Anadolu'da yetişen buyuk velîlerden. İsmi Muhammed Vehbî'dir. HayyÂt Vehbî diye meşhûrdur. 1780 (H.1195) senesinde doğdu. Osmanlı Muellifleri, Sefînet-ul-EvliyÂ, EsmÂ-ul-Muellifîn adlı eserlerde Erzurum'da, diğer bÂzı eserlerde ise, Erzincan'da doğduğu yazılıdır. 1847 (H.1264) senesinde Erzincan'da vefÂt etti. DergÂhının olduğu yere defnedildi. Bugun burası Terzi Baba MezÂrlığı diye anılmakta, mezÂrlığın ortasında turbesi bulunmaktadır.

Terzi Baba temel din bilgilerini tahsîl ettikten sonra, anne ve babasının isteği uzerine, bir sanat sÂhibi olmak icin terzilik oğrenmeğe başladı. Terzi Baba diye meşhûr olması buradan gelmektedir. DunyÂya hic rağbeti yoktu. Âhirete meyli cok fazla idi. Mesleği ile meşgûl olurken, ibÂdeti terketmez, nefsinin arzû ve isteklerini yapmama husûsunda Âzamî gayret gosterirdi. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî'nin halîfelerinden Şeyh Abdullah Mekkî Efendi ile goruştu ve ona talebe oldu. Bundan sonra Terzi Baba'nın mÂnevî mertebesi gunden gune ilerledi. Nefsle mucÂdele ve riyÂzette cok ileri derecelere ulaştı. Abdullah Mekkî Efendi, ona icÂzet verdi.


Abdullah Mekkî Efendi ile tanışmaları şoyle oldu: Terzi Baba, hem dikiş diker hem de dili ve kalbi ile Allahu teÂlÂyı anardı. DukkÂnında dikiş dikerken, her iğneyi kumaşa gecirip cıkarışta dili ve kalbi ile Allahu teÂlÂnın ism-i şerîfini soylerdi. Halîm selîm, mutevÂzî bir zÂt idi. Kimsenin hÂlini bilmesini istemezdi. Fakirleri cok sever ve bu sevgisini acıkca belli ederdi.

Bir gun Erzincan'a seyyah fakirlerden birisi geldi. Uzerindeki palto cok eski olduğu gibi, ele alınmayacak kadar kirli idi. Bu zÂt paltosunu diktirmek icin şehirdeki terzileri tek tek gezdi. Fakat murÂcaat ettiği butun terziler onun elbisesini dikmek değil, el surmekten bile cekindiler. Terziler o fakir zÂta alay yollu; "Şurada Terzi Baba var. Ona gotur, o diker." dediler. Zavallı fakir zÂt, Terzi Baba'yı buldu. İstediğini anlattı. Terzi Baba'dan, red yerine husn-i kabûl gordu. Terzi Baba ona; "Paltonu bırak, inşÃ‚allah yarına hazırlarım." dedi. Terzi Baba paltoyu alıp, guzelce yıkadı, kuruttu ve dikti. Ertesi gun o fakire elbisesini teslim etti. Butun bu yaptıklarının karşılığında ucret almadı. O fakir zÂt paltosunu temizlenmiş, dikilmiş gorunce cok memnun oldu. Terzi Baba'ya nazar edip, Allahu teÂlÂnın sevdiklerinin sohbetine kavuşması icin kalben du etti. Bu gunlerde MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, halîfelerinden Abdullah Mekkî Efendiyi Anadolu'ya gondermişti. Abdullah Mekkî Efendi, Erzurum'a uğramış, sonra Erzincan taraflarına yonelmişti. Erzincan'a yaklaşınca, yanındaki arkadaşlarına; "Hocamızın bize tÂrif eylediği memleket, Allah bilir ya burasıdır. Burada bir zÂtın bizde emÂneti vardır." demişti. Abdullah Mekkî Efendi, Erzincan'ı şereflendirince, insanlar akın akın ziyÂretine geldiler. Gelenler arasında Terzi Baba da vardı. Abdullah Mekkî Efendi, ilk def gorduğu Terzi Baba girince ayağa kalktı. DÂvet edip yanında yer verdi. Hic kimseye yapmadığı iltifÂtı Terzi Baba'ya yaptı. "MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretlerinden bizde bir emÂnet var. O emÂnete seni mustehak gordum. Bu emÂnet sana cok menfaatler sağlar. Kabûl edersen sana teslim edeyim." dedi. Terzi Baba da; "Siz bilirsiniz efendim, maddî menfaatse; duny icin Allah demem." cevÂbını verdi. Abdullah Mekkî Efendi bu cevÂbı alınca; "Oğlum, sen bulacağını buldun. Teslim edeceğim emÂnet seni duny sevgisinden kurtarmaktan başka bir şey değildi." buyurarak, Terzi Baba'ya himmetle nazar edip, emÂneti tevdî etti. ŞÃ‚h-ı Nakşibend BehÂeddîn-i BuhÂrî hazretlerinin yolunda terbiye edip, kemÂle ermesine vesîle oldu. Terzi Baba'ya hilÂfet verip, Allahu teÂlÂnın kullarına, Allahu teÂlÂnın dînini oğretmek ve mÂrifetullaha kavuşturmak vazifelerini verdi. Bunun uzerine, Terzi Baba'nın hÂli derhal değişti. MÂnevî feyzler deryÂsına daldı.

Bu hÂdiselerden sonra, Terzi Baba'nın yuksek derecesi halk arasında duyulup, yayıldı. Herkes istifÂde etmek icin ona geldi. Zamanla Terzi Baba'ya bağlı talebelerin sayısı gunden gune arttı. Bu hÂli cekemeyenler, onun hakkında dedikodu etmeye başladılar. "Ummî bir cÂhilin başına bu kadar insan toplanmış." diyorlardı. Hatt ilimden biraz nasîbi olanlar da, bu gibi sozleri soylemeye başlamıştı.Bunun uzerine beldenin muftîsi, TerziBaba'yı imtihÂn icin dÂvet etti. Maksadı ise, TerziBaba sorulan suÂllere cevap veremeyince, cehÂletini anlayıp, insanları irşÃ‚d, yol gosterme dÂvÂsından vazgecmesini temin etmekti. Terzi Baba, muftî efendinin dÂvetini kabûl edip gitti. Orada buyuk bir ilim meclisinin toplandığını gordu. Muftî efendiye kendisini nicin dÂvet ettiğini sorduğunda, muftî efendi ona; "Biz seni imtihan icin dÂvet ettik. Hakkınızda bircok dedikodu yapılıyor. Buna son vermek lÂzım geldi. Şimdi bÂzı suÂller soracağız. Siz cevap vereceksiniz." dedi. Sonra Sıfat-ı subûtiyyenin kac tÂne olduğunu ve daha başka suÂlleri sordu.Terzi Baba buyuk bir hakîkati ortaya cıkarmak icin; "Allahu teÂlÂnın, bu şehirde yaşayanlara gore yedi, diğer beldelere gore sekiz tÂne sıfat-ı subûtiyyesi vardır. Bu beldeye gore Allahu teÂlÂnın Subûtî sıfatları şunlardır: İlim, Semi', Basar, İrÂde, HayÂt, KelÂm ve Tekvîn. Bu şehre gore Allahu teÂlÂnın Kudret sıfatı yoktur. Cunku bu şehir insanları Allahu teÂlÂnın Kudret sıfatını inkar etmektedirler. Eğer bu şehrin insanlarıAllahu teÂlÂnın Kudret sıfatına inansalardı, Allahu teÂl bir ummî kulunda, insanlara doğru yolu gosterme kÂbiliyetini yaratmaya kÂdirdir, derlerdi." cevÂbını verir vermez, orada bulunanlar, Terzi Baba'nın ilm-i ledunnîye sÂhip, kÂmil bir zÂt olduğuna kanÂat getirip, ellerine kapanarak af dilediler. Ona gereken ikrÂm ve hurmet gosterdiler.

Terzi Baba'nın yetiştirdiği talebeler arasında en meşhûrları; HÂfız Ruşdu Efendi, Hacı Mustafa Fehmi, Leblebici Baba'dır. Terzi Baba, ilÂhî aşk ile dolu Âdet ikinci bir Yûnus Emre'dir. Tasavvufun hakîkatlerine dÂir, MiftÂh-ul-Kenz isminde manzum eseri cok meşhûrdur.

BOZUK SAZ

Terzi Baba, pekcok rumuz ve işÃ‚retler yÂni kapalı mÂnÂlı şeyler soylerdi. Erzincan ahÂlisinden Hacı Hatip Efendi isimli zÂt, bir kazÂya kÂdılığa tÂyin edildi. Hacı Hatîb Efendi oyle bir kazÂyı bilmediğinden araştırdı. Fakat kimse de bilmiyordu. Gonlu ızdırap ve sıkıntı ile doluydu. Terzi Baba'nın sohbetlerinde ferahlamak icin Sarıgul'de olan bahcesine gitti. Terzi Baba bahcede; "Her kim ne ederse kendine eder, yine kendi kendine eder." diyerek dolaşıyordu. Hatib Efendiyi gorunce; "Gel ağa bir kahve pişirdim berÂber icelim." dedi. Kahve icerken bir muddet murÂkabeye dalan Terzi Baba; "Ağa, hem kahve icelim, hem de sana bir hikÂye anlatayım. Dinle! Birisi İstanbul'da Aksaray'a doğru giderken bir kahve dukkanına uğramış. Dukkanda bir saz olduğunu gormuş ve calmak istemiş. Sazın bozuk olduğunu gorunce, kahveciye; "Saz bozuk." demiş. Kahveci de; "Onu calan oyle bozuk duzen calardı. Sen de oyle calarsan cal, calmazsan bırak yerine demiş. Acayip bir hikÂye değil mi?" deyip sozunu tamamladı. Hatîb Efendi bu konuşmadan hicbir şey anlamadı, fakat bu hikÂye bizimle alÂkalıdır diye duşunup, edebinden hikmetini soramadı. Birkac gun sonra bir misÂfiri geldi.Cok yer dolaştığından tÂyin olduğu yeri bilip bilmediğini sordu. O misÂfir; "O kaza Aksaray dÂiresindeBozok sancağındadır." demesiyle Hatip Efendi,Terzi Baba'nın ilk işÃ‚retini anlamış oldu. Doğruca o kazÂya gitti. Fakat birkac ay orada hÂkimlik yaptıktan sonra halkı ve kazÂsı ile uyuşamadığından istif edip geri dondu. Bundan da; "Calabilirsen cal, calamazsan bırak." sozunun mÂnÂsını anlamış oldu.
__________________