hazretlerinin hediyesi olan gomlek ve havlunun da alınacağından cok korktum. Bir taraftan da hazret-i İmÂm'ın; "BelÂlardan emin olursun." sozlerini duşunuyordum. Bu sırada haydutlardan birinin, benim atıma bindiğini ve benim yazdığım kasîdeyi okuyup ağladığını gordum. Haydudun Ehl-i beyte olan muhabbetine hayret ettim ve dedim ki: "O kasîdeyi kim yazdı?" EşkıyÂ; "Bu kasîdeyi yazan, İmÂm-ı Ali RızÂ'nın şÃ‚iri, meşhûr Da'bel bin Ali'dir. Fakat sen onu tanımazsın." deyince; "Da'bel bin Ali benim!" dedim, inanmadı. KÂfilede bulunanlar tasdik edince, eşkıy kÂfileden aldığı butun malları sÂhiplerine iÂde etti. Bize de kılavuzluk edip tehlikeli yerlerden selÂmetle gecmemize vesîle oldu. Hazret-i İmÂm'ın hediyelerinin bereketiyle butun kÂfile belÂdan kurtulduk."

Bir gun İmÂm hazretleri, bir kimseye bakıp, "Hic kimsenin elinden kurtulamayacağı işe hazırlık yap, vasiyyetini yaz!" buyurdu. Uc gun sonra o kimse vefÂt etti.

Bir kimse şoyle anlattı: Hacca gitmeye niyet etmiştim. Evdekiler, ihrÂm olarak Sevb-i Mulcem denen, sert ve Âdî dokunmuş kumaş elbise hazırlamışlardı. "Bunlarla ihrÂm cÂiz midir, değil midir?" diye şubhe edip, ihtiyÂt olarak başka bir ihrÂm aldım. Mekke-i mukerremeye varınca, İmÂm-ı Ali RızÂ'ya bir mektup yazdım. Ama asıl sormak istediğim, Sevb-i Mulcem ile ihrÂmın cÂiz olup olmadığı suÂlini yazmayı unutmuştum. Bir muddet sonra, Hazret-i İmÂm mektubuma cevap gonderdiler. Mektubun sonunda "Sevb-i Mulcem ile ihrÂm cÂizdir." yazısını okudum.

Ebû İsmÂil Sindî isminde bir zÂt anlatıyor: Bir zaman İmÂm-ı Ali RızÂ'nın huzûruna gittim. Arabî lisÂnından hicbir şey bilmediğim icin, Sind (Hindistan'ın kuzey batısında bir eyÂlet) lisÂnı ile selÂm verdim. SelÂmıma benim lisÂnım ile cevap verdiler. Yine Sind lisÂnı ile bÂzı suÂller sordum, Sind lisÂnı ile gÂyet acık cevap verdiler. Ben; "Efendim! Arabî lisÂnını hic bilmiyorum. Fakat oğrenmeyi cok arzu ediyorum." diye sorunca, mubÂrek elini dudaklarıma surdu. O anda Arabî konuşmaya başladım. Allahu teÂlÂ, hazret-i İmÂm hurmetine bunu bana ihsÂn etti."

İmÂm-ı Ali Rız hazretleri NişÃ‚bur'a gelince, yirmi binden fazla Âlim ve talebe, kendisini karşıladı. Dedelerinden gelen bir hadîs-i şerîf okuması icin yalvardılar. İmÂm hazretleri; "Ben, babam Mûs KÂzım'dan, o da babası CÂfer-i SÂdık'tan, o da babası Muhammed BÂkır'dan, o, babası Ali Zeynel Âbidîn'den, o, babası hazret-i Huseyin'den, o, babası hazret-i Ali'den, o, Peygamber efendimizden, o, CebrÂil aleyhisselÂmdan, o da Allahu teÂlÂdan. Bu hadîs-i kudsîyi okudu. "L ilÂhe illallah kal'amdır. Bunu okuyan, kal'ama girmiş olur. Kal'ama giren de azÂbımdan kurtulur." İmÂm-ı Ahmed ibni Hanbel hazretleri, bu hadîs-i kudsînin rÂvileri ile berÂber okunduğunda butun hastalıklara iyi geleceğini bildirmiştir.

Bir tanıdığı anlatır: Hanımım yuklu idi. İmÂm-ı Ali Rız hazretlerinin huzûruna varıp, "Du buyurun da bir oğlumuz olsun." dedim. Bunun uzerine; "Hanımın iki cocuğa hÂmiledir." buyurdu.

Huzûrlarından cıkıp giderken cocukların adını Muhammed ve Ali koysam diye hatırımdan gecirdim. Beni yoldan cağırtıp: "Cocukların birine Ali, diğerine Umm-i Amr adını koy!" buyurdu. Cocuklar doğdu, biri kız diğeri de oğlandı. Adlarını dedikleri gibi koydum. Anneme Umm-i Amr adını sorduğumda; "O isim annemin adı idi." dedi.

SÂlih bir musluman, İmÂm-ı Ali Rız ile ilgili menkıbesini şoyle anlatır:

Peygamber efendimizi ruyÂmda gordum. Hacıların kondukları mescidde oturuyorlardı. Huzûrlarına vardım. SelÂm verdim. Onlerinde hurma yaprağından orulmuş bir tabakta SeyhÂnî hurmaları vardı. Bana bir avuc hurma verdi. Saydım on yedi tÂne idi. Kendi kendime on yedi yıl omrum kalmış diye tÂbir ettim.

On beş yirmi gun sonra İmÂm-ı Ali Rız hazretlerinin bu mescidde konakladıklarını duydum. Hemen yanlarına koştum. RuyÂmda gorduğum gibi Resûlullah'ın oturduğu yerde oturmuştu. Onlerinde de bir tabak hurma vardı. Beni yanına cağırarak bir avuc hurma verdi. Saydım tam on yedi tÂne idi. Biraz daha hurma istediğimde; "Resûlullah'tan daha fazla verilir mi?" buyurdu.

Tuccarın biri dil tutukluğundan dolayı guclukle konuşurdu. Kendi kendine; "İmÂm-ı Ali Rız hazretleri Peygamber efendimizin evlÂtlarındandır. Huzûruna varayım da benim dilime bir ilÂc tavsiye etsin." diye duşundu. O gece ruyÂsında İmÂm-ı Ali Rız hazretlerini gordu. Kendisine, "Kimyon, sa'ter ve tuzu, su ile karıştır, iki uc kere ağzında calkala şif bulursun." buyurdu. Sabahleyin uyandığında ruyÂsını hÂtırladı; fakat ruy deyip fazla ehemmiyet vermedi. Hazret-i İmÂmın huzûruna gidip, hÂlini arz ettiğinde: "Senin dilinin ilÂcını ruyÂda soylemediler mi?" buyurdu. Tuccar, tÂrif ettikleri ilÂcı kullanınca, konuşması hemen duzeldi.

Birisi bir mektup yazarak bÂzı suÂllerini hazret-i İmÂm-ı Ali RızÂ'ya arz etmek istedi. Evlerinin onune vardığında cok kimsenin orada beklediğini ve kendileri ile goruşmek istediğini gordu. Bu kalabalıkta mektubunu veremeyeceğini duşunerek, uzuldu. Tam geri doneceği sırada bir hizmetci dışarı cıkarak o şahsı ismiyle cağırarak; "Bu kÂğıdı İmÂm hazretleri gonderdi." dedi. O şahıs kÂğıdı aldı. Baktığında elindeki suÂllerinin cevÂbı olduğunu hayret icinde gordu.

SÂlih bir zÂt anlatır: "Bir gun İmÂm-ı Ali Rız hazretleri ile bir evin duvarının dibinde duruyorduk. Biraz sohbet ettik. O sırada bir kuş geldi. İmÂm hazretlerinin onunde yere kondu. Otmeğe başladı. Dertli olduğu belliydi. İmÂm hazretleri bana sordu. "Biliyor musunuz bu kuş ne diyor?" Ben de dedim ki: "Ehl-i beytten olan Peygamber efendimizin evlÂtları daha iyi bilirler." Hazret-i İmÂm; "Bu kuş, şu evde bir yılan olduğunu ve yavrularını yiyeceğini soyluyor. Kalk eve gir ve o yılanı oldur!" buyurdu. İmÂm hazretlerinin buyurduğu gibi eve girdim, gercekten iceride bir yılan dolaşıyordu. Hemen bir sopa ile yılanı oldurdum."

Huseyin bin Mûsa şoyle anlatıyor: "Biz HÂşimoğulları'ndan bir grup genc, İmÂm-ı Ali RızÂ'nın yanında oturuyorduk. Biraz sonra akrabÂmızdan CÂfer bin Omer, kılık kıyÂfeti perişan bir vaziyette gecti. Biz hÂline acıyarak ve uzulerek bakınca, buyurdu ki: "Ey gencler! Bu zÂtın hÂline acıyorsunuz değil mi?" buyurunca; "Evet efendim!" dedik."Kısa bir zaman sonra yanınızdan, kıymetli elbiseler ve etrÂfında hizmetciler ile gecerse hic şaşmayın." buyurdu. Aradan bir ay gecti. Bu zÂt, halîfe tarafından Medîne'ye vÂli tÂyin edildi. Bir zaman sonra, biz gene aynı yerde otururken o zÂtı gorduk. Kıymetli elbiseleri ve etrÂfında hizmetcileri vardı. Biz, hazret-i İmÂm'ın bu durumu daha onceden haber verdiğini hatırlayıp, İmÂm'ın kerÂmeti olduğunu anladık.

Halîfe Me'mûn, İmÂm-ı Ali Rız hazretlerini cok sever, sık sık onunla goruşurdu. Saraya gelişinde saray gorevlileri onu karşılar, hurmet gosterirlerdi. Fakat bu hurmetleri mecbûriyetten idi. Cunku İmÂm hazretlerini sevmiyorlardı. Bir araya gelerek, hazret-i İmÂm'ın geldiğinde sarayın perdesini kaldırmamaya ve onu karşılamamağa karar verdiler. Fakat hazret-i İmÂm'ın her gelişinde ellerinde olmadan kalkıp, karşılayıp perdeyi de kaldırıyorlardı. Bir gun hazret-i İmÂm'ın geldiğinde yine ayağa kalktılar; fakat perdeyi kaldırmakta biraz durakladılar. O anda bir ruzgÂr peyda oldu ve perde kalktı. Cıkışında da yine ruzgÂr gelip perdeyi kaldırdı.

Bunu goren saray gorevlileri; "Allahu teÂlÂnın azîz ettiği kimseyi kimse kucultemez!" diyerek eski Âdetlerine devÂm ettiler.

İbrÂhim ibni AbbÂs diyor ki: "İmÂm-ı Ali Rız oyle buyuk Âlim idi ki, hangi ilimden olursa olsun, sorulan her meseleye cok guzel cevaplar verirdi. Halîfe Me'mûn, kendisine cok suÂl sorar, verdiği cevaplara hayrÂn kalırdı. Hazret-i İmÂm, az uyur, cok namaz kılar ve cok oruc tutardı. Muhtacları arayıp bulur, onlara yardım ederdi. Bir hasır uzerinde oturur, yatacağı zaman da o hasır uzerinde yatardı. Her işinde Allahu teÂlÂya karşı tam bir teslimiyet ve tevekkul uzere idi. Yuzuğunun taşında; "Hasbiyallah=Allahu teÂl bana kÂfidir." yazılı idi.

MUSLUMANA HİZMET

İmÂm-ı Ali Rız bir gun hamama gitti. Oturup yıkanırken bir asker geldi ve ona; "Başıma su dok de yıkanayım." dedi. O da, "Peki." deyip askerin başına su dokmeye başladı. Biraz sonra İmÂmı tanıyanlardan biri gelip, bu hÂli gorunce cok uzuldu ve askere; "Ey asker! Senin, kendine hizmet ettirdiğin bu zÂt, hazret-i Aliyyul MurtezÂ'nın ve hazret-i FÂtımat-uz-ZehrÂ'nın torunu İmÂm-ı Ali Rız hazretleridir. Sen ne yaptığının farkında mısın?" dedi. Asker bunları duyunca, yaptığına pişman olup, Ali Rız hazretlerinin ayaklarına kapandı ve; "Aman efendim, niye bana kendinizi tanıtmadınız! Nicin bana hizmet ettiniz! Kusûrumuzu affediniz!" diye ozur dileyip ağladı. Ozrunu kabûl edip; "Muslumana hizmet etmek sevÂb olduğu icin senin isteğini kabûl ettim." buyurdu.
__________________