Anadolu velîlerinden. Doğum ve vefÂt tÂrihleri bilinmemektedir. On dokuzuncu asrın sonlarında yaşamıştır. Tasavvufta Mustafa SÂfî Efendinin derslerinde ve sohbetlerinde kemÂle erdi. Hocasının vefÂtından sonra yerine irşad insanlara doğru yolu gosterme, anlatma vazîfesi yaptı. Mustafa SÂfî Efendi icin bir menÂkıbnÂme yazan Halil İbrÂhim Efendi, Geredeli Abdullah Efendiden de bahsedip şoyle yazmıştır:
SÂfî Efendinin bir halîfesi de Gerede kasabasından Abdullah Efendidir. SÂfî Efendinin sohbetlerinde kemÂle erip, akranını gecmiştir. Bu zÂtın medrese tahsîli de yok idi. Fakat tasavvufta kazandığı kemÂl derecesiyle hangi ilimden bahs acılsa, o hususta bilgi verir, sorulan suÂlleri cevaplandırırdı. ZamÂnının meşhûr muderrislerinden Cankırılı Muhammed Ağa bir gun Abdullah Efendi ile ilmî mevzûlara dalmıştı. Hangi ilimden, mevzudan ve usûlden ne oğrenmiş ve ne biliyorsa, Abdullah Efendi ona hepsinden bahisler acıp izahlar yaptı. Sorduğu suÂlleri birkac cevapla gÂyet ilmî bir şekilde cevaplandırdı. Bu işin kerÂmetle olduğunu anlayan muderris, derhal ona intisÂb edip, talebesi olmuşdu. Abdullah Efendiye intisabından sonra dÂimÂ; "Bizim ilmimiz birkac cevaplık imiş." derdi.
Mustafa SÂfî Efendi vefÂtından on gun once bu halîfesi Abdullah Efendiyi huzûruna cağırıp, butun talebelerinin yanında şoyle vasiyet etti: "Bundan sonra işte bu Abdullah Efendi sizin şeyhinizdir. Kendisi Ârif, kÂmil, mukemmil, yetişmiş ve yetiştirebilendir. İlm-i zÂhirde ummîdir. Fakat ilm-i bÂtında benzeri yoktur. Sizin yanınızda ben nasıl isem, o da oyledir." Bu vasiyeti uzerine butun talebesi ona intisÂb edip bağlandı. Hatt SÂfî Efendinin vefÂtından îtibÂren altı ay muddetle buyuk kalabalıklar hÂlinde talebe olmaya gelenlerin arkası kesilmedi. Dort binden ziyÂde kimse ona intisÂb etti.
Mustafa SÂfî Efendinin kerÂmet ehli cok talebesi var ise de Abdullah Efendiden ve Yûsuf Efendiden başkasına icÂzet vermemiştir.
Talebelerinden Şeyh Osman Efendi de tasavvufta hayli yol almış, hilÂfet derecesine yaklaşmıştı. Ancak hocalarının emri gereği onun da Abdullah Efendiye teslim olması gerekiyordu. Şeyh Osman Efendi hocası Mustafa SÂfî Efendinin vefÂtından sonra bir muddet Abdullah Efendiye teslim olmadı. Bir defÂsında ikisi birlikte hocaları Mustafa SÂfî Efendinin kabrini ziyÂret icin turbesine gittiler. ZiyÂret sırasında hocaları Mustafa SÂfî Efendi onlara gorunup, Şeyh Osman Efendinin elinden tutarak Abdullah Efendiye teslim etti ve; "Bunun kusuruna bakma." diyerek iltifÂt gosterdi. Bu hÂdiseden sonra Osman Efendi de talebesi oldu. Abdullah Efendinin vefÂtından sonra yerine Şeyh Halil Rahmi gecti. Şeyh Osman Efendi ona intisÂb etti ve bu zÂtın halîfesi oldu. Hocası tarafından İzmit'te insanlara yol gosterme ile vazîfelendirildi.
Abdullah Efendi, SÂfî Efendinin yerine insanlara rehberlik icin irşÃ‚d makÂmına gecince, kendisine tasavvufda yuksek bir derece olan kutbiyyet makÂmı ihsÂn edildi. Abdullah Efendinin cok kerÂmetleri gorulmuştur. Dînin emirlerine uymakta son derece gayretliydi. Bir gun abdest alırken başını kaplama mest ettiğini goren İbrÂhim Hilmi Efendi dortte birini de meshetseydiniz, cÂiz olurdu diye soyleyince; "Ben omrum boyunca boyle başımın tamÂmını meshetmişimdir." diye cevap verdi. Butun ibÂdetlerinde takv uzere idi. Daha once Gerede'de medfûn Şeyh Hacı Halil Efendinin sohbetlerine devÂm ederdi. Tasavvufta yuksek derecelere ulaşmış idi. Bu derecede iken hocası Hacı Halil Efendi vefÂt edince, istiğrÂk hÂlinde kendinden gecmiş bir vaziyette kaldı. Daha sonra Bolu'ya gidip, Hacı Mustafa SÂfî Efendiye hÂlini anlatıp, onun talebesi oldu. Onu talebeliğe kabûl edip, tasavvufta erbeîn denilen ve kırk gun bir yerde kalmak olan cile yaptırmak icin onu bir odaya koydu. Abdullah Efendi erbeîne girince, onceki halleri tamÂmen kayboldu. Tasavvufa yeni başlamış talebe gibi oldu. Bu hÂline şaşıp, uzulerek gece gunduz ağlamaya başladı. Boylece otuz beş gun gecti. Bu cileye girmesi sebebiyle hallerini kaybettiği kanÂatine vararak cıkıp kacmak istedi. DergÂhtaki talebelerden bÂzıları farkına varıp onu bu kararından vazgecirmek icin; "Erbeîni tamamla ondan sonra gidersin" diyerek kalmaya rÂzı ettiler. Otuz dokuzuncu gunu tasavvuf yolunda yeni ilerlemeye başlayan bir talebede hÂsıl olan haller gibi once tecellî-i ef'al, sonra tecellî-i sıfÂt ve daha sonra da tecellî-i hÂl zuhur edip, parlamaya başladı. Hemen SÂfî Efendinin huzûruna koşup, hÂlini ve hÂsıl olan durumu anlattı. Bunun uzerine SÂfî Efendi; "Oğlum biz adamı hem soyar, hem de giydiririz." dedi. Onceki hÂlinde kalsaydın, rehberlik etmekte zahmet cekerdin, dervişlere vÂkıf olamazdın. Şimdi elhamdulillah tertib uzere zuhûr etti." diyerek onu tesellî etti. Sonra birkac halvet daha yaptırdı. Tasavvufta yetiştirip kemÂle erdirdikten sonra, ona hilÂfet verdi. İnsanlara rehberlik etmesi icin vazîfelendirdi.
Abdullah Efendi, hÂlini o derece gizler ve tevÂzu ile hareket ederdi. Gorenler sanki sıradan biri, tasavvuftan hic yol kat etmemiştir zannederdi. Kendi bu hususta hic bir şey soylemezdi. Halbuki keşf ve kerÂmet sÂhibi olup, cok talebe yetiştirdi. DunyÂya ve duny malına karşı hicbir meyli yoktu. Fakat talebelerinin hallerini gorup, anlamak ve onları yetiştirmek icin onlarla yakından alÂkadÂr olurdu. Abdullah adında bir cocuk, daha kucuk yaşta Mustafa SÂfî Efendiye talebe olmuştu. Onun vefÂtından sonra da AbdullahEfendiye talebe oldu ve on sekiz yaşında tasavvufta hallere kavuştu. Keşfi acıldı. Hangi kabrin yanına varsa, o kabirde yatanın hÂlini gorurdu. Hatt cok def vefÂt eden evliy ile goruşup konuşurdu. Bir muşkulu veya soracağı bir husus olursa, ya Peygamber efendimizi gorup O'ndan sorar, yÂhut da SÂfî Efendiyi gorup muşkulunu hallederdi. Hatt Peygamber efendimiz ona, hocası SÂfî Efendinin cok buyuk bir velî olduğunu beyÂn buyurmuşlardır.
Hocası Abdullah Efendinin vefÂtından sonra talebesi Abdullah Bey yerine rehberlik makÂmına gecen Halil Rahmi Efendiye pekcok talebe getirmiş, saÂdete kavuşmalarına vesîle olmuştur. Halil Rahmi Efendinin de cok kerÂmeti gorulmuş, tasavvuftaki kemÂlÂtı, Peygamber efendimiz tarafından işÃ‚ret buyrulmuştur. Tasavvufda ilerlemek icin cok calışmıştır.
Duny ile hic alÂkası yok gibi bir halde ve fen derecesinde idi. Ancak duny işlerinden bir mesele sorulsa soranları hayrette bırakan cevaplar vererek muşkulleri hallederdi. 1853 senesinde yapılan Rusya seferine katıldı. Bu seferde cihÂd etti. Silistre muhÂsarasında bulundu. MuhÂsara sırasında Deliorman'da kayboldu. Bir daha kimse gormedi. Şehîd olduğu anlaşıldı. Bu sefere cıkarken, İbrahim Hilmî, İbrÂhim Muhammed Bey ve Abdullah Bey onu uğurlamışlardı. Bolu yakınındaki bir koye kadar uğurladıklarında bu koyde gecelediler. O gece Peygamber efendimizi gormuş. Peygamber efendimiz silahlı bir halde gorunup; "Oğlum nicin uzulursun biz de seninle berÂber gidiyoruz." buyurarak teselli ettiklerini yolda anlattı. Abdullah Efendinin boyle kıymetli talebeleri coktu.
Abdullah Efendi bir gun Gerede'den Bolu'ya giderken; "Oğul yerime bir halîfe yetiştirseydim, şu dunyÂdan gider idim. Zîr usandım. ZÂhirî ve bÂtınî emrolunan işler vardır. Hatt elime iki tarafı da keskin bir kılıc verdiler." dedi. Cunku hocası SÂfî Efendinin vefÂtından sonra ona kutbiyyet makÂmı da verilmişti. Bu sebeple zÂhiren yapmakla vazîfeli olduğu işler vardı. Yerine Halil Rahmi Efendiyi yetiştirip kemÂle erdirdikten sonra kendi memleketinde irşÃ‚d ile vazîfelendirdi. Mudurnu'da Sultan SuleymÂn CÂmiinde insanlara rehberlik yaptı. Abdullah Efendi bir gun Bolu'yu teşrif etti. Sohbetiyle nice olu kalpleri dirilttikten sonra, bir akşam Muhammed Bey adında bir zÂtın evinde misÂfir iken; "Yarın Gerede'ye gitmem gerekiyor." dedi. DÂvet edildiğiniz yerler var, kerem edin birkac gun daha kalın dedikleri zaman; "Yarın gideceğim." dedi. Ertesi gun mecbûren bir binek tedÂrik ettiler. Sabah vakti yola cıktı. Talebelerinden coğunun haberi olmadı. Birkac talebesi Kuruceşme denilen yere kadar uğurladılar ve orada vedÂlaştılar. Uğurlayan bu talebelerine; "Her ne zaman benim hasta olduğumu işitirseniz, ihmÂl etmeyip geliniz" dedi. Boylece vefÂtına işÃ‚ret etmiş olmasıyla uğurlamak icin orada bulunan talebeleri ağlaşmaya başladılar ve ayaklarına kapandılar. Bunun uzerine; "Ben sizi herkesten cok severim, bu burada anlaşılmaz, yarın anlarsınız." diyerek bÂzı işÃ‚retler verdi. Sonra da oradan ayrılıp gitti.
Abdullah Efendi ayrıldıktan sonra gozden kayboluncaya kadar talebeleri arkasından bakıştılar. Gerede'ye vardıktan sonra ertesi gun hastalandı. Talebesi İbrÂhim Hilmi Beyi Bolu'dan cağırmalarını emretti. BÂzıları haber gonderdik diyerek, haber gonderilmesine mÂni oldularsa da, arada bir İbrÂhim Bey geldi mi diye sorunca, telaş olmaması icin haber gondermediklerini soylediler. Mutlaka gelmesini arzu ediyorsanız haber gonderelim dediklerinde; "Eyvah şu andan sonra haber gondermekle yetişemez. Ne soylediysem, onu yerine getirmeniz gerekirdi." diyerek haberi gondermeyen kimseye gucendi. Haberi gondermeyen kimse, dÂim yanında olduğu halde bir mÂni sebebiyle vefÂtı sırasında ve cenÂze namazında bulunamadı. Gerede'deki dergÂhında bulunan odasına defnedildi. İbrÂhim Efendi, ancak vefÂtının ertesi gunu haber alıp gelebildi. Kabrini ziyÂret edip uzerine bir turbe sanduka ve ortu yaptırdı. Abdullah Efendinin vefÂtından sonra yerine halîfesi HalilRahmi Efendi irşÃ‚d makÂmına gecti ve talebeleri ona intisÂb etti.
Halil Efendi uzun omru muddetince hocası Abdullah Efendinin ve onun hocası Mustafa SÂfî Efendinin yolunu devÂm ettirdi. Pekcok insanı irşÃ‚d edip saÂdete kavuşmalarına vesîle oldu. Geredeli Abdullah Efendinin halîfesi Halil Rahmi Efendidir. Bu zÂtın da beş halîfesi vardır: 1) Mudurnu'da postnişin Şeyh İbrÂhim Efendi. 2) Bolu'da Şeyh Zuhurî DergÂhının murşidi Şeyh Muhammed Efendi. HilÂfetinden uc sene sonra vefÂt edip, Şeyh Zuhûrî DergÂhının yanında defnedilmiş ve kabri uzerine turbe yapılmıştır. 3) Şeyh HÂfız Osman, İzmitSancağında Yeni CÂmide murşidlik yapmıştır. 4) Şeyh HÂfız İsmÂil Efendi, Erikli kazÂsında Aktaş denilen yer (CudÂ) dergÂhında rehberlik yapmıştır. 5) Muhammed Zuhdu Bey. MenÂkıbnÂmeyi yazan İbrÂhim Hilmi Efendinin kardeşidir. Bolu'da Hayreddîn TokÂdî hazretlerinin dergÂhı olan İmÂret CÂmiinde murşidlik yapmıştır. Bu zÂtlar Mustafa SÂfî Efendinin sohbetlerinde bulunmuşlar ve tasavvufta yuksek derecelere kavuşmuşlardır. Halil Rahmi Efendiden de icÂzet almışlardır. Ayrıca pekcok zÂt tasavvufta Mustafa SÂfî Efendi vÂsıtasıyla hilÂfete lÂyık derecelere kavuşmuşlardır.

KAYNAKLAR
1) MenÂkıb-ı Hacı Mustafa SÂfî, Millet KutuphÂnesi Ali Emîrî (Şeriyye) Kısmı, No: 1111
__________________