Yavuz Sultan Selîm Hanın nedîmi, sohbet arkadaşı ve velî. TÂcu't-TevÂrih kitabının muellifi ŞeyhulislÂm Hoca SÂdeddîn Efendinin babasıdır. 1490 (H.896) senesinde doğduğu tahmin edilmektedir. 1567 (H.974) senesinde Bursa'da vefÂt etti.

Hasan Can'ın babası İsfehanlı muezzin HÂfız Mehmed Efendi, onun babası da HÂfız CemÂleddîn'dir. Babası, Akkoyunlu hukumdÂrı YÂkub Hansın saray hÂfızı idi. Cok guzel sesi vardı. DÂvûdî sesiyle okuduğu Kur'Ân-ı kerîm dillere destan olmuştu. Sultan YÂkub'un vefÂtından sonra tahta gecen Rustem Han da, HÂfız Mehmed Efendiye cok buyuk yakınlık gosterdi ve onu sarayda tuttu.

Rustem Hanın vefÂtından sonra, şehzÂdeler arasındaki taht kavgaları sebebiyle devletin fetret devri başladı, parcalanıp yıkılmaya yuz tuttu. Bu sırada, babası Şeyh Haydar'dan kalan Hataylı tekkesinde şeyh olan ŞÃ‚h İsmÂil, etrÂfında toplanan muridleri ile ŞirvÂn'a saldırdı. EshÂb-ı kirÂm duşmanlığını ilÂn edip, Ehl-i sunnet îtikÂdındaki bircok muslumanı oldurdu. 1502 senesinde, Tebriz'de Safevî devletini kurdu. Hazret-i Ebû Bekr ile hazret-i Omer'e ve EshÂb-ı kirÂmın daha bircoğuna dil uzatıp sovmeye başladı. CÂmilerde namaz kılmayı yasak edip, minberleri yıktırdı. Tutup yakalattığı butun Ehl-i sunnet Âlimlerini şehîd etti. Muslumanların mallarına, kadınlarına ve kızlarına saldırıp ellerinden aldı. Askerine dağıtarak, istedikleri gibi kullanmalarına izin verdi. Akla hayÂle gelmedik nice kotulukler yaptı.

Muslumanların bu perişan hÂlini haber alan Yavuz Sultan Selîm Han, 1514 senesinde, ŞÃ‚hın uzerine yuruyup perişÃ‚n etmeye karar verdi. Sultan Selîm Hanın İran uzerine yuruduğu sıralarda, HÂfız Mehmed Efendi, Tebriz'de buyuk Âlim Molla KemÂleddîn-i Erdebîlî'nin hizmetinde bulunuyordu. Hasan Can burada vukû bulan bir konuşmayı şoyle nakletmektedir:

"Bir gun ikindi namazını şeyh ile birlikte cemÂatle kıldık. Namazdan sonra Amme (Nebe') sûresi okundukta, Şeyh Erdebîlî hazretleri babamı yanına cağırıp buyurdu ki: "Hak teÂlÂ, sizi ve evlÂdınızı, bu buyuk belÂdan koruyacaktır. Cunku sizler, HÂfız-ı Kur'Ân olup, Hakk'ın kelÂmını nÂzil olduğu gibi korumaktasınız." Bunun uzerine babam (HÂfız Mehmed Efendi), Şeyh Erdebîlî hazretlerine; "Osmanlı Sultanı bu ulkeye ayak basmak uzeredir. Bu işin sonunun nereye varacağı gorunuyor?" diye suÂl etti. Şeyh hazretleri de; "Bu gelen Sultan oyle bir zÂttır ki, kendiliğinden buralara gelmez. Bu bedbahtı (ŞÃ‚h İsmÂil'i) tedib etmek, cezÂlandırmak icin, Hak teÂl tarafından memur edilmiştir. Butun evliyÂnın ruhları onunladır. Kendisi dahi, evliyÂlıkta rutbe ve makam sÂhibidir." diye cevap verdi. Babam dedi ki: "CezÂlandırmak icin geliyor, buyurduğunuzdan anlaşılıyor ki, ŞÃ‚hı tepeleyip mağlûb edecektir." Şeyh hazretleri buyurdu ki: "Allahu tÂl daha iyisini bilir ki, buyuk bir bozgun var. Fakat ŞÃ‚h İsmÂil bu arada canını kurtaracaktır."

Neticede Şeyh hazretlerinin buyurduğu gibi Yavuz Sultan Selîm Han, Caldıran zaferinde ŞÃ‚hı ve askerlerini buyuk bir bozguna uğrattı. ŞÃ‚h İsmÂil perişÃ‚n bir vaziyette, taht ve tÂcını bırakarak harb meydanından kactı. Az bir mÂiyetiyle canını zor kurtardı. Ehl-i sunnet duşmanı olan ŞÃ‚h İsmÂil'in zulmunden kurtulan muslumanlar, rahat bir nefes aldılar. Osmanlı SultÂnı Tebrîz'e gelince butun Âlim ve sanat sÂhibi olgun kimseleri huzûrunda topladı. Onlara pek ziyÂde alÂka ve iltifÂt gosterdikten sonra; "Kur'Ân-ı kerîm kırÂatinde edÂsının guzelliği ve DÂvûdî sesi ile meşhûr HÂfız Mehmed YÂkûb'u işitir idik. O da burada mıdır, yoksa vefÂt etmiş midir? Okuduğu Kur'Ân-ı kerîmi dinlemek istiyoruz?" diye suÂl etti. Onun da hazır olduğunu haber verdiler. Kur'Ân-ı kerîm tilÂvetini dinleyince, hayranlığı bir kat daha arttı. Ona cok iltifÂt gosterdi. TÂzim ve hurmette hic kusûr etmedi. Donuşte İstanbul'a goturdu ve yakın dostları arasına aldı. DÂim berÂberinde bulundurur, sohbetlerinden ayırmazdı. Sultanın musÂhibi, sohbet arkadaşı oldu. HÂfız Mehmed'in vefÂtından sonra da oğlu Hasan Can, Yavuz Sultan Selîm Hanın en yakın dostu, sırdaşı ve sohbet arkadaşı oldu.

Hasan Can anlatır: "Sultan Selîm Han, bir gun İran seferinde gecen bir hÂdiseyi anlatırken demişti ki: "Biz, hicbir sefere kendi goruş ve duşuncelerimizle karar vermedik. Gorevlendirilmeden herhangi bir yere seferimiz olmamıştır." Bunun uzerine ben de, KemÂleddîn-i Erdebîlî'den işittiğim sozleri naklettim. Sozumu tasdîk edip; "Molla KemÂleddîn denilen bu zÂt nasıl bir kimsedir?" diye suÂl etti.Dedim ki: "MevlÂn CelÂleddîn-i DevÂnî'nin buyuk ve en bilgili talebesi olup, din ve fen ilimlerindeki tahsîlini tamamladıktan sonra, tasavvuf yoluna meyletti. EvliyÂlıkta yuksek derecelere kavuştu. Fen mertebelerine ulaşıp, Âlimlerin ve halktan herkesin kendisine inanıp bağlandığı ve cok talebesi bulunan bir tasavvuf ve mÂrifet ehli oldu. İbÂdetle cok meşgûl olur, bir an Allahu teÂlÂnın emir ve yasaklarına itÂatsizlik etmezdi. DÂim tÂat uzere bulunurdu. Tefsîr ve hadîs ilimlerini mutÂlaaya devÂm ederdi. Tefsîr-i BeydÂvî'yi ve Sahîh-i BuhÂrîyi yanından hic ayırmazdı. İbÂdet eşiğinden başını kaldırmazdı. Âlimler arasında bir mesele hakkında ihtilÂf zuhûr edip cozmeye gucleri yetmezse, hemen ona başvururlar ve cevÂbını alırlardı."

Yine Hasan Can, şÃ‚nı yuce pÂdişÃ‚hla aralarında gecen bir hÂdiseyi şoyle nakletmektedir: "Merhum Cennet-mekÂn Sultan Selîm Han hazretlerinin Âdet-i şerîflerinden biri de, coğu gecelerini kitap okumakla gecirip, sabah namazına kadar uyumamalarıydı. Zaman zaman da ona okutup, kendileri dinlerlerdi. BÂzan da, devlet ve saltanat işlerinden soz ederlerdi. Bir gece uyku bastırıp, sıhhatim de bir parca bozuk olduğundan, yatağıma uzanıp uyuyakalmışım. Sabah namazı vaktinde uyanarak namazımı kıldıktan sonra, hemen SultÂnın hizmetine koştum. "Bu gece hic gorunmedin, ne yapıyordun?" diye sordular. "Birkac geceden beri uykusuz kaldığım icin, bu gece gaflet bastırıp hizmetinizden uzak kaldım." diyerek cevap verip, ozur diledim. Bunun uzerine buyurdular ki:

"Oyleyse şimdi anlat bakalım, bu gece nasıl bir ruy gordun?" "Anlatılacak değerde bir ruy gormedim." diye cevap verdim. Yine buyurdular ki: "Bu nasıl sozdur? İnsan bir gecenin tamÂmını uyku ile gecirsin de hic ruy gormesin. Hayret doğrusu! HerhÂlde bir şeyler gorulmuştur." Sonra uzerinde durmayıp, başka konularda bir sure sohbet ettikten sonra tekrar buyurdular ki: "Sacma şeyler soyleme Hasan Can! HerhÂlde bu gece bir ruy gorulmuştur. Bunu benden gizleme!" Cok duşunmeme rağmen bir turlu ruy gorduğumu hatırlayamadım. Yemîn ederek, anlatılmağa değer bir ruy gormediğimi soyledim. MubÂrek başlarını sallayıp; "Tuhaf şey!" dediler. Tekrar tekrar ruyÂmdan sormaları cok garibime gitmişti. Sebebini de bir turlu anlayamadım. Şaşırıp kalmıştım.

Bir sure sonra, Kapı Ağasının oturduğu odaya bir iş icin beni gonderdiler. Vardığımda gordum ki, HazînedÂrbaşı Mehmed Ağa, Kilercibaşı ve Saray Ağası ile toreleri uzere oturup konuşuyorlardı. Fakat Kapı Ağası Hasan Ağa duşunceli, şaşkın ve başını onune eğmiş bir vaziyette gozu yaşlı oturuyordu. Gercekten de o, az konuşur, sÂkin, iyi huylu ve geceleri teheccud namazına kalkan kişilerden biriydi. Fakat bu hÂli, onceki davranışlarına hic benzemiyordu. Bir yakını vefÂt etmiş sandım.

"Ağa hazretleri, gecmiş olsun! Kalbiniz gamlı, gozunuz yaşlı gorulur. Sebebi ne ola?" dediğimde; "Hayır, boyle bir durumum yok!" diye hÂlini gizledi. HazînedÂrbaşı dedi ki: "Kardeş! Ağa bu gece bir ruy gormuş. Daha o uykunun mahmurluğundadır." Ben de dedim ki: "Allah rızÂsı icin soyleyin ki, devletlû PÂdişÃ‚hımız, elbette bir ruy gormuşsundur diye hic durmadan beni şıkıştırdı durdu. HerhÂlde bu turlu ısrÂr edip durmaları sebepsiz yere değildir. Ona iyi bir armağan olur, anlatınız!" Hasan Ağa ise anlatmaktan kacınıp duruyordu. Uzerinde bir utanc hÂli vardı. "Benim gibi yuzu kara gunahkÂrın ne ruyÂsı ola ki, pÂdişÃ‚h katında soylensin. Kerem edin, bana boyle bir teklifte bulunmayın!" diye anlatmaktan kacınıyordu. Biz sıkıştırdıkca, Ağa, hayÂsı cok bir kişi olduğundan; "Kerem eyleyin, vaz gecin!" diye yalvarırdı. Sonunda Mehmed Ağa dedi ki: "Nicin soylemezsin? Daha once bize anlattığında, pÂdişÃ‚ha anlatmak icin memur edildiğini soylemiştin ya! Gizlenmesi hıyÂnet olmaz mı?" deyince, cÂresiz kalıp, gizli kapaklı sırrın muhrunu acıp dedi ki:

"Bu gece ruyÂmda, bu eşiğinde oturduğunuz kapıyı hızlı hızlı caldılar. Ne haber vardır deyip kapıya koştum. Baktım ki, kapı biraz aralanmış dışarısı gorunuyor, fakat bir adam sığacak kadar değildir. Bu aralıktan baktığımda gordum ki, Harem dÂiresi, başlarında sarık bulunan Arab simÂsında nûr yuzlu kimselerle dolu. Ellerinde bayraklar, silÂhlar ve başka Âletler ile hazır vaziyette duruyorlardı. Kapı dibinde ise nûr yuzlu dort kişi duruyordu. Onların ellerinde de birer sancak vardı. PÂdişÃ‚hımızın sancağı, kapıyı calanın elindeydi. O zÂt, bana dedi ki: "Biz neye geldik, bilir misiniz?" Ben de "Buyurun." dedim. Dedi ki: "O gorduğun kişiler, Resûlullah efendimizin eshÂbıdır. Bizi dahi Resûl-i ekrem efendimiz gonderip, Sultan Selîm HÂna selÂm soyledi ve buyurdu ki: "Haremeyn'in (Mekke ve Medîne'nin) hizmeti kendisine verildi, kalkıp gelsin. Gorduğun bu dort kimsenin birisi Ebû Bekr-i Sıddîk, diğeri Omer-ul FÂrûk ve bir diğeri deOsmÂn-ı Zinnûreyn'dir. Seninle konuşan ben de, Ali bin Ebî TÂlib'im. Bunu hemen varıp Selîm HÂna soyle!" dedi ve gozumun onunden yok olup gittiler.

Bana dehşetli bir hÂl oldu. Terler icinde kalıp, sabaha kadar oyle baygın bir vaziyette yatıp kalmışım. Oğullarım, teheccud namazına alışageldiğim uzere kalkmadığımı gorunce, hasta olduğumu sanmışlar. Sabah namazı vakti gecmek uzere iken gelip beni uyarmak icin vucûduma ellerini surduklerinde gormuşler ki, suya duşup ıslanmış gibi yatıyorum. Elbisemi değiştirmek icin yenilerini getirip, o sırada beni uyandırmışlar. Aklım başıma gelince, acele gelip namaza yetiştim. Fakat aklım hÂl tam başımda değildi." diyerek, hem soyluyor, hem de ağlıyordu.

Ben, PÂdişÃ‚hın buyurduğu hizmeti bitirdikten sonra, donup şerefli makÂmına gelince, bu hizmeti sormadan, yine ruyÂmdan sorup buyurdular ki: "Şu senin, bu gece sabaha kadar uyuyup, hicbir ruy gormediğine şaşılır!" Bunun uzerine ben de: "PÂdişÃ‚hım, ruyÂyı bu Hasan kulunuz gormedi ise de, bir başka Hasan kulunuz gormuş. Emriniz olursa arzedeyim." dedim. Emirleri uzerine Hasan Ağanın ruyÂsını aynen naklettim. Anlattıkca mubÂrek yuzu kızarmaya başladı ve nihÂyet dayanamayıp, mubÂrek gozlerinden yaşlar boşandı. RuyÂyı tamamlayınca; "Demek ki, o dert sÂhibinin safÂ-i meşrebi, temiz bir hÂli varmış. Sen onu bize medhettikce; "ZÂten, ibÂdet ederken gorduğun her kimseyi velî sanırsın zannederdik. Meğer sevmediğini medhetmez imişsin." diye buyurdular ve arkasından: "Ey HasanCan! Sana demez miyiz ki, biz, bir tarafa memur olunmadıkca hareket etmeyiz. EcdÂdımızdan her biri evliyÂlıktan nasîbini almışlardır. Herbirinin nice kerÂmetleri vardır. İclerinde, ancak biz onlara benzemedik." diyerek tevÂzuunu dile getirdi ve hÂlini gizlemeye calıştı. Bu ruyÂdan sonra, Arabistan seferinin hazırlıklarına başlayıp, butun tedbirlerini alıp, her turlu harp tedÂrikini temin ettikten sonra sefere karar verdi. Meşhur tÂrihci SolakzÂde, bu konuda diyor ki: "PÂdişÃ‚ha dahi o gece ruyÂsında, Hasan isminde bir şahıs vÂsıtasıyla kendisine bir hizmetin gorulmesi tebliğ olunacağı haber verilmişti."

Mısır'ın fetholunduğu gunlerdi. Bir sabah, Yavuz Sultan Selîm Han, Hasan Can'a şoyle buyurdu: "Bu gece ruyÂda Muhammed Bedahşî'yi gordum. Yolculuk hazırlığında olup, bir beyaz kepenek giymiş, ustune de bir ip kuşak bağlamıştı. Bu halde gelip, yolculuğa cıkacağını soyleyip bizimle vedÂlaştı." PÂdişÃ‚h bu sozleri soyler soylemez Hasan Can genclik atılganlığı ile hemen ruyÂyı tÂbire girişti ve; "Velîlerin gorunuşte cıkacakları yolculuk, Âhiret seferi olmak gerektir. Eğer vefÂt etmemiş ise, yakında vefÂt edeceklerine işÃ‚rettir." dedi. Sultan Selîm Hanın bu cevÂba cÂnı sıkıldı ve; "RuyÂnın gercekleşmesinin yormaya da bağlı olduğunu bilmez misin? Eğer Şeyhe bir hal olursa senin yorumuna bağlarız. CezÂlandırılmayı hak eyledin." dedi. Bu sozler uzerine Hasan Can ruyÂyı o şekilde tÂbir ettiğine cok uzuldu ve pişmanlık duydu.

Cok gecmeden Muhammed Bedahşî'nin olum doşeğinde Şam'ın ileri gelenlerini toplayıp; Yavuz Sultan Selîm Hanın Allahu teÂl katında ovulmuş olduğunu haber vererek, Arab diyÂrının fethiyle Hak teÂl katından vazîfelendirildiğini, bilcumle evliyÂnın onun yardımcısı olduğunu bildirdi. Orada hazır olanlara ve olmayanlara, SultÂnın emirlerine saygılı olmalarını tavsiye etmiş ve ayrıca; "Harameyn-i muhteremeyne (Mekke-i mukerreme ve Medîne-i munevvereye) hizmetleri ile başlara tÂc olan SultÂna benden du ve selÂmlarımı ve muhabbetlerimi iletirken, dunyÂdan da sefer ettiğimi bildirin." diye vasiyette bulunmuştu. Şam vÂlisi derhal durumu Sultanın kapısına duyurdu.

Bu sırada SultÂnın yanında hocası Halîmî Celebi Efendi ile Hasan Can bulunuyordu. Sultan hocasına donerek; "Şoyle bir ruy gormuştum. Hasan Can da boyle yorumlamıştı. Coğunlukla ruyÂnın gercekleşmesi tÂbirin şekline bağlıdır. Şimdi o velî zÂt, vefÂt etmiştir. Boyle olması tÂbirden ileri gelmiştir. Siz hakem olun. Bu yonden cezÂlandırılmaya hak kazanmadı mı? Bu şekilde tÂbirin cezÂsı dayak değil mi?" dedi. Halîmî Efendi ise Hasan Can'a bakıp; "Senden boyle acemi davranış beklemezdim. Atılganlık etmişsin." deyince,Hasan Can utancından başını one eğip dedi ki: "VefÂt gunu ile ruyÂnın gorulduğu tÂrih tesbit edilsin. Eğer ruy daha once ise fermÂn devletlu PÂdişÃ‚hımındır. Eğer iş aksi ise, gercek budur ki, cezÂsı cÂize, hediye ihsÂnıdır." Halîmî Efendi bu sozleri doğru bulup, dedi ki: "HasanCan kulunuzun goruşu akla uygundur. Gercekte de değerli katınızda hoş karşılanmalıdır." Başlara tÂc olan PÂdişÃ‚h bundan sonra Şam'dan gelen mektubu gosterdi. Gorduğu ruyÂnın, Muhammed Bedahşî'nin vefÂt ettiği geceye rastladığı meydana cıkınca, Hasan Can'a kıymetli bir hil'at, elbise ile, tam ayar iki yuz dînÂr altın ihsÂn buyurdu. Bunca lutfu Muhammed Bedahşî'nin kerÂmeti eseri bilen Hasan Can, şeyhin azîz rûhuna duÂlar eyledi.

Hasan Can, Yavuz SultanSelîm'in vefÂtını şoyle anlatmaktadır: "Sultan-ı Arab ve Acem, 1520 ŞÃ‚bÂn ayında eski saltanat merkeziEdirne'ye gitmeyi kararlaştırıp, vezirler ve dîvÂn erkÂnını onceden, ordu-yı humÂyûna lÂzım olan pekcok ağırlıklar ve hazîne-i Âmire ile yola cıkardılar. Ferhad Paşayı, berÂber gitmek uzere alıkoydular. Hareketten evvel, bir gun oturdukları koşkten cıkıp, sarayın eteğindeki bahceye yuruyerek indiler. Gezintileri sırasında bir yokuşa cıkarken, ol dîn-i İslÂmın koruyucusu, sırtlarında hissettikleri bir acıdan rahatsız olup, bu zavallı hizmetcilerine hitÂb ederek; "Arkama gûy bir diken batıp acıtır." buyurdular. Bu hakîr dahî: "HerhÂlde bahcedeki ağaclardan duşup gomleğe takılmış olmalı. Ferman buyurulursa gorulsun." dedim. Buyurdular ki: "CÂizdir." O anda iskemleci, taşımakta olduğu yaldızlı kursuyu getirdi. Selîm HÂn da, kursu uzerine oturdu. MubÂrek yakalarından elimi sokup her ne kadar araştırdımsa da, bir şey bulamadım. MubÂrek arkaları gÂyet kıllı olduğu icin, elimi surmekle bir şey hissedemedim. Ayağa kalkıp bir miktar gittikten sonra, acıdan şikÂyetlerini tekrarladılar. Bu kere duğmelerini acıp baktım. Kılların arasından birdenbire gordum ki, bir kıl başı kadar yer ağarıp, etrÂfı kırmızı olmuş. Uzerine dokununca; "İşte oldur." dediler. "Ne makûle nesnedir?" diye suÂl buyurdukta, beyÂn ettim. Buyurdular ki: "Bir parca sık!" Ben dahî şehÂdet ve orta parmaklarımla kenarından yokladım. Parmaklarımın arası sertleşmiş buyuk bir gudde ile doldu. İrÂdemi kaybedip; "SaÂdetlû PÂdişÃ‚hım, bu buyuk bir cıbandır. Henuz hamdır, olmadıkca zedelemek cÂiz değildir. Bir munÂsip merhem koymak gerektir." dedim.

Meğer bu hÂdiseden uc gun once, bu bendelerinin, cıban eleminden rahatsız olup arka arkaya uc gun kendilerine hizmet şerefinden mahrum olduğum hÂtır-ı şerîflerinde kalmış imiş. Bu sozlerime karşı latîfe olmak uzere: "Biz celebi değiliz ki, bir kucuk cıbandan oturu cerrahlara murÂcaat edelim." dediler. Bu hÂlle Kasr-ı saÂdete cıktılar. Ol geceyi acı ve ıstırap ile gecirdiler. Ertesi gun cıbanın olgunlaşması icin hamama gittiler. Bu bendelerinin hazır bulunmadığını fırsat bilip, kendi tellÂkları olan Hasan adındaki hizmetcilerine iyice sıktırıp, cıbanı zedelemişler. Hamamdan geldikte ayaklarına kapandım. "Hasan Can, sozunle amel etmedik amma, kendimizi helÂk ettik." buyurdular. MÂcerÂyı etraflıca anlatınca, aklım başımdan gitti. Zaman gectikce ol sert madde azıtıp, taştıkca taştı. PÂdişÃ‚h, Edirne'ye gitmeye karar verdiğinden, geri bırakılmayıp, ŞÃ‚bÂn ayının ikinci gunu Edirne'ye doğru yola cıktılar. Hastalığı gitgide şiddetlendi, ilac kabûl etmez bir hÂl aldı.

Corlu yakınında Sırt koyu denilen yere inildi. Buraya indiklerinde, cıban oyle bir hÂl aldı ki, akıntısını vucûdundan def etmeye SultÂnın iktidÂrı kalmadı. CÂresiz, o yerde ikÂmet ve karar ihtiyar buyuruldu. Ve daha once Edirne'ye varan erkÂndan Vezîr-i Âzam Pîrî Paşa ve Mustafa Paşa ve Beylerbeyi Ahmed Paşa, ordu-yı humÂyûna dÂvet olundular. Bunlar gelince askerin icine bir şuphe duşmesin diye, işlerin îcÂbına gore dîvÂn toplanıp, mansıplar dağıttılar ve terfi-i merÂtib eylediler ve neş'eli gorunerek, gizli kederlerini belli etmediler. Ve iki ay muddet, acılar icinde vakit gecirdiler.

Bu sırada asker arasında binbir turlu haber şÃ‚yi' olup, yersiz birtakım hareketler olacağı alÂmetleri belirince, vezîrler bana haber gonderip, Sultan icin nasıl bir cÂre gerektiği sorulunca, ben de; askerin mubÂrek yuzlerini gormeye hasret kaldıklarını kendilerine arz edip, yalvarıp, yakararak otağ-ı humÂyûnun onune cıkmalarını sağladım. Orada bir miktÂr vekar icinde durup yuzunu gosterdikten ve sipÂhilerin hatırlarına duşen tereddudu izÂle ettikten sonra, geri donerek yerlerine avdet buyurdular. Ve Rumeli Beylerbeyi Ahmed Paşayı, sır saklamaya iktidÂrı olmadığı icin Edirne muhÂfızlığı behÂnesiyle o tarafa yolladılar. Cıbana hicbir ilÂc ve ihtimÂm kÂr etmediğinden, aynı sene ŞevvÂlin dokuzuncu gecesinde rûhunu teslim edip, bu elemli dunyÂdan Cennet bahcelerine doğru ucup gittiler.

Hastalığı sırasında ona hizmet etmek şerefinden bir an mahrûm olmadım. Geceleri sabahlara kadar, mum gibi icin icin yanarak karşılarında dururdum. Bir hizmeti olmadığı zaman, emr-i Âlileri ile doşekleri yanında otururdum. KÂh mubÂrek elleri elimde, kÂh asîl ayakları dizimde idi. Cerrahlar ilÂca giriştikleri sırada, kÂh omuzuma dayanır, kÂh cerrahların yaptıklarına bakmaya memur eder, ancak bana îtimÂd buyururlardı.

VefÂtında Kur'Ân-ı kerîm okumak ve Kelime-i şehÂdeti telkinde bulunmak vazîfesini yalnız ben gordum. Son nefesine kadar bir an yanından ayrılmadım. Hatt son nefesini vereceği sırada, bu hakîre hitÂb edip buyurdular ki: "Hasan Can, bu ne hÂldir?" Ben hizmetcileri dahî dedim ki: "SultÂnım, Allahu teÂl ile olacak zamandır." Buyurdular ki: "Bizi bunca zamandan beri kimin ile bilirdin? CenÂb-ı Hakk'a teveccuhumuzde kusûr mu gordun?" Ben dahî dedim ki: "HÂşÃ‚ ki, bir zaman Allahu teÂlÂnın adını anmayı unuttuğunuzu gormuş olam. LÂkin bu zaman başka zamanlara benzemediği icin, ihtiyÂten soylemeye cesÂret eyledim."

Kısa bir an gectikten sonra; "YÂsîn sûresini oku!" diye fermÂn buyurdular. Emr-i humÂyûnları gereğince, YÂsîn sûresini hatmettim. Benimle berÂber okudular. İkinci def okurken; "SelÂmun kavlen min Rabbirrahîm" Âyetine geldiğim zaman gordum ki, mubÂrek dudakları bu Âyet-i kerîmeyi okuyarak hareket eder ve o anda, once sağ şehÂdet parmağını kaldırıp diğer mubÂrek parmaklarını sıkıp temiz rûhunu teslim etti.

Eli elimdeydi. MubÂrek bileğini tutmuş, nabzını dinliyordum. Nabzın durduğunu hissedince, o anda lÂzım olan hizmetleri yerine getirmek uzere ayağa kalktım. Hekimbaşı Ahî Celebi oradaydı. Benim yaptığıma bakıyordu. Ayağa kalktığımı gorunce: "Henuz hayat bÂkidir. Ne icin ayağa kalkarsınız?" diye beni oturtmaya kalkınca; "Bu eşiğe alnımı koyduğum andan bu Âna kadar velî nîmetimin hizmetinden bir lahza yuz cevirmemişim. Bu sıralarda yapılacak iş budur. Tabîblik etmenin zamÂnı gecti ve asıl cevher kaybolup gitti." dedim. Gerekli hizmetleri yerine getirdim."

KÂnûnî Sultan SuleymÂn doneminde Enderunda ceşitli dersler veren Hasan Can, 1567 (H.974) senesinde Bursa'da vefÂt etti. Kabri, Celebi Sultan Mehmed turbesi onundedir.
__________________