TÂbiîn devrinde Kûfe'de yetişen muctehid imamların buyuklerinden. İsmi Saîd bin Cubeyr bin Hişam el-Esedî, kunyesi Ebû Muhammed'dir. Ebû Abdullah-ı Kûfi de denir. Esed bin Huzeymeoğullarından VÂbile bin HÂrisoğullarının Âzadlı kolesiydi. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. Aslen Kûfeli olup, bir muddet İsfehan'da kaldı. Sonra Irak'ın SunbulÂn koyune cekildi. VefÂtında 49 yaşında olduğu tahmin edilmektedir. 713 (H.95) senesinde VÂsıt şehrinde vefÂt etti. Şehir dışındaki kabri, ziyaretgahtır.

Saîd bin Cubeyr, yuksek bir Âlim ve buyuk velîdir. Kendisine Âlimlerin hazinesi denirdi. Cok ibÂdet eder, cok ağlardı. RamazÂn-ı şerîf gecelerinde, akşam namazını kıldıktan sonra, Kur'Ân-ı kerîmi hatmeder, sonra yatsı namazını ve terÂvihi kılardı. Bir defÂKÂbe'nin icine girdi ve orada kıldığı namazın bir rekatında Kur'Ân-ı kerîmi hatmetti. Ayrıca her iki gecede bir hatim okurdu.

Zamanındaki Âlimlerin en buyuklerindendi. Fıkıh ilminde yuksek bir mertebeye ulaşmıştı. Zamanındaki Âlimler, fıkıh ilminin bir kolunda ihtisas sÂhibi iken, bu zÂt dînî hukumlerin butun meselelerinde mutehassıs ve muctehid idi.

Abdullah ibni AbbÂs'tan, Abdullah bin Zubeyr'den, Abdullah bin Omer'den, Ebû Saîd-i Hudrî'den, Ebû Hureyre'den, Ebû Mûs el-Eş'arî'den ve daha bircok EshÂb-ı kirÂmdan ilim almış, onların ders halkalarında yetişmiş buyuk ve kÂmil bir zÂttır. Kendisine her meselede suÂl edilen ve ictihadına başvurulan bir muctehiddi.

Abdullah ibni AbbÂs ve Abdullah bin Omer'den cok ilim almıştır. Hadîs, fıkıh, tefsir ve kırÂat ilimlerinde, onlardan cok rivÂyette bulunmuştur. Bir defasında Abdullah ibni AbbÂs kendisine şoyle buyurdu: "Ey Saîd! Sen de dînî meselelerde, soranlara cevap ver. Hatalı bir hukumde bulunursanız tashih eder, duzeltiriz. O da; "Ey İbn-i AbbÂs, sizin huzurunuzda dînî işlere karışmak benim haddim değildir" diye tevÂzularını bildirmiştir. Ancak İbn-i AbbÂs hazretlerinin gozleri Âm olup, goremez hÂle gelince, Saîd bin Cubeyr fetv işlerini uzerine aldı ve muslumanların dînî meselelerdeki muşkullerini halletmeye başladı. Onun ilminin cokluğunu butun Âlimler ittifakla bildirmişlerdir. Hadîs ilminde rivÂyetleri cok meşhur olup, sika, guvenilir, sağlamdır. Kutub-i Sitte'de rivÂyet ettiği hadîs-i şerîfler vardır.

Kûfeliler, Abdullah ibni AbbÂs'a bir meselede fetv sormaya geldiklerinde, onlara; "Sizin aranızda İbn-i ummu DihÂmÂ, yÂni Saîd binCubeyr yok mu?" derdi.Amr bin Meymûn onun ilmine olan ihtiyacı bildirmek icin şoyle dedi: "Yeryuzunde Saîd bin Cubeyr gibisi yoktur. Kendisinin ilmine herkes muhtac olduğu bir zamanda vefÂt etti."

İbn-i HibbÂn, KitÂbus-SikÂt'ında: "O, fakih, cok ibÂdet eden, Âbid, fazileti cok, ver ve takv sahibi birisiydi." buyurdu.

Onceleri Kûfe kÂdılarındanAbdullah ibni Utbe bin Mesûd'un kÂtibiydi. SonraEbû Burde bin Mûs el-Eş'arî'nin yanında bir sure kÂtiplik yaptı. Bir ara Fırat Nehrinin suladığı arazinin oşurlerini toplamakla gorevlendirildi.

Saîd bin Cubeyr cok Kur'Ân-ı kerîm okurdu. BÂzan bir Âyet-i kerîmeyi tekrar tekrar okuyarak sabahlardı.Bir gece namazında YÂsîn sûresinin 59'uncu; (Ey gunahkÂrlar! Bugun muminlerden ayrılın!) meÂlindeki Âyetiyle sabahlamıştır.

Omrunu insanlara vÂz ve nasihat ile gecirmiştir. Gunde iki kere, sabah ve ikindi namazından sonra mescidde vÂz ederdi. Buyururdu ki: "VÂz ve nasihatı, her bakımdan kusursuz olan kimselerin yapması lÂzım gelirse, kimsenin birşey anlatmaması icabederdi". Kimsenin yuzune karşı kusurunu soylemez, nasihatı umûmî yapardı.

Hikmetli sozleri coktur. İhlÂs ile soyledikleri icin kalblere tesir ediyordu. Buyurdu ki: "Yapılması emredilen her vazife buyuktur."

"Du yapılırken, mÂnevî bir zevk veriyorsa, kabul olacak demektir."

"Allahu teÂlÂya itÂat edip, emirlerini yerine getiren, O'nu zikr ediyor demektir. O'nun verdiği emirlere gore hareket etmeyen, ne kadar tesbih cekerse ceksin, ne kadar Kur'Ân-ı kerîm okursa okusun, zikir etmiyor sayılır.""İnsanların en cok ibÂdet edeni, kalbini gunahla yaralayıp, sonra tovbe eden ve bir daha yapmıyan, hatÂlı işlerini her hatırladıkta, iyi amellerini az ve eksik bulandır."

"Duny hayatından kaybettiğim hicbir şeye uzulmem. Yalnız secde edemeden gecirdiğim vakitlerime uzulurum."

Emevî vÂlilerinden HaccÂc guvendiği bir kimseyi on kişi ile Saîd bin Cubeyr'i cağırmaya gonderdi. Bir rÂhibin kilisesine geldiler. Saîd bin Cubeyr'i o rÂhipten sordular. RÂhip onlara yol gosterdi. Saîd bin Cubeyr'i secdede buldular. SelÂm verdiler. Başını secdeden kaldırdı. Namazını bitirip selÂmlarını aldı. HaccÂc seni cağırıyor dediler. Allahu teÂlÂya hamd ve senÂ, Resûlune salevÂt getirip on kişiyle beraber HaccÂc'a gitmek uzere yola cıktı. RÂhibin bulunduğu kiliseye geldiler. RÂhip onlara kilisenin etrafında arslan ve başka yırtıcı hayvanlar olduğundan yukarı cıkmalarını soyledi. Saîd bin Cubeyr cıkmadı. RÂhip, herhalde kacmak istiyorsun? dedi. Hayır, kacmak istemiyorum. Yalnız musluman olmayanların evine girmek istemem, buyurdular. Yırtıcı hayvanlar seni parcalar dediler. Allahu teÂlÂ, beni onların zararından muhafaza etmeye kÂdirdir. Sabaha kadar burada kalacağım buyurdu. RÂhip on kişiye:"Siz yukarı geliniz ve yaylarınızı kurup da salih kulu muhafaza etmek icin bekleyiniz" dedi. Gece oldu. RÂhip ve on kişi, canavarların gelip Saîd bin Cubeyr'e surunup gidip bir yerde oturduklarını, sonra aslanların da gelip aynı hareketi yaptığını gorduler. RÂhip sabahleyin aşağı inip musluman oldu.

Saîd bin Cubeyr, hapiste iken, bir gece sabaha karşı, boynu vurulacağı haberini verdiler. Bekcilere: "Sabaha olacak, işin haberi geldi. Beni şimdi salın, gideyim. Olum icin hazırlığımı yapayım. Gelmez diye korkmayın, sabah erkenden gelirim" dedi.Bekciler, kacar diye korkmuşlardı. Aralarında ihtilÂfa duştuler; sonra, doğruluğuna inananlar galip geldi, bıraktılar. Gitti, sabah erkenden geldi. Olum meydanına goturduler. Vurulunca, başın uzerine duşeceği deriyi yaydılar. CellÂtlar geldi. CellÂtlardan musÂde alıp şu duÂyı yaptı: "Allah'ım, benden sonra HaccÂc'ı kimseye musallat etme!" O mubÂrek başı yere duştuğu zaman, iki defa "LÂ ilÂhe illallah" dedi. Ucuncusunu demeye başladı, ama bitiremedi. Hasan-ı Basrî hazretleri, Saîd bin Cubeyr'in katledildiğini duyunca, "Eyvah! Doğudan batıya kadar, ilmine, irfanına butun muslumanların muhtac olduğu değerli Âlimi kaybettik" dedi.Daha sonra olacak oldu.HaccÂc, Âkile denen yiyici hastalığına tutuldu. Uyuyamıyordu. Uyuyacağı sırada sıcrayıp kalkıyordu. HÂline bakıp şaşanlara: "Saîd bin Cubeyr ile hÂlim ne olacak? Uyuyacağım anda, ayağımı cekip sarsıyor ve beni uyandırıyor" dedi. Bu acıklı durumuyla ancak on beş gun yaşayabildi. Saîd bin Cubeyr şehîd edildikten on beş gun sonra HaccÂc da oldu.

Saîd bin Cubeyr hazretlerinin bildirdiği hadîs-i şerîflerden bÂzıları:

"Ağızlarınız Kur'Ân-ı kerîm'in yollarıdır. Onları misvak ile temizleyiniz."

"Musluman bir kadın, hamileliği boyunca, doğum yaptığı esnada ve cocuğunu emzirdiği surece, Allah yolunda cihad edenler gibidir. Bu esnÂda vefÂt ederse şehîd sevÂbı alır."

ASLANDAN KORKMADI

Saîd ibni Cubeyr ki, cok ilim sÂhibiydi,
İlmiyle Âmil olan, bir mubÂrek velîydi.

Gunahını duşunup, cok ağlardı, huzunden,
Gozlerinin gormesi, azalmıştı bu yuzden.

Okurken rastlasaydı, bir azÂb Âyetine,
Tekrar edip ağlardı, t ki sabah vaktine.

Bir gece cok ağladı, şu Âyet tesîrinden:
"Ey mucrimler, ayrılın, bu gun sevdiklerimden."

Kimsenin kusûrunu, soylemezdi yuzune,
Hep ortaya ederdi, nasîhati o yine.

Derdi: "İslÂmiyete, tam uyarsa bir kişi,
Hepsi zikir sayılır, işlediği her işi.

Ve şÃ‚yet yaşamazsa, İslÂmın emri ile,
Zikretmiş sayılmaz hic, cok tesbîh cekse bile."

O zamÂnın vÂlisi, salıp memurlarını,
Huzûruna cağırttı, bu Allah adamını.

Onlar geldiklerinde, o namaz kılıyordu,
Bitirince, "Ne icin, geldiniz?" diye sordu.

Dediler ki: "VÂlimiz, emir verdi ki bize,
Seni teslîm edelim, goturup vÂlimize."

Peki dedi onlara, îtirÂz etmeksizin,
Cıktılar sonra yola, vÂliye gitmek icin.

Yolda bir kiliseye, rastladılar bir ara,
"İceriye giriniz", dedi rÂhip onlara.

Girdiler o on kişi, kiliseden iceri,
Ve lÂkin İbn-i Cubeyr, girmeyip kaldı geri.

RÂhip dedi: "Ey Saîd, sen nicin girmiyorsun?
Yoksa geri kalıp da, kacmak mı istiyorsun?"

Buyurdu ki: "Ey rÂhip, hayır, sen bak işine,
KÂfir kilisesinde, muslumanın işi ne?"

RÂhip dedi: "Dışarda, yırtıcı hayvanlar var,
İceriye girmezsen, parcalar seni onlar."

Buyurdu: "Rabbim beni, onlardan korur elbet,
Onlar dahî Rabbimin, mahlûkudur nihÂyet."

RÂhip diğerlerine, dedi ki: "Siz giriniz,
Oklarınızı gerip, bu zÂtı bekleyiniz."

RÂhip boyle deyince, onlar girdi iceri,
Heyecanla gozlerken, gece, İbn-i Cubeyr'i.

Baktılar hakîkaten, bir cok vahşî hayvanlar,
Gelip İbn-i Cubeyr'in, yakınında durdular.

Sonra ona surunup, oturdular yanına,
Hic bir şey yapmadılar, bu Allah adamına.

RÂhip bunu gorunce, dedi: "Aman y Rabbî,
Omrumde bir hÂdise, gormedim bunun gibi.

Demek ki yeryuzunde, varmış boyle buyuk zÂt."
ŞehÂdeti getirip, îmÂn etti o sÂat.

Vardılar ertesi gun, en nihÂyet vÂliye,
Hapsetti sucu yokken, onu hapishÂneye.

Bir gece ruyÂsında, denildi ki: "Ey Saîd,
Hazırlan, yÂrın sabah, olacaksın sen şehîd."

Cıkardılar o sabah, hucreden kendisini,
Getirdiler yanına, cellÂtlardan birini.

Onlardan musÂade, istiyerek son defÂ,
Ellerini kaldırıp, du ettiAllah'a.

Dedi ki: "YÂ İlÂhî, bu vÂliyi, sen yine,
Musallat etme artık, benden başka birine."

Peşinden katlettiler, bu mubÂrek velîyi,
Soyledi kesik başı, kelime-i tevhîdi.

1) TabakÂt-ı İbn-i Sa'd; c.6, s.256
2) VefeyÂt-ul-A'yÂn; c.2, s.371
3) Hilyetul-EvliyÂ; c.4, s.272
4) Tehzîbu't-Tehzîb; c.4, s.11
5) Tezkiret-ul-HuffÂz; c.1, s.76
6) MeşÃ‚hir-i EshÂb-ı Guzîn; s.71
7) Tam İlmihÂl Se'Âdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1137
8) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.2, s.25
__________________