EvliyÂnın buyuklerinden. İsmi, İshak bin Cibrîl bin Ebû Bekr'dir. 1252 (H.650) senesinde Erdebil'de doğdu. Babasının, Hoca KemÂleddîn Arabşah'ın oğlu olduğu soylenir. Soyu hazret-i Ali'ye kadar cıkarılırsa da, hicbir mesnedi yoktur. Lakabı Safiyyuddîn, nisbesi Erdebilî'dir.

Safiyyuddîn Erdebilî, kucuk yaşta babasını kaybetti.Cocuk yaşta din bilgilerini oğrenmişti. SÂlih amel işlemekte devamlı, Allahu teÂlÂnın emir ve yasaklarına riÂyette cok gayretli idi. Gorduğu guzel bir ruy uzerine ŞîrÂz taraflarına gitti. Necîbuddîn Suhreverdî hazretlerinin talebesi Necîbuddîn Bergaş'tan ilim ve feyz almayı arzu etti. Ancak o mubÂrek zÂt, o sırada 1279 (H.678) yılında vefÂt etmişti. Necîbuddîn Bergaş'ın yerinde Rukneddîn BeydÂvî veEmîr Abdullah gibi buyukler vardı. Onların hizmetine girip, bir mikdÂr orada kaldı. Emîr Abdullah'ın işÃ‚reti uzerine,ZÂhid İbrÂhim GeylÂnî'den istifÂde etmek icin GeylÂn taraflarına gitti. ZÂhid İbrÂhim GeylÂnî'yi kimse tanımıyordu. Safiyyuddîn Erdebilî, onu bulabilmek icin dort yıl collerde, ıssız yerlerde dolaştı. Cok sıkıntı ve riyÂzetler cekti.

Safiyyuddîn Erdebilî'nin akrabÂlarından birisi GeylÂn taraflarına ticÂret icin gitmişti. GeylÂn taraflarında Heylekıran denilen yere uğradı. Şeyh ZÂhid GeylÂnî o sırada oradaki oğlunun yanında bulunuyordu. AkrabÂsı elindeki malları sattıktan sonra Şeyh ZÂhid GeylÂnî'nin sohbetine gitti. Orada elbiseleri temiz, yuzu nûrÂnî, zikr ve ibÂdet ile uğraşan talebeleri gorunce, cok hoşuna gitti. Şeyh ZÂhid GeylÂnî'nin huzûrunda tovbe ederek ona talebe oldu. Bir muddet sonra memleketine donunce, ondaki değişikliği farkeden Safiyyuddîn Erdebilî; "Bu hal nedir?" diye sordu. O da; "Şeyh ZÂhid GeylÂnî'ye talebe oldum." dedi. Bu sozleri işiten Safiyyuddîn Erdebilî birden değişti. Ona; "Sen, Şeyh ZÂhid'i gordun mu?" diye sordu. "Evet." dedi. Emir Abdullah'tan onunla ilgili duyduğu vasıfları anlatınca, akrabÂsı hepsine; "Evet oyle." cevÂbını verdi. Bunun uzerine Safiyyuddîn Erdebilî buyuk bir şevkle, istekle hemen yola cıktı.

Safiyyuddîn Erdebilî huzûra vardığında, Şeyh ZÂhid GeylÂnî; "Ey Erdebilî! Nicin gelmişsin?" diye sorunca, Safiyyuddîn Erdebilî; "Tovbe etmek, talebe olmak icin" dedi. Şeyh ZÂhid GeylÂnî; "Hoş geldin." diyerek talebeliğe kabûl etti ve oradaki talebelerine donerek; "Bu genc daha once bahsettiğim kişidir. Dort senedir Erdebil'de bizi bulmak icin dolaşmaktaydı." dedi. Sonra Şeyh ZÂhid Erdebilî talebelerinden birine onu husûsî halvethÂneye goturup yer yapmasını emretti. Safiyyuddîn Erdebilî orada husûsî vazîfelerle meşgûl olmaya başladı. Bu sırada cok şeylere kavuştu. Fakat kavuştuğu haller konusunda rahmÂnî mi şeytÂnî mi diye tereddutlu idi. Bu durumu munÂsib bir şekilde Şeyh ZÂhid GeylÂnî'ye arzetti.Şeyh ZÂhid GeylÂnî bu muşkillerini tek tek acıkladı. Safiyyuddîn Erdebilî, bu acıklamalardan kavuştuğu hallerin iyi ve doğru olduğunu anladı.

Safiyyuddîn Erdebilî, tasavvufta yuksek derecelere kavuştuktan sonra, hocası ona insanlara doğru yolu anlatmak ve onları Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşturmak icin izin verdi. O sırada Meraga denilen yerden bir cemÂat geldi.Şeyh ZÂhid GeylÂnî'yi, insanlara doğru yolu anlatması icin memleketlerine dÂvet ettiler. ZÂhid GeylÂnî onlara; "Bu iş icin yerime Safiyyuddîn Erdebilî'yi gonderiyorum." dedi. Bunun uzerine Safiyyuddîn Erdebilî; "Efendim! Bendeniz bu işi nasıl yapabilirim? Ben nerede, insanları terbiye etmek nerede?" deyince, hocası; "Safiyyuddîn! Emr-i İlÂhî boyledir. Sen oraya gitmelisin." dedi.Safiyyuddîn Erdebilî; "Bendeniz bir şey bilmiyorum. Orada Âlim kimseler vardır. Biz onlarla nasıl konuşabiliriz?" deyince, ZÂhid GeylÂnî; "Merak etme, meydan senindir. Bizim burada bulunmamız gerek. Fakat senin durumun boyle değil. Oraya varınca insanların dÂvetlerini kabûl et. Onlara nasîhat et. Allahu teÂl bu mertebeyi, rutbeyi sana vermiştir." buyurdu.

Safiyyuddîn Erdebilî hocasının emri uzerine yola cıktı. Bu arada memleketi olan Erdebil'e uğradı. Orada kendisine şoyle dediler: "Yolunuz uzerinde bulunan Birnik'te MevlÂn Şemsuddîn isimli birisi var. Bozukluğu cok meşhurdur. Bu sebeple kimse onun inat ve bozuk hallerinden dolayı o tarafa gitmek istemez. Tasavvuf ehline de dil uzatır. En munÂsibi Birnik koyune uğramamanızdır. Cunku o kimse gorulecek ve konuşulacak birisi değildir." Bunun uzerine Safiyyuddîn Erdebilî; "Eğer ilk konakta yolu acamazsam, gideceğim diğer yerlerde nasıl acarım." diyerek Birnik koyune doğru yola cıktı. Oraya varınca mescide gitti. Bu sırada MevlÂn Şemseddîn de mescide geldi. Fakat selÂm vermedi. Mihraba gecip iki rekat namaz kıldı. Sonra Safiyyuddîn Erdebilî'ye dondu. BÂzı suÂller sordu ve verilen cevapları dinledi. Aldığı cevaplar cok hoşuna gitti ve ona tesir etti.Safiyyuddîn Erdebilî'ye karşı edep, tevÂzu ve hurmet gosterdi. Ona tasavvuf yolunun hallerini anlattı. MevlÂn Şemsuddîn bunları duyunca, onceki sozlerinden tovbe etti. Kalbindeki nifak ve muhÂlefet gidip, tasavvuf yoluna ve bu yolun buyuklerine sevgi besledi. Tasavvuf yolunda ilerleyerek yuksek haller ve kerÂmetler sÂhibi oldu.

Safiyyuddîn Erdebilî, insanlara doğru yolu anlatarak yoluna devÂm etti. Gittiği yerlerde insanların bir kısmını dalÂlet ve cehÂlet bataklığına duşmuş, nefislerinin arzu ve isteklerine dalmış, bir kısmının bÂzı buyuklerin talebeleri olduklarını soyledikleri halde onların gosterdikleri doğru yoldan ayrıldıklarını, dalÂlet bataklığında şaşırıp kaldıklarını, şaşkın şaşkın dolaştıklarını, erkek ve kadınların tasavvuf yolunda olduklarını iddi ettikleri halde karışık oturup, aradan mahremiyet ve hurmet perdesini kaldırdıklarını, dalÂlet ve bid'ati dervişlik ve sunnet zannettiklerini, erkek ve kadınların birbirlerine soyledikleri kasîdeleri dinleyerek raksa geldiklerini, birbirlerine secde ettiklerini, zÂhir ve bÂtınlarının bozuk olduğunu gordu. Bu durum karşısında onları bÂzan tatlı sozlerle, yerine gore sertlik gostererek guzel soz ve davranışları ile terbiye etmeye başladı. Onlara doğru yolu gosterdi. Cok kimse onun vÂsıtasıyla bozuk hallerinden vazgecip tovbe etti.

Safiyyuddîn Erdebilî hocasının verdiği gorevi tamamlayıp donunce, hocasının ona olan sevgi ve îtimÂdı daha da arttı. Bu sırada bÂzı hasedciler, ZÂhid GeylÂnî'ye; "Safiyyuddîn şeyhlik yapıyor. Tovbe ve zikir veriyor." diye şikÂyette bulundular. ZÂhid GeylÂnî ona; "Senin hakkında boyle boyle soyluyorlar, ne dersin?" diye sordu. "Evet doğrudur efendim. Fakat sizin bana verdiğiniz izin ile bunları yapıyorum." cevÂbını verdi. ZÂhid GeylÂnî bunun uzerine; "Evet size, biz izin verdik. Sizinle bizim aramızda bir fark yoktur. Bu mertebe size Allahu teÂlÂnın ihsÂnıdır." buyurdu.

ZÂhid İbrÂhim GeylÂnî vefÂt edince, halîfesi olan Safiyyuddîn Erdebilî, memleketi olan Erdebil'e yerleşti. Pekcok talebe yetiştirdi. Âzerbaycan, Kafkasya ve Anadolu'da meşhûr oldu. İlhanlı hukumdÂrlarından Olcaytu HudÂbende ve Ebû Saîd Bahadır Han, İlhanlı beylerinden Emir Coban, vezir ve tÂrihci Reşîduddîn talebeleri arasındaydı. Safiyyuddîn Erdebilî devamlı insanlara nasîhat ederdi. Yumuşak bir sesle konuşurdu. Uzun konuşması kimseyi rahatsız etmezdi. Onun sohbetleri ile binlerce olu kalb hayat bulmuştur. Fakirler ve kimsesizleri gozetirdi.

DuÂsı makbul bir zÂttı. Hastalar onun duÂsı ile şif bulurdu. Safiyyuddîn Erdebilî, İlhan Olcaytu HudÂbende tarafından yeni kurulan SultÂniyye şehrine dÂvet edildi. Fakat o, yaşlı olduğunu soyleyip ozur diledi. Oğlu Sadruddîn'i yerine bırakıp hacca gitti. Hac donuşu 1334 (H.735) senesinde Erdebil'de vefÂt etti. Erdebil'deki turbesine defnedildi.

Safiyyuddîn Erdebilî omru boyuncaAllahu teÂlÂnın dînine hizmet etmek, Selef-i sÂlihînin doğru yolunu insanlara oğretmek icin calıştı. Talebeleri doğuya ve batıya dağılarak, onun feyzli yolunu yaydılar. Talebelerinden oğlu Sadreddîn ve torunu AlÂeddîn Ali meşhurdur. Ebû HÂmid AksarÂyî yÂni Somuncu Baba, AlÂeddîn Ali'den aldığı feyz ve bereketi, Anadolu'da yaydı. Somuncu Baba'nın talebelerinden Nu'mÂn (yÂni HacıBayrÂm-ı Vel&#238, Safiyyuddîn Erdebilî yolunun Anadolu'daki en onemli temsilcisidir.

Talebelerinden MevlÂn BehÂuddîn gencliğinde ilim tahsîl ederken, tasavvuf ehline karşı olanlarla arkadaşlık ettiği icin onların tesiriyle, tasavvuf ehline karşı îtikÂdı, inancı iyi değildi. Onların sunnet-i seniyye uzerine bulunduklarına inanmazdı. Bir ara ruyÂsında şoyle gordu: Bir bahcedeki havuzun etrÂfında tasavvuf ehli toplanmıştı. Bu esnÂda birden "Resûlullah efendimiz geliyor." diye bir ses işitildi. Herkes Peygamber efendimizi karşılamaya hazırlandı. MevlÂn BehÂuddîn bir fırsatını bulup Peygamber efendimize yaklaşıp; "Y Resûlallah! Senelerdir icimde bir tereddudum var. Bu gorduğunuz ceşit ceşit insandan hangisi hak uzeredir. Her birisi bir sûret ve kılık, kıyÂfette gelmiş. Biz onların hangisinin hak uzere olduğunu ayıramıyoruz." dedi. Peygamber efendimiz, orada bulunan butun toplulukları gozden gecirdi. Bu sırada Safiyyuddîn Erdebilî ve talebelerinden bÂzılarını gordu.MubÂrek yuzunu MevlÂn BehÂuddîn'e cevirip; "İşte bunlar hak uzere, sunnet ve şerîat uzeredir." buyurdu. Peygamber efendimizden bunları duyunca, tasavvuf ehli hakkındaki îtikÂdı duzeldi. Ertesi gun hemen tovbe edip Safiyyuddîn Erdebilî'nin talebelerinin ileri gelenlerinden oldu.

Talebelerinden Muhammed Darûrî, hocasını ziyÂret edip, evine donuyordu. Bir yerde yolunu şaşırdı. Yolunu bulmak icin dolanıp durdu. Cok yoruldu ve yuruyecek tÂkÂtı kalmadı. Bu sırada hocasından yardım istedi. O anda hocası Safiyyuddîn Erdebilî'yi karşısında gordu. Ona; "Korkma, otur." dedi. Oturdu. Namaz vakti gelince, abdest almak icin su aradı. Fakat bulamadı. Yorulup tÂkÂtsız bir hÂldeyken yine hocasını gordu. "YÂ Muhammed! Aşağı tarafında bir ceşme var. Kalk, oradan abdest al!" buyurdu. Denilen yerdeki ceşmeden abdest alıp, namazını kıldı. Namazdan sonra yanına iki suvÂrî geldi ve onu alıp istediği yere goturdu.

Safiyyuddîn Erdebilî buyururdu ki:

Haramı terk etmek vÂcibdir. Şuphelileri terk etmek sunnettir. Buna takv denir. Zuhd, helÂlin azıyla kanÂat etmektir. VerÂ, mubahları ihtiyac mikdÂrı kullanmaktır. Bu zÂhire Âit zuhddur. Bir de mÂnevî zuhd vardır. O ise duny sevgisini terk etmek, gonlu duny sevgisinden temizlemek ve Âhiret ile meşgûl olmaktır.

Her şeyi yiyen, her şeyi konuşur. Her şeyi konuşan her şeyi yapar. Her şeyi yapan Cehennem'e gider.

Bir kimsenin başına musîbet gelirse, şukretmesi gerekir. Sabır ile şukur, insanın kemÂlinin alÂmetidir. ÎmÂn iki parcadır. Yarısı sabır, yarısı şukurdur.

O SANA DUÂ ETSİN

Talebelerinden İzzeddîn isminde birisinin kucukluğunde gozu sakatlanmıştı. Hicbir tedÂvî ve ilac fayda vermedi. Âm oldu ve gozlerinin goreceğinden umidini kesti.AkrabÂları bu duruma uzuluyorlardı. NihÂyet Cum gecesi bir ruy gordu. RuyÂsında, her taraf aydınlıktı. Kalabalık bir topluluk vardı. Bu sırada gÂyet heybetli bir zÂt gordu. Onun kim olduğunu sordu. Birisi; "Resûlullah efendimizdir." dedi. Gidip mubÂrek ayaklarına kapandı ve optu. Sonra; "Bana yardım eyleyin y Resûlallah! Bana du buyrun, gozlerim gorsun." diye yalvardı. Bunun uzerine Peygamber efendimiz; "Uzulme. Gozunun iyileşmesi icin Safiyyuddîn Erdebilî'nin yanına git. O sana du etsin. Onun duÂsı ile şif bulursun" buyurdu. Peygamber efendimizden bu mujdeyi alınca, cok sevinip, sevincle uyandı. AkrabÂlarına bu haberi mujdeledi. Hepsi sevinerek onu Safiyyuddîn Erdebilî'nin huzûruna goturduler. Onun muhabbet nazarı gozune gelince derhal, gozleri acıldı. Gormeye başladı. Gozlerinde hastalıktan hic eser kalmadı.Safiyyuddîn Erdebilî'nin talebeleri arasına girdi.

SEBEBİ NEDİR?

Şeyh SÂduddîn, Basra'da deniz kenarında bulunuyordu. Bir geminin sÂhile yaklaştığını gordu. Bu sırada tÂcir olduğu hÂlinden belli birinin başında kıymetli bir sandığı dışarı cıkardığını gordu. O sandığa gÂyet îtin gosteriyordu. Onda kıymetli bir şey bulunduğunu tahmin etti. Bu sebeple onu tÂcirden satın almak istedi. TÂcire;
"O sandıkta ne var ki, oyle başında dikkatle taşıyorsun." diye sordu.
"Bunda Şeyh Safiyyuddîn'e Âit bir hediye var." deyince, hediye getirmesinin sebebini sordu.
TÂcir şoyle anlattı:
Bu gemi ile giderken, deniz birden kabardı. Gemi battı, batacaktı. Bu sırada Safiyyuddîn Erdebilî'den cÂn u gonulden yardım istedim. AnsızınSafiyyuddîn hazretlerini karşımda gordum. MubÂrek eli ile gemiyi cekip, selÂmetle sÂhile ulaştırdı. Bunun icin ben bu sandığı ve icindekileri ona hediye etmeyi adadım. İşte sandığa bu kadar kıymet vermemin sebebi budur." dedi.

1) RisÂle-i EşrefzÂde ŞirvÂnî; s.66
2) KÂmûs-ul-A'lÂm; c.4, s.2961
3) Tam İlmihÂl SeÂdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1137
4) EshÂb-ı KirÂm; (6. Baskı) s.389
5) İslÂm ÂlimleriAnsiklopedisi; c.11, s.9
6) Safvet-us-SafÂ, SuleymÂniye KutuphÂnesi, Ayasofya Kısmı, No:3099, Hekimoğlu Ali Kısmı, No:775
7) LemezÂt

KAYNAK
__________________