Hindistan evliyÂsından. Silsile-i aliyye denilen buyuklerden olup, seyyiddir. 1745 (H. 1158)'te Hindistan'ın Pencab şehrinde doğdu. 1824 (H. 1240) senesinde Delhi'de vefÂt etti. Kabri ŞÃ‚hcihÂn CÂmii yakınındaki dergÂhındadır. Binlerce seveni her zaman ziyÂret edip, feyz almaktadır.

Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinin babası, Abdullatif Efendi Âlim, sÂlih, zÂhid, dunyÂya rağbet etmeyen, yuksek haller sÂhibi KÂdirî yolunda bir zÂt idi. Bu yolu Hızır'la goruşmuş olan hocası Şeyh NÂsıruddîn Kadîrî'den aldı. Ayrıca Ceştiyye ve ŞettÂriyye yollarından da feyz almıştı. Tasavvuf yolunda kemÂle, olgunlaşmaya calışırdı. Haram yemekten son derece sakınır, kırlarda yetişen meyvelerle yetinir, nefsini terbiye etmek icin uğraşırdı. SahrÂlarda Allahu teÂlÂnın ism-i şerîfini anarak dolaşır, yarattıklarına bakar, O'nun buyukluğunu tefekkur edip duşunur, bir an olsun Rabbini unutmazdı.

Bir gun ruyÂsında hazret-i Ali ona şoyle dedi:

"Ey Abdullatîf! Allahu teÂl sana bir oğul ihsÂn edecek, o ilerde buyuk bir zÂt olacak. Ona bizim ismimizi koyarsın."

Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri de annesine ruyÂsında; "Yakında dunyÂya bir oğlun gelecek. Ona bizim ismimizi koyarsın." buyurdu. Resûlullah efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem de evliyÂdan bir zÂt olan amcasına ruyÂsında, doğacak cocuğa Abdullah isminin verilmesini emretti. Cocuk doğduğunda, ismini babası, Ali, annesi AbdulkÂdir, amcası Abdullah koydu. Abdullah-ı Dehlevî altı yaşına gelince, hazret-i Ali'ye karşı sevgi ve edebinden kendisine Ali demeyip Ali'nin hizmetcisi mÂnÂsına Gulam Ali dedi ve bu isimle tanındı.

Abdullah-ı Dehlevî hazretleri Allah vergisi cok ustun bir zekÂya sÂhipti. Kur'Ân-ı kerîmi kısa zamanda ezberledi. Dînî ilimleri ve zamanının fen ilimlerini oğrendi. Delhi'de hocası şeyh NÂsıruddîn'in hizmetinde bulunan babası, onun terbiyesinde yetişip, KÂdiriyye yoluna girmesi icin, oğlu Abdullah'ı Delhi'ye cağırdı. Abdullah-ı Dehlevî Delhi'ye vardığı gece Şeyh NÂsıruddîn vefÂt etti.Babası; "Oğlum! seni Şeyh NÂsıruddîn'den KÂdiriyye yolunu alman icin cağırmıştım. Nasîb değilmiş. Artık, sana nereden irşÃ‚d kokusu gelirse, oraya git. Serbestsin." dedi.

O sırada Delhi'de Ceştiyye buyuklerinden, Şeyh Muhammed Zubeyr ve iki halîfesi, Şeyh ZiyÂuddîn, Şeyh Abduladl, Şeyh Mîr Dered bin Şeyh NÂsır, MevlÂna Fahruddîn ve başkaları vardı. Yirmi iki yaşına kadar onların huzûrunda ve sohbetlerinde bulundu. Bu sırada gonlunden, yine Delhi'de bulunan Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn hazretlerinin dergÂhına gitmek geldi. Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn hazretlerinin huzûruna varıp, kendisini talebeliğe kabûl buyurmasını istedi. O da:

"Sen zevkin ve şevkin olduğu yere git. Bizim yolumuz, tuzsuz taşı yalamak gibidir." buyurdu.

Abdullah Dehlevî ise; "Zaten benim mûradım, isteğim de buyurduğunuzdur." dedi. Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn hazretleri; "MubÂrek olsun."buyurup talebeliğe kabûl etti. Onu Nakşibendiyye yolunun, Muceddidiyye koluna gore yetiştirip, bu yolun esaslarını ve edeblerini oğretti. Abdullah-ı Dehlevî on beş sene onun sohbetiyle şereflendi. EvliyÂlıkta yuksek derecelere kavuşunca, mutlak icÂzet, diploma alıp, halîfesi oldu.

İlk zamanlarda, "Nakşîbendiyye yoluna girmemden Gavs-ul-a'zam Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri rÂzı olurlar mı?" diye tereddutler gecirmişti. Bir gun ruyÂsında gordu ki, Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri bir makÂma gelip oturdu. O makÂmın tam karşısına da ŞÃ‚h-ı Nakşibend Muhammed BehÂeddîn hazretleri teşrif etti. ŞÃ‚h-ı Nakşibend'in yanına gitmek istedi. Bu sırada Gavs-ul-a'zam; "Maksat, Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmaktır. Sıkılmayın, gidin." buyurdu.

Elinde malı, mulku kalmadığı icin başlangıcda gecim zorlukları ile karşılaşan Abdullah-ı Dehlevî hazretleri, dÂim tevekkul uzere oldu. Eski bir hasırı yatak, bir tuğla parcasını yastık edindi. Bu şekilde, on beş sene kanÂat koşesinde oturdu. Bir defÂsında o kadar cÂresiz kalıp, bitkin duştu ki, "Artık bulunduğum bu hucre benim mezÂrım olacaktır." diye duşunmeye başladı. NihÂyet Allahu teÂlÂnın yardımı yetişti. Tanımadığı birisi, bir mikdÂr para bırakıp gitti. O gunden sonra devamlı Allahu teÂlÂnın bu şekilde yardımına kavuştu.

Hocasının vefÂtından sonra yerine gecip, talebe yetiştirmeye başladı. Uzak yakın her yerden, DiyÂr-ı Rum, Şam, Irak, Hicaz, Horasan ve MÂverÂunnehr'den pek cok talebe, ilim ve feyz almak, sohbeti ile şereflenmek icin yarışırcasına yanına koştu. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî, Şeyh Ahmed-i Kurdî, Seyyid İsmÂil Medenî gibi bÂzıları Resûlullah efendimizden aldığı mÂnevî emirle geldi. Bazısı, sÂdÂtın, bu yolun buyuklerinin mÂnevî işÃ‚reti ile koşup teslim oldu. Şeyh Muhammed Can bunlardandı. BÂzısı ise,Abdullah-ı Dehlevî hazretlerini ruyÂda gorup geldi.

DergÂhında iki yuz kişi civarında talebe vardı ve onların ihtiyaclarını temin ederdi. Bununla berÂber, dÂim mutevÂzî ve gonlu kırık bulunurdu. Bir gun bir kopeği gorup; "Y Rabbî! Ben kimim ki, seninle, sevdiklerim arasında vÂsıta olayım. Bu yarattığın hurmetine bana merhamet eyle!" buyurdu.

Peygamber efendimizin sunnet-i seniyesine uygun yaşamaya cok gayret ederdi. Az uyur, teheccud, gece namazına kalktığında uyuyanları da kaldırırdı. Sonra murÂkabeye oturur, peşinden Kur'Ân-ı kerîm okurdu. Kur'Ân-ı kerîmden her gun on cuz okurdu. Sabah namazını kıldıktan sonra talebeleriyle beraber işrak vaktine kadar zikir, Allahu teÂlÂyı anmak ve murÂkabe, nefs muhÂsebesi ile meşgul olurdu. Sonra hadîs ve tefsîr derslerine başlarlar bu hal zevÂl vaktine kadar surerdi. Sonra yemek yenirdi. Zenginlerden birisi, lezzetli bir yemek gonderse yemez, talebelerinin de yemesini istemez, komşularına hediye gonderirdi. Birisi para gonderse, şupheli bir durumu yoksa, İmÂm-ı a'zam hazretlerinin ictihadına gore bir sene dolmadan mal nisaba ulaştığında zekÂt vermek cÂiz olduğundan once onun zekÂtını verirdi. Cunku bir kuruş zekÂt vermenin binlerce lira sadaka vermekten kat kat ustun olduğunu bilirdi. Sonra kalan paranın bir kısmı ile helva ve başka şeyler yaptırır dervişlere dağıtır, bir kısmı ile dergÂhın borclarını oder, birazını da yanına gelen ihtiyac sÂhiplerine verirdi. Oğleye yakın sunnet-i şerîfeye uymak icin bir muddet kaylûle yapar, uyur, kalkıp bir mikdÂr yemek yiyip dînî kitablar okumak, bÂzı mevzular uzerinde yazılan yazıları gozden gecirmek ve yazılması lÂzım olanları yazmakla uğraşırdı. Oğle namazını kılıp, ikindiye kadar, hadîs ve tefsîr dersi verirdi. İkindiyi kıldıktan sonra, hadîs-i şerîf, İmÂm-ı RabbÂnî hazretlerinin MektûbÂt-ı İmÂm-ı RabbÂnî, AvÂrif-ul-MeÂrif veRisÂle-i Kuşeyrî'yi okur, sonra guneş batıncaya kadar talebeleriyle zikir ve murÂkabe ile meşgul olurdu. Akşam namazından sonra, mÂnevî teveccuhleri ile talebelerinden ileri gelenlerinin ilerlemelerini sağlardı. Yatsıyı kıldıktan sonra geceyi zikr ve murÂkabe ile ihy ederdi. Uyku bastırdığında seccÂdesi uzerinde sağ yanı uzere yatardı. Bazan otururken uyuyakalırdı. HayÂsının cokluğundan ayağını uzattığı gorulmezdi.

Kur'Ân-ı kerîmi okumakdan ve dinlemekten cok hoşlanır şevk hÂlinin gÂlib olduğu zamanlar dinleyince kendinden gecer ve; "Daha okumayınız, dayanamıyorum." buyururdu. MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî'nin Mesnevî'sini de cok okutup, dinlerdi. Bu esnÂda vecd hÂli hÂsıl olur, coşar, ilÂhî muhabbete gark olurdu. Fakat başkalarının yaptığı gibi dînin emir ve yasaklarına uymayan halleri gorulmezdi. Her hÂli dine uygun olurdu.

Emr-i mÂruf ve nehy-i an'il-munker yapar, insanlara Allahu teÂlÂnın emirlerini hatırlatır, yasaklarından sakınmalarını emrederdi. Bir kerre Şimşîr BahÂdır Han papazlara mahsus bir şeyi giyerek huzuruna geldi. Onu o hÂlde gorunce darılıp bu vaziyette yanında oturmamasını istedi. Bahadır Han, bu kadarına musÂde etmezseniz, bir daha yanınıza gelmem dedi. "Allahu teÂl sizin bir daha boyle buraya gelmenizi nasîb etmesin." buyurdu. Huzûrundan kızarak ayrılan Bahadır Hanın ici rahat etmeyip, uzerindeki o şeyi cıkarıp, huzuruna gelerek affını istedi ve talebesi oldu.

DunyÂya ve dunyÂlığa rağbet etmezdi. ZamÂnın pÂdişÃ‚hı defalarca dergÂhın ihtiyaclarını karşılayacak bir yardımda bulunmayı teklif ettiği halde, kabûl etmedi. VÂlî Emir Han da dergÂhın ihtiyacları icin yardım teklif ettiğinde talebelerinden Raûf Ahmed'e; "Hediye gonderen Emîr Hana şu beyti cevap olarak yazınız.

Biz fakr-u kanÂati şeref biliriz,

Emîr Hana soyleyin mukadderdir rızkımız.

Ve biz, Allahu teÂlÂnın meÂlen; "SemÂda ise, rızkınız ve vÂd olunduğunuz Cennet vardır."(ZÂriyÂt sûresi: 22) Âyet-i kerîmesine guveniriz.

Bir sıkıntısı olduğunda din buyuklerinin yardımına kavuşurdu. Şoyle anlatır.

Bir defasında karnım ağrımıştı. İmÂm-ı RabbÂnî hazretlerinin rûhÂniyetinden yardım istedim. O anda kendisini gordum. Yanıma teşrîf edip, rahatsızlığımı giderdiler.

Peygamber efendimizi son derece seven Abdullah-ı Dehlevî, O'nun şerefli ismini duyduğunda, kendinden gececek gibi olurdu. Bir kere hizmetcisi ona; "Resûlullah'ın sallallahu aleyhi ve sellem manzûru yÂni nazar buyurdukları bir zÂtsın." demişti. Bu sozden duyduğu mÂnevî hazla birden yuzlerinin rengi değişti ve hizmetcinin alnından opup; "Ben kim oluyorum ki, Resûlullah efendimizin manzûru olayım." deyip tevÂzu gosterdiler.

Yakın talebeleri anlatırlar; "MubÂrek hocamızın odasından zaman zaman cok guzel kokular duyardık. O zaman, Resûlullah efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem ile buyuk Âlim ve evliyÂnın rûhlarının ziyÂrete geldiklerini anlardık. Hocamız, Peygamber efendimizin sunnet-i şerîflerine o kadar bağlıydı. Bir gun bize; "Biz muhabbet şerbetini icenlerdeniz. Bizim muhabbetimizin artmasına sebep; kalblerimize ceşit ceşit zevk bahşeden hadîs-i şerîfler ve salevÂt-ı şerîfelerdir." buyurdu.

Giyiminde Resûlullah efendimize uyar, O'nun gibi sert ve kalın elbise giyerdi. Birisi kıymetli bir elbise getirse onu satar, parasıyla birkac elbise alır, fakirlere sadaka olarak dağıtırdı. "Birkac kişinin giyinmesi bir kişinin giyinmesinden daha iyidir." buyururdu.

Buyurdular ki:

RuyÂda Peygamber efendimize sallallahu aleyhi ve sellem sual edip; "Y Resûlallah; "RuyÂda, beni goren gercekten beni gormuştur." sizin hadîsiniz midir? dedim. "Evet." buyurdu. Devamlı tesbih, subhÂnellah ve tahmîd, elhamdulillah okuyup, mubÂrek rûhuna hediye ederdim. Bir def okuyamadım. RuyÂda Resûlullah'ı, Tirmizî'nin ŞemÂil'inde anlatılan şekilde gordum. Geldiler ve; "Okumadın!" buyurdular.

Bir def Cehennem ateşi korkusu beni kapladı. RuyÂda Resûl-i ekremi sallallahu aleyhi ve sellem gordum. Geldi ve; "Bizi seven, Cehennem'e girmeyecek." buyurdu.

Hicbir kerÂmet ve hÂrika, Allahu teÂlÂyı sevmek ve peygamberlerin efendisine sallallahu aleyhi ve sellem tÂbi olmak gibi olamaz. Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinde bu iki haslet ziyadesi ile var idi.

Talebelerinin gonullerine tasarruf eder, Hakk'ın feyz ve bereketlerini onların kalblerine akıtırdı. Bu buyuk iş, onda cok gorulduğunden binlerce talebenin kalbi devamlı Allahu teÂlÂyı anar hÂle getirdi. Yuzlercesini cezbelere ve ilÂhî feyzlere kavuşturdu. Coklarını yuksek makam ve hÂllere eriştirdi. Bununla berÂber kerÂmetleri, Allahu teÂlÂnın izni ve ilÂhî ilhÂm ile gaybdan haber vermeleri olurdu.

Abdullah-ı Dehlevî'nin talebelerinden iki tanesi bir yolculuktan hocalarına donuyordu. Yolda kendi aralarında konuşurlarken; "Hocamızın yuksek huzurlarına kavuştuğumuzda, bize ikrÂm olarak ne istiyelim?" dediler. Biri; "Bana bir seccÂde vermesini isterim." oburu; "Bana bir takke vermesini arzu ederim." diye konuştu. Huzurlarına varınca, Abdullah-ı Dehlevî herkese, arzu ettiği şeyi ikrÂm etti.


KAYNAKLAR

1) Mu'cem-ul-Muellifîn; cild 6, s. 77

2) EsmÂ-ul-Muellifîn; c.1, s. 190

3) MakÂmÂt-ı Mazhariyye; s. 159.

4) HadÂik-ul-Verdiyye; s. 209

5) İrgÂm-ul-Merîd; s. 70

6) Âdab; s. 10.

7) Behcet-us-Seniyye; s.8

8) Hadîkat-ul-EvliyÂ; s. 122

9) ReşehÂt Zeyli; s.72.

10) Tam İlmihÂl SeÂdet-i Ebediyye; s. 431, 1081.

11) RehberAnsiklopedisi; c.1, s.18

12) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.18, s. 282.

13) Nuzhet-ul-HavÂtır; c.7, s.306.

14) Sefînet-ul-Evliya (Huseyin VassÂf); c.2, s. 28.

15) Persian Literature; c.2, s. 1034.

16) Hazînet-ul-AsfiyÂ; c.1, s. 703.
__________________