EvliyÂnın buyuklerinden. İsmi Ahmed bin Muhammed bin Huseyin, kunyesi Ebû Muhammed, nisbesi Cerîrî veya Cureyrî'dir. Cerîr, Kûfe yakınlarında bir yerin adı, Cureyr ise Mekke yakınlarında bir yer ile Kûfe civÂrında yaşayan bir kabîlenin ismidir. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. 923 (H.311) Hubeyr senesi diye bilinen, KarÂmita ve Karmatî denilen sapıkların halkı kırıp gecirdiği yıl, yaşı yuzu aşkın iken vefÂt etti.

Ebû Muhammed Cerîrî, evliyÂnın buyuklerinden Cuneyd-i BağdÂdî hazretlerinden ilim ve edeb oğrendi. Onun en onde gelen talebesi oldu. Fıkıh ilminde imÂm ve muftî, edeb ilminde mukemmel bir zÂt olarak yetişti. Aynı zamanda buyuk velî Sehl bin Abdullah Tusterî'den feyz aldı. Tasavvuftaki derecesi o kadar yuksekti ki, Cuneyd-i BağdÂdî hazretleri bunun icin; "ZamÂnımızın velîsidir." buyurdu. Hazret-i Cuneyd'e vefÂt edeceği zaman; "Sizden sonra kimin sohbetlerine devÂm edelim?" diye sordular. "Ebû Muhammed Cerîrî'ye gidin." buyurdu.Tasavvufun ustun hÂllerine vÂkıf olmakta nihÂyette olup, murşid-i kÂmil bir zÂttı. Edebinin cokluğundan, yalnızken bile ayaklarını hic uzatmaz; "Allahu teÂlÂya karşı edebli olmak lÂzımdır." buyururdu.

Bir sene muddetle Mekke-i mukerremede kaldı. Hic uyumadı, konuşmadı, sırtını bir yere dayamadı ve ayağını uzatmadı. Ebû Bekr KettÂnî; "Bu kadarını nasıl yapabildiniz?" diye sorunca; "Kalbimi ve niyetimi, Allahu teÂlÂnın rÂzı olacağı şekilde duzelttim. (Kalbimi riyÂ, kibir, ucub, duşmanlık gibi mÂnevî hastalıklardan temizledim.) NihÂyet bu, zÂhirime tesir etti. ÂzÂlarım da Allahu teÂlÂnın beğendiği işleri yapmaya başladı. İşte, bende gorup beğendiğin hÂlin sebebi ve sırrı budur." buyurdu.

Ebû Muhammed Cerîrî, Mekke-i mukerremeden doner donmez, hemen hocası Cuneyd-i BağdÂdî hazretlerini ziyÂret edip evine dondu. Ertesi sabah, namaz kılarken hocasını yanında duruyor gordu. Namazdan sonra; "Muhterem efendim! Mekke-i mukerremeden donunce bana geleceğinizi biliyordum ve sizi yormamak icin dun gelir gelmez ziyÂretinize geldim." dedi. Hocası Cuneyd; "O senin fazîletlerindendir. Seni ziyÂret etmek de bizim vazîfemizdir. Sen buna fazlasıyla lÂyıksın." buyurdu. Cunku, sÂdık talebe, hocasını yanına ceker.

Talebelerinin arasında, icinden devamlı; "Allah Allah" diye zikreden birisi vardı. Bir gun bu gencin başına bir hurma dalı duşup, başı yarıldı. Başından akan kan, yer uzerinde; "Allah Allah" yazıyordu. Anlaşıldı ki, her kaptan, icinde olan dışarı sızar.

Bir gun talebeleri kendisine; "Efendim, sizi uzen, unutamadığınız bir hÂdise var mıdır?" diye sordular. CevÂbında buyurdu ki: "Bir gun ikindi namazında mescidimize, hÂlinden garîb olduğu anlaşılan bir kimse geldi. Abdest alıp namaz kıldı ve namazdan sonra başını onune eğip tefekkure başladı. O gun akşam yemeğinde, halîfe bizleri dÂvet etmişti. Gideceğimiz zaman o kimsenin yanına yaklaşıp; "Biz dÂvete gidiyoruz siz de bulunmak ister misiniz?" dedim. Başını kaldırdı. "DÂvete gitmeyeyim. Bir bulamac aşı getirebilirseniz yerim. Yoksa siz bilirsiniz." dedi. Ben de, her halde bizim arkadaşlarla berÂber olmak istemiyor diye duşunup, kendisine fazla iltifÂt etmedim. O gece ruyÂmda Peygamber efendimizi gordum. Yanlarında yaşlıca iki zÂt ve arkalarında kendilerini tÂkib eden bircok kimseyle geliyorlardı. Yanımdakilere, Peygamber efendimizin yanındaki iki zÂtın kim olduklarını sordum. Birisi İbrÂhim Halîlullah, diğeri Mûs Kelîmullah ve arkalarındakiler de binlerce nebîdir, dediler. İleri atılıp kendileri ile konuşmak istedim. Fakat, Peygamber efendimiz bana iltifÂt etmediler. "Y Resûlallah! Ne kabahatim var ki, mubÂrek yuzunuzu benden ceviriyorsunuz?" dedim. "Dostlarımızdan biri senden bulamac aşı istedi. Sen ise vermekten cekindin." buyurdular. Ağlayarak uyandım. Hemen mescide koştum. O zÂt hÂl başı onune eğik olarak tefekkur ediyordu. Kendisine; "Ey efendim! Arzunuzu yerine getirebilmem icin bir mikdÂr bekleyiniz." dedim. Tebessum edip; "Bir kimse bir ihtiyÂcını size soyluyor. Siz de, yuz yirmi bin nebî şefÂat etmedikce onu yerine getirmiyorsunuz değil mi?" dedi ve cıkıp gitti. Bundan sonra ne kadar aradım ve sordum ise kendisini bulamadım. İşte kırk yıldır bu hÂdisenin uzuntusu bende devÂm ediyor." buyurdu.

Bir gun Cerîrî'ye; "Tasavvuf nedir?" dediler. Cerîrî; "Tasavvuf, sulhu olmayan bir cenktir. YÂni, tasavvuf talep ve sulh ile ele gecmez. Ancak nefisle muhÂrebe netîcesinde gercekleşir."

Başka bir keresinde de; "Tasavvuf, cirkin ve aşağı her turlu kotu huydan vazgecmek ve guzel huylarla bezenmektir."

Tasavvuf kalp huzûru, murÂkabe ve gonul uyanıklığı ile Allahu teÂlÂyı zikretmek, sunnete uygun amel etmektir." dedi.

Cerîrî hazretleri, cok Kur'Ân-ı kerîm okur, Allahu teÂlÂnın hitÂbındaki mÂnÂyı tefekkur eder, duşunurdu. Kur'Ân-ı kerîmi dunyÂlık ve fÂni, gelip gecici şeylere Âlet edenlerin, onun hayır ve bereketini busbutun kaybettiklerini soylerdi.

Hikmet ehlindendi. "Allahu teÂl indinde her şeyin bir hakkı vardır. Allahu teÂlÂnın yanında hakların en yucesi hikmetin hakkıdır. Kim hikmeti (faydalı ilim, fen, sanat, soz, nasîhat, din ilmi, mÂnevî ilim, Peygamber efendimizin sunneti) ehli olmayana bırakırsa, Allahu teÂl ondan hikmetin hakkını ister." buyururdu.

Bir gun kendisine; "Dînin sermayesi nedir?" diye sordular. Bunun uzerine; "Ârifler, dînin sermÂyesinin bÂtınî ve zÂhirî olmak uzere bir takım esaslar uzerine sozbirliği etmişlerdir. Bunlardan bÂtınî olanları; Allahu teÂlÂnın sevgisi, O'ndan uzak kalma korkusu, O'nu gorememe endişesi ve O'na ulaşma umididir. ZÂhirî olanlar ise; doğru sozluluk, comertlik, alcak gonulluluk, başkasına eziyet vermemek, nefsin isteklerine sabırdır." buyurdu.

Ameline (yaptığı ibÂdet ve iyi işlere) guvenenleri îkÂz edip uyarır hatt onlara; "Kim amelinin kendisini kurtaracağını zannederse, yolunu şaşırır. Cunku Peygamber efendimiz; "Sizden hic birinizi ameli kurtaramaz." buyurmuştur. İnsanı korktuğundan kurtarmayan şey, umduğuna nasıl kavuşturur? Kimin Allahu teÂlÂnın ihsÂnına guveni tamsa, onun korktuğundan emin, umduğuna nÂil olacağı umid edilir." buyururdu.

"Âlim kimdir?" diye sordular. O; "Âhireti isteyen, dunyÂdan, dunyevî meşgûliyetlerden yuz cevirendir." buyurdu.

ÎmÂnın esÂsının uc şeye bağlı olduğunu bildirirdi. "İktifÂ, ittik ve ihtimÂ. İktifÂ; Allahu teÂlÂyı kÂfi gormektir. Allahu teÂlÂyı, kendisi icin kÂfi gorenin ici rahat olur. İktif netîcesinde mÂrifete, Allahu teÂlÂyı tanımaya kavuşur. İttikÂ; Allahu teÂlÂnın yasak ettiği şeylerden sakınmaktır. Yasaklardan (haram ve mekruhlardan) sakınanın ici ve dışı, yaşayışı duzelir. HayÂtı intizÂma girer. İnsan bunun netîcesinde guzel ahlÂka kavuşur. İhtimÂ; nefsi perhiz etmeye, az yemeye alıştırmaktır. Haram ve helal olan gıdÂlara dikkat eden nefsini riyÂzet uzere bulundurur. HelÂlinden az yiyenin beden sıhhati duzgun olur." buyurdu.

Nefis hakkında da; "Nefsine aldanan, şehevî duygularına esir olur. HevÂî arzûlarının zindanına kapatılır ve o kulun kalbi faydalı işlerden zevk alamaz. Kur'Ân-ı kerîmi her gun hatm etse bile, ilÂhî kelÂmı okumaktaki esas tadı bulamaz. Bunun cÂresi, nefsin esÂretinden kurtulmayı candan arzu etmektir." buyurdu.

Ebû Muhammed Cerîrî uzleti, yalnızlığı, halktan uzaklaşmak olarak gormez, Hakk'a yakın olmak olarak kabûl ederdi. "Uzlet, kalabalık arasına girmek, lÂkin kalbi korumak ve nefsi gunahtan uzaklaştırmak, kalbi sÂdece Allahu teÂlÂya bağlamaktır." buyururdu.

"Sabır nedir?" dediler. O; "Kalbin nîmet ve mihneti, sukûnetle bir gormesidir. Zorlanarak sabretmektense, mihnet yukunun ağırlığını kalbinde hissetmekle berÂber musîbetleri sukûnetle karşılamaktır." diye cevap verdi.

İhlÂs hakkında da; "İhlÂs, Âhiretteki nîmet ve azaplara yakînen inanmanın alÂmetidir. İbÂdetlerdeki riyÂ, gosteriş de, Âhiretteki nîmet ve azaplara inanmakta tereddud olduğunun alÂmetidir." buyurdu.

Mekke yolunda KarÂmita sapıklarının cok zulmedip musluman kanı doktukleri sırada şehîd oldu. VefÂtı icin, başka tÂrihler de rivayet edilmektedir. İbn-i At er-RûzbÂrî diyor ki: "VefÂtından bir sene sonra, Ebû Muhammed Cerîrî'nin kabrine uğradım. Kabirdeki hÂli bana gosterildi. Dizleri goğsune dayalı, parmağı ile Allahu teÂlÂnın birliğini gosteren işÃ‚reti yapar halde oturuyordu."

DUÂ, BELÂ GELMEDEN YAPILIR

Talebelerinden birisi anlatır:

Ebû Muhammed Cerîrî'nin vefÂtı senesi, KarÂmita sapıkları ile yapılan muhÂrebede ben de bulunuyordum. Savaş bittikten sonra, muslumanların bulunduğu kÂfilenin yanına dondum. Yaralılar arasında Ebû Muhammed Cerîrî'yi gordum. Cok halsizdi. Yuz yirmi yaşlarındaydı. "Ey efendim! Allahu teÂlÂnın bu belÂyı uzerimizden def etmesi icin du etseniz." dedim. "DuÂ, bel gelmeden once yapılır. Bel geldikten sonra rÂzı olmaktan ve sabretmekten başka cÂre yoktur." buyurdu.
__________________