On dorduncu yuzyılda, BuhÂrÂ'da yetişen velîlerden. İnsanları Hakk'a dÂvet eden doğru yolu gostererek duny ve Âhiret seÂdetine kavuşturan ve kendilerine "Silsile-i aliyye" adı verilen buyuk Âlim ve velîlerden Seyyid Emir KulÂl hazretlerinin dort halîfesinden ikincisidir. İsmi, Ârif'dir. BuhÂr civÂrındaki DikgerÂn koyunde doğduğu icin DikgerÂnî nisbesiyle meşhûr oldu.Doğum ve vefÂt tÂrihleri bilinmemektedir. DikgerÂn'da vefÂt etti.

Kucuk yaşta ilim tahsîline başlayan Ârif-i DikgerÂnî, bÂzı velîlerin sohbetinde bulundu. Tasavvufa karşı alÂka duydu. ZamÂnının en buyuk velîsi Seyyid Emir KulÂl hazretlerinin huzûruna gidip sohbetleriyle şereflendi. Uzun muddet hizmetinde bulunup maddî mÂnevî pekcok ihsÂnlara kavuştu. Tasavvuf yolunda ilerleyip Seyyid Emir KulÂl hazretlerinin onde gelen talebelerinden oldu. Seyyid Emir KulÂl hazretleri onun hakkında; "Benim yakınlarım arasında iki kimseden daha ustunu yoktur. Bunlar BehÂeddîn BuhÂrî ve Ârif-i DikgerÂnî'dir. Bunlar akranları ile olan yarışmada topu kapmışlardır." buyurdu. Hocası zÂhirî ve bÂtınî ilimlerde yukselen Ârif-i DikgerÂnî'ye talebe yetiştirmek ve insanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlatmak husûsunda tam icÂzet, diploma ve hilÂfet verdi.

Seyyid Emir KulÂl hazretleri olum hastalığında iken, talebelerini toplayıp vasiyetini bildirdi. Sonra yanında bulunan oğullarından Emir BurhÂn'ı yetiştirilmek uzere ŞÃ‚h-ı Nakşibend BehÂeddîn BuhÂrî'ye, Emir Hamza'yı MevlÂn Ârif-i DikgerÂnî'ye, Emir ŞÃ‚hı Şeyh YÂdigÂr'a, Emir Omer'i de MevlÂn CelÂleddîn DehkesÂnî'ye havÂle etti. Oğullarına donerek buyurdu ki: "Hanginiz, Allahu teÂlÂnın kullarına hizmet etmek husûsunda benim vekîlim olur?" Oğulları; "Ey yakîn yolunun rehberi! Biz buna nasıl guc yetirebiliriz. Fakat bu işi kim kabûl ederse biz onun hizmetinde bulunuruz." dediler. Oğullarının bu sozu uzerine başını eğip murÂkabeye dalan SeyyidEmir KulÂl hazretleri, bir muddet sonra başını kaldırdı ve; "Buyuklerin rûhÂniyeti, Emir Hamza'nın bu işi kabûl etmesini işÃ‚ret buyurdular." dedi. Yetiştirilmesi Ârif-i DikgerÂnî'ye emÂnet edilmiş olan Emir Hamza, kabûllenmeyeceğini arz etti ise de; "Bunu kabûl etmekten başka cÂre goremiyorum. Kabûl edeceksin. Bu iş bizim elimizde değildir. Sen de biliyorsun." buyurdu.

Bundan sonra Seyyid Emir KulÂl hazretleri talebelerinden ve oğullarından ayrılıp husûsî odasına gecti. Uc gun uc gece dışarı cıkmadı. Sonra dışarı cıktı. Meclisinde toplananlar neden uc gundur dışarı cıkmadığını sordular. Buyurdu ki: "Uc geceden beri benim ve talebelerimin hÂli nasıl olur?" diye duşunuyordum. GÂibden kulağıma bir ses geldi. Şoyle deniliyordu: "Ey Emîr KulÂl! KıyÂmet gununde seni, senin talebelerini, dostlarını, sizin mutfağınızdan ucan bir sineğin uzerine konduğu kimseleri bile affettim." Allahu teÂlÂ, fadlından ve kereminden ihsÂn etti." Bunları soylediği Perşembe gunu sabaha doğru vefÂt etti.

Ârif-i DikgerÂnî, Seyyid Emîr KulÂl hazretlerinin vefÂtından sonra insanlara İslÂm dîninin emir ve yasaklarını anlatarak onların kurtuluşlarına vesîle olmaya calıştı. ŞÃ‚h-ı Nakşibend BuhÂrî hazretleri, hocası Emîr KulÂl hazretlerinin Ârif-i DikgerÂnî hakkındaki; "Bizim yakınlarımızdan iki kimseden daha ustunu yoktur." işÃ‚retine uyarak ona buyuk saygı ve hurmet gosterdi.

Tam yedi yıl MevlÂn Ârif-i DikgerÂnî'nin sohbetlerine devÂm etti. Oylesine saygı gosterdi ki, su kenarında abdest alsalar, onun ustune gecmemeye ve altında abdest almaya dikkat etti. Yolda birlikte giderlerken de ileriye gecmemeye dikkat etti. Cunku MevlÂn Ârif-i DikgerÂnî, Seyyid Emîr KulÂl hazretlerinin hizmetine kendilerinden evvel girmiş, zaman yonuyle kendisinden daha kıdemliydi.

Hac ibÂdetini yerine getirmek uzere iki def Mekke-i mukerremeye giden Ârif-i DikgerÂnî'nin bu yolculukları sırasında yanında ŞÃ‚h-ı Nakşibend BuhÂrî hazretleri de vardı. Ârif-i DikgerÂnî'ye karşı saygıda kusur etmeyen ŞÃ‚h-ı Nakşîbend, bu berÂberlikleri hakkında şoyle buyurdu: "Gizli zikirle meşgûl olurken, icimizde esrÂrlı bir bilgi meydana geldi. O sırrı anlamak istedik. Otuz yıl boyunca MevlÂn Ârif ile bu yolda birlikte ilerledik. İki kere Hicaz seferine cıktık. Pek cok Allah adamıyla karşılaştık. Koşe, bucak, zÂviye, dergÂh dolaştık. Eğer mÂn Âleminde MevlÂn Ârif kadar yuksek veya onun kavuştuğu esrÂrdan bir zerreye sÂhib olan bir kimse gormuş olsaydım, buralara donmezdim."

Hac yolculukları sırasında ŞÃ‚h-ı Nakşibend BehÂeddîn BuhÂrî, Merv'de inerek bir muddet orada kaldı. Sevenleri ve bağlıları da etraftan ve MÂverÂunnehr'den gelip Merv şehrinde toplandılar. Sohbetlerinde bulunup engin mÂn denizinden inciler topladılar. Ârif-i DikgerÂnî ise, memleketine donerek sohbetleriyle insanlara hak yolu gosterdi. Pek cok insan onun sohbetinde bulunup istifÂde etti. Bu sohbetleri sırasında sevenlerinden biri bir hediye getirip takdim etti. Ârif-i DikgerÂnî ozur beyÂn ederek bu hediyeyi kabûl etmedi ve; "Hediye kabûl etmek o insana yaraşır ki, onun duÂsı bereketiyle hediye getiren murÂdına ersin. Bizde ise oyle bir ozellik yoktur. Hediyenizi kabûl edemeyiz." buyurdu. Boylece yuksek derece sÂhibi olduğunu gizleyerek tevÂzu gosterdi.

Bir sohbeti sırasında talebelerine yemek ikrÂm ettikten sonra; "Bir insan yemek yerken her uzvu ayrı ayrı bir işle meşgûldur. Ya kalbi ne ile meşgûldur?" diye sordu. Talebeleri; "Allahu teÂlÂnın zikriyle meşgûl olur." dediler. Onlara buyurdu ki: "Zikir, bu yerde kelimeyle değildir. Sebepten musebbibe gitmek, nîmetten nîmet vericiye intikÂl etmek sûretiyledir."

Bir başka sohbeti sırasında da buyurdu ki: "Kendi tedbirine guvenenin yeri Cehennem'dir. Tedbirini aldıktan sonra Allahu teÂlÂnın takdîrine bağlananın ise yeri Cennet'tir."

Yuksek ilim, fazîlet ve guzel ahlÂk sÂhibi olup, Emr-i bi'l-mÂrûf ve nehy-i ani'l-munker vazîfesini bir an bile ihmÂl etmeyen Ârif-i DikgerÂnî hazretlerinin bircok kerÂmetleri hÂsıl oldu.

Bir gun DikgerÂn koyunde şiddetli yağan yağışlar netîcesinde buyuk bir sel felÂketi başgosterdi. Koy halkı, butun koyun silinip supuruleceği korkusuyla feryÂd etmeye başladı. Sanki bir ana-baba gunu idi. Sesleri işiten Ârif-i Dikgeranî hazretleri mescidden dışarı cıkarak durumu gordu. Allahu teÂlÂya bu Âfetten DikgerÂn koyunu koruması icin du etti. Sonra da sel sularına seslenerek; "Eğer beni alıp goturebilirsen hic durma, al gotur!" buyurdu. Sel suları bir anda yumuşayıp sindi. Koy ve koy halkı da bu Âfetten kurtuldu.

Ârif-i DikgerÂnî, omrunun son gunlerinde, hac donuşunde Merv'de kalan ve insanları irşÃ‚d edip, doğru yolu gosteren ŞÃ‚h-ı Nakşibend BehÂeddîn BuhÂrî hazretlerine haberci gondererek; "Cabucak yetişiniz. Âhirete goc etmemiz yakınlaştı. Size vasiyetlerim var." buyurdu. Haberi alır almaz, Merv'den ayrılan ŞÃ‚h-ı Nakşibend hazretleri suratle BuhÂr yolunu tuttu. DikgerÂn koyune geldiğinde, Ârif-i DikgerÂnî'nin yanında yakınlarından ve talebelerinden bir topluluk bulunuyordu. MevlÂn Ârif, ŞÃ‚h-ı Nakşibend hazretlerini saygıyla karşıladı. Yanındaki topluluğa kendilerini başbaşa bırakmalarını istedi ve; "Hace BehÂeddîn ile aramızda bir sır var. Bu sırrı goruşmek icin ikimiz tenh bir yere gideceğiz, yoksa siz buradan cekilmeği tercih eder misiniz?" buyurdu. Topluluk uzaklaşınca, ŞÃ‚h-ı Nakşibend BuhÂrî hazretlerine donerek; "Aramızda mÂnÂda buyuk birlik ve berÂberlik hÂsıl oldu. Şimdi de bu birlik ve berÂberlik uzereyiz. İşte vakit sona erişti. Kendi yakınlarıma ve sizinkilere nazar ettim. Bu tarîkatte ehliyeti ve yokluk sıfatını en ziyÂde HÂce Muhammed PÂrisÂ'da buldum. Tarîkatte elime gecen her lutfu ihsÂnı ve mÂnÂyı ona havÂle ettim. Yakınlarıma ona bağlanmalarını emrettim. Sizin de bu hususta yardımınızı esirgemeyeceğinizden emin olmak isterim. ZÂten Muhammed PÂris sizin de bağlılarınızdandır. Şimdi sizden isteğim; kendi elinizle su kaplarını yıkayın, iki diziniz uzerine oturup elinizle ateş yakın ve suyumu ısıtın. Techiz ve tekfin icin lÂzım olan şeyleri yerine getirin. VefÂtımdan uc gun sonra da yerinize donun." buyurdu.

Yakınları ve talebeleriyle goruşup helÂlleştikten sonra DikgerÂn'da vefÂt eden Ârif-i DikgerÂnî hazretlerinin cenÂzesini ŞÃ‚h-ı Nakşibend BuhÂrî yıkadı ve namazını kıldırdı. Onu defnettikten sonra tekrar Merv'e dondu.

Ârif-i DikgerÂnî'nin kendisinden sonra HÂce Muhammed PÂrisÂ, MevlÂn Emir Şeref ve MevlÂn İhtiyaruddîn adlı halîfeleriyle yolu devÂm etti.

OLEN OKUZLER

MevlÂn Ârif-i DikgerÂnî'ye karşı cıkan, kendinin tasavvuf erbÂbı olduğunu soyleyip sesli zikir yapan biri vardı. Ârif-i DikgerÂnî o kimsenin yanına kadar gidip sesli zikri bırakmasını, Allahu teÂlÂnın ismini gizlice soylemesini istedi. Fakat o bu nasîhatı dinlemedi, acık zikre devÂm edeceğini bildirdi. Ârif-i DikgerÂnî; "Eğer nasîhatimi kabûl etmezsen tarlanı surduğun hayvanlardan her gun birinin olduğunu gorursun." buyurdu. O kimse soz dinlemedi inatla acık zikre devÂm etti. Ertesi gun cift surduğu okuzlerinden biri oldu. Bunun uzerine kapı kapı dolaşmaya, dergÂh dergÂh gezip bÂzı şeyhlerden imdÂd istemeye calışan o kimsenin, ikinci okuzu de oldu. Bu hÂl karşısında perişan olan ve şaşkınlık icinde kalan o kimse yaptığına pişmÂn oldu. Ârif-i DikgerÂnî hazretlerinin huzûruna gelerek tovbe ettiğini bildirdi ve talebesi oldu.
__________________