Meşhûr velîlerden. Fıkıh, tefsîr, hadîs, kırÂat, lugat ve nahiv Âlimi. İsmi Ali bin AbdulkÂfî, kunyesi Ebu'l-Hasan, lakabı Takıyyuddîn'dir. 1284 (H.683) senesinde, Mısır'ın Subk koyunde doğdu. Takıyyuddîn Subkî daha kucuk yaşta, babasının yanından ayrılmadan Âlim oldu. İlim ile cok meşgûl olurdu. Butun gun ve gecelerinin coğunu ilim oğrenmekle gecirirdi. Evden sabah namazı icin cıkar, oğle namazı vaktine kadar ceşitli Âlimlerin derslerini dinlerdi. Oğle namazından sonra eve gelir, yemeğini yer, akşama kadar ilmî calışmalarına devÂm ederdi. Akşam olunca, tatlı ve hafif bir şeyler yer, tekrar calışmalarına başlardı.

Babası onu, on beş yaşında iken evlendirdi. Başta babası olmak uzere, hanımı ve kayınpederi, ilimle uğraşması icin elinden gelen her şeyi harcadılar. Babası ile berÂber bir ara, KÂhire'ye gitti. Ezberlediği Tenbîh ile diğer kitapları, oradaki meşhûr Âlim İbn-i bint-il-Eaz'a ve diğer Âlimlere okudu. Zamanın meşhur Âlimlerinden fıkıh, hadîs, usûl, mantık, tefsîr, ferÂiz, nahiv ilimlerini ve tasavvuf yolunu oğrendi.

Takıyyuddîn Subkî, dînin emir ve yasaklarına uyan, tevÂzu sÂhibi, seckin bir zÂt idi. İlim ve vekÂr sÂhibiydi. Fıkıh ve hadîs ilimlerini cok iyi bilir ve ders olarak okuturdu. Usûl ve Arabî ilimlerde derin Âlimdi. Şam’da kÂdılık yaptı. Verdiği hukumlerden herkes memnun olurdu. Dort mezhep icinde huccet, hepsinin muftîsi, hadîs Âlimlerinin rehberi, kıymetli eserler sÂhibi bir Âlim idi.

Takıyyuddîn Subkî, kıyısı olmayan bir deniz, kibir bulunmayan gonul sÂhibi, olcuye sığmayan geniş bir ufuktu. Bozuk îtikÂd sÂhiblerine karşı, Resûl-i ekremin ve EshÂb-ı kirÂmın mubÂrek yolunu mudÂfaa etti. Tevessul, istigÂse ve Resûlullah efendimizin kabr-i şerîflerinin ziyÂretini kabûl etmeyen İbn-i Teymiyye’nin karşısına cıkarak, ona delîl ve vesîkalarla cevap verdi ve; “HeyhÂt! Mescid-i Nebî ziyÂret edilir de, o mescidin sÂhibi nasıl ziyÂret edilmez? ZÂten Resûlullah efendimiz olmasaydı, bu mescidin fazîleti bilinmezdi. Eğer Resûlullah efendimiz olmasaydı, o yer mukaddes olmazdı. Orada takv uzere yapılmış bir mescid bulunmazdı.” buyurdu.

Takıyyuddîn Subkî, cok comertti. Eğer HÂtem-i TÂî onunla aynı asırda yaşasaydı, Takıyyuddîn Subkî’nin comertliği yanında, onun comertliği anılmazdı. O vekar sÂhibi ve heybetli idi. Her şeyi ile kendisinden once gelmiş olan buyuk Âlimlerin yolunda gitti. Dımeşk onun ilim ve irfÂnıyla mÂmûr hÂle geldi. Takıyyuddîn Subkî’nin verÂı cok idi. Az yer, az icerdi. Cok namaz kılar, bel ve musîbetlere karşı sabrı hic elden bırakmazdı. Allahu teÂlÂyı cok anardı. Sabah akşam zikirle meşgûl olurdu. DÂim murÂkabe uzere idi. Doğru yolda bulunup, bu yola yardımcı olmakta ecdÂdı olan EnsÂrın izinde bulunuyordu. Gece-gunduz Kur’Ân-ı kerîm okurdu. Âlimlerden, haberleri doğru olarak naklederdi. Seher vaktinde cok istigfÂrda bulunur, Allahu teÂlÂdan af ve magfiret dilerdi. Allah korkusundan cok goz yaşı dokerdi. DunyÂnın parlaklığına ve malına îtibÂr etmezdi. Elde ettiği makam ve mevkilerden ve herkesin kendisine gosterdiği teveccuh ve iltifattan dolayı, kibir, gurûr ve ucba kapılmazdı. Her taraftan Âlimler, halledemedikleri meseleleri arz etmek icin ona murÂcaat ederlerdi. SÂlih ameller ve mustecÂb duÂlar sÂhibiydi. O, cok kere mutevÂzî ve gosterişsiz bir elbise ile dışarı cıkardı. Fakat sultÂnın merÂsim gunlerinde dÂim cubbe giyerdi. Oğlu, onun boyle cubbe giymesine cok hayret ederdi. ZîrÂ, onun tabiatı boyle şeylere pek onem vermezdi. Bu yuzden oğlu TÂcuddîn Subkî, babasına; “Ey babacığım, kÂdılık makÂmında otururken, yirmi dirhem etmeyen elbiselerle oturuyorsun. Fakat sultÂnın merÂsimlerinde cubbe giyiyorsun. Nicin boyle davranıyorsun.” diye sordu. Takıyyuddîn Subkî, “EvlÂdım! Bu, Şafiî mezhebi ulemÂsının şiÂrıdır. Bu Âdetin unutulmasını istemem. Ben devamlı kalacak değilim. Benden sonra gelip bunu giyecekler. Yeni bir şey ortaya cıkarmıyorum." buyururdu.

Takıyyuddîn Subkî, tasavvuf yolunda bulunanlara cok hurmet eder ve onları severdi. “Tasavvuf yoluna giren kimse, Selef-i sÂlihînin izinden gider, onlara tÂbi olursa işte tasavvufta doğru yol budur.” derdi. Takıyyuddîn Subkî, kimde olursa olsun, faydalı bir şeyi gorunce onu beğenirdi. Faydalı ve guzel birşeyi, kendisinden kucuk birisinden bile duysa, onu dinlemekten uzak durmaz, yuz cevirmezdi. O cok hay sÂhibiydi. Kimseyi utandırmak istemezdi. Talebeleri bÂzan kendisine, bilinmeyen ve duyulmamış bir şey gibi herhangi bir konuyu anlattıkları zaman, onlara bir şey demez, onları hoş karşılardı. Hatt onlara garip bir şey imiş gibi anlattıkları o konuyu, ceşitli kitaplardan naklederdi. Bu sebeple talebeler, ona hayret ederdi. Zîr onlar, ilk once onun bu meseleden haberi yok sanırlardı. Fakat Takıyyuddîn Subkî, yine de onların heveslerini kırmazdı. O, Âlimlere karşı cok edebliydi. Onun Peygamber efendimize olan muhabbeti, sevgisi ve hurmeti, anlatılamıyacak derecedeydi.

Takıyyuddîn Subkî, her ilimde mutehassıs idi. Selef-i sÂlihînin yolunda, sunnet-i seniyye uzere bulunuyordu. Hakkı soylemekten cekinmezdi. Ayakta, otururken, binekte ve yururken bile Kur’Ân-ı kerîm okurdu. Hocaları ona cok kıymet verirdi. Mutehassıs olduğu butun ilim dallarında, zamÂnında onun gibisi gorulmedi. Butun Âlimler, onun butun zamÂnını ilme adadığına inanırlardı.

Takıyyuddîn Subkî’nin cok kerÂmetleri goruldu. Ona karşı cıkanın başına mutlak bir şey gelirdi. Kendisinden kerÂmet hÂsıl olunca veya birisi kerÂmetinden bahsedince cok sıkılırdı.

Kadı’l-kudÂt CemÂluddîn Zureî, Mensûriyye Medresesindeki muderrislik vazifesinden, Şam kÂdılığına tÂyin edilince, Takıyyuddîn Subkî onun yerine muderrislik vazîfesine tÂyin edildi. Bir muddet sonra, CemÂluddîn Zureî, Şam kÂdılığından azledildi. Bu sırada Şam NÂibi Argûn, Hicaz’da bulunuyordu. Bu nÂibin, CemÂluddîn Zureî ile arasında cok iyi bir dostluk vardı. Zureî’nin azledilmesi Argûn’e ulaşınca, buna cok uzuldu ve Mısır’a varınca, Mensûriyye muderrisliğini, Takıyyuddîn Subkî’den alıp, tekrar Zureî’ye vermeye karar verdi. Bu haber Takıyyuddîn Subkî’ye ulaşınca, o buna cok uzuldu. Bu haber uzerine, gece iki rekat namaz kılarak, Allahu teÂlÂya niyazda bulundu. Bu sırada; “Argûn tutuklandı!” diye bir ses duyuldu. Ertesi gun derse gittiğinde kendisine, NÂib Argûn’un tutuklandığı soylendi.

İmÂm-ı Subkî şoyle anlatır: “Babam Takıyyuddîn Subkî’ye rahat vermeyenlerden birisi de, Şam nÂibi Argûn Şah idi. Bir gun babam, Argûn Şah’a; “Ey emîr! Ben de, sen de bir gun oleceğiz.” dedi. Argûn Şah da ona; “Ey KÂdı! Bu şehirde kac nÂib gordun?” diye sorunca, o; “Şu kadar nÂib gordum.” dedi. Argûn Şah; “Benden başkası sana rahat vermedi.” deyince, o; “İleride sen de goreceksin.” dedi. Biz, bir gun yatsı namazını kılmak icin toplanmıştık. Namazdan sonra, babam yuksekce bir yere cıktı. Başı eğik bir vaziyette durmaya başladı. Hic konuşmuyordu. Ayakta olduğu hÂlde, sabah namazına kadar aynı vaziyette kaldı. Bu sırada oyle heybetli bir hÂli vardı ki, tÂrifî, anlatılması cok zordu. Onu bu hÂlde goren kimse, şÃ‚yet o anda onu bir arı sokmuş olsaydı, asl bunu hissetmiyeceğine inanırdı. Sonra oradan inip yatsı namazının abdesti ile sabah namazını kıldı. İnerken bize; “Argûn Şah’ın işi bitti.” dedi. Salı gunu Trablus’tan yola cıkan Ulcîbuğa isminde birisinin, Perşembe gunu gecenin yarısında Argûn Şah’ın başını kestiğini oğrendim. Sonra babamın odasına geldim. İceride Kur’Ân-ı kerîm okuyordu. Biraz bekledikten sonra kapıyı caldım. Kur’Ân-ı kerîm okumasını keserek kapıyı actı. Bana; “Musluman kardeşin icin şemÂtet yapmayı bırak (şemÂtet; başkasına gelen belÂya, zarara sevinmektir). Belki Allahu teÂl ona Âfiyet verir de, seni o musîbete ducÂr eder.” dedi. Sonra ben ona, biraz sevincli bir hÂl icinde; “Argûn Şah olduruldu.” dedim. O zaman bana; “Kim demiş? Sus! Bu ne bicim soz boyle! Musluman kardeşin hakkında şemÂtet yapma dedik, değil mi?” dedi. Bana kapıyı acıp “ŞemÂtet yapma!” demesi, benim ona ne soyleyeceğimi, Allahu teÂlÂnın ona bildirmesi, onun bir kerÂmetidir.”

Şoyle anlatılır: “Takıyyuddîn Subkî, bir mesele hakkında hukum vermişti. Bu hukmunde de kararlı idi. Şam nÂibi Argûn KÂmilî, bu hukmunden dolayı ona karşı cıktı. Bu mesele Şam ve Mısır’da onemli bir konu hÂline geldi. Bu sırada KÂdı SelÂhuddîn Safdî, Takıyyuddîn Subkî’nin yanına gelerek; “Efendim! Bu mesele aleyhimize olmaktadır. Onlar Hakka itÂat etmezler, Hakka boyun eğmezler. Nicin kendinizi tehlikeye atıyorsunuz? Nicin onlarla mucÂdele ediyorsunuz?” deyince, o uzun sure duşundukten sonra; “Vallahi, Allahu teÂlÂdan başkasının rızÂsını duşunmem. Benim icin onemli olan, Allahu teÂlÂnın rızÂsıdır.” dedi. Bunun uzerine ben, onun baskı ve lÂflar ile haktan ayrılmayacağını anladım. NÂib Argûn KÂmilî bir sure sonra gorevinden alındı ve ceşitli eziyetler başına geldi. Olunceye kadar ceşitli uzuntuler icinde ve işsiz gucsuz yaşadı.”

Takıyyuddîn Subkî, 1354 (H.755) senesinde zÂfiyete yakalandı. VefÂt edinceye kadar bu hastalık devÂm etti. Kendisi dÂimÂ; “Ben Mısır’da vefÂt ederim” derdi. Mısır’a gidince, orada birkac gun hasta kaldı. 1355 (H.756) senesinde KÂhire’nin dışında bir yerde vefÂt etti. CenÂze namazına cok kalabalık bir cemÂat katıldı. CenÂzesini taşıyanların bir ucu, defnedildiği yer olan BÂb-un-Nasr’da iken, diğer ucu vefÂt ettiği evin onunde idi.

Takıyyuddîn Subkî’nin vefÂtından sonra bircok kimse, onun Allahu teÂlÂnın indinde nÂil olacağı yuksek derecelerle ilgili guzel ruyÂlar gordu.

SÂlihlerden birisi şoyle anlattı: “VefÂtından iki veya uc gece sonra, Takıyyuddîn Subkî’yi ruyÂmda gordum. “Allahu teÂl sana ne muÂmele buyurdu?” diye sordum. Bana şoyle cevap verdi: “Bana Cennet kapıları acıldı. Gir denildi. Ben; “İzzetin hakkı icin y Rabbî! Benim cenÂze namazımda bulunanların da girmesini isterim.” dedim.”

Takıyyuddîn Subkî oğluna şoyle nasîhat etti: “Ey oğul! Vaktini boş yere gecirsen bile, seher vaktinde uyanık olup, ibÂdet ve tÂatla meşgûl olmayı kendine Âdet edin. Seher vaktinde uyuyan kimseye cok cok yazık!”

Takıyyuddîn Subkî’nin buyuk oğlu Ebû Bekr Muhammed icin nasihat olarak soylediği şiirin tercumesi şoyledir: “Ey oğul! Sana yapacağım nasîhatimi ihmÂl etme. Sozume iyi kulak ver. Bu nasîhatim, sana rehber olur. Allahu teÂlÂnın kitÂbı Kur’Ân-ı kerîmi ve sahîh olan hadîs-i şerîfleri ezberle, usûl-i fıkhı cok iyi bil. O, senin sağlam ve doğru konuşmanı sağlar. Nahiv ilmini oğren. Bu, anlayışını arttırır. ZÂhirî ilimlerde, İmÂm-ı A'zam, İmÂm-ı ŞÃ‚fiî, İmÂm-ı MÂlik ve İmÂm-ı Ahmed’in, tasavvufta Cuneyd-i BağdÂdî’nin talebeleri- ne ve onlara tÂbi olanlara uy. Her işinde Resûl-i ekremin sunnet-i seniyyesine uyarak saÂdete kavuş. İlimde Allahu teÂlÂnın rızÂsını gozet, sÂlihlerin yoluna kavuşursun. Allahu teÂlÂdan kork, emrettiklerini yap, yasak kıldığı şeyleri yapma! DunyÂya rağbet etme. Başına gelen bel ve musîbetleri; kulluk vazifelerini yerine getirerek, yalvarıp yakararak Allahu teÂlÂya arz et. Bel ve musîbetlere karşı sabırlı ol. Sana ihsÂn ettiği nîmetlere karşı, Allahu teÂlÂya şukret ve hamdet. Doğru ve samîmî olarak verÂdan ayrılma, şuphelilerden uzak kal. Rabbine itÂat et. O’na secde eyle, ilim oğrenmekte cok gayretli ol. Diline de sÂhib ol.”

Takıyyuddîn Subkî buyurdu ki: “Sûfî; Hakk’a doğruluk, halka karşı guzel ahlÂk uzere olan kişidir.”

“Tefekkur ettim, duşundum. Gordum ki, butun fesÂdın başı kibirdir. Kibir, şeytanın buyuklenip kendini beğenmesi ile işlenen ilk gunah oldu. Kalbde kibir, buyuklenme hÂsıl olduğu zaman, kendisini buyuk gorup, başkalarını aşağı gorur. Kibir, kalbi nasîhat kabûl etmekten ve emre itÂat etmekten alıkoyar. Kalbde kendini hor ve hakîr gorme hÂsıl olunca, İslÂm Âlimlerine itÂat eder ve sozlerini dinler. İslÂm Âlimlerinin soz ve nasîhatleri ona tesir eder. Bu vesîle ile Hakk'ı tanır. NihÂyet her hayır ve iyiliğe kavuşur.”

“Butun salÂhı, iyiliği, Resûl-i ekremin şu iki mubÂrek sozunde buldum: “Nefsine yapış ve evin geniş olsun.” Nefse yapışmaya gelince; insan kendisi ile meşgûl olursa, nefsini mÂnevî kirlerden ve kotuluklerden alıkoyar. Nefsine iyi ve ovulen guzel hasletleri ve sıfatları kazandırır. Bu vesîle ile Allahu teÂlÂya yakın kimselerden olur. Hem, insanlarla uğraşmakta hayır ve fayda yoktur. “Evin geniş olsun” sozune gelince; burada, selÂmetin insanlardan uzak olmakta olduğu beyÂn buyrulmaktadır. İnsan evinden cıktığı zaman, her turlu rezÂlete bulaşır ve kotu işler yapar. Bu mevzûda şoyle bir şiir yazdım: Kalbin kibri, doğru yolu kabûl etmeye mÂnidir. Onun icin kendini buyuk gorme, mutevÂzî ol. Evinde kal, ondan bir karış bile ayrılma. Eğer evden ayrılırsan, pekcok kotuluklerle karşılaşırsın.”

Takıyyuddîn Subkî, bircok eser yazdı. Yazdığı eserlerin bir kısmı şunlardır: 1) Ed-Durr-un-Nazîm: Kur’Ân-ı kerîmin tefsîrine dÂirdir, tamamlayamamıştır. 2) Tekmilet-ul-Mecmû’ fî Şerh-il-Muhezzeb: Nevevî’nin Mecmû’ adlı eserinin şerhidir. Rib bahsinden başlamış, teflîs bahsine kadar gelmiştir. Beş cilddir. 3) Et-Tahbîr-ul-Muhezzeb fî Tahrîr-il-Mezheb: MinhÂc’ın geniş bir şerhidir. MinhÂc’ın namaz bahsinden başlamıştır. 4) El-İbtihÂc fî Şerh-ıl-MinhÂc lin-Nevevî: Talak bahsine kadar yazmıştır. 5) El-İbhÂc fî Şerh-ıl-MinhÂc: Usûl-i fıkha dÂirdir. Mukaddimet-ul-VÂcib meselesine kadar yazmıştır. Bu kitabı, oğlu İmÂm-ı Subkî tamamlamıştır. 6) Ref-ul-HÂcib an Muhtasar-ı İbn-il-HÂcib: İbn-i HÂcib’in Muhtasar’ının başından az bir kısmının şerhidir. 7) Er-Rakm-ul-İbrîzî fî Şerh-i Muhtasar-it-Tibrîzî, 8- El-Veşy-ul-İbrîzî fî Hallit-Tibrîzî: Tamamlayamadığı eserlerdendir. 9) KitÂb-ut-Tahkîk fî Meselet-it-Tahlîk: İbn-i Teymiyyeye talak meselesinde buyuk reddiyedir.

İKİ REKAT NAMAZ

Şam NÂibi Aydoğmuş’un, Takıyyuddîn Subkî’ye sıkıntı vermesini Şeyh BehÂeddîn şoyle anlatır: “NÂib ile Takıyyuddîn Subkî arasındaki anlaşmazlık cok ileri safhaya varmıştı. Sonunda Takıyyuddîn Subkî, kÂdılıktan ayrılmaya karar verdi. SelÂhiyye Medresesinde ders verdiği yere gitti. Burada odasına girdi. Kapıyı kapayarak, kÂdılıktan ayrılması husûsunda istihÂre yapacaktı. İki rekat namaz kılmaya başladı. İkinci rekatin ikinci secdesinde iken bir ses duydu. Bu ses; “Her insan icin, onunden ve arkasından tÂkib eden melekler vardır. Onu Allahu teÂlÂnın emriyle korurlar. Muhakkak ki Allah, bir topluma verdiği nîmeti, onlar kendilerindeki iyi hÂli fenÂlığa cevirmedikce bozmaz. Bir topluma da Allahu teÂl bir kotuluk diledi mi, artık onun geri cevrilmesine hicbir cÂre yoktur. O toplum icin (kendilerine yardım edecek) Allahu teÂlÂdan başka bir yardımcı da yoktur.” meÂlindeki Ra’d sûresi on birinci Âyet-i kerîmesini okuyordu. Bunun uzerine kÂdılık vazifesinden ayrıldı. O zaman emîr, Bedruddîn Genkilî bin BÂb idi. Takıyyuddîn Subkî ile Aydoğmuş arasındaki meseleye o da uzulmuştu. Takıyyuddîn Subkî'yi cok seviyordu ve onu haklı buluyordu. Fakat Aydoğmuş gibi bir devlet adamını da gorevden almak bÂzı sebeplerden dolayı zordu. Bedruddîn Genkilî, Takıyyuddîn Subkî icin; “Eğer o, Allahu teÂl indinde kıymetli bir kul ise, cenÂb-ı Hak onu bu sıkıntıdan kurtarır ve rahata erdirir” diyordu. Kısa bir sure sonra, Aydoğmuş’un Âniden olum haberi geldi. Bu olum haberi Takıyyuddîn Subkî’ye ulaşınca ağladı. Sonra kalkıp namaz kıldı.”

SON SOZ

Yazdığı vasiyet şoyledir: “Kulun her hÂlinde ibÂdet yapması gerekir. Cunku omur cok kısadır. Omrunun bir kısmı kucuklukte gecer. Bir kısmı buyuyunce, bedenî ihtiyaclarını temin etmek, uyku, kendisine Ârız olan hastalık, ozur hÂlleri, zarûrî meşgaleler, insanlarla uğraşma ve gecim derdi gibi işlerle gecer. Bunlardan geriye, insan icin cok az vakit kalır. İşte insan, ya bu kısacık omrunu ibÂdet ve tÂatle gecirmek sûretiyle Allahu teÂlÂya, Cennet'ine ve ceşit ceşit nîmetlerine kavuşur, veya bu kısacık hayÂtı kendi aleyhine zÂyi eder de, ebedî husrÂna uğrar veya omrunu gunah ve başkalarına duşmanlıkla gecirir. Boylece şeytanın yardımcılarından olur, onunla birlikte Cehennem ateşinde yanar. Herkes, yaşadığı kısa omur icerisinde bu uc hÂlden birinde bulunur. Allahu teÂlÂnın takdîr ettiği şeyler, her zaman insanın istediği şekilde cereyÂn etmez. İnsan bÂzan oturup, istediği bir şeyi bekler. Fakat bu sırada bircok iyi şeyleri kacırır. Cok def insanın kendisi icin istediği şeylerin sonu şer olur. Bu sebeple insanın tercihte bulunması, şoyle veya boyle olmasını istememesi gerekir. Bilakis, Allahu teÂlÂnın kendisi icin hayırlı olanı ihsÂn etmesi icin, butun işlerini Allahu teÂlÂya bırakması gerekir.

Bir kimsenin dÂim Allahu teÂlÂya tÂat uzere olması, emirlerine uyup, hep murÂkabe uzere olması icin, uzerindeki vazifeleri, Allahu teÂlÂnın rızÂsına uygun olarak yerine getirmelidir. MeselÂ, kÂdılık gibi tehlikeli ve zor bir vazifeyi yapmak zorunda kaldığı, ondan kendisini kurtaramadığı zaman, artık o vazifeden ayrılmayı istememelidir. Cunku o vazifeden ayrılırsa, belki ondan daha kotu bir işe duşebilir. Sonra işlerin sonunun nasıl olacağını bilemez. Bu sebeple, uzerinde bulunduğu vazifede kalmalı ve şu hususlara riÂyet etmelidir: 1) Bu vazife kendisini, birinci derecede lÂzım olan Allahu teÂlÂnın emirlerini yerine getirmekten alıkoymamalıdır. 2) O vazifede kaldığı muddetce, kotu ve bozuk birisinin o vazifeyi almaması icin kaldığını niyet etmelidir. Boylece o mÂkama, lÂyık olmayan birisinin gelmesine mÂni olmuş olur. Bu niyeti ile, dÂim ibÂdet sevÂbı kazanır. Mahkemeye bir dÂv gelip, burada bir mazlûma yardımcı olup, onun hakkını zÂlimden aldığı, hakkı ayakta tuttuğu veya bÂtıl ve bozuk bir işe mÂni olduğu zaman, kat kat ibÂdet sevÂbına kavuşur. Muslumanları, onlara zarar verecek şeylere karşı himÂye eder. Kendisini, efendisinin, icerisinde coluk cocuğunun bulunduğu bir eve koyduğu kole gibi ve boyle bir eve lÂyık olmadığını duşunur. Bu sebeple, bu evden cıkmak ve ayrılmak istemez. Cunku, efendisi onu oraya koydu. Emir onun emridir. Onun icin, efendisinin coluk cocuğunun işlerini gormek icin olanca gucu ile calışır. Bu hususta efendisinin rızÂsını arar. BÂzan efendisi onu imtihÂn edebilir. Bu bakımdan, onun her zaman hazır olması, dÂim efendisinin emirleri istikÂmetinde bir kole ve hizmetci olması lÂzımdır. Kısa bir muddet sonra olum gelir. Ya efendisinin emirlerini yerine getirirken, kolelik ve hizmetciliği uzere can verir veya ondan başka bir hÂl uzere vefÂt eder. Maksad, Allahu teÂlanın rızÂsına kavuşmaktır.”

1) Mu'cem-ul-Muellifîn; c.7, s.127
2) Tezkiret-ul-HuffÂz; c.4, s.1508
3) Ed-Durer-ul-KÂmine; c.3, s.63
4) Husn-ul-MuhÂdara; c.1, s.321
5) ŞezerÂt-uz-Zeheb; c.6, s.180
6) TabakÂt-ul-Mufessirîn; c.1, s.412
7) Bugyet-ul-VuÂt; c.2, s.176
8) MiftÂh-us-SeÂde; c.2, s.221
9) TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye; c.10, s.139
10) FevÂid-ul-Behiyye; s.44
11) TabakÂt-uş-Şafiiyye (Esnevî c.2, s.75
12) Tam İlmihÂl SeÂdet-i Ebediyye; (51. Baskı) s.1069
13) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.11, s.101
__________________