Ruh bilgilerinin, tasavvuf ilminin mutehassısı, son asır Âlim ve velîlerinden. 1865 (H.1281)'te Van vilÂyetinin Başkale kasabasında doğdu. 1943 (H.1362)'de Ankara'da vefÂt etti. Kabri, Ankara yakınındaki Bağlum kasabasındadır.

İmÂm-ı Ali Rız bin Mûs KÂzım soyundan olup seyyiddir. Hazret-i Ali'ye kadar butun babaları Âlim ve velî idi. Bircoğu zamÂnının kutbu, devrinin en buyuk evliyÂsı ve rehberiydi. Babası Seyyid Mustafa, Seyyid TÂhÂ-i HakkÂrî'nin oğlu Seyyid Ubeydullah'ın halîfesiydi. Gorduğu kimsenin hangi namazı kılmadığını, Allahu teÂlÂnın ihsÂnı ile yuzunden anlardı. Dînin emir ve yasaklarına bağlılıkta fevkalÂde titiz, din bilgilerini yaymada gayretli ve cok comertti. Âlimlere, bilhassa on yedinci asırda Hindistan'ın Siyalkut şehrinde İslÂm Âlemini her yonuyle ışıklandırmış olan Abdulhakîm Siyalkûtî hazretlerine pekcok muhabbeti vardı. Bir oğlu olursa ona Abdulhakîm ismini verecekti. Seyyid Mustafa Efendinin bir oğlu olduğu gece, AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin torunlarından buyuk Âlim Seyyid TÂh hazretlerinin kucuk birÂderi Abdulhakîm Efendi kendisinde misÂfirdi. SeyyidMustafa Efendinin icindeki dileğine bu ilÂhî hikmet de eklenince, doğan oğluna Abdulhakîm ismini verdi.

Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî ilk bilgileri babasının yanında oğrendi. Sonra Başkale'de ibtidÂî ve ruştiye mekteplerini bitirdi ve o zaman ilim ve irfan merkezi olan Irak'ın ceşitli şehirlerinde, Mukus kazÂsında yuksek Âlimlerden, Arap ve Fars dili ve edebiyatı, mantık, munÂzara, kelÂm, ilÂhî ve tabiî hikmet, fen ve matematik, tefsîr, hadîs, fıkıh ve tasavvuf dersleri aldı. Nehrî'de gorduğu bir ruy uzerine tahsîline daha buyuk ehemmiyet verdi. Bu ruyÂyı şoyle anlatmaktadır:

Nehrî isimli kasabada din ve fen ilimleri uzerine tahsil goruyordum. Ramazan ayını Âilemle birlikte gecirmek uzere memleketime dondum. Henuz ilk mektep kitaplarını tahsîl ettiğim zamanlardı. Ramazan ayının on beşinci Salı gecesi, ruyÂda Allah'ın Resûlunu gordum. Yuce bir taht uzerinde risÂlet makÂmında oturmuşlardı. O'nun heybet ve celÂli karşısında dehşete duşmuş, yere bakarken, arkamdan bir kimse yavaş yavaş sağ tarafıma yanaştı. Goz ucuyla kendisine baktım. Kısaya yakın orta boylu, top sakallı, aydınlık alınlı bir zÂt... Bu zÂt sağ kulağıma işitilmeyecek kadar hafif bir sesle, fıkıh ilminin hayz meselelerinden bir suÂl sordu: "Hayz zamÂnında bir kadının, cÂmiye girmesi uygun değilken, iki kapılı bir cÂminin bir kapısından girip obur kapısından cıkmakta şer'an serbest midir?" Allah Resûlunun heybetlerinden buzulmuştum. SuÂli tekrar sormaması icin gÂyet yavaşca ve alcak bir sesle; "Dînin sÂhibi hazırdır, buradadır." diye cevap verdim. Maksadım, şerîat sÂhibinin huzûrunda kimsenin din meselelerine el atamayacağını anlatmaktı. Resûlullah efendimiz, ses işitilemeyecek bir mesÂfede bulunmalarına rağmen cevÂbımı duydular. Durmadan; "Cevap veriniz!" diye ust uste iki def emir buyurdular.

Ertesi gun, oğle namazı vaktinde pederimin cÂmiye geliş yolları uzerinde durdum. Kendilerine bir şeyi arzedeceğimi hissederek yanıma geldiler. RuyÂmı anlattım. Yuzlerine buyuk bir sevinc dalgası yayılırken; "Seni mujdelerim! Âlemin Fahri seni mezun ve din bilgilerini tebliğe memur buyurdular. İnşÃ‚allah Âlim olursun! Butun gucunle calış." diyerek ruyÂmı tÂbir etti. Babama; "KÂinÂtın efendisi huzûrunda, bunca din meselesi dururken bana hayz bahsinden suÂl acılmasının ve cevÂbının tarafımdan verilmesi hakkındaki Resûlullah'ın emrinin hikmeti nedir?" diye sordum şu cevÂbı verdi:

"Hayz, fıkıh bilgilerinin en zoru olduğu icin boyle bir suÂl, senin ileride din ilimleri bakımından cok yukseleceğine işÃ‚rettir.

Bu ruyÂdan sonra, on sene muddetle, Cum gecelerinden başka hic bir geceyi yorgan altında gecirdiğimi hatırlamıyorum. Sabahlara kadar dersle uğraşıp insanlık îcÂbı uykuyu kitap uzerinde gecirdim. İnsan gucunun ustunde denilebilecek bir gayret ve istekle calıştım.

Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî hazretleri, oğrendiği fıkıh, tefsîr gibi ilimlerin yanında kendisini mÂnevî yoldan yetiştirecek bir rehbere kavuşma arzusu ile yanıyordu. Diğer taraftan Seyyid TÂhÂ-i HakkÂrî'nin halîfesi Seyyid Fehîm-i ArvÂsî, ruyÂsında Allahu teÂlÂnın Resûlunu gordu. Peygamber efendimiz kendisine; "Abdulhakîm'in terbiyesini sana ısmarladım." buyurmuştu.

NihÂyet Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî hazretleri 1878 (H.1295) yılında Seyyid Fehîm-i ArvÂsî hazretlerinin huzûruna kavuştu ve hocasından aldığı ilk emir, tovbe ve istihÂre oldu. İstihÂrede şoyle bir ruy gordu:

Seyyid TÂh hazretleri, cÂmide, talebesi Seyyid Fehîm'e şu emri veriyordu: "Abdulhakîm'i al, elbisesini soy, cevÂzimÂt-ı hams ceşmelerinde kendi elinle tamÂmen yıka! Sonra ikimize de imÂm olsun!.. Seyyid Fehîm hazretleri onu alıp cevÂzımÂt-ı hams ceşmelerinde yıkıyor, o da elini onun omuzuna koyarak, sağ ayağını kendisi icin serilmiş olan seccÂdeye bırakıyordu.

Bu ruy onun talebeliğe kabûl edildiğine dÂir gÂyet acıktı. TÂbire muhtac kısmı sÂdece cevÂzımÂt-ı hams tÂbiri idi. CevÂzım cezm'in coğulu olup kat'î, kesin demektir. Hams yÂni beş adedi ise Âlem-i emrin, latîfenin tasfiyesine işÃ‚ret olduğu acıktı. RuyÂnın başka tÂbire muhtac olmayan acıklığı ayrı bir ilÂhî lutuf ve sonsuz bir ihsÂndı.

Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî, gorduğu bu ruyÂnın tesiri ile buyuk bir aşkla ilim tahsîl edip, ilimde ilerlediği gibi, Seyyid Fehim hazretlerinin sohbet ve teveccuhleri ile gonlunu nurlandırdı. 1882 (H.1300)'de zÂhirî ilimlerde icÂzet aldıktan sonra, 1888 (H.1305)'de tasavvufta Nakşibendî yolundan icÂzet aldı. Ancak Nakşî tarîkatında H. 1000 tÂrihinden sonrakiler ilk asırdakilere benzer olduğuna dÂir işÃ‚retler bulunduğundan, Nakşîlikten mezun olanlar, Kubreviyye, Suhreverdiyye, KÂdiriyye ve Ceştiyye tarîkatlerinden de mezun sayılıyordu. Abdulhakîm ArvÂsî hazretleri de murşîdi Seyyid Fehîm hazretleri tarafından Nakşibendî, KÂdirî, Suhreverdî, Kubrevî ve Ceştî tarîkatlerinden de icÂzet aldı.

Bundan sonra memleketi Arvas'a donen Abdulhakîm ArvÂsî hazretlerinin burada buyuk ilmî faÂliyetleri oldu. Bunu kendileri şoyle anlatmaktadır:

Memleketimizde, mevcut medreselerden ayrı olarak, bana miras kalan mallardan bir medrese yaptırdım. Mevcut kitaplara ilÂve sûretiyle zengin bir kutuphÂne kurdum. Talebenin yiyeceği, giyeceği, yatacağı, yakacağı tarafıma ait olmak uzere de o medresede 29 yıl ders okuttum. Bircok Âlim ve fÂdıl yetiştirdim. Bunları gonderdiğim yerler Âdet irfan nûruyla doldu. O civarda medresemiz ilim feyziyle şohret buldu. VÂlilerin, ust kademedeki memurların, bilhassa uzak yerlerdeki Âlimlerin bile ovguyle, sitÂyişle bahsettikleri bir ilim merkezi oldu. Medresemizden yetişen ilim adamlarının okumalarına mahsus kitapları İstanbul'dan getirtiyordum. Medresemin bağlıları bu kitapları aşîretler ve kabîlelere gonderip onları ilim nûruyla aydınlatırlardı. Mezunlarımızdan bÂzıları vilÂyet, sancak ve kaza merkezlerinde muftî olarak vazîfelendirilirdi. İclerinden muhtac olanları ev eşyÂlarını tedÂrik ederek evlendiriyordum. İran'ın sınır boyundaki halk bu kişilerin gayretleri sÂyesinde Sunnîlikte devÂm ediyorlar ve kendilerini gorenler, İslÂma bağlılıkları karşısında hayrete duşuyorlardı.

Seyyid Abdulhakîm Efendi, 1897 yılında hac vazîfesi ile Hicaz'a geldiğinde once Medîne'ye gelip Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyÂret etti. Yanında Hacı Omer Efendi isimli eşraftan bir zÂt vardı. Onunla berÂber bir gece, mubÂrek Ravza'da akşam namazından sonra, yuzunu saÂdet şebekesine dondurmuş, son derece edeb ve hurmet icerisinde beklerken, sağ tarafında oturan Hacı Omer Efendi kulağına eğilip yavaşca:

"Refikam, şu anda ozur sÂhibidir. Peygamber Mescidini ziyÂrete gelemez. BÂb-us-SelÂm'dan girerek Peygamber huzûrunda bir selÂm verip, BÂb-ı Cibrîl'den cıkmasına şer'an musÂde var mıdır?" dedi.

Seyyid Abdulhakîm hazretleri o anda 25 yıl onceki ruyÂnın hatırına gelmesi ile korkuyla sarsıldı. Hacı Omer Efendinin yuzune bir daha baktı. Evet 25 yıl once ruyÂsında gorduğu şahıs da bu şahıstı. Yavaşca:

"Bu suÂlin cevÂbına mezun olmak şoyle dursun, bilakis memurum!" buyurdu. Ancak ruyÂda olduğu gibi Resûlullah efendimizin huzûrunda bulunduğundan cevap vermekte mazur olduğunu bildirdi. BÂb-ı Rahme'den dışarı cıktıktan sonra hem meseleyi cevaplandırdı ve hem de ruyÂyı tafsilÂtı ile anlattı.

Şeyh Abdulhakîm Efendi 1907'deki haccı sırasında buyuk evliy Şeyh Ziy MÂsum'un yuksek iltifatlarına mazhar oldular. Birlikte ved tavÂfını yaparlarken Şeyh Ziy Masum hazretleri kendisine:

"Murşidin Seyyid Fehîm hazretleri tarafından Nakşibendî, KÂdirî, Suhreverdî, Kubrevî, Ceştî tarîkatlerinden memur ve mezun olduğun gibi ilÂveten sana Uveysîlik yuksek yolundan da icÂzet verdim." buyurdular.

Seyyid Abdulhakîm Efendinin ikinci haccından donuşunden bir muddet sonra doğuda karışıklıklar başgostermeye başladı. 1914 yılında Birinci Duny harbinin başlarında Rus askeri İran tarafından gelerek Doğu Anadolu'yu işgÂle başladı. Bir taraftan da Ermenileri silahlandırarak masum Turk halkı uzerine kışkırtıyorlardı. Bu acıklı gunleri o mubÂrek zÂt şoyle nakletmektedir:

Hızla silÂhlanan Ermeniler, Muslumanların mallarını yağma etmeye koyuldular. O sırada bizim evimizi de tamamiyle yağmaladılar, soydular ve hicbir şey bırakmadılar. Kışın başlangıcı sıralarında, Âile efrÂdımız, yakındaki dağ ve koylere kacıp sığınmaktan başka care bulamadılar. On gun sonra Allahu teÂlÂnın lutfu ve inÂyeti ile kasaba geri alındı ve Âilece oraya donuldu. O kış, malsız ve imkÂnsız olarak gunu gunune yaşadık ve bin zorlukla bahara girdik. Mayıs ayında duşman kasabamıza bir saatlik mesafeye yaklaştığından hukumet tahliye emrini verdi. Tekrar dağlara ve collere doştuk. Evlerimizi, carşılarımızı, medreselerimizi, cÂmilerimizi tamamiyle yakıp kul ettiklerini haber aldık. Bu vaziyetten sonra bize hicret yolu gorundu. Duşman istilÂsına devam ederek Van, Şafak ve Nurduz'u ele gecirmişti. KeldÂnî aşîretleri ile Ermeniler dunyÂnın yaratılışından beri gorulmedik zulum ve vahşete yol acıyorlardı. Hicret edenlere Masiru adındaki bir dereden yol bulup gitmekten başka cÂre kalmamıştı. Bu istikÂmete yol veren bir derenin iki yanındaki duzlukte coğu kadın ve cocuktan ibÂret olan birkac bin nufus dağlara sığınmıştı. Zîr eli silah tutanların hemen hepsi Erzurum taraflarında ve cephede bulunuyorlardı. Tamamen mudÂfaasız kimselerden meydana gelen goc topluluğu bir ana-baba gunu manzarasıyla yol alıyordu. Ermeni fedÂileri ise Nurduz'dan beri bu perişan muhacirleri takip ediyor, genc kız ve kadınları esir edip goturuyor, buyuk bir kısmını şehîd ediyor, kalanları tekrar takibe koyuluyordu. Zaho'nun dağ ve collerinde muhacirlerin yuzde yetmişi aclıktan can verip ve hatta hayvanlara ve kuşlara yem oldular. Memleketinde hanedan seviyesinde ve zengin olanlar hicrette mahv ve perişan oldular.

Bizimle beraber yirmi dokuz koyun ihtiyarları, kadınları ve cocukları ıssız col ve dağlarda elimize ne gecerse yiyip bin turlu meşakkat ve zahmetle o sene Haziranın birinci gecesi Ravandız'a girdik. Memleketimiz soğuk iklimlerden olduğu hÂlde Ravandız gibi harareti 45 dereceden ziyÂde bir yerde 90 gun oturduk. Eylulun ikinci gunu Erbil'e coğumuz hasta olarak girdik. Kardeşim Seyyid İbrÂhim Efendiyi kara toprakta Allah'ın rahmetine bıraktığımız gibi, Şeyhler hanedanı adını alan 9 erkek kardeşi ve 4 amcamın kız ve erkek değerli fertlerini Erbil ve civarında toprağa verdik. Ekim ayının dokuzuncu gunu Musul'a vardık. Burada meşhur CelilîzÂdelerin yaş bakımından buyuğu bulunan Hacı Emin Efendi tarafından o vaktin rayicine gore, aylık otuz altın lira kirası olan yirmi odalı, harem ve selamlık daireleri, bedelsiz olarak bize ihsan edildi.

Burada on sekiz ay kadar oturduktan sonra, ayrılmak uzere ved ederken, gonlumuzu hoş ederek; "Bu evde kırk sene otursaydınız, yine kir almazdım." dedi. Allahu teÂl kendisinden rÂzı olsun.

Devamlı olarak, Bağdat'ta Gavs-ı Âzam AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin turbesi civarında oturup orasını vatan edinmek arzusunda bulundumsa da, o civarlarda İngiliz muharebeleri pek şiddetlenmiş bulunduğundan, gecici olarak, yine Musul'da kaldık. Daha sonra nufusumuz yuz elli iken ancak altmış altı nufusla, col ve sahraları, Allah'ın yardımıyla aşarak Adana'ya geldik. Adana'da ceşitli hastalıklar sebebiyle defn ettiğimiz nufustan kalan 20 kişi ile Eskişehir'e geldik. Bunlardan bir kısmı Konya'da kaldılar. Gecim darlığından buyuk sıkıntı icinde yaşadılar. Biz ise 1918 senesinin Nisan ayı ortalarında İstanbul'a geldik. DÂhiliye Nezareti (İcişleri Bakanlığı) musteşarı olup sonra Evkaf Nazırı olan ulemÂdan Hayri Efendi tarafından, şu anda sağlık ocağı olarak kullanılan Eyyûb Sultan Yazılı Medresede yerleştirildik. Dağılmış Âile efrÂdımı, Allah'ın inÂyeti ile orada toplamaya muvaffak oldum. İstanbul'a bu sûretle sevk-i ilÂhî ile geldik. Yollarda gorulen meşakkat ve sıkıntılar son buldu.

Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî hazretleri daha sonra Gumuşsuyu Tepesindeki Kaşgari DergÂhının şeyhliği, imÂmlığı ve vÂizliği ile vazîfelendirildi. Bu arada 5 Ağustos 1919'da Sultan Vahideddîn Han tarafından SuleymÂniye Medresesine tasavvuf muderrisi (ordinaryus profesoru) olarak da tÂyin edildi. Boylece hem ceşitli cÂmilerde vÂz ederek ve hem de universitede hoca olarak İslÂmiyeti yaymaya, din duşmanlarını susturmaya ve sindirmeye başladı.

Seyyid Abdulhakîm Efendi din bilgilerinde ve tasavvufun ince bilgilerinde cok derin idi. Universite mensupları, fen ve devlet adamları, cozulemez sandıkları guc bilgileri sormaya gelir, sohbetinde, dersinde bir saat kadar oturunca, cevÂbını alır, sormaya luzum kalmadan, o bilgi ile doymuş olarak geri donerdi. Teveccuhunu, sevgisini kazananlar, sayısız kerÂmetler gorurdu. Cok mutevÂzi, pek alcak gonullu idi. Ben dediği hic işitilmemişti. İslÂm Âlimlerinin adı gectiği zaman:

"Bizler o buyuklerin yanında hazır olsak sorulmayız, gÂib olsak aranmayız." ve;"Bizler o buyuklerin yazılarını anlayamayız. Ancak bereketlenmek icin okuruz." buyururdu. Halbuki kendisi bu bilgilerin mutehassısı idi.

Sultan Vahideddîn Han kendilerini cok sever, takdîr ederdi ve duÂlarını isterdi. Nitekim Abdulhakîm Efendi hazretleri şoyle anlattı:

Memleketin işgÂl altında bulunduğu ve kurtuluş savaşının başladığı gunlerdi. Beşiktaş'ta Sinanpaşa CÂmiinde vÂz edip cıkıyordum. Kapı onunde duran bir saray arabasından, kibar bir bey inip; "El meliku yakraukesselÂm ve yed'ûke iletta'Âm." yÂni "Sultan sana selÂm ediyor ve seni iftara cağırıyor." dedi. Araba ile saraya gittik. İstanbul'un secilmiş vÂizleri, imÂmları cağırılmıştı. Yemekten sonra ser musÂhib geldi. Sultanın selÂmı var. Hepinizden ric ediyor. Anadolu'da kÂfirlerle carpışan kuvÂy-ı milliyenin gÂlib gelmesi icin du etmenizi ve Anadolu'daki mucÂhidlere para ve du ile yardım etmeleri, eli silah tutanların onlara katılmaları icin milleti teşvik etmenizi ric ediyor, dedi. Bu emir uzerine cok kimseyi Anadolu'ya gonderdim. Cok yardım yapılmasına sebeb oldum.

Bir defÂsında da Sultan Vahideddîn Han, RamazÂn-ı şerîf ayında Hırka-ı seÂdetin bulunduğu odayı ziyÂret edecekti. Seyyid Abdulhakîm Efendi'yi de dÂvet etti. Diğer ileri gelen devlet adamları ve din adamları da oradaydı. Bu vakanın devÂmını hizmetlerini goren Şakir Efendi şoyle nakletmektedir:

Sultan tam Hırka-i seÂdetin bulunduğu odanın kapısına gelince, Abdulhakîm Efendi nerededir? diye sordu. Oradaki kalabalık birbirlerine bakıştılar. O isimde birisini tanımıyorlardı. Arkaya doğru haber verdiler. Efendi hazretleri, benim ismim Abdulhakîm'dir deyince, sultan sizi istiyor deyip, hemen yol actılar. Sultan kendilerini bekleyip yanyana biri dunyÂ, biri Âhiret sultanı olarak, Sultanu'l-enbiy Peygamber efendimizin seÂdetli hırkalarının bulunduğu odaya girdiler. BerÂberce ziyÂret ettiler. Cıkınca Sultan bereket sayarak orada olanlara birer mendil, ona ise iki mendil hediye etmişler. Ben dış kapıda Efendi'yi bekliyordum. Geldiler ve ziyÂretlerini anlattılar. "Sultan herkese bir mendil verdi, bana iki tane verdi. Birisi senindir." deyip birini bana verdiler.

Abdulhakîm ArvÂsî hazretleri siyÂsete hic karışmamış, siyÂsî fırkalara bağlanmamıştır. Boluculuğe karşıydı. Talebeleri kendisine tekkelerin kapatılması ile ilgili olarak sorduklarında:

"Hukumet, tekkeleri değil, boş mekanları kapattı. Onlar kendi kendilerini coktan kapatmışlardı." demiştir. Bu muazzam goruş, o gunlerin umûmî mÂnÂda tekke ve dergÂh tipine Âit teşhislerin en guzelidir.

KÂnunlara uymakta cok titiz davranır, konuşmalarında da bunu tavsiye ederdi.

Abdulhakîm Efendinin yemesi, icmesi, yatması, kalkması, konuşması, susması, gulmesi, ağlaması hep İslÂmiyete ve Resûlullah efendimizin hÂline uygundu. Onun yemesini goren sanki Âdet yerini bulsun diye yiyor zannederdi. Az yer, lokmaları kucuk alır ve yavaş yerdi. Yakınları onu otuz senedir kaylûle yaparken veya yatarken bir def olsun sırt ustu veya sol tarafına donup yatmadığını soylemişlerdir. Hep sağ yanı uzerine yatar, sağ elinin icini sağ yanağı altına koyar, oyle yatardı. Her hÂli istikÂmet uzere idi. "İstikÂmet yÂni Allahu teÂlÂnın beğendiği doğru yol uzere olmak kerÂmetin ustundedir." sozunu sık sık tekrar ederdi.

Talebelerinden bÂzıları o ilim deryÂsı buyuk velîden şu sozleri ve menkıbeleri nakletmişlerdir.

Her vesîle ile sohbetlerinde namazdan bahsederlerdi. "Namaz, aman namaz, nerede ve ne şart altında olursa olsun mutlaka namaz kılın." buyururdu.

Yine buyurdu: "Bir vakit namazımı kaybetmektense, dunyÂları kaybetmeyi tercih ederim."

Talebelerinden birisi edeb hakkında sorduğunda;

"Edeb hudûda, sınırlara riÂyet etmek onu taşmamaktır. En buyuk edeb ise ilÂhî hudûdu muhÂfazadır, gozetmektir." buyurdu.

Talebelerinden birisi duny sıkıntılarından bahsediyordu. Anlatması bittikten sonra;

"Allahu teÂlÂya inanan ve guvenen kimse neden mahrumdur. Allah'tan mahrum olan ise neye mÂliktir." buyurdu.

Bir gun sed kenarında hasır koltuklarında İstanbul'a doğru bakarlarken yanındakilere donerek;

"Şu İstanbul ne garip belde! İnsan mumin olmak icin de, kÂfir olmak icin de burada her vÂsıtayı, her imkÂnı bulabilir." buyurdu.

Bir gun bir derslerinde şoyle buyurdular:

"Bizim meclisimizde bulunanlar, sukût icinde otursalar ve sukûttan başka bir şey gormeseler bile, din bahsinde Âlim gecinenlerin hatalarını keşfederler, bir bir cıkarırlar."

Kapalıcarşı'dan gecerken karşılarına tanıdıkları bir dukkancı cıktı. Adam hal hatır faslından sonra; "Efendim. Du edin de Allahu teÂl ummet-i Muhammed'i kurtarsın." deyince, o da cevÂben:

"Siz bana o ummeti gosterin. Ben de kurtulduğunu haber vereyim. Hani nerede o ummet!" buyurdu.

Talebelerinden HÂfız Huseyin Efendi anlatır:

Tahsîlimi İstanbul'da yaptım. Arabî ve FÂrisî'yi iyi bilirdim. Her toplulukta soz sÂhibiydim. Bir gun beni Abdulhakîm ArvÂsî hazretlerine goturduler. Maksadım orada da soz sÂhibi olmaktı. Kendisine cok yakın bir sandalyeye oturdum. Sohbete başladı. Hemen sonra sandalyede oturmaktan hay edip, yere indim. Sohbette, hic bilmediğim, duymadığım şeyleri anlatıyordu. Yakınında yere oturmaktan da hay edip biraz geri cekildim. Biraz daha biraz daha derken nihÂyet kendimi kapının onunde buldum. Nerede ise kapıdan dışarı cıkacak hÂle gelmiştim. Ben yıllarca şeyhlik postunda oturmuş talebeleri olan biriydim. Seyyid Abdulhakîm'i gorunce ancak talebe olacağımı anladım ve talebelerime:

"Seyyid Abdulhakîm Efendiyi gorunce, tanıyınca şeyhliğin ne olduğunu anladım, eteğine yapışmaktan başka işim kalmadı." dedim. O buyuk zÂta talebe olmakla şereflendim.

Otuz yıl boyunca yanından ayrılmayan yakını Şakir Efendi anlatır:

Bir sabah dergÂhın mescidinde namaz kılıyorduk. Efendi ile ikimizdik. Her zamanki gibi beni imÂm yaptılar. Mescidin giriş kısmı baştan başa camekÂn olduğundan girişteki sofa şeklinde oturma yerinden mescidin ici apacık gorulurdu. Biz namaza hazırlanırken zevcem de gelip sofa kısmında caylarımızı hazırlamaya koyulmuştu. Namaz ve du bitince, sofaya gectik. Gorduk ki semÂverin etrafında iki cay bardağı yerine bir suru bardak. Zevceme, bu kadar bardağa luzum olmadığını soyleyip, nicin ikiden cok bardak getirdin, deyince, şu cevabı aldım: "Hayret! Arkanızda buyuk bir cemÂat vardı. Şimdi dağılmış."

Yine Şakir Efendi naklediyor:

İzmir'de Hisar CÂmiindeydik. Huzurlarına on iki yaşında bir cocuk getirdiler. Cocuk dilsizdi. Anne ve baba cocuklarını kapmış, haberini aldıkları bu Allah'ın sevgili velî kulunun huzûruna du etmesi icin getirmişlerdi. Cocuk yuruyup geldi. Ellerini optu. Abdulhakîm Efendi hazretleri cocuğa kısa bir nazar etti ve; "Oğlum ismin nedir?" diye sordu. Cocuk birden cevap verdi: "Ahmed!" Anne ve baba cocuklarının konuştuğunu gorup, hayretler icinde sevinc gozyaşları doktuler.

Talebelerinden İlyas Efendi anlatır:

Bir gun yaşlı bir kadın marangoz dukkanıma gelip; "Bir odalı evim var. İkinci bir oda yaptırıyorum. Kiraya verip onunla gecineceğim. Bedelini kira parasından vermek uzere, bana bir kapı ve pencere yapar mısın?" dedi. Yarın gel, konuşuruz dedim. Maksadım, Seyyid Abdulhakîm Efendi'ye gidip danışmaktı. İkindi vakti dergÂhlarına gittim. HÂlimi sordular. "Muşteri geliyor mu?" dediler. "Geliyor." dedim. Fakat sormak icin gittiğim kadını unutmuştum. "Sipariş veren oluyor mu?" dediler. "Bugun yok." dedim. "Kadın muşterileriniz oluyor mu?" buyurdular. Gene hatırlamadım. Bunun uzerine; "Bugun gelen kadının işini gor!" buyurdular. Ancak o zaman hatırlayabildim.

Bir gun BÂyezîd CÂmiinde vÂz verirlerken konu ile hic ilgisi olmadığı hÂlde; "Sizden biriniz, eve gidip, cocuğunu catıya kiremitler uzerine cıkmış, guvercin kovalar gorurse, bağırmadan, guzellikle, yavrum bak sana neler getirdim, şeker aldım, desin, onu tutup iceri aldıktan sonra azarlasın." buyurdu. VÂzı dinleyen Akhisarlı bir zÂt icinden şimdi bunun da ne ilgisi var diye gecirdi. VÂzdan sonra evine gidince baktı ki cocuğu evin damına cıkmış, kiremitler uzerinde guvercin yakalamak peşinde, nerede ise kenardan duşecek hÂlde. Cocuk kucuk olup uc-dort yaşındaydı. Hemen Abdulhakîm Efendinin nasihatlerini hatırladı ve oyle yaptı. Cocuk duşmekten kurtuldu.

Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî'nin uzun yıllar hizmetinde bulunan Kayserili pamuk tuccarı AbdulkÂdir Bey şoyle antalır:

Bir yaz gunuydu. Abdulhakîm Efendi ile Eyyûb CÂmiinde oğle namazını kıldık. Sonra hazret-i Ebû Eyyûb-i EnsÂrî'nin turbesine girdik. Başka kimse yoktu. Sandukanın ayak ucunda, yanyana diz ustunde oturduk. "Yanıma sokul, gozlerini kapa." buyurdu. Gozlerimi kapayınca hazret-i Ebû Eyyûb EnsÂrî hazretlerini ayakta duruyor gordum. Yanımıza geldi. Uzun boylu, iri yapılı, seyrek sakallıydı. Elini optum. İkisi yavaş sesle konuştular. Ben işitmiyordum. Edeple seyrediyordum. "Gozunu ac." dedi. Actım. İkimiz sandukanın yanında oturuyoruz gordum. Sokağa cıktık. İkindi okunuyordu. "Ne gordun?" dedi. Anlattım. "Ben hayatta iken kimseye soyleme." dedi. Bunu vefÂtından yirmi dort sene sonra anlatıyorum.

Necib FÂzıl Kısakurek anlatır:

Sene 1941... Almanlar sınırımızda. Ben, bir gazetede cıkan yazılarımda da ustune bastığım gibi, İkinci Duny Harbine girmemizin bir an meselesi olduğuna kÂniim. Bu meseleyi huzûrlarında savunuyorum. Lutfen dinliyorlar. Etraflarında yakınlarından birkac kişi ve avukat Mahmûd Veziroğlu isminde kendisini sevenlerden bir zÂt... Harbe suruklenmek mecbûriyetimizi riyÂzî bir vÂkıa hÂlinde gosteriyor ve anlatıyorum. Sonuna kadar dinledikten sonra buyurdular ki: "Harbe girilmez. Yalnız Birinci CihÂn Harbinde olduğu gibi pahalılık olmasa, vesîka usûlu cıkmasa." Buyurdukları gibi oldu. Harbe girmedik. Fakat pahalılık, vesîka usûlu milleti kavurdu. Mahmûd Bey, bana bu kerÂmeti sık sık tekrar eder ve; "Muthiş, muthiş!.. herkes harbi beklerken; "Harbe girilmez." ve kimse vesîka usûlunu beklemezken "O olacak." buyurmaları buyuk kerÂmet." derdi.

FÂruk Bey anlatır:

Bundan yıllarca evvel, oğlum Nevzad, o zamanlar oturduğumuz apartman katının balkonundan aşağıya, beton bir zemin uzerine duştu. Cocuğu koma hÂlinde bir hastahÂneye dar attık. Ayıldı. Fakat aklî melekelerini kaybetmiş haldeydi. İstanbul'a goturduk. Butun mutehassıs sinir ve akıl doktorlarına gosterdik. Hemen hepsi umit goremediklerini soylediler. Bir rum doktor erken bunama teşhisini koydu ve şifÂsı yok hukmunu bastı. Bulûğ cağındaki cocuğumu, buyuk amcası Abdulhakîm Efendinin kollarına teslim ettim. Cocuk tekkede kırk gun kaldı. Bu muddet icinde, onu nazarlarından ayırmadılar. SÂdece; "Mahzûnum, mahzûnum!" diye iclenerek işi, Allahu teÂlÂya havÂle ettiler. Kırk gun sonra Nevzad, hic bir zaman sÂhib olmadığı maddî ve mÂnevî bir sıhhate kavuştu. Hukuk Fakultesini bitirdi. Uzun yıllar DSİ'de avukatlık yaptı, oradan emekli oldu. Abdulhakîm Efendi, birÂderzÂdeleri olan FÂruk Işık Efendiyi cok severdi. Birisini medhetmek isteseydi; "FÂruk hÂric hepimizden iyidir." derdi. Kabri, Abdulhakîm ArvÂsî'nin ayak ucundadır.

BÂyezîd CÂmiinde; Erzincan zelzele felÂketinden bir hafta kadar once: "Allahu teÂlÂ, zinÂnın ÂşikÂr olduğu yerlere zelzele ile cez verir. Erzincan gibi." buyurmuşlar. Kimse o esnÂda bu mÂnÂyı anlayamamış, ama bir hafta sonra, duyanlar bu buyuk bir kerÂmetti, anlayamadık demişlerdir.

Talebelerinden TÂhir Efendi anlatır:

Abdulhakîm Efendi hazretleri buyurdular ki: "EvliyÂnın huzûruna dolu giden boş, boş giden dolu doner."

Bir gun bana; "TÂhir Efendi, evinde kitap kalmasın, kitapları evden cıkar, başkalarına ver." buyurdular. Eve gittim. Kıymetli kitaplarıma kıyamadım. Emirleri yerine gelsin diye, birkac kitap verdim. Yatsıdan sonra yattım. Abdulhakîm Efendiyi gordum. "TÂhir, kitapları evden cıkardın mı?" buyurdular. Kalktım. Abdest aldım. İki rekat namaz kıldım. Yine yattım. Daha uyuyamamıştım. Abdulhakîm Efendi geldi. "HÂl kitapları evde mi saklıyorsun?" buyurup, celÂllendi. Korktum. Hemen kalkıp, butun kitaplarımı evden cıkardım. Geldim yattım. Ancak uyuyabildim. Sonradan anladım ki, bizi terbiye etmek icin, kitaplardan uzaklaştırıp, bende olanları alıp, kendinde olanları bize vermek icin bu yolu secmişlerdi.

Ne zaman Abdulhakîm Efendi hazretlerine gitsem, Ziy Bey yanında otururdu. Ziy Beye bir kitap verir, okuturlar ve îzÂh ederlerdi. Bir gun yine oyle bir sohbette, Ziy Beye kitap okutup, kendileri îzÂh ediyordu. İcimden, benim Arabî ve FÂrisim Ziy Beyden iyidir. Nicin hep ona okuturlar da, bana hic okutmazlar diye gecti. O gece ruyÂda Abdulhakîm Efendinin huzûrunda idim. Gene Ziy Beye bir kitap vermişler, okutuyorlardı. Ama Ziy Beyi sarıklı, Âlim kıyÂfetinde gordum. Abdulhakîm Efendi, Ziy Beyi bana gosterip; "Biz, boşuna emek vermeyiz." buyurdular. Uyanınca o duşunceme cok pişman oldum.

Bir gun Abdulhakîm Efendiye gidiyordum. Yolda, kendi kendime, Abdulhakîm Efendiye arz edeyim, evliyÂlıkta yukselmek buyuk iş, bizim kucuk gayretimizle elde edilmez, himmet buyursunlar teveccuh eylesinler de, o yuksek makamlara beni kavuştursunlar diye duşunuyordum. Vardım. Bahced yalnız oturuyorlardı. SelåÂm verip ellerini optum. Yuzume bakıp; "Tahir, şu ağac ne ağacıdır?" buyurdu. "Manolya" dedim. "Şu nedir?" buyurdu. "Gul" dedim. "Ya TÂhir! Bunların suyu bir, havası bir, toprağı bir de, nicin boyları farklıdır? Mesel şu cimene ne yapılsa gul ağacı olabilir mi, gul de, manolya kadar buyur mu?" buyurdu. "Hayır efendim." dedim. "Demek ki, farklılık istidadlarından kÂbiliyetten geliyor. Ve demek ki, cim; ot, gul gibi, gul de manolya gibi olmaz!" buyurup tekrar bana baktılar. "Kusurumu bağışlayın efendim." dedim.

Bitlis yolunda bir genc, kışın tipiye tutulup, yolunu kaybeder. HelÂk olacak halde iken; "YÂ Rabbî! ZamÂnımızın kutbunu imdÂdıma yetiştir!" diye yalvarır. Hemen siyah sakallı birisi zuhûr eder, atın dizginlerini tutup, istikamet verir ve; "Boyle git, şehre varırsın!" buyurur. Genc, o gaybdan gelip kendisine yol gosteren zÂtın şemaline dikkat eder. Otuz sene sonra, BÂyezîd CÂmiinde, tesÂdufen vÂzında bulunur. Ben bu şeyhi bir yerden tanıyacağım diye duşunur. VÂzdan sonra cıkarlarken, Abdulhakîm Efendinin yanına yaklaşır, daha konuşmadan, Abdulhakîm Efendi; "Bitlis'teki tipi fırtınasını mı hatırladın?" diye kulağına hafifce soyler. Gozyaşlarını tutamayıp, eline sarılır, oper... oper.

Seyyid Abdulhakîm Efendi, kendisini candan seven ve tıbbîyede okuyan bir talebesinden eczacılığı secmesini istedi. Talebe tıbbiyede sınıfın birincisiydi. Ancak anne ve teyzesi ise onun Eczacılığa gecme isteğine şiddetle karşı cıkarlardı. Boyle bir şeye teşebbus ettiği takdirde haklarını helÂl etmeyeceklerini bildirdiler. Genc buyuk bir uzuntu icerisinde FÂtih CÂmii avlusuna geldi. Na yapacağını bilmez bir hÂldeydi. Bir tarafta annesi diğer tarafta ise canından cok sevdiği hocası. Âniden aklına gelen bir duşunceyle cÂmi avlusuna girecek ilk kişiyle istişÃ‚re etmeye karar verdi. Nitekim biraz sonra cÂmi avlusuna giren zÂtın yanına yaklaşarak; "Efendim size bir şey danışmak istiyorum." dedi. Buyurun sizi dinliyorum demesi uzerine; "Ben tıbbiyede talebeyim. Hocam tıbbiyeyi bırakıp eczÂcılığı secmemi istiyorlar. Annem ve teyzem ise şiddetle karşı cıkarak haklarını helÂl etmeyeceklerini soylediler. Ne yapayım?" O zat; "Senin hocan kim evlÂdım?" deyince, "Seyyid Abdulhakîm ArvÂsî hazretleri." cevÂbını verdi. Bu soz uzerine o zat; "EvlÂdım senin hocan oyle bir kimsedir ki, bin ana fed olsun. Hic duşunmeden sozunu tut!" dedi. Talebe bu soz uzerine derhÂl eczÂcılığa kaydını yaptırdı. Daha sonra meşveret ettiği o zatın yine AbdulhÂkim Efendi hazretlerinin talebelerinden Cevat Bey olduğunu oğrendi. Hocasının bereketi ile daha sonra anne ve teyzesi de haklarını helÂl ettiler.

Diş hekimi emekli albay Sabri Bey anlatır: Abdulhakîm Efendi, arada bir bana, teyemmum nasıl yapılır diye gostererek oğretirdi. Kendi kendime, şimdi su olmayan yer yok, acaba neden bu kadar teyemmum uzerinde duruyor derdim. VefÂtından otuz sene sonra, ellerimde yara cıktı. Hatta bir başparmağımı kestiler. Doktorlar ellerine su vurmayacaksın dediler. Uc sene teyemmumle yÂni onların gosterdiği şekilde teyemmum ederek namaz kılmak zorunda kaldım.

Buyurdular ki:

Kur'Ân-ı kerîm şifÂdır. Fakat şifÂ, suyun geldiği boruya tÂbidir. Pis borudan şif gelmez.

Gercek kerÂmet, kerÂmetin gizlenmesidir. Bunun dışında gorunenler, velînin irÂde ve ihtiyÂrı ile değildir. İlÂhî hikmet oyle gerektiriyor demektir.

Allahu teÂl sırrını eminine verir. Bilen soylemez, soyleyen bilmez.

Ahmaklık, hatÂda ısrar etmektir.

Hak'tan ve Hak yolundan başka her ne duşunulurse, hepsi ayrılık ve perişanlık yoludur.

Din bilgileri, dunyÂda ve Âhirette, huzûru, seÂdeti kazandıran bilgilerdir.

Butun ustunlukler, faydalı şeyler, İslÂmiyetin icindedir.

Hakk'ı sevmedikce, Hak teÂlÂyı hÂkim bilip, ona kulluk etmedikce, insanlar birbiri ile sevişemez.

Kavuştuğunuz her nîmet; hep hakka îmÂnın hÂsıl ettiği kardeşliğin neticesi ve Allahu teÂlÂnın ihsÂnıdır.

Temiz ve yeni elbise giyiniz. Gittiğiniz yerlerde, ahlÂkınızla, sozlerinizle, giyinişinizle İslÂmın vekÂrını, kıymetini gosteriniz.

Gorduğunuz her musîbet ve felÂket, kızgınlığın, zulum ve haksızlık etmenin cezÂsıdır.

Beşeriyet ne kadar uğraşırsa uğraşsın, sevip sevilmedikce; ızdırap ve felÂketten kurtulamaz.

Allahu teÂl dilediğini yapar. İster sebepli ister sebepsiz, dilediği gibi azap veya lutfeder. Guzel ve doğru onun dilediğidir.

Allahu teÂl bize fadlı, ihsÂnı ile tecelli etsin; bizi fadlı ile korusun! Adliyle tecelli ederse, yanarız.

Riy olmasın diye cemÂatten kacanlar ayrı bir riy icindedirler.

Buyuklerin sozu, sozlerin buyuğudur.

İlim cehli izale eder, yok eder, ahmaklığı değil.

Cemiyetteki ruh hastalıklarının sebebi, îmÂn eksikliğidir.

Dîni duny cıkarlarına Âlet eden yobazlara karşı Eyyûb Sultan, FÂtih, BÂyezîd, Bakırkoy, Kadıkoy ve Beyoğlu Ağa CÂmii kursîlerindeki konuşmaları, bunların iftirÂlarına sebeb oldu. Bunların tahriki ile Eylul 1943'te tutuklanarak İstanbul'dan İzmir'e goturuldu. Bir muddet Meserret otelinde sonra bir evde polis nezaretinde kaldı. Yakınları, kendilerinin Bursa'ya nakli veya İstanbul'a iÂdesi icin birkac def teşebbuse gectilerse de her defÂsında red cevÂbını aldılar. NihÂyet Ankara'ya nakline musÂde cıktı. Bu karar uzerine Ankara'da Hacı BayrÂm-ı Velî civÂrında, biraderinin oğlu Seyyid Faruk Işık'ın evine geldiler. Bu sırada hasta olduklarından Faruk Işık Bey'in evinde on sekiz gun hasta yattıktan sonra 27 Kasım 1943 (H.1362)'te vefÂt ettiler. VefÂt Ânında hafif bir zelzele oldu.

Ankara hic sevmedikleri bir yerdi. Bu sebeple yakınları mubarek nÂşın İstanbul'a nakli icin resmî makamlara başvurdular. Ancak kabul edilmedi. Şehrin belediye sınırları icinde olenlerin asrî mezarlığa gomulmesi şartı da vardı. Bu yuzden herkes eli kolu bağlı mahzun ve uzgun bir durumda bulunuyordu. Cunku kendileri bu mezarlığa defnedilmeyi istemiyorlardı.

O sırada evin ahşap kapısı calındı. Kapıda kim olduğu, nereden geldiği belli olmayan ak sakallı bir adam:

"Ankara civÂrında Bağlum isimli bir koy vardır. Oraya goturunuz, kendilerine uygun yer orasıdır." dedikten sonra donup gitti. Mechul adamın arkasından koştularsa da sanki sır oldu ve ortadan kayboldu.

Kecioren'de dÂmÂdı İbrÂhim Arvas Beyin evinde gasl, techiz, tekfîn ve namazı ed edildikten sonra Ankara'nın kuzeyinde ve 24 km mesÂfede bulunan Bağlum'a getirilerek defnedildi. Telkinini kimin vereceği, oğlu fazîletli Ahmed Mekki Efendiye sorulunca; "Babam Hilmi'yi cok severdi. Onun sesini iyi tanır. Telkinini Hilmi versin." buyurdu. Boylece telkin vermek ve kabr-i şerîfine girmek vazîfeleri talebesi Huseyin Hilmi Beye nasîb oldu.

Ağlasın kan ağlasın her musluman
Cunki, Seyyid Abdulhakîm terk etti cÂn

Âlim u Âmil, veliyy-i kÂmil idi.
ZÂtına mevdu' idi sırr-ı nihÂn.

Bağlum nÂhiyesi eskiden beri sel, yağmur, dolu gibi Âfetlerin eksik olmadığı bir yerdi. Ancak Bağlum halkı Seyyid AbdulhÂkim ArvÂsî hazretleri buraya defn olunduktan sonra hic Âfet gormediklerini beyan etmişlerdir.

Seyyid Abdulhakim Efendinin; Sahabe-i Kiram ve İslam Hukuku ErriyÂz-ut-Tesavvufiyye isimli eserleri mevcuttur. Ayrıca talebelerine gonderdiği risÂle buyukluğunde pek cok mektupları vardır. Arabi, Farisi ve Turkce şiirler yazmıştır.

Abdulhakim Efendi'nin uc oğlu ve iki kızı vardı. Oğullarından Enver Bey hicret esnasında 1918'de Eskişehir'de vefat etti. İkinci oğlu faziletli Ahmed Mekki UcışıkEfendi İstanbul'da Kadıkoy muftiliğinde bulunmuştur. 1967'de İstanbul'da vefat etmiş olup kabri Bağlum kabristanındadır. ucuncu oğlu Munir Efendi, İstanbul belediyesinde uzun seneler calışmış, doğruluğu, calışkanlığı, guzel ahlakı ile etrafının saygısını ve sevgisini toplamıştır. 1979'da vefat etti. Kabri Bağlum'dadır.

Kızlarından Şefia Hanım da hicret sırasında Musul'da vefat etmiştir. Diğer kızı MÂide hanım hayattadır. (1992)

NİCİN OKUTMUŞ?

HÂlid Turhan Bey anlatır:

Bir gun ziyÂretlerine gitmiştim. KutuphÂnelerinden bir kitap cekip, bir yerini acıp bana verdiler ve; "Buyurun, okuyun!" buyurdular. Arapca idi. Okumaya calıştım. Yanlış okuyunca duzeltirlerdi. Bir daha okuttular ve gene yanlışlarımı duzelttiler. Sonra; "Turkceye cevirin!" buyurdular. Takıldığım cok ibÂreler oldu. Yardım ettiler, hatt kendileri tercume ettiler. Bir daha okutup, bir daha tercume ettirdiler. İyice anlamıştım. VefÂtlarından yirmi sene kadar sonra, kutuphÂne mudurluğu icin, Ankara'da imtihana girdim. İmtihanda elime bir Arapca kitap verdiler ve bir yerini acıp, okuyun dediler. Bir de ne goreyim, Abdulhakîm Efendinin verdiği kitap ve actıkları sayfa değil mi? Okudum, tercume ettim. İmtihanı kazandım. KutuphÂne muduru oldum. Ama imtihandan cıkınca, Efendinin bu buyuk ve acık kerÂmetini gorunce hungur hungur ağladım.
__________________