Konya'da yetişen velîlerin buyuklerinden. MevlÂn CelÂleddîn Muhammed Rûmî'nin ortanca oğludur. 1226 (H.623) senesinde Karaman'da dunyÂya geldi.

MevlÂn CelÂleddîn Muhammed Rûmî hazretlerinin, bu oğluna şefkati ve merhameti cok fazla idi. Geceleri teheccud namazına kalktıklarında, cocuk olan Sultan Veled ağladığı zaman, annesini uyandırmaz, oğlunu kucağına alırdı. Cocuk, hikmet-i ilÂhî kucağa alınır alınmaz ağlamayı keser, teskin olurdu. Sultan Veled, cocukluk yıllarında bile babasını cok sever, onun yanında kalmayı annesine tercih ederdi. MevlÂn da onu cok sever ve dîn-i İslÂma hizmet eden buyuk Âlimlerden olması icin cok du ederdi.

MevlÂnÂ, bir gun oğullarından Sultan Veled'i sağ tarafına,AlÂeddîn Muhammed'i sol tarafına almış oturuyordu. Bu sırada yeşil elbiseli nûr yuzlu iki kişi gelip, selÂm verdiler. MevlÂnÂ'dan izin alarak, Sultan Veled'i alıp goturduler. Bir saatten sonra, tekrar gelip Sultan Veled'i teslim ettiler ve; "YÂ hazreti MevlÂnÂ! Bu guzel yavrunuz, neslinizi devÂm ettirecektir. DunyÂda pekcok kimselerin hidÂyete gelmesine, doğru yola kavuşmasına sebeb olacak, dîn-i İslÂma uzun yıllar hizmet edecektir." deyip, ayrıldılar.

MevlÂnÂ, Sultan Veled'e kucuk yaşından îtibÂren ilim oğretmeye başladı. Onu zÂhirî ve bÂtınî ilimlerde yetiştirdi. Tasavvuf yolunda mÂrifet, Allahu teÂlÂnın zÂtı ve sıfatlarına Âit bilgiler sÂhibi eyledi. SultanVeled gencliğinde, her ilimde pek yuksek derecelere kavuştu. Bununla ilgili olarak MevlÂnÂ, oğluna buyurdu ki: "Ey oğlum SulanVeled! Benim dunyÂya gelmemin sebebi, senin dunyÂya gelmen icindir. Kalbim mÂrifetler, Allahu teÂlÂnın zÂtı ve sıfatlarıyla ilgili bilgilerle doludur. Bu bilgilerin cumlesini sana oğretmekle vazifeliyim." Bir def da; "Oğlum Sultan Veled, cok tÂlihli ve bahtiyÂr biridir. Omrunun, hep rahat ve huzûr icinde gececeğini umîd ediyorum." buyurdu.

Sultan Veled, her bakımdan babasına cok benzerdi. Onu tanımıyanlar, MevlÂnÂ'nın kardeşi zannederler, oğlu olduğunu tahmin edemezlerdi.

Sultan Veled anlatır: "Babam hazret-i MevlÂnÂ, birini gondererek beni yanlarına istemişler; hemen huzûr-i şerîflerine cıktım. Bana, tepemden ayağıma kadar dikkatle bakarak, oyle bir teveccuh buyurdular ki, bir hoş olup kendimden gectim. Bir muddet sonra kendime geldiğimde, tekrar nazar edip teveccuh buyurdular. Bu def olecek gibi oldum. Yine kendimden gectim. Ayıldığımda tekrar teveccuh ettiler. Kendimden gectim. Ayıldığımda babam; "Ey Sultan Veled! Onceki teveccuhumde, sende oyle bir guzellik ve ustun mertebe gordum ki, şu Ânda hic kimsede boyle bir mertebe goremiyorum. İkinci teveccuhumde başında gÂyet guzel SuleymÂnî tac gordum. Son teveccuhumde, kulağında kupe gordum ki, ay ve guneş gibi etrÂfa ziy veriyordu." buyurdu. Birinci nazarlarının îzÂhı; bana ihsÂn ettiği, tasavvuf yolunda kavuşturduğu yuce mertebelerdir. İkinci nazarlarının îzÂhı; kendilerinin, bizim ve butun talebe arkadaşlarımızın başında bulunmasıdır. Ucuncu nazarlarında gordukleri kulağımızdaki kupe ise; oğlumuz Ârif Celebi'nin buyuk bir Âlim ve velî olacağına işÃ‚retti."

Sultan Veled anlatır: "Daha beş yaşında idim. Bir gun babamın, talebelerine şoyle dediğini duydum: "Ben yedi yaşında iken, nefsim tamÂmiyle rûhuma tÂbi oldu. Nefsî isteklerimden kurtuldum." Bunu dinleyen talebelerden biri; "Efendim! Biz, sizi devamlı nefsinizle mucÂhede eder hÂlde goruyoruz. Bu sozunuzu nasıl anlamak îcÂbeder?" dedi. Bu suÂle; "Nefs, yaratıkların icinde en ahmak olanıdır. Hep kendi zararını ister. Onun yakasını bırakmağa gelmez. Cunku, en buyuk duşman nefstir. Buyuklerimiz, olunceye kadar nefsle mucÂdele etmiştir. Biz de onlara ittib edip uyarak, son nefesimize kadar riyÂzet ve mucÂhedeye devÂm ederiz." diye cevap verdi.

Sultan Veled, evlenme cağına geldiğinde, babası ona, en cok sevdiği talebelerinden SelÂhaddîn-i Zerkûb'un kerîmesi, FÂtıma HÂtunu nikÂh etti. FÂtıma HÂtun dahî, MevlÂn hazretlerine cok hurmeti olan, cok sÂliha, keşf ve kerÂmet sÂhibi bir hanım idi. Onlardan, evliyÂnın buyuklerinden Ulu Ârif Celebi gibi bir muhterem zÂt dunyÂya geldi.

Sultan Veled'in gencliğinde, Konya'ya Şems-i Tebrîzî hazretleri gelerek, MevlÂn ile tanıştılar. Tasavvufla ilgili ilimlerde MevlÂn ile pekcok sohbet ettiler. Oyle ki, bÂzan sabahlara kadar sohbetin devÂm ettiği gunler olurdu. Başbaşa yaptıkları bu sohbetlerde, SultanVeled de bulunur, onlara hizmet ederdi. BerÂber oldukları zaman, onların odasına Sultan Veled'den başka hic kimse giremezdi. Bu hÂl, gunlerce devÂm etti. BÂzı hasedcilerin sozlerinden dolayı, Şems-i Tebrîzî Konya'yı terkedip Şam'a gitti. Onun ayrılığına dayanamayan MevlÂnÂ, oğlu Sultan Veled'i Şam'a gondermeye karar verdi. Oğlunu cağırıp; "Suratle Şam'a varıp, filanca hana gidersin. Şems-i Tebrîzî hazretlerinin o handa bir genc ile sohbet ettiğini gorursun. O genci kucumseme sakın! O, Allahu teÂlÂnın sevdiği evliyÂnın kutublarından biridir. SelÂmımı ve du isteğimi kendilerine bildir. İcinde bulunduğum şu vaziyetimi, hasretimi dile getir. Buraya acele teşriflerini tarafımdan istirhÂm et!" dedi. Sultan Veled, hemen hazırlıklarını tamamlayıp yola cıktı. Şam'da babasının tÂrif ettiği handa, Şems-i Tebrîzî'yi bir gencle konuşuyor buldu. Durumu, dilinin donduğu kadar anlattı. Konya'da bu hÂdiseye sebeb olanların tovbe ettiğini ve MevlÂnÂ'dan ozurler dilediklerini de sozlerine ekledi.Bunun uzerine Şems-i Tebrîzî, tekrar Konya'ya gitmeye karar verdi.Hemen yola cıktılar. SultanVeled, Şems hazretlerini ata bindirdi, kedisi de arkasından yaya olarak yuruyordu. Şems-i Tebrîzî, Sultan Veled'in ata binmesi icin ne kadar ısrÂr ettiyse de, o; "SultÂnın yanında hizmetcinin ata binmesi, bizce yakışık almaz. Hizmetcilerin, efendisinin arkasında yurumesi gerektiğini oğrendik." diyerek, ata binmedi. Sultan Veled, Konya'ya yaklaştıklarında babası MevlÂnÂ'ya haberci gonderip, Konya'ya girmek uzere olduklarını bildirdi. MevlÂn hazretleri mujdeyi getirene o kadar cok hediye verdi ki, o kimse zengin oldu. Konya'da tellÂllar bağırtılarak, Şems'in Konya'yı teşrif etmek uzere olduğu bildirildi. Konya'nın başta sultan olmak uzere, ileri gelen vezîrleri, hÂkimleri, zenginlerinin yanı sıra, butun halk yollara dokuldu. Buyuk bir bayram havası icinde, mubÂrek velî Şems-i Tebrîzî hazretlerini karşılamaya cıktılar. Oğleye doğru Şems-i Tebrîzî ileSultan Veled gorunduler. Sultan Veled, atın yularından tutmuş, Şems de atın uzerinde, başı onunde ağır ağır ilerliyorlardı. Bu manzarayı seyredenler buyuk bir heyecÂna kapıldılar. MevlÂn koşarak ilerledi, atın dizginlerine yapıştı. Goz goze geldiler. Şems'in attan inmesine yardım eden MevlÂnÂ, ustÂdının ellerini sevinc gozyaşları arasında doya doya optu. Bu arada yanık sesli hÂfızlar, Kur'Ân-ı kerîmi okuduktan sonra, sıra ile Şems-i Tebrîzî hazretlerinin ellerini optuler, sonraMevlÂnÂ'nın medresesine geldiler. Şems-i Tebrîzî, SultanVeled'in kendisine gosterdiği hurmeti ve yaptığı hizmetleri MevlÂnÂ'ya anlattı. Bundan cok memnun olduğunu bildirerek; "Benim bir serim (başım), bir de sırrım vardır. Başımı sana fed ettim. Sırrı mı da oğlun Sultan Veled'e verdim. Eğer Sultan Veled'in bin yıl omru olsa da hepsini ibÂdetle gecirse, ona verdiğim sırra yÂnî evliyÂlıkta ilerlemesine sebeb olduğum derecelere kavuşamaz." dedi.

Sultan Veled, bir gun babası MevlÂnÂ'ya, halvete girmek, yalnız ibÂdete cekilmek istediğini arz etti. Babası ise; "Benim cektiğim riyÂzet ve mucÂhedeler, nefsin istediklerini yapmamak ve nefsin istemediklerini yapmak hep sizin icindir. Siz zahmet cekmeyin." buyurdu. Sultan Veled de, musÂade olursa bu işi yapmak istediğini tekrarladı. Bu ısrÂra karşı babası musÂade etti. Bunun uzerine Sultan Veled, bir odaya girerek, kapıyı kilitledi. İceride gunlerini; namaz kılmak, Kur'Ân-ı kerîm okumak veAllahu teÂlÂyı zikretmek ile vakit gecirmeye başladı.Her uc gunde bir, MevlÂn ileSelÂhaddîn Konevî, halvet odasının kapısına gelip, SultanVeled'in hÂlini kapıyı acmadan murÂkabe ederler, kalb yoluyla durumunu anlarlardı. Bu şekilde tam kırk gun gecti. Kırk gun sonra halvetten cıkardılar. MevlÂn oğluna, halvet esnÂsında muşÃ‚hede ettiği şeylerden suÂl edince, Sultan Veled; "Halvete girdiğim ucuncu gunden îtibÂren, onumden dağlar gibi azametli nûrlar durmadan gecerdi. Bu nûrların icinden "....Allah (şirk ve kufurden başka dilediği kimselerden) butun gunahları magfiret buyurur" meÂlindeki Âyet-i kerîmesi okundu (Zumer-53). Ayrıca kırmızı, yeşil ve beyaz levhalar gorurdum. Uzerinde "Şirkden başka her gunah affedilir yazılıydı." diye anlattı.

MevlÂn hazretleri vefÂt ettikten bir hafta sonra, onun halîfesi, vekîli olan HusÂmeddîn Celebi, talebeleriyle birlikte Sultan Veled'e gelerek; "Artık bizleri irşÃ‚d etmeye, ilim oğretmeye başlamanızı istirhÂm etmeye geldik. ZîrÂ, mubÂrek hocamızMevlÂnÂ'ya lÂyık halîfe olacak ancak siz varsınız. Bizler, gece ve gunduz cÂn-u gonulden calışıp, size hizmet etmekle şereflenelim." dedi. Bu şekilde hocasına ve oğluna sadÂkatını ve muhabbetini arzeyledi. Babasının halîfesinden bu gozyaşartıcı sozleri işiten Sultan Veled hazretleri; "CÂnım efendim! Siz, muhterem babamın sağlığında onun halîfesi idiniz. VefÂtından once sorulduğunda, sizi, kendisine halîfe bıraktığını buyurmuştu. Bu sebeple siz, bizim hocamızsınız. Bu vazife size verilmiştir. Başta kendim ve oğlum Ârif Celebi size tÂbiyiz, ne emrederseniz yapmaya hazırız" dedi.

HusÂmeddîn Celebi, 1284 senesine kadar talebeleri irşÃ‚d eyledi. Onlara doğru yolu gosterdi. Ehl-i sunnet îtikÂdını her tarafa yaydı. 1284 (H.683) senesinde vefÂt edince, yerine Sultan Veled halîfe, vekîl olup, bu vazifeyi ustlendi. HayÂtının sonuna kadar sunnet-i şerîfi yayıp, bid'atleri ortadan kaldırmaya calıştı.

Sultan Veled zamÂnında, Mustafa isminde zÂlim bir kimse vardı.Malı, mulku ve akrabÂlarının cok olmasından istifÂde ederek, bÂzı kimselere eziyet ederdi. Bunu Sultan Veled'e şikÂyet eylediler. Sultan Veled onu huzûruna cağırıp nasîhat ettiğinde, kaba sozlerle îtirÂz etti. Mustafa'nın bu kaba sozlerine sukût eden Sultan Veled hazretleri, o cıkınca; "Bunun bir hafta omru kaldığı hÂlde, hÂl yiğitlik taslayıp sıhhatine guveniyor." buyurdu. Mustafa, dergÂhtan cıkıp evine giderken, nereden geldiği belli olmayan bir ok, goğsune saplandı. Bir hafta sonra oldu.

Sultan Veled hazretlerinin oğlu Ulu Ârif Celebi anlatır: "Babam bir gun hastalandı.Hastalığın ağırlığından, sık sık vefÂt edeceğini soylerdi. Bir gun vÂlideme vasiyetini yazıp verince, vÂlidem; "Efendim! MubÂrek hatırınızı hoş tutunuz, bu hastalıktan siz vefÂt etmezsiniz. Âhirete sizden once ben giderim. Beni kendi elinizle toprağa verdikten sonra, iki def daha evlenirsiniz. İkisinden uc oğlunuz olur." dedi. VÂlidem kerÂmet ehli bir kadındı. Soylediği gibi oldu."

Sultan Veled, 1312 (H.712) senesinde seksen dokuz yaşında iken olum hastalığına yakalandı. Hastalığı sırasında, yedi gun Konya'da zelzele oldu. Herkesin telÂşa duştuğunu gorunce onlara; "Uzulmeyiniz ve telÂş etmeyiniz. Bu, benim vefÂt edeceğimin haberidir. ZÂhiren aranızdan ayrılacağım fakat bÂtınen sizinle berÂber olacağımdan hic şupheniz olmasın. Allahu teÂlÂnın velî kulları, vefÂt ettikleri hÂlde, rûhları ile izin verilen her tarafı dolaşır, darda kalanlara, dost ve yakınlarına yardımda bulunur." buyurdu.Receb ayının onuna rastlıyan Cumartesi gecesi, Kelime-i şehÂdet getirerek fÂnî hayÂta ved etti.

Sultan Veled hazretlerinin vefÂtından sonra, nereye defnedileceği hakkında goruş ayrılığı cıktı.Celebi CelÂleddîn; "Bunun icin MevlÂnÂ'nın rûhÂniyetinden yardım isteyelim. Nasıl işÃ‚ret buyurulursa, o şekilde hareket edelim." dedi. HÂl ehli olan velîler, mÂn Âleminde Sultan Veled'in, babasıMevlÂn ile yanyana yattıklarını gorduler. Bunun uzerine kabrini MevlÂnÂ'nın hemen yanına kazarak, defneylediler. Onun defninden sonra, turbenin uzerinde yedi gun kaybolmadan duran, minÂre gibi goklere uzanan buyuk bir nûr hÂsıl oldu. Herkes, bu nûru hayretle muşÃ‚hede etti.

SultanVeled buyurdu ki: "Tasavvuf yoluna girmiş olan kimse nefsine sahib olup, ona muradını, isteklerini vermemeli ki, ahiretde murÂdı olan Allahu teÂlÂnın nasıl olduğunu bilemediğimiz cemÂl-i ilÂhîsini gormek nasib olsun. Bu yolda bulunanlar, kotu huylarını bırakıp, iyi guzel huylarla bezenerek, Allahu teÂlÂdan feyz ve bereketlere kavuşur."

SEN KENDİNİ YOLA GETİR

Sultan BehÂeddîn Veled anlatır: "Babam ile bir gun HusÂmeddîn Celebi'nin bağına gidiyorduk. Babam beni bir katıra bindirdi. Kendisi, diğer talebelerle yaya gidiyordu. Ben babamın tam arkasında idim. Bir ara babam MevlÂn hazretlerinin mubÂrek vucûdunu, Allahu teÂlÂnın izniyle buyuk bir nûrun kapladığını gordum. EtrÂfa guneş gibi ışık sacıyordu. Hemen aklıma, babamın buyukluğunu inkÂr edenler geldi. "Boylelerine şaşıyorum, nicin kotu duşunuyorlar?" diye duşunurken, babam geriye donerek; "Ey BehÂeddîn! Sen babanı inkÂr edenleri bırak da, kendi nefsini yola getir. Sakın ucb ve kibir hastalığına yakalanmıyasın. Herkes yaya yururken, sen binek uzerindesin. Bu kadarcık gonul yuksekliği, insanı ucba, kendini beğenmeye goturur, nefsinin ve şeytanın eline duşurur. Onlara hizmet ettirir." buyurdu.

1) VelednÂme
2) MenÂkıb-ul-Ârifîn; c.2, s.784
3) RisÂle-i Sipahsalar; s.132
4) CevÂhir-ul-Mudiyye; c.2, s.120
5) MevdûÂt-ul-Ulûm; c.1, s.747
6) NefehÂt-ul-Uns; s.525
7) History of Turkish poetry; c.1, s.150
8) İslÂm ÂlimleriAnsiklopedisi; c.11, s.38
__________________