TÂbiîn devrinde yetişen buyuk Âlim ve velî. Kunyesi Ebû Abdullah'tır. 645 (H.24) senesinde Sana'da doğup, 741 (H.124) yılında yine burada vefÂt etti. Yemen'e sonradan yerleşmiş olan İranlılardandır. HemmÂm bin Munebbih onun kardeşidir.

Cok kitap okudu. Gecmiş ummetlere, Peygamberlere aleyhimusselÂm ve pÂdişÃ‚hlara dÂir cok bilgisi vardı. Bu hususta cok nakiller yapmıştır. Doğru sozlu bir zÂt idi. Sana'da kÂdılık yapmıştır.

Ebû Hureyre, İbn-i AbbÂs, İbn-i Omer, Abdullah binAmr bin Âs, HemmÂm bin Munebbih ve başkalarından hadîs-i şerîf bildirmiştir. İki oğlu, Abdullah ve AbdurrahmÂn, kardeşinin iki oğlu Abdussamed ve Akîl, SemmÂk bin Fadl, İsrÂil Ebû Mûs ve başkaları da ondan hadîs-i şerîf nakletmişlerdir.

Vehb bin Munebbih buyurdular ki:

"Ey Âdemoğlu! Yaradandan kuvvetli, yaratılandan zayıf kimse yok."

"BÂzı kitaplarda okudum. Allahu teÂl şoyle buyuruyor: Ben kuluma kÂfiyim. Yeter ki, o bana tÂatte bulunsun. Beğendiğim şeyleri yapsın. Ben ona istemeden verir, dileklerini yerine getiririm. Cunku ben, onun ihtiyÂcını, ona lÂzım olanı, daha iyi bilirim."

"Cok kitap okudum. Onlardan şunu oğrendim: Allahu teÂl Muhammed aleyhisselÂma cok yuksek akıl vermiştir. İnsanların akılları O'nunkinin yanında, yeryuzundeki butun kumların yanında, kucucuk bir kum tÂnesi kadar kalır."

"Şeytan, yuzbinlerce cÂhile karşı goğus gerebilir. Onlara karşı ustunluk kazanabilir. Onlarla alay eder. Hatt onları istediği tarafa cekebilir. Fakat Âlime karşı bunu yapamaz. Onun karşısında cok guc durumlarda kalır."

"Şeytana, dağları parca parca etmek zor gelmez. LÂkin, akıllı bir mumine karşı koymak, onun icin cok ağır bir iştir. Cunku, akıllı ve bilgili mumin, basîret ve firÂset sÂhibidir. Baktığına, Allahu teÂlÂnın nûruyla bakar. Onun icin boyle bir mumin, şeytana, demirden daha sert ve kuvvetli gelir. Bu yuzden şeytan akıllı muminden, bir cÂresini bulup uzaklaşmak ister. Bu def cÂhil kimsenin yanına gider, onu esir edip, kotuluklere suruklemek icin koşar."

Yakınlarından birisine şunları tavsiye etti: "Yemeğe besmele (BismillÂhirrahmÂnirrahîm) ile başla. Sonunda Allahu teÂlÂya, verdiği nîmetinden dolayı hamdet (Elhamdulillah, de). Senden, bildiğin bir şey sorulursa, soyle. Eğer bilmiyorsan, bilmiyorum, de. Sana sorulursa cevap ver ve konuş, yoksa sukût et."

"MunÂfığın ozelliklerinden ikisi, ovulmeyi sevmek, zemmedilmekten, yerilmekten hoşlanmamaktır."

Allahu teÂl DÂvûd aleyhisselÂma şoyle vahyetti: "Ey DÂvûd! Biliyor musun, kullarımdan kimin gunÂhını bağışlamayı severim?" diye buyurdu. DÂvûd aleyhisselÂm; "Onlar kimdir, y Rabbî?" dedi.Allahu teÂlÂ; "Gunahlarını hatırladığı zaman, ici titreyenlerdir" buyurdu.

"İnsanın dîni icin en faydalı ahlÂk, dunyÂya rağbet etmemesi, en kotusu de, hevÂya, arzu ve isteklere uymasıdır. HevÂya uymanın bir kısmı; malı, makÂmı ve herkes yanında medhedilmeyi sevmektir. Malı ve rutbeyi seven kimse, harÂmlara duşer. HarÂmları yapan, Allahu teÂlÂyı gazablandırır. Allahu teÂlÂyı gazablandıran kimse, helÂk olur."

Vehb hazretlerine cok ibÂdet eden iki kişiden hangisinin ustun olduğunu sordular. O da; "Bu ikisinden hangisi insanlara daha fazla hizmette bulunuyor, iyiliği emredip, kotulukten alıkoyuyorsa, o daha ustundur." cevÂbını verdi.

"Şu uc şey zulumdur: Kendisinden yukardakilere karşı gelip, emirlerini yerine getirmemek. Kendinden aşağıdakilere guc ve kuvvet kullanarak haksızlık yapmak. ZÂlimlere yardım etmek."

"MunÂfığın alÂmeti uctur: Yalnız olduğu zaman tenbeldir. Yanında birisi olduğu zaman, calışkandır. Butun işlerinde ovulmeyi cok sever."

"Hasedcinin yÂni başkalarını cekememenin alÂmeti de uctur. Hased ettiği kimse, yanında yoksa, gıybetini eder. Yanında bulunduğu zaman dalkavukluk yapar. Onun başına bir bel geldiği zaman sevinir."

"Tenbelin alÂmeti uctur: Gevşektir. İhmÂlkÂrdır. Vakitlerini zÂyi eder. Hatt gunaha bile girer."

"Bir kitapta okudum: İstişÃ‚re etmeyen pişman olur. Kendisini başkalarına muhtac gormeyen, kendi bildiği gibi hareket eder."

"İnsanların en zÂhidi yÂni şupheli olmak korkusuyla mubahların coğunu terkeden kimse, temiz ve helÂl kazanc peşinde koşandır. Bu kimse, duny işleriyle ne kadar uğraşırsa uğraşsın, bu, zuhdune engel değildir."

"İnsanlardan dunyÂyı en cok seven, kazancına haramın karışmasına aldırmayan kimsedir. Boyle birisi, dunyÂdan yuz cevirmiş gibi gorunse de, harama helÂle dikkat etmeyişi, onun duny sevgisi hastalığına tutulduğunun alÂmeti, işÃ‚retidir."

"İnsanların en comerdi; Allahu teÂlÂnın hukûkuna riÂyet edip, emirlerini ve yasaklarını yerine getirendir. En cimrisi de, bunlara riÂyet etmeyendir. Etrafına cok para pul dağıtsa bile."

"Allahu teÂlÂnın katında, şirkin dışında en buyuk gunahlardan birisi, insanlarla alay etmektir."

"Yine bir kitapta okudum. Eğer insan, belÂ, sıkıntı ve darlığa duşerse, bilsin ki bu, Peygamberlerin ve sÂlihlerin hÂllerindendir. Cunku onların hepsi, bu dunyÂda cok sıkıntı cektiler. Eğer insan rahatlığa kavuşursa, bilsin ki, o buyuklerin yolu rahatlık ve lezzetler icerisinde yaşama yolu değildi."

"Size uc şeyden sakınmanızı tavsiye ederim, nefsinizin arzu ve isteklerine uymaktan, kotu arkadaştan bir de ucubdan (kendini beğenmekten)."

"Şeytanın en sevdiği kimseler: Cok uyuyan, cok yiyendir. Şeytan, şehvetine (nefsine, arzu ve isteklerine) hÂkim olup, nefsin kotuluklerine aldanmıyan kimsenin golgesinden bile kacar"

"İnsan, Allahu teÂlÂya ibÂdet etmediği muddetce halîm, yumuşak olamaz."

"Her şey, once kucuk olarak ortaya cıkar, fakat sonra buyur. Musîbet ise, insana once buyuk ve ağır gelir, sonra kuculur, hafifler."

"Cok gıybet edip, buğz edenlerin nasîhatına guvenilmez."

"Kendini olduğundan fazla gosteren kimse, kendi durumunu inkÂr etmiş olur."

"Başkasınınkinden once kendi ayıbına bakanlara, gercekten tevÂzu gosterenlere ne mutlu! HelÂl olan malından fakirlere sadaka ver. İlim, hilm, yumuşaklık ve hikmet ehli ile otur ve sohbet et."

"Nîmetin başı uctur: Birincisi, İslÂm nîmeti. Butun nîmetler, bununla tamam olur. Musluman olmadıktan sonra, hicbir nîmet insana fayda vermez. İnsan, ebedî seÂdetten mahrum kalır. İkincisi, sıhhattir. Bu nîmet olmadan hayÂtın kıymeti kalmaz. DunyÂ, insana, zindan gibi olur. Ucuncusu, zenginliktir. Hayır yolda kullanılırsa, insanın cok ecir ve sevÂba kavuşmasına vesîle olur."

"Muminin, insanların arasına karışması, onlardan oğrenebileceği faydalı şeyleri alabilmek icin susması, boş ve faydasız sozden sakınmak icin konuşması da, başkalarına iyi ve guzel şeyleri anlatmak icindir."

"Mumin, gunahlarını duşunur, onlar icin uzulur. Amellerini kucuk gorur, yaptıklarından dolayı gururlanmaz."

Emevî halîfelerinden SuleymÂn bin Abdulmelik, Mescid-i haramda iken, ona uzerinde yazı bulunan bir taş getirdiler. Bunun uzerine, onu okuyacak birisinin cağırılmasını istedi. Vehb bin Munebbih'i getirip, okuttular. Taşta şu yazı vardı: Ey Âdemoğlu! Sen, eğer ecelinin devamlı yaklaşmakta olduğunu iyi bilseydin, uzun emel sÂhibi olmaktan vazgecer, sÂlih amellerini artırıp, coğaltmaya bakar, dunyÂya duşkunluğunu bırakırdın. Şuphesiz sana yarın nedÂmet ve pişmanlık gelecektir. Coluk cocuğun ve en yakın hizmetcilerin seni toprağa teslim edecekler. Sonra da ayrılıp gidecekler. Artık dunyÂya donuşun olmayacak. Amellerinle başbaşa kalacaksın. İyi amellerini artırma imkÂnı bulamayacaksın. İyi amel yapıp, kabre gelmişsen ne mutlu sana! Gunahlarla yuklu gelmişsen, yazık sana! Oyleyse kıyÂmet gunu icin şimdiden hazırlık yap. Pişman olmadan once, tedbirini al!"

"Ey oğul! Allahu teÂlÂya ibÂdeti ihlÂsla, sırf O'nun icin yap. Kim bir iyilik yapar, Allahu teÂl icin onu gizlerse, yaptığı bu iyilik zÂyi olmaz."

ÂLİME HURMET

Vehb bin Munebbih hazretleri, At HorasÂnî'ye dedi ki: "Bizden onceki Âlimler, ilme sarılıp, dunyÂya ehemmiyet vermezlerdi. O zamanki duny ehli ise, ilme saygılı idiler. Onun icin, Âlimlere hurmet ederler, dunyÂlıklarından onları da faydalandırırlardı. Şimdi ise, ilim sÂhipleri, duny ehli icin ilimlerini sarf ediyorlar. Cunku onların mallarında gozleri vardır. Belki onlardan, biraz dunyÂlık koparabiliriz diye duşunuyorlar. Halbuki şimdi duny ehli, onların ilimlerine bile rağbet edip kıymet vermiyorlar.

Ey AtÂ! Sultanların kapılarından uzak dur. Cunku, onların kapılarında fitneler vardır. Onlardan belki dunyÂlığa kavuşursun fakat, diğer taraftan dîninden cok şeyler fed eder, kaybedersin. DunyÂdan yetecek mikdarla yetinmeyen kimseye, hicbir şey kÂfi gelmez. Ancak, sonunda bir avuc toprak onu doyurur."

ÂLİMİN KIYMETİ

Vehb bin Munebbih ki, TÂbiîn-i kirÂmdan,
Şiddetle kacıyordu, her gunah ve haramdan.

Buyurdu ki: “Aklı ve ilmi varsa bir zÂtın,
Onu aldatmak icin, gucu yetmez şeytanın.

O, binlerce cÂhili, parmağında oynatır,
Âlimin karşısına gelince, Âciz kalır.

Dağları parcalamak, kolay gelir şeytana
Ve lÂkin yaklaşamaz, boyle olgun insana.

Bir cÂresini bulup, kacar onun yanından,
CÂhillere yanaşıp, saptırır yollarından.”

DÂvûd aleyhisselÂm, buyurdu ki: “Ey Rabbim,
Seni aradığımda, nerde bulabilirim?”

Buyurdu: “Şu kulların, yanındayım ki her an,
Urperir kalbleri hep, benden korkularından

Ey DÂvûd, şu kimsedir, en cok sevdiğim kişi,
Bir gunah karşısında, urperir, titrer ici.”

Dediler ki: “Ey Vehb, cok ibÂdet eyleyen,
İki zÂttan hangisi, ustundur diğerinden?”

Buyurdu: “Kimin coksa, insanlara hizmeti,
Hak teÂl indinde, onun coktur kıymeti.

Hele uğraşıyorsa, Âhiretleri icin,
Daha da kıymetlidir, indinde Rabbimizin.”

Buyurdu: “BelÂlara, uğrarsa insan eğer,
Bilsin ki sıkıntıyla, yaşadı her peygamber.

Aksine rahatlığa, kavuşursa o şÃ‚yet,
Bilsin ki o buyukler, etmedi buna rağbet.”

Buyurdu: “Cok uyuyan, cok yiyen, cok konuşan,
Kimseleri cok kolay, aldatır la’în şeytan.

Bir kimse ki, dînini, bilir ve korur onu,
Şeytan onu gorunce, değiştirir yolunu.”

Îs aleyhisselÂm, bir koye geldi bir gun,
Gordu ki insanların, hepsi olmuş topyekun,

Donup havÂrilere, buyurdu: “Bakın, bu halk,
Allah'ın gazÂbına, uğramışlar muhakkak.

Dağınık olmemişler, gosterir ki bu dahî,
Birden gelmiş onlara, bu azÂb-ı İlÂhî.

Îs aleyhisselÂm, nid etti o zaman,
Bir tÂnesi dirilip, ayağa kalktı heman.

Buyurdu ki: “Sucunuz, ne idi ki acabÂ,
Boyle, toplu olarak, uğradınız azÂba?”

Dedi ki: “Biz dunyÂyı, fazla benimsemiştik,
Cocuğun annesini, sever gibi sevmiştik.

Girince kalbimize, dunyanın muhabbeti,
GÂfil olduk Allah’tan, unuttuk Âhireti.

ÎkÂz da etmediler, bizi Âlimlerimiz,
Ve bir sabah Âniden, boyle oldu hÂlimiz.”

Buyurdu: “SuÂl ettim, tam yedi yuz Âlime,
Kime denir akıllı, zekî ve zengin diye?

Oğrendim ki akıllı, soğumuştur dunyadan,
Âhiret hazırlığı, icindedir durmadan.

Zekî de rağbet etmez, dunya mÂl-u mulkune,
Aldanmaz bu gecici ve yalan zevklerine.

Zengin ise rızkına, kanÂat eyliyendir,
Başkasının malına, asl goz dikmeyendir.”

Bu mubÂrek zÂtların, hurmetine İlÂhî,
Akıllı olanlardan, eyle sen bizi dahî.

1) TabakÂt-ı İbn-i Sa'd; c.5, s.395
2) Hilyet-ul EvliyÂ; c.4, s.23
3) Tehzîb-ut-Tehzîb; c.11, s.166
4) Mir'at-ul-CinÂn; c.1, s.248
5) MîzÂn-ul-İ'tidÂl; c.4, s.352
6) VefeyÂt-ul-A'yÂn; c.6, s.35
7) İslÂm ÂlimleriAnsiklopedisi; c.3, s.24
8) El-A'lÂm; c.8, s.125
9) ŞezerÂt-uz-Zeheb; c.1, s.150
10) TabakÂt-ul-HavÂs; s.161
__________________