Tebe-i tÂbiînin buyuklerinden. İsmi Abdullah ibni MubÂrek bin VÂdıh Hanzalî Temîmî; kunyesi, Ebû AbdurrahmÂn'dır. Hadîs, fıkıh Âlimi, mucÂhid ve zÂhid idi. TÂbiînin, Peygamberimizi sallallahu aleyhi ve sellem gorenlerin sohbetinde yetişti. Din duşmanları ile muhÂrebelerde bulundu. DunyÂya ve dunyÂlığa rağbet etmezdi. Emevî halîfelerinden HişÃ‚m bin Abdulmelik devrinde 736 (H.118) yılında Merv'de doğdu. 797 (H.181) senesi bir gaz donuşu, BağdÂd yakınlarındaki Hît adlı yerde vefÂt etti. Turk asıllıdır.

İlk tahsîlini, Merv'de yapan Abdullah ibni MubÂrek tahsîl icin BağdÂd, Basra, Hicaz, Yemen, Mısır, Şam gibi ilim merkezlerine gitti. BağdÂd'da buyuk Âlimler ve evliy ile goruştu. Onların ders ve sohbetlerinden faydalandı. HammÂd bin Zeyd, EvzÂî, SufyÂn-ı Sevrî, SufyÂn bin Uyeyne, MÂlik bin Enes gibi Âlimlerden hadîs-i şerîf okudu. Dort bin kişiden hadîs-i şerîf dinledi. Bunlardan yalnız birinden hadîs-i şerîf rivÂyet etti. Kendisinden de buyuk Âlimler rivÂyette bulundular. Hocalarının onde gelenleri arasında İmÂm-ı A'zam Ebû Hanîfe rahmetullahi aleyh de vardı. Fıkıh ilmini ondan oğrendi. İmÂm-ı A'zam vefÂt edince, İmÂm-ı MÂlik'in derslerine devam etti ve ilimde yuksek bir dereceye ulaştı.

İlim tahsîlinden sonra tekrar Merv'e dondu. İlmi, edebi cok olup, az konuşmak Âdeti idi. Geceleri ibÂdet ile gecirirdi. Sozu senetti. EmÂnete pek riÂyet ederdi. Şam'da birinden aldığı kalemi unutup veremeden Merv'e gelmişti. Kalemi sÂhibine vermek icin Merv'den tekrar Şam'a gitti. EshÂb-ı kirÂm (radıyallahu anhum) ile onları goren TÂbiînin hÂllerini anlatan eserleri okurken cok ağlar kendinden gecerdi. Peygamber efendimizi sallallahu aleyhi ve sellem gorup sohbetlerinde bulunma şerefine kavuştukları icin EshÂb-ı kirÂmın ustunluğunu anlatır ve:

"MuÂviye'nin radıyallahu anh, Resûlullah'ın yanında giderken, bindiği atın burnuna giren toz, Omer bin Abdulazîz'den bin def ustundur." buyururdu.

Evinde hadîs-i şerîflerle cok meşgûl olduğundan; "Yalnızlıktan rahatsız olmuyor musun?" diye sorulduğunda; "Peygamber efendimiz ve EshÂbı radıyallahu anhum ile berÂber olunca insan hic yalnızlık duyar mı?" karşılığını verirdi.

Merv'de bir yıl ticÂretle uğraşır, kazancının hepsini fakirlere dağıtırdı. İkinci yıl İslÂmiyet'i yaymak icin cihÂda, duşmanla harbe giderdi. O, medresede muderris, hoca; cÂmide vÂiz, şehirde tuccÂr; harbde buyuk bir kahramandı. Kılıc ve kalem sÂhibi idi. Kalemiyle cihÂda dÂir eser yazdı, kılıcıyla da dillere destan olan kahramanlıklar gosterdi.

AbbÂsîler devrinde Bizanslılarla yapılan harplerden birine katılmıştı. AbbÂsî ordusu sessiz, sÂkin ve aydınlık bir gecede Tarsus'un kuzeyinde karargÂh kurmuştu. Tarsus'un sırtlarında İslÂm ve Bizans orduları gorunuyordu. İki taraf da kendilerini kuvvetli gostermek icin alevleri goklere yukselen ateşler yakmışlardı. Bu ateş ocaklarından birinin etrafında tepeden tırnağa silÂhlı askerler hilÂl şeklinde oturmuşlar, ortalarında ise ince yapılı, nûrÂnî yuzlu bir zat onlara ders anlatıyordu. Kimse vaktin nasıl gectiğinin farkına varmamıştı. Sozu kesip, duÂsını yapınca istirahate cekildiler.

Sabah namazı kılındıktan sonra, harp hazırlıkları başladı. İki ordu karşı karşıya geldi. Bizans ordusundan iri yapılı, kendisi ve atı zırhlara burunmuş biri kılıc sallayarak ortaya cıktı. Doğuşmek icin muslumanlardan er istedi. Musluman saflarından bir kahraman onun karşısına cıktı. Fakat, şehîd duştu. Bu hÂl muslumanların gayretine dokundu, ikinci bir yiğit daha cıktı. O da şehîd oldu. Sonra birkac er daha şehîdlik şerbetini icti. Rum ordusunda sevinc cığlıkları yukselirken, musluman ordusunda tekbir ve Allah Allah sesleri ortalığı cınlatıyordu. Bu sırada musluman askerlerin arasından, atının uzerinde heybetli birinin meydana cıktığı goruldu. TamÂmen zırhlara burunmuştu. Fakat kimse tanımıyordu. Rum'un karşısında dimdik durdu. Herkes son derece heyecanlı idi. Carpışma başladığı gibi, cevik bir hareketle kılıcını Rum'un goğsune sapladı. Musluman saflarında tekbîr sadÂları yukseliyordu. Rum tarafı ise şaşkına dondu. İkinci cıkan er de birincinin Âkibetine uğradı. Sonra birkac kişiyi daha oldurdu. Muslumanlar son derece sevincliydi. Musluman er yerine donunce bu kahramanın Abdullah bin MubÂrek hazretleri olduğunu gorup hayret ettiler.

Seferde bile ibÂdetlerini gizlerdi. Gaz arkadaşı Muhammed bin Âyun şoyle anlatır:

Seferde bir gece, Abdullah bin MubÂrek (r.aleyh) istirÂhate cekilmişti. Ben de mızrağıma dayanmış oturuyordum. Benim uyuduğumu zannedip kalktı ve fecr vaktine kadar namaz kıldı. Sonra beni namaza kaldırmağa geldi. Uyumadığımı ve halinden haberdar olduğumu anlayınca, hayÂsından yuzu kızardı. Sefer boyunca boyle yaptı.

İbn-i HibbÂn ise şoyle anlatır:

Butun mucahidler İbn-i MubÂrek ile Şam'a varmıştık. Orada halkın ibÂdetini, gazÂya hazır hallerini, her gun seriyyelerin, kucuk askerî birliklerin geliş-gidişlerini gorunce, İbn-i MubÂrek; "Bu guzel haller ile Rabbimizin huzûruna cıkacağız. Burada Cennet kapılarını actık." buyurdu.

Misis'teki ikÂmeti sırasında ilim, ibÂdet ve cihÂddan geri durmadı. Misis'te, ikindi namazında Cum Mescidi'ne gelir, guneş batıncaya kadar kıbleye karşı oturur, Allahu teÂlÂnın zikriyle, meşgûl olur, kimseyle konuşmazdı. "Kim gunduzunu Allahu teÂlÂyı anarak gecirirse, o, butun gun zikretmişlerden sayılır." buyururdu.

Misis nÂhiyesinde on yedi bin hadîs-i şerîf rivÂyet etti. Kucuk yaştaki talebesi Abde bin SuleymÂn'a hadîs-i şerîf yazdırır ilim oğretir, ustelik ona para da verirdi.

Pekcok kez hacca gitti.

Bir sene hacdan sonra ruyÂsında gokten inen iki melekten birinin diğerine; "Bu sene kac kişi hacca geldi?" dediğini duydu. Obur melek; "Altı yuz bin kişi." dedi. "Peki kac kişinin haccı kabûl edildi?" O da; "Bunlardan hic birinin haccı kabûl edilmedi." diye cevap verdi.

Abdullah bin MubÂrek buyurdu ki:

Bunu işitince uzerime buyuk bir sıkıntı coktu. Dedim ki:

"Bunca insan, bunca zahmet ve meşakkate katlanıp dunyÂnın her tarafından hacca geldiler. Coller aşarak zor şartlarda buyuk sıkıntılara katlandılar. Butun bu emekler boşa mı gidecek?"

Bunun uzerine o melek; "Şam'da ayakkabı tÂmir eden Ali bin Muvaffak adında biri vardır. O, hacca gitmeye niyet etmişti, fakat gidemedi. LÂkin haccı kabûl edildi. Altı yuz bin hacıyı ona bağışladılar da hepsinin haccı kabûl edildi." dedi.

Abdullah bin MubÂrek şoyle anlatıyor:

Bunu işitince uykudan uyandım ve; "Gidip o zÂtı ziyÂret etmeliyim!" dedim. Arkadaşlarımdan ayrılıp, Şam kÂfilesine katıldım. Şam'a gidince, o zÂtın evini araştırıp buldum. Kapıyı caldım. Bir kimse kapıya cıktı. Adını sordum. "Ali bin Muvaffak." dedi. İsmimi sordu. "Abdullah bin MubÂrek." deyince, feryÂd edip kendinden gecti. Ayılınca, gorduğum ruyÂyı kendisine anlattım. Haccının kabûl edildiğini ve kendi haccı ile berÂber altı yuz bin kişinin ibÂdetinin kabûl edildiğini de haber vererek; "Bana nasıl hayırlı bir amel işlediğini anlat." dedim. O da anlattı:

Ben ayakkabı tÂmircisiyim. Otuz seneden beri hacca gitmeyi arzu ederdim. Bu işimden, otuz senede uc yuz dirhem gumuş biriktirdim. Bu sene hacca gidecektim. Hanımım hÂmileydi. Komşu evden burnuna yemek kokusu gelince; komşudan yemek istememi soyledi. Gidip, onun arzusunu bildirdim. Komşum ağlayarak şoyle dedi: "Ey Ali bin Muvaffak, bizim bu yemeğimiz size helÂl değildir. Cunku uc gundur, cocuklarım bir şey yememişlerdir. Butun Şam şehrinde hic bir iş bulamadım. Kimse bana iş vermedi. Olu bir hayvan gordum. Zarûret mikdÂrınca ondan bir parca kesip getirdim. Cocuklara yemek pişiriyorum. Size helÂl olmaz."

Bunu duyunca icime bir acı duştu. Hac icin biriktirdiğim gumuşleri getirip verdim ve; "Bunu cocuklarına nafaka yap, haccımız bu olsun!" dedim. Abdullah bin MubÂrek bunun uzerine; "Allahu teÂlÂ, doğru ruy gosterdi." buyurdu.

Abdullah bin MubÂrek hazretleri cok mutevÂziydi. Doğru ve guzel sozu, bir cobandan bile duysa kıymet verirdi.

Comert idi. Arkadaşlarına ve muhtaclara para vererek yardımlarına koşardı. SufyÂn-ı Sevrî, SufyÂn bin Uyeyne, Fudayl bin İyÂd, İbn-i SemmÂk, Mesrûk gibi zÂtlara cok ihsÂnı vardı.

Bir sene hacca giderken bir copluğun yanından geciyorlardı. Orada yerden olu kuşu alan bir kızcağız gordu. Ona hÂlini sordu. O da; "Benden başka bir de kardeşim var. Yoksuluz, bir şeyimiz yok. Uc gundur acız. Biz zengindik. Babamızın malı vardı. Zulm ve haksızlıkla malını alıp oldurduler. Gorduğunuz gibi muhtac hÂle duştuk." dedi. Gozleri yaşaran Abdullah bin MubÂrek hazretleri yanındaki bin altından 40'ını memlekete donmek icin ayırdı, kalanının o kızcağızın Âilesine verilmesini emrederek; "Geri donuyoruz bu seneki haccımız bu olsun." buyurup, geri dondu.

Abdullah bin MubÂrek misÂfirperverdi. Canının istediği bir şeyi misafirsiz yemezdi. Sebebini sorduklarında; "KıyÂmet gunu misafir ile yenenden sual olunmayacağını duydum da ondan." diye cevap verirdi. Onun cok ikrÂmda bulunduğunu goren birisi; "Malınız azalıyor, misÂfire ikrÂm işini biraz azaltsanız?" dediğinde; "Mal azalıyorsa, omur de bitiyor." buyurdu.

İnsanların iyiliğini isterdi. Yanına sık sık gelen kotu huylu bir kimse birgun ondan ayrıldı, gelmez oldu. Bunun ayrılmasına cok uzuldu; "Nicin uzuluyorsun?" dediklerinde; "O zavallı gitti. O kotu huylar kendinden ayrılmadı. Onun haline uzuluyorum. Bizim yanımızda bir muddet daha kalsaydı ahlÂkı duzelebilirdi." dedi.

Gorduklerinden ibret alırdı. Soğuk bir kış gunu NişÃ‚bur pazarında giderken, sırtında yalnız bir gomleği olduğu icin uşuyup titreyen bir koleye rastladı. Ona; "Efendine soylesen de sana bir palto alsa olmaz mı?" dedi. Kole; "Efendime ne soyleyebilirim ki, o hÂlimi goruyor ve biliyor." deyince, Abdullah bin MubÂrek hazretleri feryÂd edip yere duştu. Kendine geldiğinde; "Sabrı ve kanÂatı bu koleden oğreniniz." buyurdu.

FirÂset sÂhibiydi. Soylenen sozlerin inceliğine hemen vÂkıf olurdu. Sehl bin Ali bin Abdullah Mervezî, Abdullah bin MubÂrek'in derslerine devÂm ederdi. Bir gun; "Artık senin dersine gelmeyeceğim. Cunku, bugun gelirken, senin kızların dama cıkmış, beni cağırıyorlardı. Benim Sehl'im, benim Sehl'im diyorlardı. Bunların terbiyesini vermiyor musun?" dedi. Abdullah bin MubÂrek, o gece talebesini toplayıp; "Sehl'in cenÂze namazına gidelim." dedi. Gidip, vefÂt etmiş buldular. "VefÂtını nereden anladın?" dediklerinde; "Benim hic cÂriyem yok. O gordukleri Cennet hûrîleri idi. Onu Cennet'e cağırıyorlardı." dedi.

Din gayreti coktu. Allahu teÂlÂdan başkasına ibÂdet edilmesine hic tahammulu yoktu. Kendisi şoyle anlatır: "Bir ateşperest ile calışıyorduk. Namaz vakti gelince ondan, namaz kılarken, bana zarar vermeyeceğine dÂir soz aldım. Bunun uzerine namaz vaktinde rahatca bir namaz kıldım. Sonra ateşperest şahsın ibÂdet zamÂnı geldi. Şimdi sıra bende, ben ibÂdet ederken, sen de zarar vermeyeceğine dÂir soz ver deyince, rahatca ibadet edebileceğini bildirdim.

Fakat ateşperest ateşe tapmak uzere secdeye varınca, sozumde duramadım ve uzerine atıldım. O anda; "Soz verdiğin zaman ahdini yerine getir!" diye bir ses duydum ve hemen geri cekildim. Ateşperest ibÂdetini bitirince; "Evvel hucûm ettin. Sonra niye vazgectin?" diye sordu. "Ben Allah'tan başkasına secde ettiğin zaman, dayanamadım, uzerine atıldım. Seni oldurmek istiyordum. Fakat tam o anda; "Soz verdiğin zaman, ahdini yerine getir!" diyen bir ses, beni bu işten alıkoydu." dedim. Bunun uzerine ateşperest; "Rab, senin rabbindir! Kendi duşmanı icin, dostunu bile azarlıyor! İşte huzûrunda musluman oluyorum." diyerek Kelime-i şehÂdet getirdi.

Abdullah bin MubÂrek hazretleri duÂsı makbûl olanlardandı. MuhtÂc olanlar, ondan du isterlerdi. Bir gun bir Âm gelip; "Bana du buyurun da, Allahu teÂl gozlerime gorme kuvveti versin!" dedi. Bunun uzerine Allahu teÂlÂya yalvarıp du eyleyince derhal gozleri gormeye başladı.

Her işi ilmine uygundu. Peygamberimizin sallallahu aleyhi ve sellem ilmine tam vÂristi. Sunnete uyar, bid'atten ve bid'at ehlinden nefret ederdi. Boyle kimselerle oturmadığı gibi, oturanları da men ederdi. Zararını anlatır ve munÂfıklık alÂmetlerinden olduğunu soylerdi.

Horasan Âlimlerinden Abdullah bin Omer Serahbî şoyle buyurdu: "Bir keresinde bid'at ehliyle oturup yemek yedim. Abdullah bin MubÂrek bundan haberdÂr olunca, bana; "Seninle otuz gun konuşmayacağım." dedi ve oyle yaptı.

Başkasında gorduğu bir kusuru munÂsib bir lisanla anlatmaya calışırdı. Huzûrunda birisi aksırdı ve "Elhamdulillah" demeyi unuttu. O kimseye, suÂl sorar bir ed ile; "Aksıranın ne demesi îcÂb eder efendim?" dedi. O cevÂben; "Elhamdulillah." deyince, Abdullah bin MubÂrek de; "Yerhamukellah." buyurdu. Bu rivÂyeti bildiren Muhammed bin Cemîl; "Bu edebli hareket bizi şaşırttı. Bu edebe hayrÂn olduk." demektedir.

Buyururdu ki:

"Biz cok ilimden ziyÂde az da olsa edebe muhtÂcız."

"Âlimler edeb hakkında cok şeyler soylediler. Bize gore edeb, insanın kendini tanımasıdır."

"Âlimleri hafife alanların Âhireti, umerÂyı hafife alanların dunyÂsı, dostlarını hafife alanların muruvveti yıkılır."

"Kalbinde Allah korkusu cok az olan, duny sevgisi bulunan, haramlardan sakınmayan, Âlim olduğunu soylerse şaşılır."

"SÂlih kimselerden olmadığım hÂlde, sÂlihleri severim. Kotu kimselerden daha aşağı olduğum halde, kotuleri sevmem."

"Eğer gıybet etseydim, anamı, babamı gıybet ederdim. Cunku sevÂblarımın onlara verilmesi daha hayırlı olur."

"Mustehabları yapmakta gevşek davranan, sunnetleri yapamaz. Sunnetleri yapmakta gevşek davranmak, farzların yapılmasını zorlaştırır. Farzlarda gevşek davranan da mÂrifete, Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşamaz."

Birisine; "Allahu teÂlÂyı murÂkabe et!" dedi. O kişi; "Bu nasıl olur?" deyince; "Allahu teÂlÂyı gorur gibi ol." buyurdu.

"İnsan; nefs, şeytan, munÂfık gibi uc duşmanla karşı karşıyadır ve bunlardan kurtulmak cok guctur."

"Calışıp kazanma zahmeti cekmemiş kimsede hayır yoktur."

"İlmin evveli niyet, sonra anlamak, sonra yapmak, sonra muhÂfaza, sonra da yaymaktır."

"Nefsini bilen Rabbini bilir." hadîs-i şerîfinin sırrına eren, nefsini sokakta gorduğu kopekten aşağı bilir."

"Nice kucuk amel, niyetle buyur, nice buyuk amel ise niyetle kuculur."

"Kim ilmi ararsa oğrenir. İlmi oğrenen, gunah işlemekten korkar. Gunahtan korkan ondan kacar. Ondan kacan ise kıyÂmet gunu hesaptan kurtulur."

"Şupheli bir kuruşu geri vermeyi, binlerce lira sadaka dağıtmaktan daha fazla severim."

"Din kardeşimin bir ihtiyÂcını gormem, bir sene nÂfile ibÂdet etmemden daha onemlidir."

"İnsanların en alcağı kimdir?" diye sorulunca; "Din kisvesi altında duny menfaati sağlayandır." buyurdu.

"İlimde cimrilik yapan kişiye Allahu teÂl uc bel verir: Ya olur, ilmi gider. YÂhud unutur veya kendine ilmi unutturacak kimse ile dostluk kurar, oylece ilmi gider."

"Ben, peygamberlikten sonra ilimden daha ustun bir rutbe olduğunu zannetmiyorum. Âlimlerden biri, bir ihtiyacla karşılaşınca, onun ile meşgûl olur, okuyamaz. Onun ihtiyÂcını giderip, okumasını sağlamak daha makbûldur."

"İnsandaki en ustun haslet hangisidir?" diye sorulunca; "KÂmil akıl." buyurdu. "Eğer o yoksa?" dediler. "Guzel edebdir." buyurdu. "O da yoksa?" dediler. "Kendisiyle istişÃ‚re edilecek şefkatli bir kardeş." buyurdu. "O da yoksa?" "Devamlı sukût." buyurdu. "O da bulunmazsa?" dediklerinde; "Olmek." buyurdu.

"Şu dort cumle, dort bin hadîs-i şerîften secilmiştir; kadına guvenme, mala aldanma, mîdeni fazlaca doldurma, işine yarıyacak kadar ilim oğren."

"Bir Âlimin sakınması gereken en onemli husus; Allahu teÂlÂnın haram kıldığı şeylerden uzak durması ve dunyÂya gonul bağlamamasıdır."

"Duny sevgisi ve gunahların istil ettikleri kalpten nasıl hayır beklenir."

"Allahu teÂlÂya isyÂn ederken, O'nu sevdiğini acıklarsın. Bu ise kıyasta acÂibdir. Eğer sevgin doğru olsaydı, O'na itÂat ederdin; cunku seven, sevdiğine itÂat eder."

"Guzel ahlÂkı, bir cumlede hulÂsa eder misin?" diye sorduklarında; "Kızmamaktır." buyurdu.

Abdullah bin MubÂrek vefÂtı yaklaştığı zaman butun malını fakirlere verdi. Hizmetinde bulunan bir talebesi; "Efendim, mÂlûmunuz uc cocuğunuz var. Onlara mîras bırakmayacak mısınız?" deyince:

"Onları Allahu teÂlÂya emÂnet ediyorum. O, en iyi vekildir. Eğer cocuklarım, sÂlih olursa, cenÂb-ı Hak, hic ummadıkları yerden rızıklandırır. Yok, fÂsık olurlarsa, malımın kotu insanlara kalmasını istemem." buyurdu.

VefÂtı Ânında gozlerini actı, guldu ve meÂlen; "Amel edenler, bu ebedî nîmete kavuşmak icin calışsınlar." (SÂffÂt sûresi: 61) Âyet-i kerîmesini okudu.

Abdullah bin MubÂrek vefÂtı esnÂsında, ÂzÂdlı kolesi olan Nasr'a; "Başımı toprağa koy!" dedi. Nasr ağladı. "Nicin ağlıyorsun?" deyince; "Senin iki varlığını, servetini ve şimdi de yoksul olarak olumunu gorup ağlıyorum." dedi. İbn-i MubÂrek; "Ağlama. Zîr ben, Allahu teÂlÂdan zenginler gibi yaşamamı ve yoksullar gibi olmemi istedim. Sonra sen, bana şehÂdeti telkîn et ve ben başka bir soz konuşmadıkca da onu terk etme." buyurdu.

Fudayl bin IyÂd'ın oğlu Muhammed şoyle anlattı:

Abdullah bin MubÂrek'i ruyÂmda gordum. Ona; "En ustun amel nedir?" dedim. "İcinde bulunduğundur." buyurdu. "Hudud boylarında beklemek de cihÂd mıdır?" dedim. "Evet." buyurdu. "Allahu teÂl sana ne muÂmele yaptı?" dedim. "Beni sonsuz mağfireti ile mağfiret edip, izzet ve ikrÂmlarda bulundu" dedi.

Misisli İsmÂil ibni İbrÂhim anlatır:

HÂris bin Atiyye'yi ruyÂda gorup ona hÂlini sordum; "Rabbim beni mağfiret etti." dedi. "Abdullah bin MubÂrek nerededir?" dedim. "O, her gun Allahu teÂlÂnın huzûruna cıkanlardandır." dedi.

Nevfel anlatır:

"Abdullah bin MubÂrek'i ruyÂda gordum ve; "Rabbin sana ne muÂmele yaptı?" dedim. O da; "Beni mağfiret etti." buyurdu. "SufyÂn-ı Sevrî'ye ne yaptı?" dedim. "O, şehîdlerin icinde yuksek derecelerindedir." buyurdu.

Buyurdu ki:

"Olumden sonrası icin olmeden once hazırlık yap"

"Kişi icin en guzel sus; sukût, doğruluk ve vakÂrdır."

"Allahu teÂlÂdan korkan kimselerle berÂber ol. Bid'at sÂhipleriyle oturmaktan sakın!"

"Bir kimsenin coluğu-cocuğu, olup, onların ihtiyÂcı icin calışsa, geceleri kalkıp uzerleri acık olarak gorduğu evlÂdının uzerlerini yorganları ile ortse, onun bu ceşit işleri gaz ve cihaddÂn daha ustundur."

Buyuk Âlimler onu methetmiştir.

İbn-i İshÂk şoyle dedi: "Ben, SahÂbe-i kirÂm ile Abdullah bin MubÂrek'in işlerine, hÂllerine dikkat ettim. Onların aynı idi. Yalnız, EshÂb-ı kirÂmın (r. anhum) ustunlukleri, Peygamber efendimizin eşsiz sohbetlerinde bulunmaktan ileri geliyordu."

Fudayl bin İyÂd: "Onu sevmemin asıl sebebi Allahu teÂlÂdan cok korkmasıdır."

Abdullah bin Mus'ab: "Hadîs ve fıkıh ilmini, Arap edebiyÂtını iyi bilen, şecÂatı, ticÂreti, comertliği ve yanında olmadıkları zaman da, arkadaşlarına muhabbeti kendisinde toplamış mumtÂz bir zÂt idi."

Eserleri:

1) Kitab-uz-Zuhd ver-RekÂik: Peygamber efendimizin sallallahu aleyhi ve sellem, EshÂb-ı kirÂmın ve TÂbiîn'in ibÂdet, tevekkul, tevÂzû ve kanÂata dÂir sozlerinden meydana gelmiştir. 2) KitÂb-ul-CihÂd: Cihad ile ilgili hadîs-i şerîfleri ihtiv eder. Keşf-uz-Zunûn'da bu ikisinin onun ilk eserleri olduğu zikredilmektedir. 3) Musned, 4) Kitab-ul-Birri-Ves-Sıla, 5) KitÂb-ut-Tefsîr, 6) Kitabut-TÂrîh, 7) Es-Sunen fil Fıkh.

ALLAHU TEÂLÂYI BİLİR MİSİN?

Bir gun yolda gidiyordu. Onunde birkac koyunla bir coban cocuk gordu. Ona acıdı ve; "Zavallı, cocuklukta cobanlık yaparsa, buyudukte Allahu teÂlÂnın ibÂdet ve mÂrifetine nasıl erişir?" dedi. Sonra kendi kendine; "Gideyim, ona Allahu teÂlÂyı tanımakta bir mesele oğreteyim." deyip, cocuğun yanına geldi ve:

-EvlÂdım, Allahu teÂlÂyı bilir misin? buyurdu.

Cocuk:

-Kul nasıl sÂhibini bilmez?" dedi.

-Allahu teÂlÂ'yı ne ile biliyorsun?

-Bu koyunlarımla.

-Bu koyunlarla, O'nu nasıl bilirsin?

-Bu birkac koyun cobansız işe yaramaz. Bunlara su ve ot verecek, kurttan ve diğer tehlikelerden koruyucu birisi lÂzımdır. Bundan anladım ki, kÂinat, insanlar, cinler, hayvanlar ve canavarlar ve bu kanatlı kuşlar bir koruyucuya muhtactır. Bu binlerce ceşit mahlûkatı korumaya kÂdir olan, Allahu teÂlÂdan başkası değildir. İşte bu koyunlarla Allahu teÂlÂyı, boylece bildim

-Allahu teÂlÂyı nasıl bilirsin?

-Hic bir şeye benzetmeden bilirim.

-Boyle olduğunu nasıl bildin?

-Yine bu koyunlardan.

-Nasıl?

-Ben cobanım. Onların koruyucusuyum. Onlar benim korumam ve tasarrufumdadırlar. Onlara dikkatle bakıyorum. Ne onlar bana benzerler, ne de ben onlara benzerim. Buradan, bir coban koyunlarına benzemezse, Allahu teÂlÂnın elbette kullarına benzemiyeceğini anladım. Abdullah bin MubÂrek:

-İyi soyledin. İlimden bir şey oğrendin mi? buyurdu.

Cocuk:

-Ben bu sahrÂlarda, nasıl ilim tahsîl edebilirim, dedi.

-Peki başka ne oğrenmişsin?

-Uc ilim oğrendim. Gonul ilmi, dil ilmi ve beden ilmi.

-Bunlar nelerdir, ben bunları bilmiyorum.

-Gonul ilmi şudur ki, bana kalb verdi ve kendi mÂrifet ve muhabbeti yeri eyledi ki, bu kalb ile O'nu bileyim. O'nun sevdiklerine gonulde yer vereyim, sevmediklerine yer vermiyeyim ve boylelerinden uzak olayım. Dil ilmi şudur ki, bana dil verdi ve dili zikretmek, O'nun ismini soylemek yeri eyledi. Bununla O'nu hatırlatanları dile getirmeği, O'ndan bahsetmiyen sozden onu korumayı, boyle sozden uzak olmayı îm etti. Beden ilmi şudur ki, bana beden vermiştir ve onu kendine hizmet yeri eylemiştir. Boylece O'na hizmet olan her şeyi yaparım, hizmet olmayan şeyi ise bedenimden uzaklaştırırım.

Abdullah bin MubÂrek, bunun uzerine:

-Ey cocuğum! Evvelki ve sonraki ilimler, senin bana bu oğrettiklerindir! dedikten sonra: Ey oğul, bana nasîhat ver, buyurdu.

-Ey efendi! Âlim olduğun yuzunden belli oluyor. Eğer ilmi Allah rızÂsı icin oğrendiysen, insanlardan istemeyi, beklemeyi kes. Yok, duny icin oğrenmişsen, Cennet'e kavuşamazsın, dedi.

KIZIMI KİME VEREYİM?

Merv şehri kÂdısının bir kızı vardı. Ulkedeki, ileri gelen zengin, makam ve mevkı sÂhibi kimseler bu kızı isteyince hic birine vermedi. Bu zÂtın MubÂrek adlı, bağına-bahcesine bakan bir kolesi vardı. Aradan iki ay gecmiş meyveler olgunlaşmış bolluk bereket gelmişti. Efendisi, MubÂrek'ten uzum isteyince, toplayıp geldi. Getirdiği uzum cok guzel olmasına rağmen henuz olmamıştı, başka uzum istedi. O da ekşi cıktı. Efendisi; "Bahcede o kadar uzum var, nicin boyle uzum getiriyorsun?" demekten kendini alamadı. MubÂrek; "Efendim! Ekşisini tatlısını bilmiyorum!" diye cevap verdi. Bağ sÂhibi; "Subhanallah iki aydır bağdasın, daha hangisinin ekşi, hangisinin tatlı olduğunu bilmiyorsun." diye cıkıştı. MubÂrek onları yemekle değil korumakla vazîfeli olduğunu biliyordu. Efendisi; "Nicin onlardan yemedin?" deyince; "Siz benden bağınızdaki meyvelerin muhÂfazasını istediniz. Yeyiniz demeyince alıp yemem uygun olur mu, emrinize karşı gelebilir miyim?" cevÂbını verdi.

Efendisi boyle bir hÂdiseyle ilk def karşılaşmıştı. MubÂrek'in bu hÂline hayran kaldı. Guvenebileceği birini bulmuştu. Gercekten onu ve hÂlini cok sevmişti. Kolesine donerek; "Sana bir şey soracağım." diye soze başladı. Sonra; "Benim bir kızım var, malı makamı yuksek pekcok kimse onu ister. Hangisine vereceğimi ne yapacağımı bilemiyorum. Bu hususda bir fikrin olur mu? Sen ne dersin?" diye sordu. MubÂrek, bu soze karşı şoyle dedi:

"Efendim!.. İnsanlar, dÂmÂd icin; cÂhiliyye devrinde soya sopa; yahûdîler ve hıristiyanlar guzelliğe, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem zamÂnında dindÂrlığa, Allahu teÂlÂdan korkup, haramlardan sakınmaya bakarlardı. ZamÂnımızda ise, mala ve makama bakılıyor. Artık bunlardan dilediğini sec."

Bunun uzerine efendisi:

"Ben dindarlığı ve takvÂyı seciyorum ve kızımı seninle evlendirmek istiyorum. Cunku sende haramlardan kacma, dînine bağlılık, iyi hal, emÂnet ve guvenilirlik gordum ve bunları sende buldum." dedi.

O ise kendisinin kole olduğunu, parayla satıldığını, boyle olunca evlenmelerinin garib karşılanacağını, hem kızın buna rÂzı olmayacağını bir bir anlattı. Akıl da oyle diyordu. Ancak kÂdı kararlı idi. "Kalk eve gidelim." dedi. Eve varınca hanımına; "Bu sÂlih, dindÂr, takv sÂhibi bir koledir. Kızımızı onunla evlendirmek istiyorum, senin fikrin ne?" deyince, hanımı; "Sen bilirsin, fakat bir de kıza soralım." cevabını verdi. Anne durumu kıza acıp babasının niyetini soyleyince, kızı da bu hususta her şeyi anne ve babasına bıraktığını bildirdi. Kadın kızın rÂzı olduğunu babasına anlatınca nikahları kıyıldı. Fakat MubÂrek, kızın yanına gitmiyordu. Bu hÂl kırk gun surdu. Bir vesîle ile anne durumdan haberdÂr olunca dayanamadı; "Kızımızı kolene verdin, aradan bunca zaman gectiği halde donup yuzune bile bakmadı, bu yaptığı nedir? Bu nasıl iş?" diye şikÂyet ve sitemde bulundu. Bunun uzerine kÂdı; "Ey MubÂrek! Kızıma nÂz mı ediyorsun? Nicin yanına gitmiyorsun?" demekten kendini alamadı. Buna karşılık dÂmÂd:

"Ey muslumanların kÂdısı! Ey efendim! Bu nasıl soz? Sizin kerîmenize nÂz etmek ne haddime. LÂkin kÂdısınız. Ola ki kızınız şupheli bir şey yemiştir. Şupheden uzak olmak icin bu zamÂna kadar bekledim ve ona helÂl yemek yedirdim. Belki Allahu teÂl bize sÂlih bir evlÂd verir. Bundan başka bir duşuncem yoktur." dedi.

Kırk gun gectikten sonra ehline yaklaştı. Haram ve helÂle bu derece dikkat ettiği icin Allahu teÂl ona Abdullah isminde bir cocuk verdi.
__________________