On beşinci yuzyılda Gelibolu'da yetişen velîlerden.YazıcızÂde lakabıyla tanınmıştır. Babası Âlim bir zÂt olan ve kÂtiplik yapan SÂlih Efendi, ağabeyi ise meşhur Âlim YazıcızÂde Muhammed Efendidir. Doğum tÂrihi belli değildir. Eserinde yer alan "Hak teÂl hazretleri, miskîn Ahmed-i BîcÂn'ı, deniz kenarında, gÂziler şehrinde Gelibolu'da yarattı." ifÂdesinden onun Gelibolu'da doğduğu anlaşılmaktadır.

Babası Yazıcı SÂlih Efendi, bÂzı rivÂyetlere gore, Ankara veya Bolu civÂrında devlet hizmetlerinde kÂtiplik yapmıştır. 1408'de tamamladığı, Anadolu'da astroloji sÂhasında ilk Turkce manzum eser olan Şemsiyye'sini Ankara'da İskender bin Hacı Paşaya ithÂf etmiştir. Sonra Gelibolu'ya gelip yerleşmiştir.

Ahmed-i BîcÂn kucuk yaşta ilim tahsîline başladı. ZamÂnın ilimlerini tahsil etti. Arapca ve Farscayı cok guzel oğrendi. ZÂhirî ilimlerdeki tahsîlini tamamladıktan sonra ağabeyi Muhammed BîcÂn ile birlikte mÂnevî ilimlerde de yukselmek istiyor, kendilerini irşÃ‚d edecek, doğru yolun mÂnevî zevklerini tattıracak bir evliy arıyorlardı.

İki kardeş arayış icinde iken, devrin buyuk velîsi HÂcı Bayram-ı Velî hazretleri misafir olduğu Edirne'den ayrılarak yanındakilerle birlikte Ankara'ya gitmek icin yola cıkmıştı. Epey yol aldıktan sonra, yanındakiler Gelibolu'ya yaklaştıklarında yolu şaşırdıklarını anlayıp, telaşlandılar. HÂcı Bayram-ı Velî durumu fark edince; "Evlatlarım! DevÂm ediniz. Belki orada bekleyenlerimiz vardır." dedi. Gelibolu'ya vardıktan sonra, HÂcı Bayram Velî odasında dinlendiği sırada, huzûruna girmek icin Muhammed ve Ahmed Bîcan kardeşler izin istediler ve iceri girip selÂm verdiler. Kendilerini tanıtmak istediklerinde HÂcı Bayram-ı Velî; "Biz sevdiklerimizi daha iyi tanırız." dedi. Onlara muhabbet nazarları ile bakıp du etti, sonra; "Yağ ve kandil hazırmış, bize yalnız kibriti yakmak kalmış." buyurdu.

Ahmed-i BîcÂn ve ağabeyi, HÂcı Bayram-ı Velî hazretlerinin huzûrunda mÂnevî ilimlerde yukseldikten sonra Bayramiye tarîkatına gore insanları terbiye etmeye başladılar. Bayramiye esaslarından olan devamlı oruc tutup cile cıkardıkları, aşk ve muhabbet cokluğundan yemeden icmeden kesildikleri icin BîcÂn lakabını aldılar. Eserinde gecen; "Elhamdulillah ki Gelibolu'da nice kez kÂfir ile cenk idup gazalar idup dururuz. GÂh kÂfir bize geldi. GÂh biz kÂfire varup dururuz." sozunden bircok savaşlara katıldığı anlaşılmaktadır. Ahmed Bîcan boylece sunnete uyarak, nefsini ıslÂh icin yaptığı halvet, yalnızlık, cile ve riyÂzetleri yÂni cihÂd-ı ekberi yÂni buyuk cihadı cihad-ı asgarla, kucuk cihadla tamamladı.

Ahmed BîcÂn hazretleri bir vÂzında şoyle buyurdu:

"DunyÂ, cok gun gecirmiş fitneli ve nazlı bir ihtiyara benzer. O, dışını gencler gibi giyecekler ile susleyip, halk arasında naz eder. Boylece insanlar da onun tuzağına duşer. Duny zÂlim bir padişah gibidir. Halka bazı şeyler bağışlarsa da dostluğu yoktur. Hepsini oldurmek ister.

Akıllı kimseler kışın ihtiyÂcını yazdan hazırlar. Olumun hazırlığını da diri iken yaparlar. DunyÂ, ici cevherler ile dolu bir denize benzer. Kimileri ondan cevher cıkarır. BÂzıları da boğulur. Sozun kısası, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurmuştur; "Duny fitne ve belÂdır. Her ummetin bir fitnesi vardır. Benim ummetimin fitnesi dunyÂyı sevmek ve mal toplamaktır."

Ahmed-i BîcÂn hazretleri insanlara doğru yolu gostermeye devam ederken bir gun Ağabeyi Muhammed BîcÂn'a; "Ağabey! İlim ve irfanın ziyÂdedir. Tek arzum ve sizden dileğim, yÂdigÂr bir eser yazmanız ve bunun her yerde okunmasıdır. Duny gecici, gunlerin ise hic vefÂsı yok." dedi. Muhammed BîcÂn hazretleri onun bu isteği uzerine MegÂrib-uz Zeman adlı eserini yazdı. Bir sure sonra Muhammed BîcÂn, kardeşine gelerek; "Kardeşim Ahmed! Bizi memnun etmek istersen MegÂrib-uz-Zaman'ı Turkceye tercume et. Guzel uslûbun ile herkes istifÂde etsin." dedi. Bunun uzerine Ahmed-i BîcÂn hazretleri eseri EnvÂr-ul-Âşıkîn ismiyle tercume etti.

Talebelerine bir sohbet esnasında buyurdu ki:

Allahu teÂlÂ, Kur'Ân-ı kerîmde meÂlen buyurdu ki: "Ey îmÂn edenler! Din uğrundaki eziyetlere sabredin ve duşmanlarınızla olan savaşlarda ustun gelmek icin sabır yarışı yapın. Sınır boylarında cihad icin nobet bekleşin ve Allah'tan korkun ki, felah bulasınız." (Âl-i İmrÂn sûresi: 200). "Sabrediniz." buyurması, belÂlara sabretmeye işÃ‚rettir. Bu, halk yÂni avam icindir. "Nobet bekleşin" buyurması, gunah işlemeyi terk etmeye işÃ‚rettir. Bu, havÂs icindir. "Sabır yarışı yapınız" buyurması, İbÂdet yapmaya katlanmaya işÃ‚rettir. Bu da secilmişlerin secilmişlerine mahsustur. Bunun icin, kişinin rahatlığı yakînde, şerefi tevÂzuda, saÂdeti, kurtuluşu İslÂmdadır. İsmeti, gunahsız olması Allahu teÂlÂya guvenmekte, akıllılığı dinde, gayreti dunyÂyı terk etmektedir. Helakı gunah işlemeye curet etmekte, pişmanlığı uyumakta, şekÂveti cehÂlettedir. SaÂdeti ilimdedir. Olgunluğu aşktadır. Guzel yaşaması sabırdadır. Sabır; halkın icinde nefsÂnî arzuları terk etmek, yapmamaktır. Eğer dunyÂnın butun belÂları onun uzerine gelse "Âh" bile demeyen; vefÂdan, cefÂdan, acıdan, zenginlikten ve her ceşit nîmetten dolayı değişmeyen, mağrûr olmayan ve bunlar karşısında hep aynı kalan kimse sabırlıdır. Bilakis o, kendini bela mancınığına kor ve kaz denizine atar. Sonundan hic endişe etmez. VesselÂm.

Ahmed-i Bîcan hazretleri Gelibolu'da vefÂt etmiştir. Kaynaklarda vefÂt tÂrihi ihtilaflı olup, 1453 (H.857) veya 1455 (H.859) olarak kaydedilmiştir. Ahmed-i BîcÂn bircok eser yazmıştır. Eserlerinde son derece sade bir dil ve anlaşılması kolay ve akıcı bir uslûb kullanmıştır. Genellikle babasının ve ağabeyinin yazdıkları Arapca eserleri Turkceye tercume ve şerh etmiştir. Başlıca eserleri şunlardır:

1. Envar-ul-Âşıkîn: Dort-beş asırdan beri okuna gelmiş, cok sevilip, benimsenen bir eseridir. Eser 1451 senesinde tamamlanmıştır. Eserin ceşitli yazma nushaları olduğu gibi, pekcok baskısı da yapılmıştır.

EnvÂr-ul-Âşıkîn kitabının tertibi, ana hatlarıyla beş bolumdur. İcinde şunlar yer almıştır: Varlıkların tertib ve nizÂmı, Âdem aleyhisselÂmın yaratılışı, peygamberler ve kıssaları, ilÂhî kitaplar, duny ile ilgili fazîletler, kıyÂmet alÂmetleri, Kur'Ân-ı kerîm, mahşer, sırat, Cennet, Cehennem, melekler, hûrîler, gılmanlar, cennetliklerin makamları ve Cennet nîmetleri.

2. Durr-i Meknûn: Bu eserini, insanların, Allahu teÂlÂnın kudretini ve azametini bilmeleri icin, onlara bunu anlatmak gÂyesi ile yazdığını belirtmiştir. Bu eser, on sekiz bolumdur. Gokler, Arş, Kursî, Cehennem, ay, yıldızlar, guneş, yeryuzu, ilim, hendese (geometri), iklimler, dağlar, denizler, şehirler, mescidler, SuleymÂn aleyhisselÂmın tahtı ve saltanatı, Belkıs'ın saltanatı ve omurleri, helÂke uğrayan beldeler, otlar, yemişler, sûretler ve kıyÂmet alÂmetleri anlatılır.

3. Munteh Tercumesi: Bu eser, KitÂb-ul-Munteh el-Muşteh alel Fusûs adlı eserin şerhinin Turkceye tercumesidir. Eserin aslı Muhyiddîn Arabî hazretlerinin Fusûs-ul-Hikem adlı eseridir. Bunu, Ahmed-i BîcÂn'ın ağabeyi YazıcızÂde Muhammed şerhetmiştir. Arapca olan bu şerhi de Ahmed BîcÂn Turkceye tercume etmiştir. Eser otuz bolumdur. Peygamberlerin aleyhimusselÂm makamları, kıssalar, mîrÂc, gaz etmek, Muhammed aleyhisselÂmın gazÂları, şehîdlerin namazının kılınışı, kıyÂmet alÂmetleri, Cennet, Cehennem, nebîler, velîler, guneşe gore vakit bulmak, haftanın gunleri, ceşitli sûrelerin tefsîri, Peygamber efendimizin vefÂtı, hazret-i Ebû Bekr, hazret-i Omer, hazret-i Osman, hazret-i Ali, hazret-i FÂtıma, hazret-i Hasan ve hazret-i Huseyin'in vefÂtları, Peygamberimizin mubarek zevceleri gibi konular yeralmıştır.

4. Rûh-ul-Ervah: Peygamberlerin aleyhimusselÂm kıssalarından bahseden bir eserdir.

5. BostÂn-ul-HakÂyık: Bu eseri babasının yazdığı Şemsiyye adlı eserin nazım şeklinde tercumesidir. BÂzı bolumlerini yeniden ele almıştır.

6. AcÂib-ul-MahlûkÂt: Bu eseri, Zekeriyy Kazvînî'nin AcÂib-ul-MahlûkÂt adlı eserini ana kaynak tutarak hazırlamıştır. Kendi zamÂnına kadar yazılmış olan coğrafya, kozmoğrafya ve biyoloji kitaplarından faydalanmıştır. Ay, yıldızlar, goklerdeki melekler, AzrÂil aleyhisselÂm, gunler, aylar, ruzgÂrlar, denizler, deniz canavarları ve denizdeki mahlûkÂt, ceşmeler, mÂdenler, nebatlar, insan ÂzÂları, cinler, yiyecekler, kuşlar, haşerÂt gibi daha pek cok şeyden bahsetmektedir. Coğrafya ile ilgili olan eserin Turkcede ilk def olduğu kayıtlı ise de aynı eser daha once Rukneddîn Ahmed tarafından tercume edilmiştir.

ABDESTSİZ SUT VERMEDİM

Ahmed-i BîcÂn bir gun, Gelibolu'nun en buyuk cÂmisinde vÂz veriyordu. Herkes huşû icinde soylenenleri dinliyordu.

"Kardeşlerim! İnsanı Rabbinden uzaklaştıran perdelerin en buyuğu, kalbi oldurmek, karartmaktır. Kalbin olmesine kararmasına sebep de dunyayı sevmektir. Bir hadîs-i kutsîde buyruldu ki:"Ey Âdemoğlu! KanÂat et zengin ol. Hasedi terket, rÂhat ol! DunyÂyı terket, dînin halis olsun."

Kim gıybeti terkederse, Allahu teÂlÂya karşı olan sevgisi coğalır. Kim az ve doğru konuşursa, aklı tam olur. Kim aza kanÂat ederse, gercekten Allahu teÂlÂnın ahdine inanmış olur. Kim duny icin kaygılanırsa Allahu teÂlÂdan uzaklaşır."

Ahmed-i BîcÂn hazretleri vÂz ettiği kursuden bir ara başını kaldırdı. CÂminin giriş kapısında ağabeyini gordu. Ayakta bekliyor ve kendisine tebessum ediyordu. İceri girip bir yere oturmamasına hayret etmişti. Sonra mÂnevî bir huzurla vÂzına devÂm etti. Ağabeyinin bu şekilde beklemesi bir turlu aklından cıkmıyordu.

Akşam annesi ile sohbet ederken bu aklından cıkmayan şeyin sebebini oğrenmek istedi ve; "Anneciğim! Bugun dikkatimi ceken bir şey oldu. VÂz ederken ağabeyim cÂmi kapısında durmuş, bana bakıyor ve tebessum ediyordu. Ama iceri girip oturmadı. Sebebini ondan bir suÂl eylesen." dedi. EvlÂdını kıramayan anne ertesi gun buyuk oğlu Muhammed BîcÂn'a giderek sohbet arasında kardeşinin vÂzı arasında nicin cÂmiye girmediğini sordu. O da; "Kardeşim Âlim, Ârif biridir. HÂcı Bayram-ı Velî hazretlerini gorunce bir başka Ahmed oldu. Sozleri hikmet dolu. Gonulleri alan, ruhları cezbeden bir uslûbu var. İlminden, irfÂnından istifÂde edenlerin sayısı belli değil. Ben de mubÂrek sozlerini dinlemek icin gitmiştim. Meleklerin kanatlarını sererek vÂzını dinlediklerini gordum. Basmamak icin iceriye girmedim." dedi.

Bu duruma cok sevinen annesi, eve donerek durumu kucuk oğlu Ahmed-i BîcÂn'a anlattı. Ahmed BîcÂn sevineceği yerde durgunlaştı. Bunu fark eden annesi sebebini sorunca; "Ağabeyim melekleri gorduğu hÂlde ben nicin goremiyorum, acab sebebi nedir?" dedi. Annesi hic beklemediği bu soru karşısında şaşırdı. Ahmed-i BîcÂn hazretleri sonra ilÂve etti; "Anneciğim bunun sebebini senin bilmen lÂzım. Biraz duşun bulacaksın." dedi.

Annesi bir sure duşundukten sonra yaşlı gozlerle oğluna; "Sen henuz sut emme cağında idin. Namaza durmuştum. O esnada komşularımdan bir hanım geldi. Sen ağlamaya başladın. SelÂm vermeme de az kalmıştı. Kadıncağız ağlamayasın diye seni emzirmeye başladı. SelÂmı vermemle birlikte mÂni oldumsa da sen bir kac yudum almıştın. Sonra sordum hanım abdestsiz imiş. Ben seni hic abdestsiz emzirmedim. Her halde sebebi odur." dedi. Ahmed BîcÂn; "Doğru soyledin." dedi.
__________________