On ucuncu ve on dorduncu yuzyıllarda Anadolu'da yaşamış olan Âlim ve velîlerden. İsmi, Şemseddîn Ahmed olup, Ahî Natur'un oğludur. İlm-i nucûm yÂni astronomi ve felekiyyÂt ilminde meşhûr olduğu icin EflÂkî, hocası Ârif Celebi'ye nisbetle de Ârifî nisbeleriyle tanınmıştır. Doğum yeri ve tÂrihi bilinmemektedir. 1360 (H.761) senesinde Konya'da vefÂt etti. Kabri MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî hazretlerinin turbesi civÂrındadır.

Doğum yeri ve yılı kesin bilinmemekle berÂber on ucuncu yuzyılın sonlarında ve Turkistan taraflarında doğduğu tahmin edilen Ahmed EflÂkî gencliğinde memleketinde iyi bir tahsil gordu. İlim oğrenmek icin bircok seyahatler yaptı. ZamÂnının onemli ilim merkezlerini dolaştı. Pek cok Âlim ve velî ile goruşup onların ilim meclisleri ile sohbetlerinde bulundu. ZamÂnının bircok ilim dalında soz sÂhibi, mutehassıs oldu. O devrin onemli ilim merkezlerinden Konya'ya geldi. EvliyÂnın buyuklerinden MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî'nin oğlu Sultan Veled'i ziyÂret edip, duÂsını aldı. Bedreddîn Tebrizî'den ders aldı. İlm-i nucûmda yÂni astronomide mutehassıs olup "EflÂkî" mahlasıyla anılmaya başlandı. SirÂceddîn MesnevîhÂn, Abdulmu'min TokÂdî ve NizÂmeddîn ErzincÂnî gibi Âlimlerden ders aldı. Astronomi ile ilgili bircok rasatlar ve gozlemler yaptı. AttÂrlıkla da meşgûl olan Ahmed EflÂkî, Sultan Veled'in oğlu Ulu Ârif Celebi'nin talebesi oldu. Boylece onun mÂnevî terbiye ve himÂyesine girdi. Omrunun sonuna kadar sÂdık bir talebe olarak hizmette bulundu ve cok istifÂde etti. Hocasına nisbetle Ârifî lakabıyla anıldı. Hocasıyla birlikte butun Anadolu'yu gezip ilim ve edep yaydılar.

Bir gun Kayseri'den Sivas'a giderlerken, yolda birisi, kendisine, babasının Saray şehrinde Ozbek Hanın sarayında vefÂt ettiğini, mîrÂs olarak geriye buyuk servet bıraktığını ve bu mîrÂsın, oğlu EflÂkî gelinceye kadar muhÂfaza edilmesini vasiyet ettiğini bildirdi. Ahmed EflÂkî Sivas'a gidince bu işle yakından ilgileneceğini, mîrÂs kalan mallarla, babasının kitaplarını almak uzere Saray şehrine gideceğini soyledi. Fakat hocası Ulu Ârif Celebiden ayrılmaya dayanamadığı icin gidemedi.

İlhanlı hukumdarlarından Olcaytu HudÂbende'yi ziyÂrete giden hocası Ulu Ârif Celebi ile birlikte Konya'dan Âzerbaycan'daki SultÂniye şehrine kadar gitti. Bu yolculuğu sırasında Kayseri, Sivas, Bayburt, Ahlat ve Tebriz'e, donuşte de Ladik şehrine uğradı. Bu uzun geziden sonra, seyahati sırasında insanlara hak ve hakikatı anlatmayı cok seven hocası Ulu Ârif Celebi ile birlikte Kutahya'ya gitti. Bu yolculuğunda ağır hastalandı. Hocasının isteği uzerine MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî ve onun yolundakilerin hayat ve menkıbelerini anlatan MenÂkıbu'l-Ârifîn ve MerÂtibu'l-KÂşifîn adlı eserini yazmaya başladı. Hocası Ulu Ârif Celebi ona "Şeyh" diye hitab ederek halîfelik verdi. Mesnevî okuması yanında yuksek vilÂyet derecesine ulaştı.

Ulu Ârif Celebinin 1319 senesinde vefÂtından sonra, onun oğlu Âbid Celebiye intisÂb edip talebesi oldu. Bir muddet MevlÂn hazretlerinin turbedÂrlığını yaptı. Eretna Beyin ısrÂrı uzerine de uc beylerinin bulunduğu bolgeye giden Âbid Celebi ile birlikte bulundu. Hocası Ulu Ârif Celebinin emri ile tekrar yazmaya başladığı MenÂkıbu'l-Ârifîn ve MerÂtibu'l-KÂşifîn adlı eserini bitirdi. Âbid Celebinin vefÂtından sonra da sırasıyla VÂcid, ŞehzÂde ve Emir Âdil Celebilere intisÂb edip onların hizmet ve sohbetlerinde bulundu. Bu arada daha once yazdığı menÂkıb kitÂbını sÂdece MenÂkıbu'l-Ârifîn adıyla genişletti.


HayÂtını Mevlan CelÂleddîn-i Rûmî hazretlerinin yolunu, hayÂtını, sevenlerini tanımaya ve onların yolunda yaşamaya vakf eden Ahmed EflÂkî sık sık menkıbeler anlatıp, Allah adamlarına karşı olan sevginin artması icin calıştı. Bir defÂsında şu menkıbeyi anlattı:

Bir gun Selcuklu Sultanı AlÂeddîn KeykûbÂd buyuk bir toplantı tertib edip Şeyh BahÂeddîn Veled hazretlerini de saraya dÂvet etti. Şehrin butun Âlim, evliy ve ileri gelen kimseleri bu toplantıda hazır bulundular. BahÂeddîn Veled kapıdan iceri girince, Sultan AlÂeddîn ayağa kalkarak onu karşıladı. Saygı gostererek, tahta oturmasını istedi ve; "Ey dînin pÂdişÃ‚hı! Ben kulum. Bugunden sonra senin subaşın olmak ve efendimin de sultanlık etmesini istiyorum. Zîr butun gorunen ve gorunmeyen sultanlık eskiden beri sizindir." dedi. BahÂeddîn Veled de ona karşı guzel muÂmelede bulunup gozlerinden optu. Mecliste bulunanlar SultÂnın, Âlim ve velî bir zÂta boyle muÂmelede bulunmasına cok sevinip onu methedici sozler soylediler. Bu sırada soze başlayan BahÂeddîn Veled hazretleri; "Ey melek huylu, mulk sÂhibi hukumdar! Duny ve Âhiret mulkunu kendine mÂl ettiğine hic kuşkusuz emîn ol." buyurdu. Sultan AlÂeddîn şevkle ve sevinerek ayağa kalktı. BahÂeddîn Veled'in muridi, talebesi oldu. PÂdişÃ‚ha uyan butun kumandanlar ve askerler de BahÂeddîn Veled'e talebe oldular. Sultan AlÂeddîn ihtiyÂcı olan kimselere sadakalar dağıtılmasını ve ihsÂnlarda bulunulmasını emretti.

Tasavvufun inceliklerine ve mevlevîliğin sırlarına vÂkıf olan, Allahu teÂlÂnın, Resûlullah efendimizin ve MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî hazretlerinin aşkıyla dolu bir omur geciren Ahmed EflÂkî, Mevlan dergÂhının hizmetleri yanında, etrafında toplanan insanlara İslÂm dîninin emir ve yasaklarını anlatarak, iki cihÂn seÂdetine kavuşmalarına vesîle oldu. 1360 (H.761) senesi Haziran ayının on altıncı gunu Konya'da vefÂt etti. MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî hazretlerinin turbesinin doğu tarafında defnedildi.

ZamÂnın gecmesiyle kaybolan ve yapılan istimlÂklar sırasında bulunarak MevlÂn muzesinde muhÂfaza altına alınan mezar taşındaki Arapca kitabının tercumesi şoyledir:

"Buyuk Âlim, her şeyi gereğince bilip haber veren, zamÂnın eşsiz, asrının tek Âlimi, rahmete mazhar olmuş, sucları ortulup, bağışlanmış olan Ârif'e mensûb bulunan EflÂkî yedi yuz altmış bir senesi Recebinin sonuncu Pazartesi gunu, yokluk evinden, varlık yurduna goctu. Allah onu rahmetine kavuştursun ve suclarını bağışlasın."

Ahmed EflÂkî'yi meşhûrlaştıran, asırlardan asırlara, nesillerden nesillere intikÂl ederek anılmasını sağlayan en onemli eseri MenÂkıbu'l-Ârifîn'dir. MevlÂn hakkında yazılan eserlerin ve Mevlevîliğin kaynaklarının başında gelen, doğu ve batı dillerine cevrilmiş olan bu eser, o devri gosteren bir aynadır. SultÂn-ul-Ulem BahÂeddîn Veled, BurhÂneddîn et-Tirmizî, Mevlan CelÂleddîn-i Rûmî, Şemseddîn-i Tebrîzî, SalÂhaddîn-i Zerkûbî, Celebi HusÂmeddîn, Sultan Veled, CelÂleddîn Celebi, Emir Ârif Celebi, Emir Âbid Celebi ve onların oğullarının, halîfelerinin zikir silsilelerini ve menkıbelerini anlatan eser on bolumden meydana gelmiştir. MevlÂn ve Mevlevîlik hakkında en onemli ve en eski kaynak olan eserde SultÂn-ul-Ulem BahÂeddîn'e, MevlÂn hazretlerine ve Şemseddîn-i Tebrîzî'ye ait husûsî bolumler vardır. Eser Anadolu tÂrihinin bilhassa on uc ve on dorduncu yuzyıllardaki toplum hayÂtına, dînî ve medenî yaşayışa yer vermesi bakımından muhim bir kaynaktır.

Ahmed EflÂkî, bu eseri yazmaya, ilk olarak 1318-19senesinde hocası Ulu Ârif Celebi'nin emriyle başladı. İlk def Menakıbu'l-Ârifîn ve MekÂtibu'l-KÂşifîn adını verdiği bu eserini, uzun yıllar derlediği yeni bilgileri de ilÂve ederek hazırladı. İkinci redaksiyonu 1353 senesinde tamamlandı. SÂdece MenÂkıbu'l-Ârifîn adını verdiği bu eserde kendi muşÃ‚hedelerine ait bilgiler bulunduğu gibi, başka şahıs ve kaynaklardan derlediği bilgiler de vardır. SÂde ve akıcı bir Farsca ile yazılmış olan eser, yazarın anlatma gucunu de ortaya koymaktadır.

Ahmed EflÂkî'nin bu eserinden başka bilinen dort Turkce gazeli vardır. Bu onun Turkce şiir yazmakta başarılı bir şÃ‚ir olduğunu gostermektedir.
__________________