EvliyÂnın meşhurlarından. İsmi Ebû Bekr bin Abdullah Alevî ŞÃ‚zilî'dir. Lakabı Ayderûs'dur. 1447 (H.851) senesinde Terîm'de doğdu. 1508 (H.914)'de Aden'de vefÂt etti. Kabri ziyÂret mahallidir. Peygamber efendimizin soyundan olup, seyyiddir. ZamÂnın meşhur ve benzeri az gorulen kıymetli Âlim ve velîlerinden idi. Babasına o doğmadan once ruyÂsında kıymetli bir evlÂdı olacağı mujdelenmiştir. Kucuk yaşta babasından ilim oğrenmeye başladı. İlk temel bilgileri babasından oğrendikten sonra beldesinde bulunan Âlimlerden ilim oğrendi. Seyyid Muhammed bin Ali bin Hacdeb'den kırÂat dersleri alıp, Kur'Ân-ı kerîmi ezberledi. SÂlim bin Numeyrî'den de ders aldı. İlim tahsîlini tamamladıktan sonra babasından ve amcaları Şeyh Ali, Seyyid Ahmed'den, el-İmÂm Sa'd bin Ali bin MedhÂc'dan tasavvuf ilmini oğrendi. Fıkıh ilmini, Abdullah bin AbdurrahmÂn BelhÂc bin Fadl'dan ve AllÂme Seyyid Muhammed bin AbdurrahmÂn'dan oğrendi. Ayrıca amcası Şeyh Ali'den ceşitli ilimleri oğrendi. BidÂyet-ul-HidÂye, MinhÂc-ul-Âbidîn, MihÂd-ut-TÂlibîn, HulÂsÂt ve Umdetu İbn-i NÂkıb gibi kıymetli kitapları cok okurdu. Talebelerine de bu kitapları okumalarını tavsiye ederdi. Bilhassa buyuk İslÂm Âlimi İmÂm-ı GazÂlî hazretlerinin İhyÂu Ulûmiddîn kitabından her gun belli mikdÂr okur ve okutup dinlerdi. EvliyÂnın meşhurlarından Muhyiddîn-i ibni Arabî hazretlerinin kitaplarını da cok okurdu.

Babası onu tasavvufta yetiştirmek icin halvete sokmuş, bir yerde yalnız bırakmıştı. Yedi gun sonra onu cıkarıp hÂline bakarak, riyÂzet ihtiyÂcı kalmadı diyerek onu sohbet meclislerinde yanına oturttu. Sonra da tasavvuf ve diğer ilimlerde icÂzet verdi.

Ebû Bekr Ayderûs hazretleri, amcasının oğlu AbdurrahmÂn bin Ali ile geceleri vÂdiye cıkarlar, orada namaz kılarlardı. Her rekatte on cuz Kur'Ân-ı kerîm okurdu. Sabah namazı vakti girerken şehre donerlerdi. Kucukluğunden îtibÂren geceleri uyumayıp ibÂdetle meşgul olmayı Âdet edinmişti. Nefsini ıslÂh edip, olgunluklara ermek icin cok uğraşmıştır. Gunlerce gece ve gunduzleri hic uyumazdı. Bu halden hic etkilenip yıpranmazdı. Bir yakını; "Onun otuz seneden beri geceleri uc saatten fazla uyumadığına şÃ‚hid oldum." demiştir. Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmak icin en onemli sebeplerden biri olan seher vakti uyanık bulunup, zikir, ibÂdet ve tÂatla meşgûl olmak husûsunda cok gayretliydi. Başkalarına cok zor gelen bu husus ona kolaylaştırılmıştı.

Babasının Âdeti olduğu gibi, Ebû Bekr hazretleri de, Hûd aleyhisselÂmın kabrini ve evliy kabirlerini ziyÂrete cok giderdi. Bu hal uzere memleketinde bir muddet kaldıktan sonra Harameyn'e ziyÂrete gitti. Aden'e varınca oradaki Âlimlerden AllÂme Abdullah bin Ahmed bin Mahreme'den ve AllÂme Muhammed bin Ahmed bin Fadl'dan ilim oğrendi. Zebîd şehrinde ise; ŞeyhulislÂm Ahmed bin Omer el-Mezced'den ve İmÂm Yahy bin Ebî Bekr Âmirî'den istifÂde etti.

Peygamber efendimiz ruyÂsında mubÂrek eliyle Ebû Bekr Ayderûs'un sırtını sıvazlamış ve mubÂrek parmaklarının izi omur boyu sırtında kalmıştı. Yahy bin Ebî Bekr Âmirî buyuk bir Âlimdi. Bu parmak izlerini gostermesi icin ricÂda bulununca gosterdi. Bu zÂt ona hırka giydirip, icÂzet verdi. Uğradığı diğer yerlerde de değişik Âlimlerle goruşup onlardan istifÂde etti ve icÂzet aldı. Sonra hacca gitti. Mekke'de HÂfız Muhammed bin AbdurrahmÂn es-Sehavî'den ilim oğrendi, o zÂttan da, icÂzet aldı. Acık zihinli, parlak zekÂlı, anlayışlı ve isÂbetli goruşleriyle, karşılıştığı her zÂt tarafından takdir ve medhedilmiştir.

Ebû Bekr Ayderûs hazretleri, hal, iş ve sozleriyle cok beğenilen bir zÂttı. Hac ibÂdetini tamamladıktan sonra memleketi Terîm'e dondu. İlim oğretmekle meşgûl oldu. Onun ilim meclisinde ve sohbetlerinde pekcok kimse toplandı. Kıymetli talebeler yetiştirdi. Bu talebelerinden bÂzıları, kardeşi Huseyin, yeğeni Abdullah, AllÂme Abdullah bin Muhammed Kuşeyr ve diğerleridir. Butun vakitlerini ilim oğretmekle ve kitap mutÂlaası ile gecirirdi. Cok kimsenin cozmekte gucluk cektiği zor meseleleri cozer ve acık bir şekilde îzÂh ederdi. İlim, fazîlet sÂhibi sÂlih kimselerle goruşup sohbet ederdi. DunyÂya duşkun olanlardan uzak dururdu. Âriflerin; "Allahu teÂlÂyı tanıyan kimsenin hayÂtı tatlı ve yaşayışı safÂlı olur. İnsanlar arasında yalnız gibi, yalnız iken cemÂat arasında gibi olur. VefÂtında garîb gibi, vatanından uzak olunca da vatanında gibi olur. Bulunmadıkları yerde var gibi hissedilir, bulunduğu yerde de yok gibi hissedilir. Bedeniyle insanlar arasında fakat kalbiyle onlardan uzak olur. Allahu teÂlÂyı zikretmenin, anmanın lezzetine gark olmuş halde bulunur." diye tÂrif ettikleri gibi mubÂrek bir zÂt idi. DÂim tebessum ederdi. Herkese guler yuzlu davranırdı. Huzûrunda bulunanları hoş sohbetiyle ferahlandırırdı. Bulunduğu yerde boş soz soylenmez ve boş işler yapılmazdı. Talebelerine ve sevenlerine tatlılar ve ceşitli meyveler ikrÂm ederdi. Onu tanıyıp sevenler birbirlerine karşı da gÂyet samîmî ve dostca davranırlar, birbirlerine yardım ve ikrÂm yaparlardı. Fakirlere, dul ve yetimlere, muhtaclara dÂim yardımda bulunur, sıkıntılarını giderirdi. ZamÂnındaki edib ve şÃ‚irler onun ustun hÂllerini, guzel vasıflarını şiirleri ve yazılarıyla dile getirmişlerdir. Yaşadığı cemiyette İslÂmiyete uyması, dîni anlatması insanlara karşı muÂmelesi ve diğer butun munÂsebetlerinde, buyuk-kucuk herkesin ornek aldığı, dÂim kendisine baş vurduğu bir zÂt idi. Menkıbeleri ve kerÂmetleri, AllÂme Muhammed bin Omer tarafından yazılan MevÂhib-ul-Kuddûs fî MenÂkıbı İbn-il-Ayderûs adlı kitapta toplanmıştır. Bir kısmı şoyle anlatılmıştır:

Ebû Bekr Ayderûs, fıkıh Âlimi Muhammed bin Ebî Bekr bin SÂig'in cocuklarının yanına uğradı. Onlar, koyunlarını sulamak icin bir kuyu başında duruyorlardı. İnsanların kuyunun suyunu bitirdiklerini gordu. Ebû Bekr Ayderûs hizmetcisine; "Kovayı al ve koyunları sula." buyurdu. Kuyuda su tukendiği halde onun kerÂmetiyle su cıktı. Hizmetci koyunları suladıktan sonra, diğer hayvanlar da suya kandılar ve insanlar su kaplarını doldurdular.

Yine bir gun Harameyn'den donerken, Zeyl denilen yere girdi. O zaman oranın hÂkimi Muhammed bin Atik idi. İttifakla bildirildiğine gore, bu zÂtın, kendisine cok duşkun olduğu oğlu vefÂt etmişti. Ebû Bekr Ayderûs, tÂziye ve sabır tavsiye etmek icin hÂkimin yanına vardı. Bu hususta ona hicbir şey fayda vermiyordu. Onu buyuk bir uzuntu icinde gordu. Devamlı ağlıyordu. Ayderûs, vefÂt etmiş cocuğun yuzunu actı ve onu ismiyle cağırdı. Cocuk, Ayderûs'a cevap verdi. Allahu teÂlÂ, ona rûhunu iÂde etti. Kalkıp, hazırlanmış olan keşkekten onlarla berÂber yedi. Uzun bir muddet daha yaşadı.

Ebû Bekr Ayderûs, kişinin niyetini ve icinden gecirdiği şeyi haber verirdi. Bir gun birisine; Rebî'ul-evvel ayında Haleb'e gittiğini, Kasırîn caddesinde filancanın evinde kaldığını hatırlıyor musun?" dedi. O; "Evet, siz o sene Haleb'de miydiniz?" dedi. Orada bulunanlardan bÂzıları, Ayderûs'un, Şam'a, Mısır'a, hicbir yere gitmediğini soylediler. O kişi, Allah'a yemîn ederek, Ayderûs'un soylediğinin aynen vÂki olduğunu soyledi.

SÂlih bir zÂt olan Ahmed bin SÂlim şoyle anlatır: "Muhammed bin Îs BÂncar, bÂzı hediyelerle birlikte beni Ebû Bekr Ayderûs'a gonderdi. Kendisine daha ilk selÂm verişte, ismimi ve yanımda neler olduğunu soyledi. Ben hediyeleri ona anlatmadan; "Filancaya verin." buyurdular. Yanımdaki şeylerin ne olduğunu Allahu teÂlÂdan başka bilen yoktu."

Talebeleri bir sıkıntı ve belÂya duştuklerinde, Ebû Bekr Ayderûs'tan yardım isterler ve Allahu teÂl onları bu vesîleyle o dertten kurtarırdı. Nitekim, Âmir bin AbdulvehhÂb'ın emîrlerinden, Emîr Mercan bin Abdullah dedi ki: "Harpte San'a-i ûl denilen yerde idik. Duşman uzerimize yuklendi ve arkadaşlarım dağılıp bir kısmı yaralandı. Her tarafımızı duşmanlar cevirdi. Hocam Ebû Bekr'in ismini soyleyip, Allahu teÂlÂdan yardım istedim. Vallahi, gupegunduz ve ayan beyÂn gordum ki, atımın perceminden tuttu, onların arasından beni aldı ve evime ulaştırdı."

DÂvûd bin Huseyin HabÂnî şoyle anlatır: "Bir yerde zÂlim bir vÂli bana eziyet etti. Gunlerce YÂsîn sûresini, bu adamın bana olan şerrine son vermesi icin Allah'a yalvararak okudum. Sonra ruyÂmda, birisi bana; "Ey Ebû Bekr Ayderûs, de!" diyordu. Boyle soyledim. ZÂlimin bana olan zulmu sona erdi.HÂlbuki Ayderûs'u tanımıyordum. Onu suÂl ettim; Aden'de oturduğunu soylediler. Huzûruna vardığımda, başımdan gecenleri haber vermeden kendisi haber verdi.

Seyyid Celîl Muhammed bin Ahmed Vatab şoyle anlatır: "Habeş diyÂrında geziyordum. Uzerime hırsızlar saldırdı. Katırımı ve onun uzerindeki şeyleri aldılar. Beni oldurmek istediler. Şeyh Ebû Bekr'in adını soyliyerek uc kerre; "Ey Eb Bekr Ayderûs!" diye seslendim. Bir zÂt cıkageldi. Onlara saldırdı. Katırımı ve uzerindeki şeyleri bana geri verdi ve; "CenÂb-ı Hakk'ın emÂnında olmayı istedin, kurtuldun." dedi.

NeîmÂn-ı Mehrî şoyle anlatır: "Hindistan'a giden bir gemiye binmiştim. Gemi bir yerinden su almaya başladı. Gemidekiler bağrışıyor ve bÂzıları kendi hocasının adını soyleyerek yardım istiyordu. Ben de hocam Ebû Bekr Ayderûs'u soyledim. Bana bir uyuklama geldi. O an hocamı gordum. Elinde bir şeyle gemideki catlağın olduğu yere doğru yonelmişti, orayı gosteriyordu. Sevinerek uyandım. Avazımın cıktığı kadar bağırıyor ve uzuntuden kurtulmuş bir şekilde; "Ey gemidekiler sevininiz ve benden sorunuz!" diyordum. Onlar benim bu sevincimi gorunce, bu hÂle rağmen niye sevindiğimi sordular. Onlara gorduklerimi haber verdim. Baktıklarında, catlağın sağlam bir şekilde tıkanmış olduğunu gorduler.

RABBİM VÂDETTİ

Ayderûs, fakirlere yardım etmek ve ihtiyaclarını gormek icin cok borc para isterdi. Hatt borcları iki yuz bin dinÂrı gecti. Bununla birlikte o, zÂhiren odeyememe korkusu icinde gorunmuyordu. Sonunda bÂzıları onu kotulediler. O, şoyle buyurdu: "Rabbimle benim arama girmeyiniz. Ben bu şekilde aldığım parayı, O'nun rızÂsından başka yere sarfetmedim. Rabbim, benim borcumu odemeden, beni bu dunyÂdan cıkarmıyacağını bana vÂdetti." Soylediği gibi oldu. Allahu teÂlÂ, kendi nezdinde ihsÂnı bol birinin vÂsıtasıyla, olmeden once onun borcunun odenmesini kolaylaştırdı. Emîr NÂsıruddîn bin Abdullah, Ayderûs'un oğluyla parayı gonderdi. Sonra carşıda; "Kimin Ebû Bekr Ayderûs'da alacağı varsa gelsin!" diye nid edildi ve butun borcları odendi.
__________________