Mısır evliyÂsından. İsmi Abdulazîz, babasının adı Ahmed'dir. Kunyesi Ebû Muhammed, lakabı İzzeddîn'dir. 1216 (H.613) yılında doğdu. 1295 (H.694) senesinde Kahire'de vefÂt etti. Kabri Kahire'dedir.

Kucuk yaşta ilim tahsiline başlayan Abdulazîz Dîrînî, zamÂnındaki Âlimlerden ilim oğrendi. Ebu'l-Feth bin Ebi'l-Ganîm RasÂnî'nin sohbetinde bulundu ve Şeyh İzzeddîn'den tasavvuf ilmini oğrendi. Tasavvuf yolunda yuksek mertebelere kavuştu. Abdulazîz Dîrînî dunyÂya duşkun olmayan ve bircok kerÂmeti gorulen, edebiyÂt, kelÂm ve ŞÃ‚fiî mezhebi fıkhı Âlimiydi.

Mısır'da er-Rîf denilen yerde otururdu. BÂzı gunler buradan ayrılıp, civar bolgeleri dolaşırdı. Oralardaki insanlar, ondan, muşkillerinin cozulmesi icin du etmesini isterlerdi. Kendisini gorme imkÂnı bulamayanlar, meselelerini mektupla sorup cevap alırlardı. Kuvvetli îmÂn ve guzel ahlÂk sÂhibi idi. Herkese guler yuz, tatlı dil gosterirdi. Kimseyi kırmazdı. Bir gun bir yere giderken, onu tanımayan kimseler yanına gelip, "Kelime-i şehÂdeti soyle bakalım." dediler. O da peki deyip, okudu. Sonra onlar; "Şimdi kadıya gidelim. Onun huzûrunda yeni musluman olanların yaptığı gibi, sen de oku." dediler. Orada bulunan buyuk kucuk herkes berÂberce kadıya gittiler. Kadı hemen Abdulazîz ed-Dîrînî'yi tanıdı ve; "Efendim, bu ne hÂl? Bunlar kim?" dedi. O da; "Bilmiyorum. Bunlar beni ne zannetti iseler, Kelime-i şehÂdeti okumamı istediler ve buraya getirdiler. Ben de onları kırmayıp geldim." dedi.

Abdulazîz ed-Dîrînî; Ali Muleyhî ismindeki zÂtı cok sever ve sık sık ziyÂretine giderdi. ZiyÂretlerinden birinde, Ali Muleyhî ikrÂm olarak bir pilic pişirip getirdi.Sofraya koydu. BerÂberce yediler. Yemekten sonra ed-Dîrînî hazretleri; "Bunun karşılığını inşÃ‚allahu teÂl gorursunuz." buyurdu. Bir sure sonraAbdulazîz ed Dîrînî, Ali Muleyhî'yi tekrar ziyÂrete gitti. Ali Muleyhî tekrar bir pilic pişirdi ve ikrÂm etti. Hanımı, pilicin ikrÂm edilmesini pek hoş karşılamadı. Pilic sofraya gelince, Abdulazîz Dîrînî kızarmış pilice bakıp, hişt demesiyle pilic canlandı ve yuruyup gitti. Sonra da; "Corba bize yeter. Hanımınız uzulmesin." buyurdu.

Bir gun talebeleri, hocalarının kerÂmet gostermesini akıllarından gecirdiklerinde; "Yavrularım, bizler, yerin dibine batmaya mustehak kimseler olduğumuz hÂlde batmamamız, bir de Allahu teÂlÂnın bizi, yeryuzunde bu hÂlde bulundurması en buyuk kerÂmet değil midir?" buyurdu.

Talebelerine, sohbet ederken talebenin hocasına karşı gostermesi gereken edepleri şoyle anlattı:

Talebe, doğru yolu oğrenmek isteyince, hocasına karşı tam olarak boyun eğmesi ve itÂat etmesi gerekir. Hatt talebenin, hocasına karşı meyyit gibi olması lÂzımdır. Nasıl meyyit yıkayıcıya hicbir şey şart koşmadan, îtirÂz etmeden teslimiyet gosteriyorsa, talebenin de hocasına, bu şekilde teslimiyet gostermesi gerekir. Yoksa, teslimiyet ve itÂat etme mertebesinden duşup takv ve doğru yol uzere bulunma derecesinden uzaklaşır.

Talebe, ozellikle hocasının huzûrunda, nefsinin arzu ettiği bir şeyin iddiÂsında bulunmamalıdır. Cunku boyle bir iddiÂda bulunmak, talebenin en buyuk hatÂlarından olup, hocasının gozunden duşmesine yol acar. Fakat talebenin, hocasının huzûrunda sÂdece dinlemesi, soze karışmaması, nefsine Âit herhangi bir iddiÂda bulunmasına mÂni olur. Onun en guzel şekilde hocasına tÂbi olmasına yardımcı olur. Bu ise, zÂten talebenin, hocasının huzûrunda iken dikkat etmesi lÂzım gelen hususlardandır.

Talebe, kendi derecesinin, hocasının derecesinden yuksek olduğunu duşunmemelidir. Bilakis, her yuksek mertebeyi hocası icin istemeli, Allahu teÂlÂnın yuksek ihsanlarını ve bol lutuflarını hocası icin temenni etmelidir. Hakîkî talebe boyle olur. Bu sebeple, en yuksek mertebelere cıkar.

Abdulazîz Dîrînî, duÂlarında Allahu teÂlÂya şoyle munÂcÂtta bulunurdu:

"İlÂhî! İhsÂn ve ikrÂm ederek bize kendini tanıttın. Nîmetlerin deryÂsına bizleri daldırıp garkettin. Her an nîmetlerin deryÂsında yuzmekte, onlardan istifÂde etmekteyiz. Bizleri rÂzı olduğun, beğendiğin yer olan Cennetine dÂvet ettin. Seni hatırlamak, emirlerini yapmak sebebiyle, bizlere sonsuz nîmetler hazırladın, ihsÂn ettin. Ne buyuksun y Rabbî!

YÂ İlÂhî! Biz kendimize zulmettik. Nefsimizin kotuluğu her yanımızı kapladı. Gaflet denizi kalblerimizi doldurdu. Her hÂlimizle perişanlığımız apacık. Bizim bu hÂlimizi en iyi bilensin.

YÂ İlÂhi! İsyÂnımız ve gunahımız, senin azÂbını bilmemek, duymamak sebebiyle değildir. LÂkin Âsî nefsimiz bize, azÂba duşurecek işleri yaptırdı ve gunahları işletti. Senin gunahları ortup, yuzumuze vurmaman sebebiyle şımardık. Bu yuzden cok gunah işledik. Senin af ve magfiretine guvenip, gunahlara daldık. Şimdi yaptıklarımızın cezÂsı olarak, bize hazırladığın azÂb ile karşı karşıyayız. Cehennem azÂbından bizi şimdi kim kurtarabilir. Senden başka kim bize bir kurtuluş ipi uzatabilir. Âhiret gunu, senin huzûrunda mahcûb bir duruma duşecek bu hÂlimize yazıklar olsun. Yarın cirkin amellerimiz karşımıza cıkarıldığında ayıblanmamıza esefler olsun.

YÂ Rabbî! Bizim gunahlarımızı affet. Kusûrlarımızı bağışla. İbÂdetlerimizdeki kusurlarımızı af ve magfiret eyle. YÂ İlÂhî! Bilmeyerek yaptıklarımızı affet ve bizi aklıselîm sÂhibi kıl. Sen, Rabbimizsin, sana inandık. Sen gunahları affedersin, affedicisin."

Talebelerine bir sohbetinde şoyle nasîhat etti:

"Butun işlerinizde ve hareketlerinizde, orta hÂl uzere olun. Cimrilikten ve isrÂftan son derece sakının. İsrÂf ve haddinden fazla dağıtmakla, elde bir şey kalmaz. Bir gun insan muhtac kalır. Cimrilik yapmak, hÂl ve harekette olculu olmamakla da, kişi îtibÂr bulamaz.

Sakın dunyÂnın parlaklığına, cÂzibesine ve onun dışı tatlı, ici zehir olan hîlelerine aldanma. Onun inci gibi gorunen on dişlerinin arkasında, parcalayıcı dişler saklıdır. Cunku dunyÂnın sağı solu belli olmaz. Bakarsın bÂzan suda ateş parcası olsun ister. BÂzan insana yapamayacağı şeyleri teklif eder. Boylece insan, boyundan buyuk işlere girer de helÂk olur gider.

Eğer kadere, Allahu teÂlÂnın hukmune rız gosterirseniz şerefli bir hayat yaşarsınız. Yok, imkÂnsız bir şeyin olmasını umit ederseniz, umidinizi, tehlikeli bir şey uzerine bin etmiş, kurmuş olursunuz.

Zaman akıp gidiyor. HÂdiseler birbiri peşinden geliyor. Yumuşaklık; vekar ve sukûnettir. Duny hırsı bir anlıktır. Sabır, yumuşak olmaya, meseleler uzerinde temkinli ve dikkatli hareket etmeye vesîle olur. Kızmak, kabalığa yol acar. Duny hayÂtı, bir uyku hÂlidir. Olum, bu uykudan uyanmaktır.

İnsanın omru, hep sonra yapacağım, edeceğim ile gecer. İnsanların temenniden başka sermÂyeleri yoktur. Sonra yaparım diyenin duşuncesi, sonraya asılıp sallanmak gibi olmayacak duşuncelerdir. İnsanların gunleri cok cabuk gecer. İnsan, gencliğinin kıymetini bilmelidir. Hic vakit kaybetmeden, gencliğin her Ânını değerlendirmelidir. Sonra, Âh gencliğim, tekrar elime gecse de iyi işler yapsaydım, diye pişmanlık duyulur. Onun icin, gencliğin, insana emÂnet olduğunun farkında, idrÂkinde ve bunun şuurunda olmak ne kadar muhimdir! Omurler, yolculuktan başka bir şey değildir.

Âhiret yolculuğunun cok yakın oludğunu, hatırınızdan asl cıkarmayınız. Âhiret hazırlığını elden kacırmaktan cok sakınınız. Cunku, her girişin bir cıkışı vardır. (Bu dunyÂya geldiğimiz gibi, birgun bu dunyÂdan ayrılacağız.)

Yaptığınız uygunsuz işler icin bir sebep ve ozur gostermeyi bırakınız. Allahu teÂlÂnın emirlerine uyup, yasaklarından sakınmakta gevşeklik gostermeyiniz. Âhirete hazırlanmakta sabırlı olunuz ve sebÂt gosteriniz.

Abdulazîz ed-Dîrînî; tefsîr, fıkıh, lugat, tasavvuf ve edebiyÂta dÂir bircok eserler yazdı. Bu eserlerden bÂzıları şunlardır: 1) El-MisbÂh-ul-Munîr: Tefsîr olup 2 cilttir. 2) Et-Teysîr-u fî İlm-it-Tefsîr: Tefsîr ilmine dÂir, 3200 beyitten muteşekkil bir şiir kitabıdır. 3) TahÂrat-ul-Kulûb fî Zikri AllÂm-il-Guyûb: Tasavvuf hakkında bir eser, 4) EnvÂr-ul-MeÂrif ve EsrÂr-ut-TavÂrif: Tasavvufa dÂir bir eser, 5) Tefsîru EsmÂ-il-HusnÂ: Tevhîd hakkında bir eserdir, 6) El-VesÂilu ver-ResÂilu: Tevhîde dÂir bir eser, 7) Nazm-us-Sîretin Nebeviyyeti, 8) El-Vecîz: 5000 beyitten muteşekkil bir şiir kitabı, 9) Et-Tenbîh, 10) Nazm-ul-Vesît, 11) El-EnvÂr-ul- VÂdıha fî MesÂn-il-FÂtiha, 12) Ed-Durer-ul-Multekita fî MesÂil-il-Muhtelita, 13) ErkÂn-ul-İslÂm fit-Tevhîdi vel-AhkÂm, 14) Er-Ravdat-ul-Enika fî BeyÂn-iş-Şerîat-il-Hakîkati, 15) KılÂdet-ud-Durr-il-Mensûr fî Zikri Yevm-il- Ba's ven-Nuşûr, 16) MîzÂn-ul-VefÂ.
__________________