TÂbiînin buyuklerinden, meşhûr bir Âlim, velî. İsmi, Âmir bin ŞerÂhîl, kunyesi Ebû Amr, nisbeti Şa'bî'dir. HemdÂn kabîlesinin bir kolu olan Şa'b kabîlesine mensup olduğu icin, Şa'bî denmiştir. 641 (H.20) senesinde Basra'da doğup, 723 (H.104) yılında Kûfe'de ansızın vefÂt etmiştir. Aslen Yemenlidir. Babasının isminin Abdullah olduğunu soyliyenler de vardır.

Şa'bî hazretleri, buyuk bir fakih (fıkıh Âlimi, İslÂm Hukuku Âlimi) ve muhaddis (hadîs Âlimi)dir. Hatt İmÂm-ı A'zam Ebû Hanîfe gibi, Ehl-i sunnet vel-cemÂatın reîsi olan buyuk bir muctehidin en buyuk hocalarındandı. Saîd bin Museyyib Medîne'de, Mekhûl Şam'da, Hasan-ı Basrî Basra'da, Şa'bî Kûfe'de o asırda dînin dort direği gibi idiler.

Şa'bî hazretleri tefsîr hususunda, cok ihtiyatlı ve tedbirli davranırdı. Tefsîr ile ilgili acıklamaları, Resûlullah'tan ve EshÂb-ı kirÂmdan gelen rivÂyetlere dayanırdı.

O kırÂat ilmini AbdurrahmÂn es-Selemî ve Alkame'den, Muhammed bin Ebî Leyl da ondan rivÂyet etmiştir. Şa'bî hazretleri, HÂris el-A'ver'den de hesap oğrenmiştir. HÂrikulÂde (cok ustun) bir zekÂsı vardı. Onun kuvvetli ezber kÂbiliyeti, darb-ı mesel hÂline gelmiştir. Eline kalem alıp, hicbir şey yazmamıştı. Bununla berÂber, kendisine rivÂyet edilen hadîs-i şerîfi hemen ezberler, hicbirinin tekrÂr edilmesine luzum hissetmezdi. Derdi ki: "En az rivÂyet ettiğim şey şiirdir. Bununla birlikte, istersem size tekrÂr etmeksizin, bir ay devamlı şiir soyliyebilirim."

Şa'bî'nin halîfe Abdulmelik bin MervÂn ile arası cok iyiydi. Onun yakın dostu ve sohbet arkadaşıydı.Anlatılır ki: Şa'bî, Abdulmelik tarafından sefîr (elci) olarak Rum Kayserine (Bizans İmparatoruna) gonderilmişti.Vazîfesini yerine getirdikten sonra, Kayserden bir mektub ile geri donmuştu.Abdulmelik mektubu okuyunca, Şa'bî'ye; "Biliyor musun, Kayser mektubunda ne yazmış?" dedi. Şa'bî; "Hayır bilmiyorum." dedi. Abdulmelik; "Senin dindaşlarının hÂline şaşılır, nasıl olmuş da seni halîfe yapmışlar." dedi. Bunun uzerine Şa'bî; "Ey muminlerin emîri! O yalnız beni gordu. Seni gormuş olsaydı boyle yazmazdı." dedi. O zaman Abdulmelik, Şa'bî'ye; "Hayır, o bu yazısı ile seni oldurmek icin, beni tahrik etmek istemiş." dedi. Gercekten Kayserin o sozleri, bu maksadla yazılmış olduğu, daha sonra Kayserin kendi ifÂdesinden anlaşılmıştır.

Şa'bî hazretleri EshÂb-ı kirÂmdan beş yuz mubÂrek zÂta yetişmiştir. Ali bin Ebî TÂlib, Sa'd bin Ebî VakkÂs, Saîd bin Zeyd, Zeyd bin SÂbit, Kays bin Saîd bin UbÂde, UbÂde bin SÂmit, Ebî Mûs el-Eş'arî, Ebû Mes'ûd el-EnsÂrî ve daha bircok SahÂbeden (r.anhum), HÂris bin el-A'ver, HÂrice bin Salt, Rebî' bin Haysem, SufyÂn-ı Sevrî, İbn-i Ebî LeylÂ, Suveyd bin Gafele ve başka TÂbiîn-i kirÂmdan hadîs-i şerîf rivÂyet etmiştir. Ebû İshÂk Sebîî, Saîd bin Amr bin Eşve', İsmÂil binEbî HÂlid, BeyÂn bin Bişr, Husayn bin AbdurrahmÂn, SuleymÂn bin MihrÂn A'meş, Ebû İshÂk ŞeybÂnî gibi Âlimler de ondan hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.

Şa'bî hazretleri buyurdular ki: "Fitne cıkaran Âlimden ve cÂhil Âbidden (cok ibÂdet edenden) sakının. Bunların hÂline meftûn olan (gonlunu kaptıran, aldanan) icin ikisi de fitnedir. Hem de cok tehlikelidir."

"İnsanlar uzun zaman dinle yaşayacak, sonunda din gidecek. Sonra uzun zaman hayÂya sarılacaklar, bir nevi utanma duygusu ile yaşıyacaklar, o da yok olacak, sonra onları bir rağbet ve istek yaşatacak, bir muddet de bu devam edecek. Sonra bu da, oburleri gibi gidecek. Zannederim, bundan sonra gelecek zamanlar, birbirinden daha zor olacak."

"Keşke ilmim olmasaydı. DunyÂdan tertemiz cıksaydım. Âhirete vardığımda, hic olmazsa bu hususta hesÂba cekilmezdim."

"Bizim kendilerine yetiştiğimiz insanlar ilmi, aklı olan ve onunla amel edecek kimselere oğretmek icin oğrenirlerdi. Ama şimdi ilim tahsili yapanlar, akılsızlar, iyi ameli olmıyanlar icin ilim oğreniyorlar."

Şa'bî'ye birisi kotu sozler soyledi. Bunun uzerine; "Hakkımdaki bu sozlerin doğru ise, Allahu teÂl beni affetsin. Doğru değil de, yalan soyluyorsan, Allahu teÂl seni affetsin." dedi.

"Cimri ile yalancıdan hangisinin Cehennem'in daha derinine atılacağını bilmiyorum."

Şa'bî hazretleri anlatıyor: Bir cenÂze namazı kılındıktan sonra, binmesi icinZeyd bin SÂbit'e katırını yaklaştırdım. Bu sırada, Abdullah bin AbbÂs gelerek, uzengiyi tutmak istedi. Zeyd bunu gorunce; "Ey Resûlullah'ın amcazÂdesi, uzengiyi bırak." deyince, İbn-i AbbÂs; "Biz Âlimlere bu şekilde muÂmele ile emrolunduk." cevÂbını verdi. Bunun uzerine Zeyd, İbn-i AbbÂs'ın elini opup; "Biz de Resûlullah'ın Ehl-i beytine boyle yapmakla emrolunduk" dedi.

"Cennet'e giren bir cemÂat, Cehennem'e giren diğer bir topluluğa: Sizin Cehennem'de ne işiniz var? Halbuki dunyÂda siz bize oğretmiştiniz, biz de sizin dedikleriniz gibi yapmıştık. Sizin de Cennet'te olmanız lÂzım değil mi? diye sorduklarında, Cehennem'dekiler; "Evet dunyÂda size oğretmiş ve anlatmıştık. Fakat, biz, soylediklerimizle amel etmezdik. Onun icin Cehennem'e duştuk." derler.

"Bilmediği sorulunca, bilmiyorum demek, ilmin yarısıdır. Bilmediği bir şeyde Allah icin sukût edenin alacağı sevÂb, konuşandan az değildir. Cunku, nefse en ağır gelen şey, bilmediğini kabûl etmektir."

"Din kardeşlerinin ayıplarını araştırıp bulan kimse, arkadaş edinemez."

"DunyÂda iyi bir şey bırakana, Allahu teÂl ona Âhirette daha hayırlısını verir."

"KÂdı Şureyh ile berÂberdim. Ona, birisi ile dÂvÂsı olan bir kadın geldi. Ağlamaya başladı. Bunun uzerine ben KÂdı Şureyh'e; "Y Eb Umeyye! Herhalde bu kadın mazlumdur." deyince, KÂdı Şureyh; "Y Şa'bî, hazret-i Yûsuf'un kardeşleri de babalarına ağlayarak gelmişlerdi. Bu kadının ağlaması, sucsuz olduğunu gostermez." dedi.

"İnsanın sÂlih olan coluk cocuğuna, duny sıkıntılarından korunacak kadar mal bırakması, diğer şeylerden daha fazîletlidir."

"Peygamberlerden sonra ihtilÂfa, anlaşmazlığa duşen her ummette, mutlaka haksızlar, haklılara gÂlip ve ustun gelmiştir."

"İlmin susu, ilim sÂhibinin hilmidir (yumuşaklığıdır)."

Ebû Zeyd anlatır: Şa'bî'ye bir şey sordum. Bunun uzerine bana kızdı ve onu soylemiyeceğine yemin etti. O zaman gidip, kapısının onune oturdum. Bana; "Ey Ebû Zeyd! Ben, sorunun cevÂbını soylemiyeceğime, yemin ettim. Fakat sana uc şey soyliyeceğim, iyi dinle. Bunları da aklından cıkarma. Birincisi,Allahu teÂlÂnın yarattığı bir şey hakkında, bunu nicin yarattı, bundaki murÂd ve hikmet nedir, deme! İkincisi, bilmediğin bir şeyi, ben onu biliyorum deme! Ucuncusu, dînî meselelerde kendi aklına gore, mukÂyese yapma!Bakarsın, bir helÂli harÂm, harÂmı da helÂl yapabilirsin. Neticede, ayağın surcup, tokezler, mahvolup gidersin." dedi.

"Nefsin arzu ve isteklerine "hevÂ" denmesi, kimde bulunursa onları Cehennem'e duşurduğu icindir. Hev sÂhiplerine de, "Ehl-i hevÂ" denmesi, bunlar Cehennem'e duşecekleri icindir."

Birinin cÂriyesi, onun vasıtasiyle musluman olmuştu. Şa'bî hazretleri ona; "Hayatında en hayırlı gun, bugunundur" buyurdu.

Şa'bî hazretlerine; "Falanca şahıs Âlimdir" dediler. Şa'bî bunu soyleyene, "Onda ilmin guzelliğini goremedim" dedi. "İlmin susu ve kıymeti nedir?" diye sorulunca, "Vekardır, Âlim olan kişi, kibirli, sert ve kaba olmaz" buyurdular.

"İlmi ehline veriniz, ehli olmayana vermeyiniz. Yoksa gunaha girersiniz."

Şa'bî'nin şu beyti, insanlar arasında cok soylenilegelmiştir: "Gercek hilm (yumuşaklık ve kemal) hoşnutluk zamanında değil, gazap ve kızgınlık zamanında belli olur."

"Terbiyeli, edepli, sÂliha kızını, fÂsık erkekle evlendiren, onun felÂketine sebep olur."

"Bir kimse Şam'ın en uzak bir yerinden, Yemen'in en uzak koşesine yolculuk yapsa, yolculuğu sırasında, hayÂtında faydalı olacak bir kelime oğrense, bu yolculuğu boşuna yapmış sayılmaz."

İbn-i Sîrîn dedi ki: "Kûfe'ye gelmiştim. Şa'bî'nin buyuk bir ilim halkasının bulunduğunu gordum. Bu sıralarda Resûlullah'ın EshÂbından da (r.anhum) bir hayli hayatta olanlar vardı."

Eş'as bin SiyÂr, babasından rivÂyet etti: Şa'bî vefÂt edince, Basra'ya geldim. Hasan-ı Basrî'nin huzûruna girdim. "Y Eb Saîd! Şa'bî, vefÂt etti." dedim. Bunun uzerine; "İnn lillah ve inn ileyhi rÂciûn. O omru uzun, ilmi cok ve muslumanlar arasında seckin yeri olan bir zÂt idi." dedi. Sonra, oradan ayrılıp, İbn-i Sîrîn'in yanına geldim. Ona da Şa'bî'nin vefÂtını bildirince, o da Hasan-ı Basrî gibi soyledi."

Âsım bin SuleymÂn dedi ki: "O zaman, Kûfelilerden, Basralılardan, HicÂz ve cevrelerinde hadîs ilmini en iyi bilen Şa'bî idi".

Ebû Husayn; "Şa'bî, fıkıh ilminde cok yuksek derecelerde idi" dedi.

İbn-i Uyeyne; "Şa'bî, zamanının İbn-i AbbÂs'ıdır." dedi.

1) El-A'lÂm; c.3, s.251
2) Tehzîb-ut-Tehzîb; c.5, s.65
3) VefeyÂt-ul-A'yÂn; c.3, s.12
4) Hilyet-ul-EvliyÂ; c.4, s.310
5) TÂrih-i BağdÂd; c.12, s.227
6) TabakÂt-ı İbn-i Sa'd; c.6, s.246
7) Tezkiret-ul-HuffÂz; c.1, s.79
8) Tam İlmihal SeÂdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1147
9) EshÂb-ı KirÂm; (6. Baskı) s.393
10) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.3, s.4
__________________