Turkistan'da yetişen buyuk velîlerden. İsmi, Ahmed lakabı Fadlullah'dır. Babasının ismi Ebu'l-Hayr Muhammed'dir. Ebû Saîd adı ile meşhûr oldu. Babası ver sÂhibi dindar bir zÂt idi. 967 (H.357) senesinde Horasan bolgesinde Serahs ileEbyurd arasında yer alan Meyhene (Mihene) şehrinde doğdu. 1049 (H.440) senesinde aynı yerde vefÂt etti.

Ebû Saîd kucuk yaşta babasının yanında velî zÂtların sohbetlerine giderdi. Kur'Ân-ı kerîm okumaya başladığı zaman babası onu Cum namazlarına goturmeye başladı. Bir seferinde yolda zamÂnın buyuk Âlimlerinden ve tasavvuf buyuklerinden Ebu'l-KÂsım Bişr ile karşılaştılar. Ebu'l-KÂsım onları gorunce, Ebu'l-Hayr Muhammed'e; "Bu cocuk kimindir?" diye sordu. "Bizimdir." cevÂbını verdi.Bunun uzerine gozleri dalan Ebu'l-KÂsım; "EvliyÂlık makÂmının boş kalacağını, bu dervişlerin, talebelerin bizden sonra zÂyi olacaklarını gorurken bu dunyÂdan gonul huzûru ile nasıl ayrılabilirim. Şimdi bu cocuğu gorunce gonlum rahatladı. Zîr velîlik makÂmı buna nasîb olacak. Namazdan cıkınca, cocuğu bizim yanımıza getir." dedi. Namazdan cıkınca Ebu'l-KÂsım Bişr'in yanına gittiler. O buyuk zÂt Ebû Saîd'in babasına; "Ebû Saîd'i tutuver. Şu yuksekce yerde ekmek vardır. Onu uzanıp alsın." dedi. Babası kaldırınca, Ebû Saîd oradan ekmeği aldı. Ekmek arpadan olup, sıcaktı. Sıcaklığını elinde hissediyordu. Ebu'l-KÂsım ekmeği alıp, yarısını Ebû Saîd'e verdi ve; "Ye!" dedi. Yarısını da kendisi yedi. Bunun uzerine babası; "Efendim bu ekmekten bana vermeyişinizin hikmeti nedir?" diye sordu.Ebu'l-KÂsım Bişr; "Ey Ebu'l-Hayr! O ekmeği otuz sene once oraya koymuştum. Bize; insanların mÂnen ihyÂsı, irşadları, doğru yolu bulmaları bu ekmeğin elinde sıcak olduğu kimse ile olacaktır." diye bildirildi. Mujdelenen kimse senin bu cocuğundur." buyurdu. Sonra Ebû Saîd'e donerek; "Bu kelimeleri hÂtırında tut. DÂim soyle. SubhÂneke ve bi hamdike al hilmike ba'de ilmike subhÂneke ve bihamdike al afvike ba'de kudretike." Ebû Saîd Mîhenî bu sozleri ezberleyip devamlı soylerdi.

Ebu'l-KÂsım Bişr'in sohbetlerine giden babası, yanında Ebû Saîd'i de gotururdu. Bir gun Ebu'l-KÂsım Bişr; "Ey Ebû Saîd! Tam ve dunyÂya duşkunlukten kurtulmaya gayret et. Cunku insanda tam varken, ihlÂs yÂni herşeyi Allah icin yapma arzusu bulunmaz. Kulluk, ihlÂs ile olur. Şu hadîs-i kudsîyi unutma! Allahu teÂl mîrÂc gecesi Resûlullah efendimize buyurdu ki: "Kulum farzları yapmakla bana yaklaştığı gibi başka şeyle yaklaşamaz. Kulum nÂfile ibÂdetleri yapınca, onu cok severim. Oyle olur ki, benimle işitir, benimle gorur, benimle her şeyi tutar, benimle yurur. Benden her ne isterse veririm. Bana sığınınca onu korurum."

Ebû Saîd Mîhenî'nin babası ile Sultan Gazneli Mahmûd birbirlerini cok severlerdi. Babası Meyhene'de bir koşk yaptırdı. Gunumuzde Uc Şeyhin Sarayı diye meşhurdur. Sarayın duvarına Sultan Mahmûd'un komutanlarının, fillerinin ve gemilerinin isimlerini yazdırdı. Kucuk bir cocuk olan Ebû Saîd, babasına; "Bu koşkte bana Âid bir yer tahsis et." dedi. Babası sarayın ust katında ona bir yer yaptırdı. Tamamlanınca, Ebû Saîd oranın duvar ve tavanına hep Allahu teÂlÂnın ism-i şerîfinin yazılmasını emretti. Bunu goren babası; "Oğlum! Boyle ne yapıyorsun?" diye sorunca; "Herkes kendi evinin duvarlarına kendi emirinin ismini yazıyor. Ben de Rabbimin ism-i şerîfini yazdırıyorum." dedi. Onun bu sozleri babasının cok hoşuna gitti. Hemen koşkun duvarlarına yazdırdıklarının hepsini sildirdi.

Ebû Saîd Mîhenî'nin babası her gece yatsıyı kılıp eve geldikten sonra sokak kapısını acılmasın diye zincirle bağlardı. Sonra herkes uyuduktan sonra yatardı. Bir gece yarısı uyandı. Ebû Saîd'in evde olmadığını fark etti. Butun koşku aradı. Koşkun kapısına baktığında zincir de yoktu. Yatağına yattı. İmsak vakti Ebû Saîd Mîhenî'nin koşkun kapısından iceri yavaşca girip, zinciri yerine bağlayıp, odasına cıktığını fark etti. Babası birkac gece oğlunu tÂkib etti. Her akşam aynı şeyi yapıyordu. Bir gece babası dayanamayarak, onu tÂkib etti. Ebû Saîd Mîhenî eski bir dergÂha vardı. Babası da dergÂhın damına cıktı. Ebû Saîd, dergÂhın mescid kısmında Kur'Ân-ı kerîm okumaya başladı. Sehere kadar okuyup, hatmetti. Sonra abdest tÂzelemek icin hazırlık yaptığı sırada babası hemen saraya dondu. Ebû Saîd her zamanki gibi eve donup, yattı. Sabah namazı vaktinde babası hicbir şey bilmiyormuş gibi kaldırır, berÂberce namaza giderlerdi. Bu işe uzun muddet devÂm etti.

Fıkıh ilmini, Merv şehrinde, ŞÃ‚fiî fıkıh Âlimlerinden Ebû Abdullah el-Husrî'den oğrendi. Onun vefÂtından sonra Ebû Bekr-i KaffÂl'dan ders aldı. Merv şehrinde ilim oğrenmek icin on sene kaldıktan sonra, Serahs şehrine geldi.Yuksekce bir tepe uzerinde LokmÂn-ı Mecnûn'u gordu. Yanına gitti, kaftanını yamıyordu. Ebû Saîd onu seyrederken kendi golgesi, LokmÂn'ın kaftanının uzerine duşuyordu. LokmÂn-ı Mecnûn, yamayı kaftanına dikince buyurdu ki: "Ey Ebû Saîd! Biz seni bu yama ile bu kaftana diktik." Sonra elinden tutup, Ebu'l-Fadl-ı Serahsî hazretlerinin huzûruna goturdu. Ona; "Ey Ebu'l-Fadl! Bunu sakla, bu sizdendir." dedi. Ebu'l-Fadl-ı Serahsî, Ebû Saîd'in elinden tutup yanına oturttu ve; "Maksadımız, insanlara Allahu teÂlÂnın yolunu gostermektir. İnsanlara gonderilen yuz yirmi dortbinden ziyÂde peygamber, onlara "Allah" dedirtmek ve O'na ibÂdet ettirmek icin geldiler." buyurdu. Ebû Saîd, Ebu'l-Fadl'ın kalblere hayat veren bu guzel sozlerini, kendinden gecmiş bir hÂlde dinledi. Ebu'l-Fadl, kendisini talebeliğe kabûl etti ve;

"Kendinden gecerek geri kalma amelden,
Bu buyuk devleti, sakın cıkarma elden."

buyurdu.

Ebû Saîd Mîhenî tasavvufta cok yuksek mertebeye ulaştı. Zamanındaki butun evliyÂnın sultÂnı, baş tÂcı oldu. Butun muslumanların matlûbu, sevdiği idi. Tasavvuf yolunun butun inceliklerine vÂkıf olup, ayrıca; fıkıh, tefsîr, hadîs ve başka ilimlerde de cok yuksek Âlim idi. Oruc tutulması cÂiz olmayan gunler hÂric, senenin butun gunlerini oruclu gecirirdi. SÂde bir ekmek ile iftar eder, gece gunduz ibÂdetle meşgûl olurdu. Butun ibÂdetlerde, bilhassa namaz husûsunda cok hassas ve ihtiyatlı hareket eder, her namaz icin guslederdi. Kendi hÂlinde her an Allahu teÂlÂyı hatırlar, hep; "Allah, Allah." derdi. Ne zaman uyku basacak olsa, elinde ateşten mızrak bulunan cok heybetli bir kimse karşısında zuhûr eder. "Allah de!" derdi. Boylece, vucûdundaki butun zerreler de zikreder hÂle gelirdi. Geceleri herkes uyuduktan sonra kalkar ibÂdet ederdi. Kendini ayıblı ve kusurlu gormekte, nefse muhÂlefet etmekte, nihÂyette idi. TevÂzuu cok idi.

Konuşmalarında o, ben ve biz demez, hep onlar yÂni o buyukler derdi. MubÂrek sozleri o kadar hoş ve tesirli olduğundan; "Ebû Saîd'in sozunun ulaştığı bir yerde, butun kalbler neş'elenirler." denilmiştir. Aklı, zekÂsı, anlayışı, hÂfızası fevkalÂde idi. Daha cocuk iken otuz bin arabî beyt okuduğu soylenmektedir. KerÂmetleri, hikmetli sozleri her tarafa yayılmıştır. Fakat o, meşhûr olmak, parmakla gosterilmek istemez, butun hÂllerin, İslÂmiyetin emir ve yasaklarına tam uymakla kıymetli olacağını soylerdi.

Birgun kendisine; "Filanca kimse su ustunde yuruyor. Buna ne dersiniz?" diye sorulunca; "Bunun kıymeti yoktur. Ordek ve kurbağa da yuzer." dedi. "Filan adam havada ucuyor." dediler. "Sinek ve caylak da ucuyor. Sinek kadar kıymeti var." dedi. "Filan kimse, bir anda şehirden şehre gidiyor." dediler. "Şeytan da, bir solukta şarktan garba gidiyor. Boyle şeylerin dînimizde kıymeti yoktur. Merd olan, herkesin arasında bulunur. Alış-veriş yapar, evlenir. Fakat, bir an Rabbini unutmaz." buyurdu.

Cocukluğundan beri şu şiiri okurdu:

Ben sensiz bir an karar kılamam.
Senin ihsÂnlarını tek tek sayamam.
Bedenimdeki her kıl gelse de dile,
Şukrunun binde birini yapamam bile.

Mihene şehri yakınlarında bir dağın yamacında sarp kayalar arasında mağaralar vardı. Onlara bakanın dizinin bağı cozulurdu. Bir gun Ebû Saîd Mîhenî bu mağaralardan birine cıkıp, hemen kenarında namaz kılmaya başladı. Namazdan sonra nefsine; "Ey nefsim! Eğer burada uyursan, kendini aşağıda olmuş gorursun. Burada Kur'Ân-ı kerîmi hatim edinceye kadar uyumak yok." dedi. Sonra Kur'Ân-ı kerîm okumaya başladı. Bir muddet sonra uyudu. Uyandığında boşlukta hızla yere inmekte olduğunu gordu. "İmdÂt!" diye bağırdı. Bu sefer de kendini yukarı cıkar vaziyette gordu. Allahu teÂl imdÂdına yetişmişti.

Ebû Saîd Mihenî, bir mescidde vÂz edip, hocasını ilk gorduğu gun kendisine işÃ‚ret buyurduğu şekilde; "İnsanlara Allahu teÂlÂnın yolunu gostermek icin nasîhat ediyordu. Huzûruna gelip tovbe edenlerin sayısı coktu. Halk kendisini cok sever, mubÂrek sozlerinden, tatlı sohbetlerinden istifÂde etmek icin can atarlardı. Ebû Ali Dekkak'ın kızı, Ebû Saîd hazretlerinin vÂzına gitmeyi arzu etti. Babası cok arzu ettiğini gorunce; "Başına eski bir ortu al, kimse seni tanımasın." diyerek izin verdi. O da babasının dediği gibi giyinerek kadınların bulunduğu ust kata cıkıp oturdu. Ebû Saîd hazretleri vÂz ediyordu. Bir ara; "Bu sozu, Ebû Ali Dekkak'tan duydum ve şimdi onun bir parcası buradadır." buyurdu. Bu sozu duyan kız, kendisinden gecip ust kattan aşağı duştu. Ebû Saîd hazretleri; "Y Rabbî! Bu hanımı tekrar eski yerine cıkar!" buyurdu.O anda kız hava boşluğunda yukarı doğru cıkmaya başladı. İkinci katın hizÂsına gelince havada kaldı. Kadınlar cekip yanlarına aldılar.

Onu sevenler kullandığı eşyÂlardan bir şeyi yanlarında bulundurup bereketlenmek icin cok gayret ederlerdi.Hatt bir gun, elinden duşen bir karpuz kabuğu yirmi altına satılmıştı.

Kendisini tanıyamadıkları icin, buyukluğunu inkÂr edenler oldu ise de, bunların coğu hatÂlarını anlayıp tovbe ettiler. Buyukluğunu inkÂr edenlerin sozleri, hakÂretleri kendisine ulaştıkca gizliden bir ses; "Rabbin sana kÂfi değil mi?" (Fussilet sûresi: 53) meÂlindeki Âyet-i kerîmeyi okurdu.

Ebû Saîd'i cekemiyen, buyukluğunu inkÂr edenlerden, kendisine hakÂrette daha ileri gidip, cok lÂnet eden, Ebû Hasan Tûnî isminde biri vardı. Bu kişinin Ebû Saîd'e olan hurmetsizliği o kadar fazla idi ki, Ebû Saîd'in bulunduğu mahalleye bile girmezdi. Ebû Saîd bir gun; "Atımı eyerleyip hazırlayınız. Ebû Hasan Tûnî'nin yanına gideceğiz." buyurdu. Bir cokları bunun hikmetini anlayamayıp hayret ettiler. O gercekten bizim yanlış yolda olduğumuzu zannediyor ve Allah rızÂsı icin, yanlışa lÂnet ediyorsa bu lÂnet sebebiyle Allahu teÂl ona rahmet eder." buyurdu. Talebelerinden bir kac kişi ile yola cıktılar. O kimsenin bulunduğu yere yaklaşınca, talebelerden birini gonderip, kendisiyle goruşmek icin geldiğini haber verdi. Ebû Hasan Tûnî bu hÂli haber alınca; "Onun burada ne işi var. O, kiliseye gitsin. Onun yeri orasıdır." dedi. O talebe mecbûren bu haberi hocasına getirince, "Bismillah! MÂdem ki oyle diyor, biz de oraya gideriz." buyurup kiliseye gittiler. O sırada kilisede hıristiyanlar Âyin icin toplanmışlardı. Acab niye geldi diye merak edip onun etrafında toplandılar. İceri girdi. Duvarda, Îs aleyhisselÂmın ve hazret-i Meryem'in resimleri diye cizilmiş iki buyuk tablo vardı. Ebû Saîd resimlere bakıp; "Ey Meryem oğlu ÎsÂ! Allah'ı bırakıp da beni ve annemi iki ilÂh edinin diye insanlara sen mi soyledin?" (MÂide sûresi: 116) meÂlindeki Âyet-i kerîmeyi okudu ve "Muhammed aleyhisselÂmın dîni hak ise, şu anda bu iki resim de secde etsinler." buyurdu. Allahu teÂlÂnın izni ile o iki resim yere duştu. Yuzleri KÂbe tarafında olup, secde hÂlini aldılar. Orada bulunan hıristiyanlar feryÂd ettiler. Kırk tÂnesi hemen Kelime-i şehÂdet getirip musluman oldu. Bu hÂl, Ebû Hasan Tûnî'ye ulaşınca hatÂsını anlayıp, pişman oldu, tovbe etti. Hemen Ebû Saîd hazretlerinin yanına gelip ozur diledi ve sÂdık talebelerinden oldu.

Bir gun Ebû Saîd Mîhenî, talebelerinden Hasan Mueddeb'i yanına cağırarak; "Dışarı cık. Sağ elini ac. Onune kim cıkarsa, elini ona uzat ve; "Neyin varsa buraya koy!" de" diye emretti. Hasan Mueddeb bu emir uzerine dışarı cıktı. Yolda bir mecûsî ile karşılaştı. Ona yaklaşıp, elini uzatarak, hocasının emrini yerine getirdi. Mecûsî; "Once bir musluman olayım. Beni hocanın huzûruna gotur." dedi.Ebû Saîd Mîhenî'nin huzûruna varınca; "Efendim! BanaİslÂmı anlatınız." dedi. Ebû Saîd Mîhenî ona İslÂmı anlattı. Mecûsî anlatılanları dinledikten sonra musluman oldu ve sÂhib olduğu her şeyi hocasının hizmetine sarfetti.

Ebû Saîd Mîhenî, NişÃ‚bur'da bulunuyordu. Sultan Tuğrul'un vezîri Ebû Mansûr vefÂtına yakın hastalandı. Bu sırada Ebû Saîd Mîhenî ile İmÂm-ı Kuşeyrî'yi yanına dÂvet etti ve; "Sizi cok severim. Size cok yardımlarım oldu. Şimdi ise, sizden bir dileğim var. VefÂt ettiğimde, cenÂzemde bulunup, defnolunduktan sonra hizmetinizle, suÂl meleklerinin sorgusundan kurtuluncaya kadar, kabrimin başında kalınız." dedi. Her ikisi de, bu ricÂsını kabûl ettiler. Vezir Ebû Mansûr vefÂt edince, ikisi de cenÂzesinde hazır bulundular. Definden sonra İmÂm-ı Kuşeyrî, Ebû Saîd Mîhenî'ye; "Ben cemÂatle gideyim. Siz artık vezirin vasiyetini yerine getirirsiniz." dedi. Ebû Saîd seccÂdesini serip, bir mudded kabrin başında bekledi. SonraİmÂm-ı Kuşeyrî'nin yanına varınca; "Vezirin vasiyetini yerine getirdiniz mi?" diye sordu. Ebû Saîd Mîhenî; "Vezir defnolununca, iki suÂl meleği geldiler. Birisi suÂl sormaya başlayınca, diğeri ona; "Gormuyor musun? Kabrin başında kim oturuyor." dedi. Bunun uzerine kalkıp gittiler. Onlar gidince ben de kalkıp geldim." dedi.

Gencin birisi, ticÂret icin bir kervan ile sefere cıkmıştı. Cok uykusuz olduğu icin, kervanın konakladığı bir yerde istirÂhat edip, sonra yola devÂm etmeyi duşundu. Kervan mola verince, yolun kenarına uzandı. Uyuya kalmıştı. Uyandığında vaktin cok gecmiş, yol arkadaşlarının coktan gitmiş olduklarını anladı. Issız sahrada, arkadaşlarının izlerini de bulamadı. Ne tarafa gittiğini bilmez bir hÂlde koştu. Fakat kimseyi bulamadı. Bilmediği bir tarafa doğru gitmeye başladı. Sıcak bastırmış, aclık ve harÂret başlamıştı. Sabretti. Ertesi gun oldu. Buralarda kalıp oleceğini anladı. Bu sırada son bir umit ile etrÂfı gozetledi. Cok uzaklarda bir yeşillik vardı. Butun gucunu toparlayıp oraya koştu. Ceşme vardı. Hemen abdest alıp namaz kıldı. Biraz bekledi. Oğle vakti olmuştu. Uzaklardan, birisi geldi. Uzun boylu, heybetli, gur sakallı, beyaz tenli, cok hoş biriydi. Abdest aldı. Namaz kıldı ve gitti. Genc, kendisi ile konuşmaya cesÂret edemedi. İkindi vakti olunca o zÂt gene geldi. Namazdan sonra genc ona hÂlini anlatıp, kendisinden yardım istedi. Bu esnÂda bir arslan geldi. O zÂt, arslanın kulağına eğilip bir şeyler soyledi. Sonra da genci arslanın sırtına bindirip; "Gozlerini kapa! Arslan nerede durursa, orada inersin" dedi. Genc; "Peki." deyip ayrıldı. Bir miktar gidince arslan durdu. Genc de indi. Gozlerini acınca arslanın gittiğini gordu. Memleketi olan BuhÂrÂ'ya gelmişti. Birkac gun sonra,Ebû Saîd hazretlerinin BuhÂrÂ'ya geldiğini haber aldı. Kendisini merak edip gormek istedi. Bir de baktı ki, kendisini arslana bindiren zÂt idi. O gence donerek; "Hayatta olduğum muddetce bu sırrı hic kimseye soyleme." buyurdu.

Ebû Saîd-i Ebu'l-Hayr hazretlerinin bir oğlu vardı. Kucuk iken mektebe gitmekten cok cekinir, korkardı. Bir gunEbû Saîd; "Talebelerin geldiğini haber veren kimsenin her arzusunu yerine getireceğim." buyurdu. Bu sozu duyan oğlu hemen dama cıkıp misÂfirleri gozetledi. Bir zaman sonra, beklenen misafirlerin gelmekte olduğunu gorup, hemen babasına haber verdi. Babası; "Ne dilersen dile!" buyurdu. "Beni mektebe gonderme!" dedi. Ebû Saîd; "Peki gitme." buyurdu. Cocuk; "Hic gitmiyeyim mi?" dedi. Ebû Saîd başını eğip, bir muddet duşundukten sonra; "Hic gitme. Ama Fetih sûresini mutlaka ezberle." buyurdu. Cocuk sevinerek kabûl etti. Kısa zamanda Fetih sûresini ezberledi.

Ebû Saîd'in vefÂtından sonra, Ebû TÂhir adındaki bu oğlu cok fakir ve borclu oldu. İsfehan hÂkimi HÂce NizÂm-ul-mulk'un yanına gitti. HÂkim kendisini tanıdığı icin, cok izzet ve ikrÂmda bulunup hurmet etti. İhtiyaclarını temin etti.Ebû TÂhir'i sevmeyen bir kimse bu durumu gorunce; "Oyle birine yardım yapıyorsun ki, dînî ilimlerden haberi yok, Kur'Ân-ı kerîm okumasını dahi bilmiyor." dedi. HÂce NizÂm-ul-mulk buna uzulup; "Onu cağıralım. Senin istediğin bir sûreyi okusun, eğer okuyamazsa, o zaman senin soylediklerini kabûl ederim. Biz kendisini din işleriyle, dîne hizmetle meşgûl olarak tanıyoruz." dedi.

Buyuk zÂtların bulunduğu bir meclise Ebû TÂhir'i cağırdılar. NizÂm-ul-mulk o kimseye donerek; "Hangi sûreyi okumasını istiyorsun?" diye sordu. O da; "Fetih sûresini okusun." dedi. Ebû TÂhir ağlıyarak Fetih sûresini okudu. O iddiÂcı kimse mahcûb, NizÂm-ul-mulk cok memnun oldu.NizÂm-ul-mulk, Kur'Ân-ı kerîmi okurken ağlayıp cok gozyaşı dokmesinin sebebini sordu. O da babasının kendisine Fetih sûresini ezberlemesini soylediği hÂdiseyi anlatınca, Nizam-ul-mulk; "Oyle buyuk bir zÂt ki, evlÂdının yetmiş sene sonra karşılaşacağı sıkıntının cÂresini t o zamandan bildiriyor. O zÂtın derecesini anlamaktan biz Âciziz." dedi. Bundan sonra o buyuklere olan muhabbeti daha da arttı.

Şu rubÂîyi Ebû Saîd soylemiştir:

"Nefsine uymak doğru değildir elbet,
Bas nefse ayağını, himmeti yukselt.
Ey dost, Allah yolunda cok eyle gayret,
Yılanla ol da, nefsinle etme sohbet."

Ebû Saîd-i Ebu'l-Hayr buyurdu ki:

"Tasavvuf; başındaki sevdayı atmak, elindeki dunyÂyı dağıtmak ve vÂki olanda karar kılmaktır."

"Allah bÂkî ve kÂfidir. O'ndan başkası boştur. O'ndan gayri her şeyden nefsini uzak eyle!"

"Allahu teÂl ile kul arasında perde, yer ve gok değildir. Arş ve Kursî de değildir. Perde, insanın benliğidir. Bu aradan kaldırılırsa Allah'a kavuşulur."

"Zikr, Allahu teÂlÂyı anıp, hatırlamak, O'ndan başkasını unutmaktır."

"Allahu teÂlÂdan ihlÂsı, her şeyi O'nun rızÂsı icin yapmayı isteyiniz. İhlÂsta, duny ve Âhirette kurtuluş vardır."

"Vakit, iki nefes arasındadır. Biri gecti biri henuz gelmedi. O halde dun gitti, yarın nerede. Gun bugundur. Vakit keskin bir kılıctır."

"Kim kendini iyi zannederse o kendisini bilmiyordur."

"Kul, Allahu teÂl icin neyi terk ederse, Allahu teÂl ona karşılık daha hayırlısını verir."

"Kişinin helÂkı, Allahu teÂlÂdan başkasına gonul bağladığı şeydir."

HELÂL OLAN, HELÂL YİYENLERE GELİR

Ebû Saîd Mîhenî'nin buyukluğunu inkÂr edenlerden biri, Ebû Saîd'in; "Âlemde hic kimse helÂl lokma bulamayıp haram yese, biz haram yemeyiz." sozunu duymuştu. Kendisini imtihÂn etmek istedi. HelÂl para ile bir oğlak satın aldı. Haram para ile de, birincisine cok benzeyen başka bir oğlak aldı. Bunları kızarttırıp, hizmetcisi ile Ebû Saîd'e gonderdi.Kendisi de onden gidip, onların bulunduğu yerde oturdu. Hizmetci kızarmış oğlakları getirirken karşısına iki sarhoş cıkıp, haram para ile alınan oğlağın bulunduğu tepsiyi alıp yediler. Hizmetci, elinde kalan ve helÂl lokma ile alınmış olan oğlağı, Ebû Saîd'in onune koydu. Oğlakları gonderen kimse durumu oğrenip anlayınca, sarhoşlara cok kızdı. Fakat bu hÂlini acıktan belli etmedi. Sonra Ebû Saîd donerek; "Kendini boşuna uzme! Haram olan kopeklere gider, helÂl olan da helÂl yiyenlere gelir." buyurdu. O kimse cok mahcûb olup hÂline tovbe etti ve bu hÂdiseden sonra bir daha aleyhinde bulunmadı.

VAKTİ SAATİ GELİNCE OLUR

Muslumanlardan birinin yahûdî bir ortağı vardı. Ortağını ne kadar İslÂma dÂvet etti ise, muslumanlığı kabûl etmedi. Hatt bu ortağına; "Eğer musluman olursan, malımın ucte birini sana veririm." dedi. Yahûdî yine kabûl etmedi. O musluman başka bir gun; "Eğer musluman olursan, malımın yarısını sana veririm." demesine rağmen yine kabûl etmedi. Musluman tuccar bir sure sonra; "Eğer musluman olursan, malımın ucte ikisini sana veririm." dedi.Yahûdî yine kabûl etmedi. Musluman tuccar artık ortağının musluman olmasından umidini kesmişti. O musluman, bir gun Ebû Saîd Mîhenî'nin dergÂhının yanından geciyordu.Yahûdî ortağı da yanında idi. Bu sırada dergÂha girdi. Ebû Saîd Mîhenî bu sırada sohbet ediyordu. Yahûdî ortağı da kendi kendine; "Ben de mescide gireyim, bir dinleyeyim, bakalım neler anlatıyor. Onun halk arasında kabûl gormesinin sebebi nedir bir goreyim? Yahûdî olduğuma dÂir uzerimde her hangi bir işÃ‚ret olmadığı icin beni nasıl olsa tanımaz." dedi. Yahûdî, gizlenerek mescide girdi. Bir direğin arkasına oturdu. Ebû Saîd Mîhenî sohbet esnÂsında bir ara yahûdînin arkasında oturduğu direğe doğru donerek; "Ey yahûdî! Direğin arkasında ne kadar kendini gizlemeye calışsan da gizlenemezsin." dedi. Yahûdî gayri ihtiyÂrî ayağa kalktı.Ebû Saîd Mîhenî'nin yanına vardı. Ebû Saîd hazretleri ona musluman olmasını soyleyince, bu dÂveti kabûl edip, musluman oldu.Ebû Saîd hazretleri ona; "Şimdi ortağının yanına git. Sana muslumanlığı oğretsin. İşler vakti zamÂnı gelince olur. Ondan once olmaz. ZamÂnı gelince musluman olmak icin malın ucte birine, yarısına ve ucte ikisini vermeye hÂcet kalmaz." buyurdu.

HAYRET ETTİM

Hucvirî Keşf-ul-Mahcûb isimli eserinde şoyle anlatıyor: "Mihene şehrinde, Ebû Saîd-i Ebu'l-Hayr'ın turbesinde bulunuyordum. Turbenin uzerinde bir kumaş parcası vardı. Beyaz bir guvercin ucarak gelip o kumaşın altına girdi. Herhalde bir şeyden kacıyordu.Onun icin oraya gizlendi diye duşundum. Biraz sonra merakım arttı. Kumaşı kaldırdığımda guvercin yoktu.Hayret ettim. Ertesi ve daha sonraki gun bu hÂdise tekrar etti. Hikmeti nedir? diye duşunurken, bir gece ruyÂmda Ebû Saîd'i gordum. Gorduğum hÂdiseyi kendisine sordum. "O guvercin, amellerimin safÂsıdır. Her gun kabrime gelip bana nedîm (sohbet arkadaşı) olur." buyurdu. Anladım ki, o buyuk zÂtın guzel amelleri, beyaz bir guvercin şeklinde kabrine geliyor ve kendisi ile tatlı tatlı sohbet ediyorlar."

1) Tezkiret-ul-EvliyÂ; c.2, s.270
2) CÂmiu KerÂmÂt-il-EvliyÂ; c.2, s.295
3) NefehÂt-ul-Uns; s.339
4) Firdevs-ul-Murşidiyye; s.76, 293
5) Sefînet-ul-EvliyÂ; s.162
6) Hazînet-ul-AsfiyÂ; c.2, s.228
7) TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye; c.4, s.10
8) Keşf-ul-Mahcûb; s.224
9) Persian Literature; c.2, s.928
10) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.5, s.86
__________________