Son asırda Irak'ta ve Mısır'da yaşamış olan velîlerden ve ŞÃ‚fiî mezhebi fıkıh Âlimlerinden. Babasının ismi Fethullah'tır. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. Ancak on dokuzuncu yuzyılın ortalarında Irak'ın Erbil şehrinde doğdu. 1914 (H.1332) senesinde KÂhire'de vefÂt etti. Kabri, Karafe kabristanındadır.

KÂdiriyye yolu ileri gelenlerinden olan babası Fethullah Efendinin terbiyesinde yetişen Muhammed Emin Erbilî, babasından Kur'Ân-ı kerîm okumayı ve diğer temel din bilgilerini oğrendi. Erbil'de bulunan Âlim ve velîlerin ilim meclisinde ve sohbetlerinde bulundu. Nakşibendiyye yolu buyuklerinden MevlÂn Şeyh Omer'e talebe oldu. Onun hizmet ve sohbetlerinde bulundu.Şeyh Omer Efendinin pekcok yuksek hallerine ve kerÂmetlerine şÃ‚hid oldu. Onun sohbetinde ilÂhî feyzlere kavuştu. Nefsinin istediklerini yapmamak ve istemediklerini yapmak sûretiyle Allahu tealÂnın rızÂsına kavuşmaya calıştı. Nakşibendiyye yoluna gore yetişip guzel ahlÂk ve iyi haller sÂhibi oldu. Hocasının talebeleri arasında en yukseği oldu. Hocasının verdiği vazifeleri edepli bir şekilde ve tam olarak yerine getirdiği gibi, arkadaşlarına karşı da muÂmelesi hoştu.

Muhammed Emin Efendi hocasının huzûrunda gecirdiği yıllarla ilgili olarak şoyle anlatır: "Senelerce hocam Omer Efendinin sohbetinde bulundum. Huzurlarına girdiğimde edep ve hayÂmdan otur demedikce oturduğumu ve onun yuzune baktığımı hatırlamıyorum. O emretmeden huzurdan ayrılmadım. BÂzan bana oturmamı emrederdi de ben edep, hayÂm sebebiyle oturamazdım. Hocamın huzûruna babasının talebelerinden yaşlı bir zÂt geldi. Hocam onu benim halvette bulunduğum odaya getirdi. Orada gunlerce berÂber kalıp mucÂhede, nefsin istemediklerini yapmak ve riyÂzete, nefsin istediklerini yapmamağa devÂm ettik. Gece olduğu zaman bir muddet istirahat etmek icin husûsî yerlerimize cekildik. Ben o ihtiyar zÂtın uyuyacağını zannettim. Halbuki o zÂt Allahu teÂlÂnın ismini zikrederek murÂkabeye daldı. Ben de ona uyup aynı şeyleri yaptım. Her ne zaman başımı kaldırıp o zÂta baktıysam, bu hÂli uzere duruyordu. Yorgunluk hissettiğim zaman kendi nefsime dedim ki: "Ey alcak nefsim! Sen daha omrun başındasın ve gencsin. Halbuki bu zÂt ihtiyar ve gucsuz hÂle gelmiştir. O, Allahu teÂlÂya ibÂdetle meşgûlken sen yorgun olduğunu soylemekten utanmıyor musun?" Boylece gunler ve geceler boyu halvette kaldık. Bir gun hocam o ihtiyar zÂta; "Bu Erbilli genc nasıldır?" diye sordu. O zÂt; "O genc cok yorgundur." dedi. Ben hocama karşı saygısızlık yaptığımı zannettim. Hocam o zÂta; "Nicin yorgundur?" diye sorunca; "Halvette bulunduğum sırada ne zaman başımı kaldırsam bu genci oturmuş murÂkabe eder halde buldum. Nefsim bana istirahat etmemi emrettiği zamanlar ona dedim ki: "Bu kimse genc yaşında uykuya ve istirahata daha cok muhtactır. O uyumuyor da sen nasıl uyumak istiyorsun. Halbuki sen dunyÂdan yuz cevirdiğini ve Âhirete yoneldiğini iddi ediyorsun. Bu iddiÂn ile hareketlerin birbirini tutmuyor." dedim." dedi. Hocam tebessum ederek buyurdu ki: "Senin onda gorduğunu, o sende gordu. Benim yanımda sizin aranızda fark yoktur."

Muhammed Emin Erbilî hazretleri hocasının huzûrunda ve sohbetinde olgunlaşıp yuksek mÂnevî derecelere ulaştıktan sonra, icÂzet, diploma ve hilÂfet alarak tasavvuf yolunda talebe yetiştirmekle vÂzifelendirildi. İnsanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlatmak ve mubÂrek zÂtların kabirlerini ziyÂret etmek uzere seyÂhate cıktı.Bu yolculuğu ve ziyÂretleri esnÂsında ceşitli garib hallerle karşılaştı. Yûnus aleyhisselÂmın kabrini ziyÂret ettiği sırada kabirle kendisi arasındaki perde kaldırılınca, Yûnus aleyhisselÂmın oturduğunu ve peygamberlerin onu gruplar hÂlinde ziyÂret ettiklerini gordu. Onların selÂmlaşmalarını ve konuşmalarını işitti. Orada hazır olan peygamberler, Peygamber efendimizin sallallahu aleyhi ve sellem gelmesini bekliyorlardı. Muhammed Emin Erbilî hazretleri orada bulunanlara dedi ki: "Ben burada hazır bulunanların nurlarını orten buyuk ve parlak bir nur goruyorum." Orada bulunanlar; "O buraya teşrif edecek olan yaratılmışların seyyidinin nûrudur." dediler. Muhammed Emin Erbilî, Yûnus aleyhisselÂmın kabrini ziyÂreti esnÂsında gorduklerini hocasına ve arkadaşlarına anlatınca, arkadaşları ona Peygamber efendimizin meclisini nasıl gordun, diye sordular. O buyurdu ki: "Diğer peygamberlerin onun onunde, talebelerin, hocasının onunde edep ve hayÂları sebebiyle diz coktukleri gibi olduklarını gordum."

Muhammed Emin Erbilî hazretleri hocasından izin alarak hac vazifesini yerine getirmek ve sevgili Peygamberimizin kabr-i şerîfini ziyaret etmek icin Hicaz'a gitmek uzere yola cıktı. Bu yolculuğu sırasında Allahu teÂlÂya tevekkul ederek azık almadı. Kalbinde en ufak bir rızık endişesi ve Allahu teÂlÂdan başkasına guvenme duşuncesi yoktu. Allahu teÂl onu bu tevekkulu ve niyeti sebebiyle bolca rızıklandırdı. Basra'ya vardığı zaman yolculuk icin bir gemiye bindi. Geminin sÂhipleri ondan hic ucret almadılar. Gemide bulunduğu sırada bir kimse yanına geldi. Muhammed Emin Erbilî hazretleri o kimseye; "Sen filÂn kimse değil misin?" diye sorunca, o kimse; "Evet." dedi. Muhammed Emin Erbilî o kimseye yanına aldığı iki emÂnet cantayı vererek; "Bu iki cantayı sana Muhammed Nûr gonderdi." buyurdu. O kimse cantaları aldıktan sonra, Muhammed Emin Erbilî hazretlerine hediye etti. Muhammed Emin Erbilî cantaları actığı zaman iclerinde para, bol mikdarda yiyecekler ve ceşitli giyecekler olduğunu gordu. Bunlardan pek az bir kısmını aldıktan sonra gerisini fakirlere ve ihtiyac sÂhiplerine sadaka verdi.

Once Mekke-i mukerremeye giden Muhammed Emin Erbilî, hac vazîfesini yerine getirdi. Bir sene muddetle orada kalıp Âlim ve velîlerle goruştu. Onların ilim meclislerinde ve sohbetlerinde bulundu. Diğer zamanlarında ibÂdetle ve Allahu teÂlÂnın ismini zikretmekle meşgûl oldu. Mekke'de kaldığı muddet icinde Zemzem suyundan başka bir şey yiyip icmedi. Acıkınca da, susayınca da zemzem suyu icti.

Hac ibÂdetini yaptıktan ve bir muddet Mekke-i mukerremede kaldıktan sonra 1882 (H.1300) senesinde Medîne-i munevvereye giderek senelerce kalıp, Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini sık sık ziyÂret etti. Feyz ve bereketlerinden istifÂde etti.

Medîne-i munevverede kaldığı sırada Mahmûdiyye Medresesinde ders verdi.Pekcok kimse onun derslerine devÂm etti. Onun medresedeki derslerine uzaktan yakından o kadar cok kimse geldi ki, medrese dışında Mescid-i Nebîde de ders vermeye ve halka vÂz, nasîhat etmeye başladı. Şohreti her tarafta duyuldu. Burada bulunduğu sıradaTurklerden bir kimsenin kızıyla evlendi, ayrıca her sene Mekke-i mukerremeye giderek hac ibÂdetini yaptı.

Daha sonra aldığı mÂnevî bir işÃ‚retle Mısır'a gitti.CÂmiu'l-Ezher Medresesine devÂm etti. Orada hadîs, fıkıh ve tefsîr dersleri veren Âlimlerin ilim meclislerinde bulundu. Şeyh Muhammed el-Eşmûnî'nin BuhÂrî derslerine devÂm etti. Şeyh Mustafa İzzeddîn ŞÃ‚fiî'den ŞÃ‚fiî mezhebi fıkhını oğrendi. ZÂten bÂtın (kalp) ilimlerinde yuksek bir velî olan Muhammed Emin Erbilî, zÂhirî ilimlerde de derin Âlim oldu. EmbÂbe adı verilen koyde yerleşip ilim ve ibÂdetle meşgûl olup, Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmaya calıştı. Bu koyde bulunduğu sırada cocukları dunyÂya geldi. Fakat Ahmet isminde bir oğlu hÂricindekiler vefÂt etti. Bu oğlu da babasının vefÂtından sonra İngilizlerle olan bir carpışmada şehîd duştu.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri ilk zamanlar kendisinin tasavvuf yolunda olduğunu ve Nakşibendiyye yoluna mensûb bulunduğunu kimseye bildirmedi. SÂdece ilim ve ibÂdetlerle meşgûliyetine devÂm etti. Daha sonra Bulak'a gidip yerleşti.Burada bulunduğu sırada da Ezher Medresesine gidip gelerek ilimle meşgûl oldu. ZamÂnın allÂmesi ve Ezher Medresesi hocalarındanŞeyhulislÂm Selîm el-BuşrÂ'nın derslerine devÂm etti. Ondan cok sayıda hadîs-i şerîf kitabını okudu. Mısır halkı onun zÂhirî ilimlerdeki ustunluğu yanında tasavvuf yolunda yuksek bir velî olduğunu oğrenip, etrÂfında toplanmaya başladı. Uzaktan yakından gelerek ilim meclislerinde ve sohbetlerinde bulundular. Bulak'ta bulunduğu sırada Nakşibendiyye yolunun esaslarını oğretip, İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlattı. Bulak'taki SinÂniyyeMescidinin imÂmı hastalanınca, onun vazifesini yuruttu.

İlk zamanlar fazla acılmak istemiyordu. Fakat aldığı mÂnevî bir işÃ‚ret onu geniş halk kitlelerine hakkı ve hakîkati anlatmaya sevketti.

SinÂniyye Mescidinde ders vermekle meşgûl iken, yuzunde, işlediği gunahların zulmeti bulunan bir genc geldi. Ona tasavvuf yolunda talebe olmak istediğini bildirdi. Fakat Muhammed Emin Erbilî bu gencin gunahkÂr hÂlini firÂseti ile anlayıp, bu yuksek yola hemen giremeyeceğini soyledi. O gence şimdiki gunahlarından tovbe etmesini teklif etti. Fakat genc mutlaka tasavvuf yoluna girmekte ısrar etti. Bunun uzerine Muhammed Emin Erbilî hazretleri gence sert bir lisanla oncelikle gunahlarından tovbe etmesi gerektiğini tasavvuf yoluna girmesinin kendisi icin tehlikeli olabileceğini anlattı. O gece uykuya vardığı zaman ruyÂsında hocası Şeyh Omer Efendiyi gordu. Hocası Irak'tan, onun Bulak'taki evine gelmişti. Hocasını karşılamak icin ayağa kalktı. Fakat hocası, kendisine kızgın ve heybetli bir şekilde bakıyordu. Yanında bulunan ve tasavvuf yoluna kabûl etmediği genci işÃ‚ret ederek; "Bu genci yolumuza girmekten nicin alıkoyuyorsun? Sana bu yola girmek isteyen kim gelirse, onu kabûl et." buyurdu. Muhammed Emin Erbilî hazretleri bu işÃ‚ret uzerine daha cok kimseye tasavvuf yolunu anlatmaya ve bu yola girmek isteyenleri kabûl etmeye başladı. Bundan sonra onun ustunluğunu ve fazîletini işiten herkes sohbetlerine koştu. O, insanları Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşturan yola teşvik etti. Gece gunduz demeden bu vazifeye devÂm etti. Bu maksatla bircok memleketi dolaştı. Binlerce kimse onun sohbetleri bereketiyle Allahu teÂlÂnın beğendiği yola kavuştu. Bu sırada bircok sıkıntılarla karşılaştı. Onun bu hizmetine mÂni olmak isteyenler cıktı. Fakat Allahu teÂlÂnın yardım ve ihsÂnlarıyla hicbirisi onu yolundan donduremedi. Hoş sohbetiyle, guzel ahlÂkı ve İslÂmiyete uygun yaşayışıyla insanların gonullerini fethetti.

Bulak'taki SinÂniyye Mescidinin imÂmı vefÂt etmişti. Muhammed Emin Erbilî hazretleri bu mescide imÂm tÂyin edilmeyi arzu ediyordu. Cunku o burada uzun muddet kalıp insanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlatmıştı. Fakat Bulaklı bozuk îtikÂdlı bid'at ehli Âlim gecinen bir kimse, Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin karşısına rÂkib cıkıp kendisinin SinÂniyye Mescidine imÂm olmak istediğini bildirdi. Bu maksadına ulaşabilmek icin de başka meşhûr kimselerden yardım istedi. NihÂyet bid'at ehli bozuk îtikÂdlı kimse, taraftarlarının da desteğiyle SinÂniyye Mescidine imÂm tÂyin olundu.

Perşembe gunu tÂyin olunan bid'at ehli kimse,Cum gunu vazîfeye başlayacaktı. Perşembe gunu akşamı Muhammed Emin Erbilî hazretleri; "Biz, Allahu teÂlÂya tevekkul ettik. Bize yardımcı olarak Allahu teÂl yeter." buyurdu. Perşembeyi CumÂya bağlayan gece her zaman SinÂniyye Mescidinde yaptığı Hatm-i HÂcegÂn virdini bu def talebeleriyle birlikte evinde yaptı. Fakat bu duruma talebeleri cok uzulduler. Muhammed Emin Erbilî buyurdu ki: "Allahu teÂl bu gece size yardım edecektir." Gece yarısı olduğu zaman Allahu teÂl onun sozunu doğru cıkardı. Bid'at sÂhibi kimse felc oldu. Ertesi sabah insanlar birbirine SinÂniyye Mescidine imÂm tÂyin edilen kimsenin felc olduğunu ve bunun Muhammed Emin hazretlerinin kerÂmeti olduğunu anlatıyorlardı. Bu hal uzerine ona karşı olanlar da gelip sohbetinde bulundular. Butun tedÂvî ve ilaclara rağmen o kimse sıhhatine kavuşamadı. Bu hÂli uzun seneler devÂm etti. NihÂyet felcli olarak vefÂt etti. Muhammed Emin Erbilî hazretleri SinÂniyye Mescidinde beş sene muddetle imÂm olarak vazife yaptı.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri Bulak'ta bulunduğu muddet icinde, gunduzleri ders veriyor, insanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlatıyor, geceleri de talebeleriyle birlikte Allahu teÂlÂnın ismini zikrediyor, Nakşibendiyye yolunun esaslarını anlatıyor, Hatm-i HÂcegÂn yaptırıyor ve talebelerinin Kur'Ân-ı kerîm okurken hatÂlarını duzeltiyordu.

Dersleri ve sohbetleri sırasında, her muslumanın gunluk hayatta karşılaşacağı fıkhî meseleleri izah ediyor, Âlim ve velîlerin hallerinden ve kerÂmetlerinden bahsediyordu. Kur'Ân ehline cok hurmet eden ve ikrÂmlarda bulunan Muhammed Emin Erbilî hazretleri, SinÂniyye Mescidinde Kur'Ân-ı kerîm okuyucularını topluyor, onların kırÂatlerini dinliyordu. Kur'Ân-ı kerîm okuma ve dinleme bittikten sonra orada bulunanlara yemekler, tatlılar ve meyveler ikrÂm ediyordu.

Mısır'ın ceşitli beldelerinden gelen insanlar Muhammed EminErbilî hazretlerinin sohbetlerine devÂm edip feyzlerinden istifÂde ediyorlardı. Onlara şefkatli bir baba gibi davranan Muhammed Emin Erbilî hazretleri, insanların husûsî meselelerine kadar eğiliyor, onların ihtiyaclarını gideriyordu.Sevgili Peygamberimizin sunnet-i seniyyesine titizlikle sarılıyor, bid'atlerden ve bid'at ehlinden şiddetle kacınıyordu. Talebelerinin ve sevenlerinin ilim ve zikir meclisinden bir an bile ayrılmamalarını istiyordu. Onlara; "Derslerinizi iyi muzÂkere ediniz. Kalbinizin temizlenmesi ve oğrendiğiniz ilimden istifÂde etmeniz icin Allahu teÂlÂnın ismini cok anınız." buyuruyordu.

DunyÂya, duny ehline ve insanların kendisine îtibÂr gostermelerine değer vermeyen Muhammed Emin Erbilî hazretleri; "Biz kimseden bir şey istemeyiz. Gelen hediyeyi de reddetmeyiz. Fakat onları alıp yanımızda da alıkoymayız, ihtiyac sÂhiplerine dağıtırız." buyururdu. Sozleri hareketlerine uygundu. En zor ve sıkışık zamanlarında bile mÂnevî vazîfelerini, virdlerini ve Allahu teÂlÂyı anmayı terketmezdi.

İnsanlara karşı tevÂzû ve yumuşaklıkla muÂmele ederdi. Allahu teÂl onun zÂhirini gorunen guzelliklerle suslediği gibi kalbini ve hallerini de mÂnevî guzelliklerle suslemişti. Sohbetleri pek tatlı ve tesirliydi. Bir defÂsında bÂzı kimseler tavla oyunu oynuyorlardı. Onlara yaklaşıp; "Kumar mı oynuyorsunuz?" buyurup yanlarından ayrıldı. Tavla oynayan kimseler oyunu bıraktılar bir daha oynamadılar.

Bir kimse gelerek Nakşibendiyye yolunun ustunluğunu ve tasavvufu inkÂr etti. Muhammed Emin Erbilî hazretleri ona herhangi bir karşılıkta bulunmadı. Oradan ayrılırken o kimseyi tasavvufî haller ve cezbeler kapladı. Bu hÂli uzun muddet devÂm etti. Sonra Muhammed Erbilî hazretlerine gelerek ozur diledi ve onun talebelerinden oldu.

Gittiği yerlerden birinde, haramların ve kotuluklerin acıkca işlendiği bir duğun oluyordu. MuhammedEmin Erbilî hazretleri bu hÂle cok uzuldu ve; "Bu duğunun sÂhibi buralı mıdır? Ona mÂni olan kimse yok mudur?" diye sordu. Orada bulunanlar duğun sÂhibinin başka gunahlarını da soylediler. Muhammed EminErbilî hazretleri duğun sÂhibinin hidÂyete ermesi ve ıslah olması icin du etti. Cok gecmeden duğun sÂhibi onun huzûruna geldi. Ağlayarak yaptıklarına pişman olduğunu bildirdi ve tovbe etti. Ona talebe olmak istediğini bildirdi. Muhammed Emin Erbilî hazretleri onu talebeliğe kabûl etti. O kimse Muhammed Emin hazretlerinin talebelerinin onde gelenlerinden oldu.

Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin pekcok kerÂmetleri gorulmuştu. O bu hallerin ve kerÂmetlerin kendisinden olmadığını, buyuklerin bereketiyle ve talebelerinin himmetiyle olduğunu soylerdi.

Bir defÂsında sohbetten ve Allahu teÂlÂnın ismini zikrettikten sonra talebeleriyle birlikte oturdu. Bir mikdÂr ekmek getirtti ve bir kenara koydu. Talebelerinden birine ekmekten arkadaşlarına vermesini soyleyince, orada bulunan herkese ikram etti. Ekmek az olmasına rağmen butun talebelere yetti ve herkes doydu. Hatt dergÂhına gelenlere ikrÂm edildiği halde yine bitmedi. Sonra bÂzı kimselerin hıyÂneti sebebiyle ekmek kayboldu.

Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin sevenlerinden sÂlih bir kimse vardı. Bu kimsenin doğan cocukları yedi gun yaşadıktan sonra olurdu. Son olarak bir cocuğu dunyÂya geldi. Fakat cocuk yine hastalandı. O kimse Muhammed Emin Erbilî'ye ağlayarak gelip cocuğunun yaşaması icin du etmesini istedi. Muhammed Emin hazretleri o kimseye; "Korkma,Allahu teÂlÂnın izniyle senin cocuğun yaşayacak." buyurdu. Kendisinin kucuk bir kızı vardı. Allahu teÂlÂdan kendi kızını almasını ve o kimsenin cocuğunu yaşatmasını niyÂz etti. Allahu teÂl onun duÂsını kabûl buyurdu. Evine gittiği zaman kendi kızının olduğunu gordu. O kimsenin cocuğu ise onun duÂsı bereketiyle uzun muddet yaşadı.

Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin duÂsı bereketiyle, pekcok hasta şifÂya kavuşurdu. Bir gun imÂmlık yaptığı mescide bir kimse gelerek kendisinin felc olduğunu, butun doktorlara gittiği halde şif bulamadığını bildirerek dev icin duÂsını istedi. Bu hususta ısrar etti. Muhammed Emin Erbilî hazretleri Allahu teÂlÂya bu kimsenin şif bulması icin uc gun ust uste du etti. Ucuncu gun o kimse sanki hic hasta olmamış gibi sıhhatli bir şekilde evine dondu.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri talebelerinin ve sevenlerinin sıkışık anlarında yardımlarına yetişirdi. Talebelerinden birisi mahkemede şÃ‚hitlik yapmak uzere kÂdı huzûruna cağrıldı. Fakat kÂdının bulunduğu beldeye giden vÂsıtayı kacırdığı icin mahkemeye gec kaldı. KÂdı, Muhammed Emin hazretlerinin talebesine kızdı. O ise gec kalış sebebini acık bir şekilde îzÂh edememişti. Bu yuzden onun altı ay hapsedilmesine karar verdi. Vazifeli asker onu alarak hapishÂneye goturdu. Olan hÂdiseler sebebiyle cok uzulen talebe, hocasını vesîle ederek bu halden kurtulması icin Allahu teÂlÂya yalvardı. O sırada Muhammed EminEfendinin iki veya uc defÂ; "Y Kerîm." sesi işitildi. O anda kÂdının vazifelendirdiği kimse gelip o kimseyi kÂdının huzûruna goturdu.KÂdı ona hitÂben; "Seni affettim." dedi ve serbest bıraktı.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri başkalarından gelen sıkıntı ve eziyetlere sabreder, talebelerine de sabretmelerini emrederdi. Tasavvufu ve Nakşibendiyye yolunun ustunluğunu inkÂr eden bir kimse vardı. Muhammed Emin hazretlerinin talebelerinden birine gelerek hocasının Tenvîru'l-Kulûb adlı kitabından bir adet istedi. Talebe o kimsenin boyle bir istekte bulunmasına sevindi. O kimsenin eski yaptıklarından vaz gecip ıslah olduğunu zannetti. Talebe merak edip o kimseye kitabı nicin istediğini sordu. O kimse o kitabın yapraklarıyla istinc edeceğini yÂni tahÂretleneceğini soyledi. Talebe uzulerek ve kızarak; "Bu kitabı yazan kimseye hurmet etmiyorsan, icindeki Kur'Ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden bildirilenlere de mi hurmet etmiyorsun?" dedi. O kimse alaylı bir tavırla guldu. Bu hareket karşısında MuhammedEmin hazretlerinin talebesi iyice kızdı. Fakat hocasının emrine uyduğu icin sabrederek herhangi bir karşılıkta bulunmadı. Olanları gelip hocasına anlattı. Muhammed Emin hazretleri buyurdu ki: "Sabret. Allahu teÂl gayret sÂhibidir. Sen bu sabrının karşılığını inşÃ‚allah bulacaksın." Aradan fazla zaman gecmeden talebeye hakaret dolu sozler sarfeden kimsenin şiddetli bir hastalığa tutulduğu haberi duyuldu. Butun tedÂvîlere rağmen o kimsenin hÂlinde bir iyileşme olmadı. O kimsenin gunlerdir uyku uyuyamadığı ve feryat figÂn etmesi sebebiyle kimsenin yanına yaklaşamadığı haberi yayıldı. Sonunda yakınları kendisine hakÂret edilen talebeye gelip hallerini bildirdiler. O talebe; "Âriflerin yÂni Allah adamlarının okları zehirlidir. O oklardan birisi kime isÂbet ederse o kimse helÂk olur. LÂkin ben o kimsenin bu rahatsızlığının hafiflemesini istiyorum. İnşÃ‚allah bu akşam durumu hocama bildireceğim." dedi. O talebe ve yanında bulunan arkadaşları hocalarının evine gittiler. O sırada hastanın yakınları da hastayı oraya getirdiler. Muhammed EminErbilî hazretlerinin onune koydular. O kimse kurumuş, sanki etsiz bir heykel gibi olmuştu. Halbuki hasta olmadan once kuvvetli ve boyu posu yerindeydi. O kimse Muhammed EminErbilî hazretlerini gorunce acı acı ağladı. Hastanın yanında bulunanlar onun hÂlini Muhammed Emin Erbilî'ye anlattılar. Muhammed Emin Erbilî o kimseye nasîhat etti ve yaptıklarına tovbe etmesini istedi. İstiğfÂr okuduktan sonra; "Allahu teÂlÂya tovbe ettim ve soylediklerime pişman oldum." de, buyurdu. Hasta denilenleri yaptı. Muhammed Emin Erbilî hazretleri FÂtiha ve NÂs sûrelerini okuyup, Peygamber efendimizin, Silsile-i aliyyenin rûhlarına hediye edip onları vesîle etti ve bu hastanın hidÂyete kavuşması ve son nefeste îmÂnla gitmesi icin du etti. Hastayı sÂhipleri alarak evine goturduler. Hasta ve yanındakiler dışarı cıkınca, Muhammed Emin hazretleri "Elhamdulillah. O kimse Allahu teÂlÂya sÂdık bir şekilde tovbe etti. Onun son nefeste îmÂnla gideceğini umid ediyorum." buyurdu. O kimse evine gittikten sonra gunlerce rahat bir şekilde uyudu. Halbuki aylardır hastalığı sebebiyle uyuyamıyordu. NihÂyet bu halde îmÂn ile rûhunu teslim etti.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri bir gece talebeleriyle birlikteAllahu teÂlÂnın ismini zikrediyor ve zikrin edeplerini anlatıyordu. Bu mecliste Âlimlerden de pekcok kimse vardı. Orada bulunanlardan bir kısmı kalben hazır olmadığı halde zÂhiren orada bulunuyordu. Bunu goren Muhammed Emin hazretleri buyurdu ki: "Dikkat ediniz. Allahu teÂl kalplerinizi biliyor. Siz O'nu gormuyorsanız da O sizi goruyor." Orada bulunanları ihlÂsla ve kalp huzûruyla Allahu teÂlÂyı zikretmeye dÂvet etti.

Bir defÂsında talebelerinden birisi kusurlarını ve yaptığı ibÂdetlerin Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmaya vesîle olamayacağını duşunerek uzuluyordu. Neredeyse bu hususta umitsizliğe duşecekti.Onun bu hÂlini goren Muhammed Emin Erbilî hazretleri; "Senin bu hÂlin nedir? Allahu teÂl hazret-i Hamza'yı şehîd eden kimseyi affetti. Seni de affeder." buyurarak onu rahatlattı.

Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin Âlimlerden ve halktan pekcok talebesi ve seveni vardı. İnsanlara sohbetlerinde ve ilim meclislerinde İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlattığı gibi, bircok kitaplar ve risÂleler de yazmakla meşgûl oldu. Onun kitaplarından bÂzıları basıldıysa da, bir kısmı basılmadı. Onun Tenvîru'l-Kulûb adlı eseri daha sağlığında iken meşhûr oldu. Ezher Medresesi hocaları ve diğer Âlimler bu kitaba ozel onem verdiler. Ezher hocalarından Şeyh Muhammed eş-ŞÃ‚fiî, bu kitap hakkında; "İhlÂs bu kitabın muellifinin sozlerinde acıkca gorulmektedir." derdi.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri 1904 (H.1322) senesinde Hicaz'a gitti. Hac ibÂdetini yerine getirdi ve Medîne-i munevvereye giderek Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyÂret etti. Orada bulunduğu sırada Mekke'deki zÂlim bir vÂliden ve Mısır'da bulunan bid'at ehli, Ehl-i sunnet muslumanlarla alay eden, mezhepleri kabûl etmeyen, tasavvufu ve tasavvuf ehlini kucuk goren, sÂlihlerin ve evliyÂnın kabirlerini ziyÂreti inkÂr eden bir Âlimden bahsettiler. Bu kişilerin hÂlini duyan Muhammed Emin Erbilî hazretleri din gayretiyle uzuldu.Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyÂret etti. Bu ziyÂret esnÂsında Allahu teÂlÂdan Mekke ve Mısır halkına yardım etmesini diledi. Bu iki kimsenin durumunu Resûlullah efendimize ağlayarak arz etti. Bir gece boyunca Mescid-i Nebîde oturup du ve niyazda bulundu. Resûlullah efendimizin feyz ve nûrlarına kavuştuktan sonra kendini Mısır'da gordu. Buyuk bir akrebin başı Ezher Medresesinin kıble tarafında, kuyruğu iseEzher Medresesinin Muzeyyineyn kapısının dışındaydı. İnsanlar korku ve dehşet icinde kıvranıyorlardı. Muhammed Emin Erbilî hazretleri elindeki as ile o akrebe vuruyordu. NihÂyet o akrebin olduğu veya olmek uzere olduğu kanÂatine varıldı. Muhammed Emin Erbilî hazretleri, insanlara; "Onun uzerine ayaklarınızla basınız ve ondan korkmayınız." buyurdu. Muhammed Emin Erbilî hazretleri hal olarak bir anda kendini Mekke-i mukerremede buldu. Mısır'da oldurulen akreb buyukluğunde bir yılan gordu. O yılanı da asÂsıyla vurarak oldurdu. Sonra kendisine geldiğinde, Resûlullah efendimizin huzûrunda olduğunu anladı. Bu hÂlini talebelerinden birine anlatınca, talebesi; "Bu hÂli nasıl yorumluyorsun?"diye sordu. Muhammed Emin Erbilî hazretleri; "O iki kimsenin hÂlidir. Her ikisi de yakında helÂk olacaklardır." buyurdu. Kısa bir zaman sonra zÂlim vÂlinin ve bid'at sÂhibi olan Âlimin olduğu haberi duyuldu.

Muhammed Emin Erbilî hazretleri 1906 (H.1324) senesinde Mısır'a dondu.İnsanlara İslÂmiyet'in emir ve yasaklarını anlatmak icin ceşitli beldelere gitti. Pekcok sıkıntılara katlandı.CÂhil ve sapık kimseler ona karşı cıktılar. Fakat onun hizmetlerine mÂni olamadılar. Yaşlı olmasına rağmen gucluklere sabretti. Gece gunduz demeden irşÃ‚d faÂliyetlerini surdurdu.

Fakir zengin herkesi ziyÂrete gidenMuhammedEminErbilî hazretleri, yemek husûsunda ısrar edenlere; "Tasavvuf yolcusunun yemeği ilim oğrenmek, Allahu teÂlÂnın ismini zikre devÂm etmektir. O kimsenin duşuncesinin yemek, icmek olması ona yakışmaz." buyurdu.

Gittiği yerlerde anlattıklarından istifÂde edip hayırlı işlere yonelenler olmadığı zaman, oradan suratle uzaklaşırdı. "Burada kalmak omru boşa gecirmek, zÂyi etmektir." buyururdu. Bir yerde kalırsa, ya vÂz nasîhat eder, ya zikr yaptırır veya eser yazmakla meşgûl olurdu.

Talebeleriyle birlikte Hatm-i HÂcegÂn virdine devÂm ederdi. Her hafta Cum gecesi Hatm-i HÂcegÂn okuturdu. Hatimden sonra talebelerine kıbleye donmelerini, bir veya ikişer kere YÂsîn-i şerîf sûresini okumalarını emrederdi. BÂzan da birer def FÂtiha okuturdu.

İnsanları ve talebelerini boş soz konuşmaktan sakındırırdı. "Boş soz konuşan ve boş şeylerle meşgûl olan kimsenin tasavvuf yoluna girmesi lÂyık değildir. Hele bu yola girmişse, boş şeylerle meşgûl olması hic lÂyık değildir. Cok konuşmak kalbi oldurur ve zikrin kalbe yerleşmesine mÂni olur." buyurdu.

Kalbini Allahu teÂlÂnın zikrinden başkasıyla meşgûl etmediği gibi, meşgûl edenlere; "Kalp ev gibidir. Allahu teÂlÂdan başkasıyla meşgûl etmek, tozlu bir yolun tozlarını uzerine toplamak gibidir. Ev supurulmediği zaman tozlar yığılır ve temizliği zor olur. Kalbini başka şeyle meşgûl eden ve gunluk virdi olmayan veya olup da terk eden talebe, gaflet pislikleriyle kalbini kirletmiş olur. Emirleri yapmak ve tasavvuf yolunda yurumek onun icin zorlaşır." buyururdu.

Senelerce SinÂniyyeMescidinde imÂmlık yapıp, talebe yetiştirmekle meşgûl olduktan sonra, Mescid-i İmrÂnî'de vazîfe yaptı. Omrunun sonlarında talebeleri ve Âilesi icin bir dergÂh inşÃ‚ ettirdi. Muhammed EminErbilî hazretleri bu dergÂhın inşÃ‚sında bizzat calıştı. Bir an evvel bitirmek icin gayret etti. BinÂnın yapımı bittikten sonra talebelerinden birini cağırdı ve; "Gel sana yeni kardeşlerimizin yerini gostereyim." buyurdu. Talebesiyle birlikte oda oda gezdiler. Tavana cıktıkları zaman; "İnsanlar kendim icin bir koşk yaptığımı soyluyorlar. Vallahi kalbimde en ufak bir meşgûliyeti yoktur. DunyÂya karşı sevgim yoktur. LÂkin buranın suratle yapılması icin beni bir kuvvet zorladı. Bunda da bir hikmet vardır." buyurdu. Cok gecmeden vefÂt etti.

Son gunlerinde onun yuzunde her zamankinden daha cok nûr parlıyordu. 1914 (H.1332) senesi Rebîulevvel ayının ikinci Perşembe gunu humma hastalığına tutuldu. Akşam ve yatsı namazlarını evinde kıldı. Mescide gidemedi. Ders vermek ve Hatm-i HÂcegÂn yapmak uzere talebelerinden birini vazîfelendirdi. Bu gecede Allahu teÂlÂya olan aşkı ve Peygamber efendimizden îtibÂren Nakşibendiyye yolu buyuklerine karşı muhabbeti iyice fazlalaştı. Onların rûhÂniyetleriyle konuşmaya başladı. Onlara olan sevgi ve kavuşma arzusunu bildirdi. Bu hÂli bir gece boyunca devÂm etti.Yanına ziyÂret icin gelenlere; "Hocanızın hÂline bakıp ibret alınız. Onun olduğu gibi siz de oleceksiniz. Allahu teÂlÂnın ismini cok anın." buyurdu. Şeyh Muhammed Yûsuf es-SekÂ'yı yerine ders vermekle vazîfelendirdi. Son saatlerinde bile kendisini ziyÂrete gelen talebelerinin yanına gelmesine mÂni olunmamasını istedi. Her birisi tek tek girip elini optuler, helÂllaştılar ve duÂsını aldılar. Cumartesi gunu hastalığı iyice şiddetlendi ve; "Bugun benim son gunumdur." buyurdu. İkindi vaktinden sonra tam bir sÂkinlik ve sessizlik hÂli oldu. Pazar gecesi ilaclarını vermek uzere yanına gelen bir talebesine gulumseyerek buyurdu ki: "Rahat olunuz." Talebesi dedi ki: "Biz, Peygamber efendimizin sunnetiyle tedÂvî olmakla emrolunduk." diyerek ilacını verdi. O gece sabaha karşı sekerÂt-ı mevt hÂli başladı. Yuzunden şimşek gibi nurlar yayıldı. Sonra Kelime-i şehÂdet getirerek vefÂt etti. Pazar gunu, vefÂtını duyan talebeleri ve sevenleri uzaktan yakından geldiler. Techiz ve kefenlemesi oğleden sonra yapılabildi. Ezher CÂmiinde kılınan cenÂze namazına pekcok kimse katıldı. Karafe Kabristanında CelÂleddîn Mahallî ve TÂcuddîn es-Subkî hazretlerinin kabirleri yakınında defnedildi. Kabrinin uzerine bir turbe yapıldı. Kabri, sevenleri tarafından ziyÂret edilmektedir.

Nakşibendiyye yoluna mensûb olan Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretlerine kadar olan silsilesi şoyledir. MuhammedEmin Erbilî hazretlerinin hocası Şeyh Omer Efendi, onun hocası Şeyh Osman Efendi, onun hocası ise MevlÂn HÂlid-iBağdÂdî hazretleridir.

Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin pekcok halîfesi vardı. VefÂtından sonra insanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlattılar.

Muhammed Emin Erbilî'nin eserlerinden bÂzıları şunlardır: 1) HidÂyetu't-TÂlibîn li-AhkÂmi'd-Dîn, 2) İrşÃ‚du'l-MuhtÂc il Hukûki'l-EzvÂc, 3)Tenvîru'l-Kulûb fî MuÂmeleti AllÂmi'l-Guyûb, 4) DîvÂn-ı Hutab, 5) SeÂdetu'l-Mubtediîn fî İlmi'd-Dîn, 6) Fethu'l-MesÂlik fî ÎzÂhi'l-MenÂsik, 7) Murşidu'l-AvÂm li AhkÂmi's-SıyÂm, 8) El-Uhûdu'l-Vesîka fit-Temessuki biş-Şerîa vel-Hakîka.

HİC EKSİLMEDİ

Muhammed Emin Erbilî hazretleri, fakir-zengin herkesin dÂvetini kabul eder giderdi. Onu sevenlerden fakir bir kimse, cocuğunu sunnet ettirecekti. Fakat sunnete dÂvet edeceği kimselere ikrÂm edeceği bir şey yoktu. Muhammed Emin Erbilî hazretlerine gelip, cocuğunun sunnet merÂsimine dÂvet etti. Muhammed Emin Erbilî ona; "MisÂfirlere ikrÂm edecek neyin var?" diye sordu. O kimse bir koyunu ile bir mikdÂr buğday unu olduğunu soyledi. Muhammed Emin hazretleri; "Allahu teÂl bu ikrÂmını bereketli eder inşÃ‚allah. Başka bir şey hazırlamak icin kendini zorlama. MisÂfirlerin oturabilecekleri geniş bir cadır hazırla. Ben gelinceye kadar hazırladığın şeylerden kimseye bir şey ikrÂm etme." buyurdu. O kimse gidip Muhammed Emin Erbilî'nin buyurduğu gibi geniş bir cadır ve ikrÂm edilecek şeyleri hazırladı. DÂvetliler gelip oturdular. Bu sırada Muhammed Emin Erbilî hazretlerinin oraya geldiğini işiten talebeleri ve sevenleri de geldiler. Dort yuz kişiden fazla bir kalabalık meydana geldi. Muhammed Emin Erbilî, hazırlanan yiyeceklere bereketle du buyurdu. Onun duÂsı bereketiyle hazırlanan az bir mikdar yemekle oradakilerin hepsi doyuncaya kadar yediler. Fakat yemekler hic yenilmemiş gibi ortada duruyordu. Cunku Allahu teÂl peygamberlerine mûcize ihsÂn ettiği gibi, velî kullarına da kerÂmetler ihsÂn etmişti.

EDİRNE'NİN KURTULUŞU

Muhammed Emin Erbilî hazretleri, İslÂm memleketlerinin kÂfirlerin eline duşmemesi icin cok du ederdi.Mısır'da bulunduğu sırada sevdiklerinden birini ziyÂrete gitti. Fakat bu sırada uzuntuluydu. ZiyÂretine gittiği kimse uzuntusunun sebebini sordu. Muhammed EminEfendi buyurdu ki: "Edirne'nin kuffÂr eline duştuğu haberi sana ulaşmadı mı?" O kimse dedi ki: "Efendim ne yapalım elimizden ne gelir?" Muhammed Emin Efendi; "Allahu teÂlÂya du edelim ve bu musîbetin İslÂm memleketinden uzaklaşması icin yalvaralım." buyurdu. Talebelerinin toplanmasını emretti. Allahu teÂlÂnın ism-i şerîfini cok andıktan sonra hep birlikte bu musîbetin gitmesi icin du ettiler. Muhammed Emin Erbilî hazretleri bir ara gozden kayboldu. Kısa bir muddet sonra sevinerek meclise geldi ve; "Allahu teÂl burada bulunanların duÂsını kabûl buyurdu. Edirne şehrini muslumanlara tekrar ihsÂn edecek." dedi. Soylediği gibi oldu. Bir muddet sonra Edirne'nin kurtulduğu haberi duyuldu.

HAKİKATİ ANLATACAĞIM

Mısır'da Ezher Medresesinde Muhammed RÂzî isminde Âlim bir zÂt vardı. Fakat tasavvuf yoluyla ilgisi yoktu. Bir gun Muhammed Emin Erbilî hazretleriyle oturup sohbet ederlerken, MuhammedEmin Erbilî'ye; "Bu zamanda murşid-i kÂmil yoktur. Kendisinin murşid-i kÂmil olduğunu soyleyenler ise bu zamÂnın deccalleridir. Eğer sen kendinin murşid-i kÂmil olduğunu soyleyecek olursan, sen sÂlih bir kimsesin. Murşid-i kÂmil olmaktan cok uzaksın." dedi. MuhammedEmin Erbilî hazretleri buyurdu ki: "Allahu teÂl her zaman yeryuzunde murşid-i kÂmiller bulundurur. Allahu teÂlÂdan sana zamÂnın murşid-i kÂmilini gostermesini diliyorum." Sohbetten sonra ayrıldılar. Muhammed RÂzî ismindeki o kimse bir gece ruyÂsında yuksek ve nûrlu kursuler uzerinde oturan velîleri gordu. O zÂtların yuzleri ayın on dordu gibi parlıyordu. Onlara imrenerek kendi kendine dedi ki: "Bunlar murşid-i kÂmil olan zÂtlardır herhÂlde." Utanarak birisine yaklaştı ve; "Bu zamÂnın murşid-i kÂmilini biliyor musun?" diye sordu. O zÂt da; "Bu zamÂnın murşid-i kÂmili, şu senin yanında oturan arkadaşındır." diyerek Muhammed Emin Erbilî hazretlerini işÃ‚ret etti. Muhammed RÂzî o zÂtın işÃ‚ret ettiği kimsenin yanına gidince Muhammed Emin Erbilî hazretlerini gordu. Muhammed Emin Efendiye; "Sen murşid-i kÂmil olan kimselerdensin de kendini nicin gizliyorsun. Beni de meclisine al." dedi. Muhammed Emin Erbilî hazretleri; "Şimdi meşgûlum. Sana hakîkati daha sonra anlatacağım." buyurdu. Muhammed RÂzî uykudan uyandı. RuyÂda gorduklerini duşundu. Ertesi gun, Ezher Medresesinin revaklarında oturan MuhammedEmin Erbilî'yi gorup onun yanına yaklaştı.Fakat Muhammed EminErbilî ona yumuşaklıkla; "Y Şeyh sabret. Sana olanları anlatacağım." buyurdu. Bu soz karşısında şaşkına donen Muhammed RÂzî kendi kendine; "Ben ruyÂda gorduklerimi kimseye anlatmadım." dedi. O kimse, MuhammedEmin Efendiye; "Ben ruyÂmda şoyle şoyle gordum, fakat onu sana anlatmadım. Senin, bu zamÂnın murşid-i kÂmili olduğunu anladım. Beni de zikir meclisine kabûl et." dedi. Muhammed Emin Erbilî hazretleri onu Bulak'taki meclisine kabûl etti. Muhammed RÂzî ismindeki o zÂt da tasavvuf yoluna girip, ilerledi. Muhammed Emin hazretlerinin bereketiyle Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuştu.

DONMEYECEĞİN GUN DE GELİR

Talebelerinin suÂllerine cevap verir, ozel meselesi olanlarla ilgilenirdi. Hastaları ziyÂret eder, cenÂzesi olanların cenÂzesinde bulunurdu. Olumu cok hatırlar ve hatırlatırdı. Bir def cenÂzeden donen bir talebesine; "Nereden geliyorsun?" diye sordu. O da kabristandan geldiğini soyleyince; "Bu sefer kabristandan dondun. Kabristana gidip de geri donmeyeceğin gun de gelecektir." buyurdu. Bir meclisden kalkacağı zaman; "Biz iki defa kalkacağız. Birisi bu gorduğumuz kalkış, diğeri ise kıyÂmet gunundeki kalkıştır." buyururdu. Olumu hatırlatıcı Âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler okurdu. "Dil ile olumu zikretmenin hic kıymeti yoktur. Asıl kıymetli olan ve Peygamber efendimizin "Lezzetleri yok eden olumu cok hatırlayınız." hadîs-i şerîfinden murÂd, olumu dil ile değil, kalp ile hatırlamaktır." buyururdu.

1) Tenvîru'l-Kulûb; s.1-55
2) El-A'lÂm; c.6, s.43
3) Mu'cemu'l-Muellifîn; c.9, s.77
4) ÎzÂhu'l-Meknûn; c.2, s.131
5) El-AlÂmuş-Şarkıyye; c.3, s.116
6) Mu'cemu'l-MatbûÂt; s.1554, 1555
7) Fihrisu'l-Ezheriyye; c.6, s.4,5
__________________