Irak'ta yetişen buyuk velîlerden. ŞÃ‚fiî mezhebi fıkıh Âlimi. İsmi AbdulkÂhir bin Abdullah bin Sa'd bin Huseyin bin KÂsım bin Alkame bin Nadr bin MuÂz bin AbdurrahmÂn bin KÂsım bin Muhammed bin Ebî Bekr es-Sıddîk (radıyallahu anhum), kunyesi Ebu'n-Necîb'dir. Yaklaşık 1097 (H.490) senesinde İran'ın Suhreverd kasabasında doğdu.

Kucuk yaşta tahsile başlayan AbdulkÂhir Suhreverdî ilim oğrenmek icin gencliğinde Bağdad'a gitti. Fıkıh ilmini NizÂmiye Medresesinde hocalık yapan Es'ad Muhenî'den, tasavvuf ilmini İmÂm-ı GazÂlî'nin kardeşi Ahmed GazÂlî'den, hadîs ilmini Ali bin Neyhan'dan tahsil etti. Talebeliğinde bir gun hocasının huzûruna giren AbdulkÂhir

AbdulkÂhir Suhreverdî'de bir gevşeklik ve isteksizlik hÂli vardı. Hocası buyurdu ki: "Sende bir karartı, bir zulmet seziyorum." Bunun uzerine AbdulkÂhir hazretleri hemen oradan ayrıldı. İki-uc gun hicbir şey yemedi. Yanında da yiyecek bir şeyi yoktu. Dicle kıyısına giderek suya girip, aclığının boyle gitmesini istedi. Fakat yine actı. Bir sure sonra bir sokaktan gecerken, ellerindeki tokmaklarla pirinci doverek un hÂline getiren insanlar gordu. Onlara; "Beni de ucretle calıştırır mısınız?" diye sordu. "Ellerini gorelim." dediler. Gosterince; "Bu eller ancak kalem tutar." diyerek ona icine altın konulmuş bir kÂğıt verdiler. O da; "Bunu alamam, zîr bir iş yapmadım. Eğer yazılacak bir şey varsa onu yapabilirim." dedi. İclerinde uyanık birisi hizmetcisinden bir tokmak isteyerek, AbdulkÂhir Suhreverdî'ye verdi. Onlarla berÂber pirinc dovmeye başladı. Fakat bu işe alışık olmadığından bir saat kadar calışabildi. İş sÂhibi, ona bir altın verdi ve; "İşte senin ucretin." dedi. Parayı alarak oradan ayrıldı. Allahu teÂl ilim oğrenmek arzû ve isteği verdi. Din bilgilerini en ince noktalarına kadar oğrendi.

Tasavvuf yoluna girince; uzlete cekildi ve uzun zaman insanlardan uzak yaşadı. Sonra insanlar arasına dondu ve onları vÂz u nasîhatlarıyla Allahu teÂlÂya cağırdı. Onun gayreti sebebiyle cok kimse kotu huylarını terkedip Allahu teÂlÂnın sevdiği iyi insan, iyi musluman olma saÂdetine kavuştu. Kendisinden Ebû Hafs Omer es-Suhreverdî, İbn-i AsÂkir, Sem'anî, Abdullah bin Mes'ûd bin Abdullah er-Rûmî gibi secilmiş zÂtlar ilim ve edeb oğrendiler.

Suhreverdî hazretleri, tarîkat hırkasını KÂdı Vecihuddîn'den giydi. O da Şeyh Ferec ez-ZencÂnî'den, o, Şeyh Ebu'l-AbbÂs en-NehÂvendî'den, o, Muhammed bin Hafif eş-ŞîrÂzî'den, o, KÂdı Ruveym Ebû Muhammed el-Bağdadî'den, o da, Cuneyd-i BağdÂdî'den ilim ve feyz almıştır.

Suhreverdî hazretleri, meşhûr NizÂmiye Medresesinde ders vermesi icin dÂvet edilince, 1150 (H.545) senesi Muharrem ayının yirmi yedinci gunu bu dÂveti kabul ederek, bir muddet hadîs dersi verdi. Bir ara Şam'a gitti ve CÂmi-i Atik'de vaz u nasîhatte bulundu. Sonra Bağdad'a dondu. Bu vazlarından birinde buyurdu ki:

"Dinde inanılması lÂzım gelen şeyleri dil ile soyleyip, kalb ile inanarak kabul ettikten sonra, şartlarına uygun amel yapınca kalbdeki îmÂn parlar. Kişi îmÂnı dil ile soylemelidir. Hic bir zarûret olmadan dil ile îmÂnı soylememek kufre sebeb olur. Dili ile îmÂnı olduğunu soylediği hÂlde, kalbinden inanmayan musluman değil munÂfıktır. Ameli terk eden fÂsık olur. Sunnet-i seniyyeye uymayan, bid'at sÂhibidir. İnsanlar îmÂn bakımından birbirlerinden farklı derecelere sÂhiptirler.

Allahu teÂl kullarının kufrunden, îmÂnsız olmasından ve gunahlarından rÂzı değildir. Ehl-i kıble olan bir kimse icin, yaptığı bir hayır işten ve iyilikten dolayı, bu cennetliktir, diye şehÂdette bulunulamaz. Yine hic bir kimsenin işlediği buyuk gunahtan dolayı, Cehennem'e gideceğine şehÂdet edilemez."

AbdulkÂhir Suhreverdî, nefsine hakim, zÂhir ve bÂtın, gorunen ve gorunmeyen her hÂliyle İslÂmiyetin edep dÂiresinde hareket ederdi. Kendisi ve talebeleri icin Bağdad'ın batı yakasında buyuk bir dergÂh yaptırıldı. Onun sohbetleriyle pek cok kimse İslÂmiyetin nûrlu yolunu oğrenip, duny ve Âhiret saÂdetine kavuştu.

Bir gun dergÂhına uc hıristiyan ile uc yahûdî gelmişti. Onlara îmÂnı ve İslÂmı anlattı. Kabûl etmediler. Bunun uzerine AbdulkÂhir Suhreverdî, herbirinin ağzına bir yudum sut verdi. Sonra herbiri kelime-i şehadet getirerek musluman oldular ve; "O sutu icince kalbimizdeki (hıristiyanlık ve yahûdîliğin) butun kufur pisliklerinin dışarı cıktığını hissettik." dediler. AbdulkÂhir Suhreverdî hazretleri ise; "Allahu teÂlÂya yemin ederim ki, sizin once musluman olmayışınızın sebebi, şeytanlarınızın mÂni olması idi. Burada once onlar yenildi. Size Allahu teÂlÂnın hidÂyet vermesi icin biz de du ettik." dedi. Sonra Suhreverdî hazretleri mubÂrek ellerini onların gozlerine surdu. KerÂmet olarak onlar uzak yerlerdeki tanıdıklarını gorduler ve onlara musluman olduklarını bildirip İslÂm dînine dÂvet ettiler.

Suhreverdî hazretleri bir talebesi ile Bağdad'ın Sultan carşısından geciyordu. Oradaki bir kasap dukkanında soyulup asılmış bir koyuna bakmaya başladı. Daha sonra; "Bu koyun bana leş olduğunu soyluyor." dedi. Bu sozleri işiten kasap duşup bayıldı. Ayılınca sucunu soyleyerek bir daha boyle yapmayacağına soz verip, tovbe etti.

AbdulkÂhir Suhreverdî hac farîzasını yerine getirmek icin kardeşinin oğlu ile Mekke'ye gitmişti. Birgun KÂbe-i muazzamada murÂkabe, Allahu teÂlÂyı tefekkur, duşunme hÂlinde iken, Hızır aleyhisselÂm teşrif buyurdu. Fakat AbdulkÂhir Suhreverdî hic hÂlini bozmayarak, murÂkabeye devÂm etti. Hızır aleyhisselÂm bir sure durduktan sonra, gitti. Bir muddet sonra Şeyh hazretleri başını kaldırınca yeğeni; "Efendim! Bugun Hızır aleyhisselÂm teşrif buyurdular. Siz ise kendilerine hic bakmadınız sebebi neydi?" diye sorunca, AbdulkÂhir Suhreverdî; "Sen bilmiyor musun ki, eğer Hızır aleyhisselÂm gelmiş gitmiş ise yine teşrifleri mumkundur. Fakat o zaman kavuşmuş olduğum ilÂhî tecellîyi elimden kacırmış olsaydım bir daha nerede bulabilirdim. Belki onun pişmanlığı kıyÂmete kadar devÂm ederdi." dedi. Bu sırada Hızır aleyhisselÂm tekrar teşrif buyurdu. Bu def AbdulkÂhir hazretleri hemen yerinden kalkıp, edeple lÂzım gelen hurmeti gosterdi.

Bir gun AbdulkÂhir Suhreverdî hazretleri, yeğeni ile yolda sohbet ederek yururken, kopru uzerinde meyve goturen birisini gordu. Ona; "Bunları bana sat." buyurdu. "Nicin?" dediğinde; "Meyveler icki icin satın alındıklarından, kendilerinin benim tarafımdan satın alınmalarını istiyorlar." dedi. Adam duşup bayıldı. Sonra tovbe ederek; "Benim bu hÂlimi Allahu teÂlÂdan başka kimse bilmiyordu. Fakat Suhreverdî hazretlerine hÂlim mÂlum olmuş." dedi.

AbdulkÂhir hazretleri yeğeni ile birlikte Kerh'e gelmişti. Bir evden sarhoş kimselerin seslerini işitince, evin altına bir yere girerek namaz kılıp du etti. Sonra o adamların yanına gitti. Odaya girdiğinde adamlar ictikleri şarabın su olduğunu gorduler. Hepsi tovbe ederek AbdulkÂhir hazretlerinin talebesi olmakla şereflendiler.

AbdulkÂhir Suhreverdî dergÂhında talebeleri ile meşgûl olduğu gunlerden birinde yanına bir koylu geldi. BerÂberinde bir buzağı getirmişti. "Efendim bu buzağıyı size vermeyi nezretmiştim. Buyurun." dedi. Koylu gittikten sonra AbdulkÂhir hazretleri; "Bu buzağı, size verilmek uzere nezr edilen ben değilim. Ben başka bir kişi icin nezredildim. Sizin icin nezr edilen bir başkasıdır, diyor." dedi. Bir sure sonra koylu nefes nefese elinde bir başka buzağı ile gelerek; "Efendim, size verilmek icin nezr edilen, adanan budur. Elinizdeki başkasına Âittir." dedi. Oncekini alarak gitti.

Buyurdu ki:

Tasavvuf buyuklerinden birisine, Allahu teÂlÂnın Kur'Ân-ı kerîmde "İnşÃ‚allah" buyurması hakkında sorulunca; "Allahu teÂl "İnşÃ‚allah" buyurmakla, kullarına boyle soylemeyi, oğretmeyi murÂd etmiştir." buyurdu. Âyet-i kerîmede Allahu teÂl kÂmil ilmi ile "İnşÃ‚allah" derse, ilmi noksan olan kulların konuşmalarında, "İnşÃ‚allah" demeleri gerektiği hakkında işÃ‚ret vardır. Bu yuzden Resûlullah efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem kabristÂnda; "İnşÃ‚allah biz size yakında katılacağız." buyurmuştur. Halbuki, Peygamber efendimizin olum hakkında ve onlara kavuşma husûsunda hic bir şuphesi yoktu.

Tasavvuf hakkında bir suÂl sorulduğunda şoyle cevap verdi:

"Tasavvufun başı ilim, ortası amel, sonu mevhibe yÂni Allahu teÂlÂnın lutf ve ihsÂnı olan mÂnevî ilimdir. İlim, murÂdı, maksadı acar. Amel, istemeye yardımcı olur. Mevhibe, amelin meyvesine ulaştırır. AhlÂk ilmi ehli uc kısımdır. Murîd, talebe durumunda olan tÂlibdir. Orta derecede olan, daha yoldadır. Sona varmış olan, Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmuş olandır. Talebe, murÂdına ermek icin calışır. Orta derecede olan, makamların ÂdÂbını gozetmekle meşgûldur. Bir hÂlden diğer bir hÂle yukselir. O, devamlı ilerleme hÂlindedir. Sona varan ise, butun makamları aşmış ve artık istikrÂra kavuşmuş hÂldedir. Ceşitli hÂller, onda bir değişiklik meydana getiremezler. Talebe, nefsiyle, şehvetiyle ve şeytanla mucÂdele etme, hazlarından uzak kalma mertebesindedir. Orta mertebede olan, murÂda kavuşabilir miyim, yoksa kavuşamaz mıyım korkusu ile, icinde bulunduğu hÂllerde doğruluğa riÂyet etme, makamlarda edebi gozetme mertebesindedir. Sona ulaşan ise, butun makamları elde etmiştir. Onun hÂli, darlıkta ve genişlikte eşittir. Yemesi aclığı, uykusu uykusuzluğu gibidir. Onda, dunyevî istek ve lezzet hissi kalmamıştır. Onun zÂhiri, gorunuşu halk, bÂtını, gizli yonu de Hak iledir."

İnsanlara doğru yolu gostermeğe calıştığı vÂzlarında ve sohbetlerinde sık sık buyururdu ki:

Allahu teÂl icin sevmek, O'nun icin buğzetmek, îmÂnın en guvenilir ve sağlam kulplarındandır. Emr-i ma'rûf ve nehy-i munker iyiliği emredip kotulukten alıkoyma, herkese, imkÂnı nisbetinde lÂzımdır.

İyilik ve takv uzere yardımlaşmalıdır. Kazanc, ticÂret ve sanat mubahtır. Kişi mecbur kalırsa, başkasından bir şey isteyebilir. Zengin kimsenin istemesi doğru değildir. Rız gosterilen fakirlik, zenginlikten ustundur. Bundan dolayı Resûlullah efendimiz fakirliği tercih etti. Peygamber efendimize yeryuzunun hazînelerinin anahtarı arz edildiği zaman, CebrÂil aleyhisselÂm fakirliği işÃ‚ret etti. Yine CebrÂil aleyhisselÂm, Peygamber efendimize tevÂzu etmesini de işÃ‚ret etti. Bu sebeple Resûl-i ekrem; "Y Rabbî! Bir gun ac, bir gun tok olmayı istiyorum. Acıktığım zaman sana yalvarırım, doyduğum zaman sana hamd eder, seni anarım." buyurdu.

AbdulkÂhir Suhreverdî 1168 (H.563) senesi CemÂzilÂhır ayının on yedinci Cum gunu ikindi vakti Bağdad'da vefÂt etti. Ertesi gun erkenden Dicle kenarındaki dergÂhına defn olundu.

Suhreverdî hazretleri ceşitli ilimlere dÂir bircok kitap yazmıştır. Eserlerinden bÂzıları şunlardır: 1) ÂdÂb-ul-Muridîn, 2) Şerh-u EsmÂ-ul-HusnÂ, 3) MuhtasÂr-ı MişkÂt-ul-MesÂbih lil-BegÂvî, 4) Musannef fî TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye.
__________________