EvliyÂnın buyuklerinden ve fıkıh Âlimi. Kendi ismi ve babasının ismi Muhammed'dir. Kunyesi Ebu'l-MekÂrim ve Ebî Bekr, lakabı Şemsuddîn'dir. Bekrî ismiyle meşhûr oldu. 1523 (H.930) senesinde Mısır'da doğdu. Soyu baba tarafından hazret-i Ebû Bekr'e, anne tarafından Peygamber efendimize dayanmaktadır.

Ebû Bekr kunyesini ona babası vermiştir. Ebu'l-MekÂrim kunyesinin verilmesi ise şoyle oldu:

Ninesi Hadîce binti HÂfız, sÂliha bir kadın idi. Hicaz'a gidip, Mekke-i mukerreme ve Medîne-i munevverede otuz sene ikÂmet etti. Mekke'de iken Mısır'da Bekrî'nin doğduğu gece, bir ruy gordu. RuyÂsında Bekrî'yi kendisine getirdiklerinde onu kucağına alıp, KÂbe-i muazzamanın etrÂfında tavÂf etmiş, bu esnÂda; "Y Rabbî! Senden bu torunumun Âlim ve sÂlih olmasını diliyorum." diye duÂda bulunmuş, sonra KÂbe-i muazzama tarafından gelen, ve; "Ona Ebu'l-MekÂrim kunyesini verin." diyen bir ses işitmişti. Bunun uzerine Mısır'a donduklerinde, Bekrî'ye, Ebu'l-MekÂrim kunyesini verdiler. Bekrî, 1585 (H.994) senesinde Mısır'da vefÂt etti. KarÂfe Kabristanlığına defnedildi.

Buyuk bir Âlim ve velî olan babasının terbiyesinde yetişti. Yedi yaşının sonlarında Kur'Ân-ı kerîmi, sekiz yaşında iken İbn-i MÂlik'inElfiye adlı eserini ezberledi. Bunu, Mekke-i mukerremenin en buyuk Âlimlerinin huzûrunda okudu. Huzûrlarında Elfiye' yi okuduğu Âlimler arasında; ŞÃ‚fiî mezhebi Âlimi İsmÂil KayrevÂnî, MÂlikî mezhebi Âlimi Muhammed HattÂb-ı Kebîr, Hanefî mezhebi Âlimi İbn-i BûlÂd bulunuyordu. Bunlardan icÂzet, diploma aldı. On yaşına girmeden, buyuk Âlim ve velî bir zÂt olan Ebû İshak ŞîrÂzî'ninTenbîh isimli eserini ezberledi. İlim oğrenmesi, babasının derslerine devÂm etmek sûretiyle onun vefÂtına kadar devÂm etti. Bu sure icerisinde muhtelif ilimleri okudu. Meşhûr altı hadîs kitabından olanSunenleri ve ceşitli fıkıh kitaplarını okudu. On yedi yaşlarında iken eser yazmaya başladı.

1545 (H.951) senesinde dedesinin ve babasının isimleri ile bilinen CÂmi-i EbyÂd (Beyaz CÂmi) diye meşhûr olan cÂmide; kırÂat, hadîs ve fıkıh dersleri verdi. Aynı sene babası bir mecliste şoyle buyurdu: "Oğlum Muhammed'de bu sene oyle bilgi ve mÂrifetler hÂsıl oldu ki, talebelerimin en gozde olanı bunları elde etmek icin altmış sene uğraşmış olsaydı, bu mertebeye ulaşamazdı." Yine babası, son haccına gitmeden once; "Bu sefer donuşumde, şeyh ve murebbî olursun." buyurdu. Nitekim hacdan donuşunde, ona bu hususta izin verdi. Hatt ona; "Senin durumunu Resûlullah efendimize arz ettim. "Y Resûlallah! Oğlum Muhammed icin ne vardır?" diye sordum. Resûl-i ekrem; "Eğer Kureyş'e, onun gibiler icin olan şeyi haber vermiş olsaydım, muhakkak ki, onlar hayret ederlerdi." buyurdu.

Babası ŞeyhulislÂm Ebu'l-Hasan Bekrî, vefÂtına yakın onunla yalnız bir odada kaldı. Muhammed Bekrî bu arada, Allahu teÂlÂnın, babasına lutuf ve ihsÂnda bulunduğu feyz ve mÂrifetlerden cok istifÂde etti. Ebu'l-Hasan Bekrî, sonra herbiri şeyhulislÂm ve zamÂnının ileri gelen Âlimlerinden olan ve omurlerinin buyuk bir kısmını kendisinden ilim oğrenmekle geciren talebelerini yanına cağırarak, oğlu Muhammed Bekrî'den istifÂde etmelerini, ondan ilim oğrenmelerini ve emri altına girmelerini vasiyet etti.

Ebu'l-Hasan Bekrî vefÂt edince, talebelerinin buyuklerinden biri, onun yerine CÂmi-ul-Ezher'de ders vermek istedi. O sırada Muhammed Bekrî'nin yaşı kucuk olduğu icin, daha babasının yerinde ders verebilecek durumda olmadığını sanıyordu. Daha once ilim meclislerinde ders de vermemişti. Butun bunlara rağmen, ders vermesi icin ona bir meclis kuruldu. Bu mecliste, Mısır'daki dort mezheb Âlimlerinin ekserîsi hazır bulundu. Muhammed Bekrî ders vermeye başladı. Once sÂdece tefsîr ilmine dÂir ders vereceği zannedildi. Fakat o, butun ilimlerden, derin mÂrifetlerden ve hic duymadıkları bilgilerden bahsedince, dinleyenler hayrete duştuler. Onun ilimdeki ustunluğunu ve Mısır'da babasının yerine ders vermeye herkesten daha lÂyık olduğunu kabûl ettiler. Sozlerinde ve hÂllerinde babasına benziyordu. CÂmi-ul-Ezher'de Besmele-i şerîfin "B" harfinin derin mÂnÂlarını anlatmak icin iki bin iki yuz ders yaptı.

Buyuk Âlim olan Muhammed Bekrî'nin derslerinde ve sohbetlerinde bulunanlar, onun anlattığı şeylere hayran kalırlardı. Anlattıkları, beşer aklı ile bilinebilecek şeyler değildi ve bu bilgiler Allahu teÂlÂnın bir ihsÂnı idi. Muhammed Bekrî ilimde o kadar yukselmişti ki, omrunu zÂhirî ilimleri tahsîl ile gecirmiş ve ilÂhî mÂrifetlerden de nasîbini almıştı. Âlimler onun hakkında; "Vallahi, ondan işittiğimiz bu sozleri nereden aldı, nereden oğrendi, bilmiyoruz. Eğer peygamberlik kapısı Resûlullah efendimiz ile kapanmamış olsa idi, sozlerini, onun peygamber olduğuna delîl getirirdik." derlerdi.

Muhammed Bekrî, tefsîr ilminde de derin bir Âlim idi. Tefsîr dersleri verirken, derin ve ince mÂnÂlardan bahsederdi. Âlimlerin, tefsîrini yaptığı Âyet-i kerîmelerle alÂkalı olarak bildirdiklerini de naklederdi. Bunlar arasında evl olan en iyi mÂnÂyı da soylerdi. Sonra tasavvuf buyuklerinin her Âyet-i kerîmeye dÂir bildirdiklerini naklederdi. Butun bunları; fesÂhat, belÂgat ve yuksek bir ifÂde uslûbu ile acıklardı. Hadîs ve fıkıh derslerini de aynı şekilde anlatırdı. Hangi ilme dÂir derse başlarsa, dinleyen onu, o ilmin butun temel bilgilerine ve inceliklerine vÂkıf gorurdu. CÂmi-ul-Ezher'de ve başka yerlerde ders verdi. İnsanlar, onun elini opmek ve duÂsını almak icin yanına gelirlerdi. Onun bulunduğu yer cok kalabalık olurdu.

Bir defÂsında Mekke-i mukerremede talebesi Abdurrahim Şa'rÂvî ile mucÂvir, komşu idiler. Harem-i şerîfte, BÂb-ı İbrÂhim denilen yerde oturdukları bir sırada, hizmetcisi gelip, bÂzı ihtiyaclarını almak icin para istedi. O sırada parası olmadığı icin hizmetciye; "İnşÃ‚allah ben birazdan gonderirim." dedi. Sonra hizmetci gitti. Fakat tekrar gelip, ısrarlı bir şekilde para istedi. Muhammed Bekrî onceki gibi cevap verdi. Fakat hizmetci ısrarla para istiyordu. Hizmetcinin bu ısrÂrı karşısında Muhammed Bekrî, KÂbe-i muazzamayı tavÂf etmek icin kalktı. Talebesi de onunla birlikte gitti. Muhammed Bekrî tavÂf ederken şu sozleri soyluyordu:

"YÂ Rabbî! Bitkiler kurudu. Onları lutfedeceğin yağmur ile sula. Bize yardım eyle. Cunku biz, senin lutuf ve ihsÂnını umuyoruz." Bir muddet sonra Hindistanlı bir zÂt, Muhammed Bekrî'nin yanına gelerek, elini optu. Cebinden, icerisinde bir mikdÂr dinÂr bulunan bir kese cıkarıp verdi ve; "Efendim! Bu kese size hediyedir. Bunu, Hindistan SultÂnı gonderdi." dedi. Bunun uzerine Muhammed Bekrî bu ihsÂnından dolayı Allahu teÂlÂya şukur secdesi yaptı. Sonra o keseyi hizmetcisine verdi. Hizmetci sevincle ihtiyacları karşılamak icin carşıya gitti.

Bir gun birisi Muhammed Bekrî'den bahsederek; "Bilmiyorum, Muhammed Bekrî, bu kadar bol yiyecek ve giyeceği nasıl buluyor?" dedi. Bu sırada Muhammed Bekrî, oraya gelerek; "Oğlum! Duny bizim kalbimizde değil elimizdedir." dedi.

Muhammed Bekrî, bir sene hacca gitti. Bu sırada Resûl-i ekremin kabr-i şerîflerini de ziyÂret etti. Mescid-i Nebevî'ye gelip, Ravda-i mutahhera ile minber arasına oturdu. O sırada Resûlullah efendimiz şifÂhî olarak; "Allahu teÂl seni ve soyunu mubÂrek kılsın." buyurdu.

Muhammed Bekrî, bir gun talebelerinden birisine; "Git, bize biraz yiyecek satın al, gel!" dedi. Talebenin uzerinde hic para yoktu. Para yanında olan talebe o sırada orada değildi. Bu talebe; "Efendim, paranın bulunduğu arkadaşımız şu anda burada yok." deyince, Muhammed Bekrî; "Bizim masrafımızı, rızkımızı, her şeyin sÂhibi ve mÂliki olan Allahu teÂl verir." deyip, elini orada bulunan bir ağacın dalına uzattı. Birkac yaprak koparttı ve talebesine verdi. Talebe yaprakları eline alınca, onların birer dinÂr olduğunu gordu. Muhammed Bekrî tekrar; "Şimdi git, bir şeyler al da gel!" dedi. Orada bulunanlar da, ağac yapraklarının, Allahu teÂlÂnın izni ile dinÂra donduğunu gorduler.

Torunu bir gece seher vaktinde kalkmıştı. BÂzı sıkıntıları vardı. Bu sırada; "Ey Muhammed! Karafe'de bulunan deden Muhammed Bekrî'nin kabrini ziyÂret et." diyen bir ses işitti. Ses gittikce kuvvetleniyordu. Evin avlusuna cıktı. Fecr doğuyordu. Hava biraz aydınlanmıştı. Sabah namazını kıldı. Sonra bineğine bindi. O ses daha da kuvvetlenmişti. Doğruca Karafe kabristanına gitti. Hazret-i Ebû Bekr'in soyundan gelen buyuklerin bulunduğu tarafa yoneldi. Dedesi Muhammed Bekrî'nin kabrinin başına vardı ve oturdu. Kabre yaklaşıp, gizli bir sesle, ona bÂzı ihtiyaclarını arzetti. Sonra oradan ayrıldı. İmÂm-ı ŞÃ‚fiî'yi ziyÂret etti. Sonra bineğine binip geri dondu. Bu sırada uzun boylu ve kırmızı cubbeli birisi peşinden; "Ey Muhammed!" diye bağırıyordu. Geriye donunce ona; "Ey Muhammed! Deden Muhammed Bekrî sana selÂm ediyor. ŞikÂyetlerini ve isteklerini işitti. Sen şikÂyetlerini ve isteklerini soylerken, yanında Resûlullah da vardı. Deden Muhammed Bekrî, Resûlullah efendimize; "Y Resûlallah! Bu oğlum ZeynelÂbidîn'dir. O benim yanımda cok kıymetlidir. Onun ihtiyaclarını temin ederseniz cok memnun olurum." dedi. Resûlullah efendimiz de deden Muhammed Bekrî'nin bu ricÂsını kabûl buyurdu." dedi. Sonra, senin deden Muhammed Bekrî'den isteklerin şunlar şunlardı diye, tek tek saydı. Bundan o kimsenin, keşfinin ve kerÂmetinin doğru olduğunu anladı. Cunku o, dedesinin mezarında isteklerini gizli olarak yapmıştı. O zÂta; "Atıma bininiz. Ben yuruyerek giderim." dedi. O zÂt kabûl etmedi. Atına bindi, fakat atı yurumedi. Arkasına donup baktığında, o zÂtı goremedi. Sonra talebelerini, o zÂtı aramaları icin gonderdi, fakat bulamadılar.

Buyuk Âlim AbdulkÂdir Mahallî; "Bir yerde bir ihtiyÂcınız olduğu zaman, Muhammed Bekrî'nin kabrine gidin. Ey hocam Muhammed Bekrî! Falanca ihtiyÂcımın yerine gelmesi icin, seni Allahu teÂlÂnın katında vesîle ediyorum, deyin. Allahu teÂlÂnın izni ile o ihtiyÂcınız hÂsıl olur. Bu tecrube edilmiştir." buyurdu.

Muhammed Bekrî buyurdu ki: "Tasavvuf yolunda olan kimseye en once lÂzım olan, tovbe ile gunah kirlerinden temizlenmesidir. Tovbe; gunahtan vazgecmek, o gunÂhı yaptığına pişmÂn olmak, o işi terketmeye azmetmek, haksız aldığı malı sÂhibine geri vermek, kacırmış olduğu namazlarını kaz etmek, hocasının hizmetinde bulunmak, onun emrine uymakla olur. Kendisini gunahlardan temizlemesi icin, hocasını nefsine Âmir ve hÂkim kılmalıdır. Gunahlardan kurtulmak icin, Allahu teÂlÂya du etmelidir."

Muhammed Bekrî'nin bir şiirinin tercumesi şoyledir: "Darıldığın bir şeyden dolayı canın sıkıldığı zaman feryÂd etme. İşini Allahu teÂlÂya teslim et. Bu nicin boyle oldu diye Hakk'a îtirÂz etme. Cunku Hakk'a îtirÂz eden pişmÂn olur. Allahu teÂlÂnın kaz ve kaderine rÂzı olan kimse, pek yuksek ve şerefli derecelere kavuşur. Matlûbu ve maksûdu peşînen verilir. Sıkıntıları ondan gider. EvliyÂnın sozlerini yerine getirip, onlara sÂdık kaldıklarından ve kendilerini Allahu teÂlÂya teslim, işlerini de havÂle etmelerinden dolayı başkalarından ustun olur. Bir sıkıntın olduğu zaman umîdini kesme. DuÂlara icÂbet eden Allahu teÂlÂnın fazlından ve lutfundan umitli ol. Nice sıkıntı ve darlığın peşinden Allahu teÂlÂnın yardımı yetişmiştir.

Ey kalbim! Eğer benim kalbim isen, benlikten uzaklaş. Ey kalbim! Eğer kalbim isen, Allahu teÂlÂnın kaz ve kaderinden rÂzı ol. Gizlide ve acıkta Allahu teÂlÂyı murÂkabe et. Ey kalbim! Eğer benim kalbim isen, Allahu teÂlÂdan başkasına meyletme. Rabbimin hukmune sabret. Sonunda hayır bulursun. Allahu teÂlÂya karşı sÂdık ve samîmî ol. Kuşlar gibi, bilmediğin yerden rızka kavuşursun."

Muhammed Bekrî ceşitli ilimlere dÂir eserler yazdı. Bunlardan bÂzıları şunlardır: 1) Şerhi Muhtasar-ı Ebû ŞucÂ': ŞÃ‚fiî mezhebi fıkhına dÂir bir eserdir. 2) DîvÂn-ı Şi'r: Yazma bir eserdir. Bir nushası Paris'te Millî KutuphÂnededir. Harflere gore tertib edilmiştir. On sekiz forma civÂrındadır. KutuphÂnenin SÂdÂt-ı Bekriyye kısmındadır. 3) TercumÂn-ul-EsrÂr ve DîvÂn-ul-EbrÂr, 4) El-Feth-ul-Mubîn bi CevÂbı BÂd-is-SÂilîn, 5) RisÂletun fil-İsm-il-A'zam, 6) RisÂletun fis-SalÂti alen-Nebiyyi, 7) RisÂletun fî ÂdÂb-iş-Şeyh vel-Murîd, 8) RisÂletun fî ZiyÂret-in-Nebiyyi.

VÂLİYE DAYISINI TAVSİYE EDERİM

"Huseyin Paşa, Bahîra vÂlisi Omer bin ÎsÂ'ya bir işinden dolayı kızdı. Adamlarını gonderip yanına getirmelerini emretti. Omer bin ÎsÂ'yı getirdikleri vakit oldurecekti. VÂli yolda, Huseyin Paşanın adamlarından, kendisini once Muhammed Bekrî'ye goturmelerini ric etti. Huseyin Paşanın adamları bu isteği kabûl ettiler. Muhammed Bekrî'nin evine vardıkları zaman, onun husûsî odasında yalnız başına olduğunu soylediler. Muhammed Bekrî bu sırada kimse ile goruşmezdi. Bunun uzerine VÂli, Muhammed Bekrî'nin talebelerinden AbdulvehhÂb-ı Şa'rÂnî'nin yanına goturulmesini istedi. Huseyin Paşanın adamları bu isteği de kabûl ettiler. Oraya varınca, VÂli, AbdulvehhÂb-ı Şa'rÂnî'den, Huseyin Paşanın yanında kendisine şefÂatci olmasını istedi. O da VÂliye:

"Huseyin Paşa ile hic goruşmemiz yoktur. Fakat ben Muhammed Bekrî'ye gidip, senin icin Paşanın huzûrunda şefÂatci olmasını isterim." dedi. Sonra hemen Muhammed Bekrî'nin huzûruna gitti. Durumu Muhammed Bekrî'ye arzetti. O sÂdece;

"VÂliye dayısını tavsiye ederim." buyurdu. AbdulvehhÂb-ı Şa'rÂnî onun bu sozunun mÂnÂsını anlayamadı. VÂli Omer bin ÎsÂ'nın annesi, oğlunun bu hÂlde goturulduğunu oğrenince, Huseyin Paşanın hanımlarının yanına gitti. Oğlunun durumunu onlara anlattı. VÂlinin annesinin bu husus icin geldiği haberi Huseyin Paşaya ulaşınca, hazırlanıp makÂmına gitti. VÂlinin annesi onunla goruşturuldu ve oğlunun durumu hakkında Huseyin Paşa ile konuşmaya başladı. Huseyin Paşa, VÂlinin annesine nereli olduğunu sordu. O da, memleketini ve Âilesinin kimlerden olduğunu acıkladı. Huseyin Paşa, kadına:

"Senin hic kardeşin var mı?" diye sordu. Kadıncağız; "Evet, filan isimli bir kardeşim var." dedi. Bunun uzerine Huseyin Paşa, o kadının kendi kardeşi olduğunu anladı ve; "Ben senin kardeşinim." dedi. Boylece Muhammed Bekrî'nin; "Ona dayısını tavsiye ederim." sozunun mÂnÂsı anlaşıldı. Huseyin Paşa, yeğeni olan Îs bin Omer'i derhÂl huzûruna cağırdı. Durumu ona anlattı ve eski vazîfesine onu tekrar tÂyin etti. VÂli huzurdan ayrıldı. Doğruca AbdulvehhÂb-ı Şa'rÂnî'nin yanına gitti. Durumu ona anlattı. O da, bu durumun Muhammed Bekrî'nin bereketiyle olduğunu; gidip ona teşekkur etmesini soyledi. VÂli derhÂl Muhammed Bekrî'nin huzûruna giderek elini optu ve hayır duÂsını aldı."
__________________