Mekke-i mukerremenin buyuk Âlim ve velîlerinden. Lakabı AbdulvehhÂb, kunyesi Ebû OsmÂn’dır. Doğum tarihi bilinmemektedir. 770 (H.153) yılında mekke'de vefÂt etti. Cok ibÂdet eder, hikmetli sozler soylerdi. Hadîs ilminde sika, guvenilir bir zÂt olup, fıkıh ilminde de bilgisi coktu. Şuphelilere duşmek korkusuyla mubahların coğunu terk eden, zÂhid bir zÂt idi. İbrÂhim bin Edhem, İbn-i MubÂrek, SufyÂn-ı Sevrî, Fudayl bin İyÂd gibi buyuk Âlim ve velîlerle goruşup, sohbet ederdi. SufyÂn-ı Sevrî Mescid-i Haram’da, dinleyenlere bÂzı şeyler anlatır, sozunu bitirince de; “Haydi, kalkınız. Tabîbimiz Vuheyb’e gidelim. Onda hikmetli sozler, guzel haberler vardır.” derdi.

Kendi evinde bulunanlar dÂhil, hic kimse, Ebû Osman Vuheyb’in gulduğunu gormemiştir. Cok ağlardı. “KıyÂmet gunu bir yere toplanacaklarını ve Allahu teÂlÂya hesab vereceklerini bilen kimselerin kalbleri nasıl sevincli olur, nasıl gulerler, anlıyamıyorum.” buyururdu.

Ebû Osman Vuheyb, bir gun beğenmediği bir hareketi yapması uzerine, goğsundeki kılları koparınca canı acıdı. Kendi kendine “Acınıyorsun değil mi? Halbuki ben senin iyiliğine calışıyorum.” dedi.

Herkes geceleri uyurken, o yatmaz, yatsı abdesti ile sabah namazını kılardı. Yakınlarından birisi; “Nicin uyumuyorsunuz?” diye suÂl etti. CevÂbında; “Allahu teÂlanın azÂbı hakkında, okuduğum bir Âyet-i kerîme ile bu hÂle geldim. O benim uykumu kacırdı. Ne yaptımsa uyuyamadım.” buyurdu. Namazını bitirdikten sonra; “Y Rabbî! Eğer benim namazımda bir noksanlık kaldı ise beni affet. Buyuk veya kucuk gunah işlemiş isem, onlara da tovbe ve istigfÂr ediyorum.” şeklinde du ederdi. Bir def secdede iken cok ağladı; “Y Rabbi! Beni affet.” diye du edip, cok goz yaşı doktu. NihÂyet; “Y Vuheyb seni affettim!” diye bir ses geldi.

Bir defÂsında Vuheyb bin Verd, Muhammed bin Munkedir'in yanına geldi. Muhammed bin Munkedir vucûdunda bulunan şiddetli bir ağrı sebebiyle, muzdarip bir hÂldeydi. Vuheyb bin Verd elini ağrıyan yerin uzerine koydu ve Besmele-i şerîfe okuyup buyurdu ki: “Eğer bu besmele sıdk ile bir dağın uzerine okunsa, dağ erir.” Muhammed bin Munkedir, Allahu teÂlÂnın izni ile iyi oldu.

Vuheyb bin Verd’e dediler ki: “Siz, Allahu teÂlÂya kavuşmak icin hemen olmeyi mi arzu edersiniz? Allahu teÂlÂya daha fazla ibÂdet edebilmek icin daha cok yaşamayı mı arzu edersiniz? Yoksa hicbir şey duşunmeden Allahu teÂlÂnın takdirine rÂzı olup susmayı mı tercih edersiniz?” Buna cevab olarak; “Ben hicbir şey demem. Allahu teÂl benim hakkımda neyi irÂde edip takdir etmiş ise, ben onu isterim. Onu severim ve ondan rÂzı olurum.” buyurdu. Orada bulunanların hepsi bu cevaptan cok memnun oldular. Topluluğun icinde olan SufyÂn-ı Sevrî kalkıp Ebû Osman Vuheyb’e sarıldı ve alnından opup; “En doğrusunu sen soyledin.” buyurdu.

Kendisi anlattı: “Bir gece KÂbe-i muazzamanın hemen yanında Hatim denilen yerde namaz kılıyordum. Namazı bitirdiğimde KÂbe’den bir ses duydum. “Ey CebrÂil! Beni tavaf edenlerden bÂzılarının luzumsuz sozlerinden ve faydasız duşuncelerinden rahatsız olduğumu once Allahu teÂlÂya, sonra sana arzederim. Eğer boyle devam edecek olursa, oyle parcalanırım ki, her parcam nereden alınmış ise oraya gider.” diyordu.

“Bir gece yatağımda yatıyordum. Yanıma bir kimse gelip; “Allahu teÂlÂnın kitabı ile amel eden kimseye sÂhib olun.” dedi. Ben; “Allahu teÂl sana rahmet etsin. Dediğiniz zÂt kimdir?” dedim. Bana tırnağını gosterdi. Tırnağında, Ayn-Mim ve Rı harfleri vardı. Kısa zaman sonra, Omer bin Abdulazîz halîfe oldu ve Allahu teÂlÂnın kitÂbı ile amel etti. Herkes de kendisine bîat edip, itÂat ettiler.”

“Bir zaman bir derenin kenarında bulunuyordum. Âniden bir kimse kolumdan tutup bana; “Ey Vuheyb! Allahu teÂlÂnın kudreti, senin kudretinden ne kadar cok ise, sen de O’ndan o kadar kork! Allahu teÂl sana ne kadar yakın ise, sen de O’ndan o kadar hay et!” dedi. O kimse ile daha fazla konuşmak istedim. LÂkin birden kayboldu.

Vuheyb bin Verd hazretlerinin kıymetli sozlerinden bÂzıları:

“Anlayarak ve duşunerek Kur’Ân-ı kerîm okumaktan daha fazla kalbleri incelten, rikkate getirip huzne sevkeden bir şey yoktur.”

“Midenize inen lokmanın haram veya helÂl olup olmadığına dikkat etmedikce ne yapsanız kurtulamazsınız.”

“Bir gun Yahy aleyhisselÂm şeytanı gordu. Ona; “Bana, insanlara nasıl musallat olduğunu anlat!” buyurdu. Şeytan şoyle anlattı: “Bize gore insanların hepsi uc kısımdır. Birinci kısmı siz peygamberlersiniz. Biz, size, hic guc yetiremeyiz. İkinci kısımda olanlarla cok uğraşırız, nihÂyet onu aldatırız. Ama o hemen tovbe eder ve bizim uğraşmamız boşa gider. Lakin biz peşini bırakmayız. Yine cok uğraşırız. NihÂyet aldatırız. Fakat onlar gene tovbe eder, bizim uğraşmamız gene boşa gitmiş olur. YÂni bu kısım insanlardan ne memnun oluruz ne de umid keseriz. Ucuncu kısımdaki insanlara gelince, onlar bizim emrimizdedir ve onlara istediğimizi yaptırırız.”

“Yerin kalay olduğunu ve goklerin bakır olduğunu gorsem rızkımdan endişe etmem. Eğer endişeye kapılacak olsam kendimi, Allahu teÂlÂnın, butun mahlûkların rızkını vermeye kefil olduğuna inanmamış kabûl ederim.”

“Zuhd; duny malına Âit olan kayıplarına uzulmemen, eline gecen dunyÂlıklar ile de şımarmamandır.”

“Bir kimseye oğut vereceğiniz zaman, ona ibÂdetlerin ehemmiyetini anlatın. ZîrÂ, deniz yolculuğuna cıkan kimse icin gemi ne kadar lÂzım ise, ibÂdetler de insanlar icin o kadar lÂzımdır.”

“Hikmetli soz soyleyenler buyurmuşlardır ki, ibÂdet veya hikmet on kısımdır. Bunun dokuzu, sukût edip, konuşmamaktır.”

Haram ve şupheli lokma yemezdi. Hatt şupheli korkusuyla pek cok mubahlardan vazgecerdi. Bir gun Fudayl bin İyad, İbn-i MubÂrek ve İbn-i Uyeyne, Mekke’de Vuheyb bin Verd'in yanına geldiler. Hurma uzerine konuşuluyordu. Vuheyb bin Verd; “Eskiden en cok sevdiğim yemeklerdendi. Fakat Mekke hurmalığı, Zubeyde ve diğerlerinin bostanları ile karıştığı icin, hurma yemiyorum.” deyince, İbn-i MubÂrek; “Cok incelersen ekmeği de yememen lazım gelir. Cunku Mekke arÂzisi, kimsesi kalmayan insanların tarlalarıyla karıştığı icin ekmek de hurma gibi şuphelidir.” diye cevap verdi. Bunu işiten Vuheyb bin Verd bayılıp yere duştu. SufyÂn-ı Sevrî; “Y İbn-i MubÂrek! Vuheyb’i oldurdun!” dedi. İbn-i MubÂrek; “Ona kolaylık olsun diye soyledim, bir kastım yoktu.” diye cevap verdi. Bir muddet sonra kendisine gelen Vuheyb bin Verd; “Bundan sonra ekmek yemeyeceğim.” dedi ve sadece sut icmek sûretiyle gecinmeye başladı. Bir gun annesi kendisine sut getirdi. Annesine; “Bu sut hangi koyundan sağıldı? Bu koyunun bedeli nereden odendi? Bu koyun nerelerde otladı?” diye sorunca, annesi cevap veremedi. Cunku koyunun otladığı yer şehrin ortak malıydı. Sutu icmedi. Annesi; “Oğlum! Allahu teÂlÂ, magfiret eder.” dediğinde, Vuheyb bin Verd; “Ben, boyle bilerek isyÂn edip, sonra magfiret olunmayı nasıl isterim?” dedi.

Bir gun kendisine, “Olumden bahseder misiniz?” diye sordular. Onlara; “Bir insan vefÂt edince, dunyÂda onun amelini yazmakla vazifeli iki melek onunla berÂber olur. O kimsenin amelleri iyi ise, o melekler kendisine derler ki: “Allahu teÂl sana buyuk hayırlar versin. Biz senin yanında bulunmakla cok rahatız. DunyÂda hayırlı ameller işledin. Şimdi de hayırlı şeylere kavuştun." Sonra melekler bunun rûhunu semÂvÂt ehli ile tanıştırırlar. Onlar da onu tebrik edip; “Allahu teÂlÂ, kavuşmuş olduğun bu nîmetleri mubÂrek etsin.” derler.

DunyÂda hep kotuluk işleyen kimse de vefÂt edince, dunyÂda iken onun amellerini yazan iki melek yine onunla berÂber olur. Fakat o, kotu amellerinin karşılığı olarak azÂb gormekte olduğundan, onun yanında olmakla rahatsız olurlar ve derler ki: “Sen, burada dunyÂda yaptığın kotuluklerin karşılığını goruyorsun.” Sonra melekler onu kotu amelli kimse diye tanıtırlar. Diğerleri de bundan tiksinirler. Oraya hep kotuluk işliyerek gelmiş olan kimse, bu karşılaştığı hÂle cok uzulur, yaptığı kotuluklere cok pişman olur. Tekrar dunyÂya gelip sÂlih ameller işlemek ister. LÂkin, artık bu pişmanlık ona fayda vermez.” buyurdu.

ELİMDE BERAT YOKTUR

Allah korkusu ile ağlardı coğu zaman,
Gunah şuphesi ile, kacardı cok mubahtan.

Hanımı demiştir ki: “Vuheyb’in her bir gunu,
Ağlamakla gecerdi, gormedik gulduğunu.”

Sordular ki: “Ne icin, ağlarsınız her sÂat?”
Buyurdu: “Yok elimde, Cehennem'den bir berÂt.

Ben ve siz, butun kullar, o kıyÂmet gununde,
Geliriz hesap icin, başlarımız onunde.

Allah'ın huzûrunda, hesÂba cekiliriz,
Biz bunu bile bile, nasıl gulebiliriz?”

Gunah işlememeye ediyordu cok gayret,
Devam uzre nefsine, ederdi muhÂlefet.

Gece herkes uyurken, o ibÂdet ederdi,
Âhiret derdi ile, ağlayıp yaş dokerdi.

Dediler ki: “Ne icin, rağbetin yok yatmaya?”
Buyurdu ki: “Cehennem, insan bekler yakmaya.

Bir kul ki, bu ateşten, henuz emîn değildir,
O, nasıl rÂhat olur, nasıl uyuyabilir?”

Bir gece de ibÂdet, ediyordu evinde,
Ağladı uzun sure, secdeye gittiğinde.

Gozlerinin yaşıyla, ıslandı seccÂdesi,
Onun, umûmiyetle, boyleydi her gecesi.

Derdi ki: “Ne kadar cok, muhtac isen Rabbine,
Sen dahî o kadar cok, kulluk yap kendisine.

Kudreti de ne kadar cok ise seninkinden,
Sen dahî o kadar cok, kork, titre kendisinden.

Ve rabbin ne kadar cok yakınsa sana şayet
Sen dahî o nisbette kendisinden hay et”

Tevekkulu o kadar, cok idi ki Rabbine,
Bakıp hayret ederdi, herkes onun hÂline.

Derdi ki: “Yerler kalay, bakır olsa gok dahî,
Kapılmam endîşeye, rızık icin vallahî

Zîr Rabbim kefildir, rızıkları vermeye,
O hÂde ne luzum var, bunu dert edinmeye?”

Annesi, icsin diye, sut verdi kendisine,
İcmeden sordu şunu, hemence annesine:

“Bu sutu sağdığınız, o koyun, bu arada,
Acep otlamış mıdır, bir yabancı mer’ada?”

Annesi soyleyince, otladığı yerleri,
İcmekten vaz gecerek, bardağı verdi geri.

Zîr oyle bir yerde, otlamıştı ki koyun,
O yerde hakkı vardı, insanların coğunun.

VÂlidesi dedi ki: “EvlÂdım, al ic bunu,
Affeder Hak teÂlÂ, hat eden kulunu.”

Buyurdu: “İşleyip de, bir gunahı bilerek,
Sonra uygun olur mu, affolmayı beklemek?

Gunah ateş gibidir, diye bilen bir insan,
Rabbine, bile bile, eder mi gunah, isyÂn?”

1) Hilyet-ul-EvliyÂ; c.8, s.140
2) Tehzîb-ut-Tehzîb; c.11, s.170
3) VefeyÂt-ul-A’yÂn; c.2, s.471
4) El-A’lÂm; c.8, s.126
5) Tezkiret-ul-HuffÂz; c.1, s.245
6) Tehzîb-ul-Esm ve’l-Luga; c.2, s.148
7) TabakÂt-us-Sûfiyye; s.44
8) Tam İlmihÂl SeÂdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1160
9) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.3, s.29
__________________