[B]On sekizinci yuzyılın sonu ve on dokuzuncu yuzyılın başında Irak ve Şam'da yetişmiş buyuk velîlerden. İnsanlara hak yolu gostererek hakîki saÂdete, kurtuluşa kavuşturan ve Silsile-i aliyye adı verilen Âlimler ve velîler zincirinin yirmi dokuzuncusudur. Asrının muceddidi idi. Babasının ismi Ahmed'dir. İsmi HÂlid, lakabı ZiyÂuddîn'dir. BağdÂdî nisbesiyle meşhûr olmuştur. Babası hazret-i Osman'ın, annesi ise hazret-i Ali'nin soyundandır. Bu sebeple OsmÂnî diye de anılmaktadır. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî diye meşhûr olmuştur. 1778 (H.1192) senesinde BağdÂt'ın kuzeyindeki Şehrezûr kasabasında doğdu. 1826 (H.1242) senesinde Şam'da vefÂt etti. Kabri Şam'ın kuzeyinde, KÂsiyûn Dağı eteğindeki kabristanda bulunan turbesindedir. Sevenleri tarafından ziyÂret edilmektedir.

Kucuk yaşta ilim tahsîline başlayan HÂlid-i BağdÂdî, keskin zekÂsı, kuvvetli hÂfızası, sağlam irÂdesi ve calışkanlığı ile dikkati cekti. SuleymÂniye'de devrin meşhûr Âlimlerinden Muhammed bin Âdem-i Kurdî, SÂlih-i Kurdî, Abdurrahîm Berzencî ile kardeşi Abdulkerîm Berzencî'den, Abdullah-ı HarpÂnî'den ve daha pekcok Âlimden ilim oğrenip, icÂzet aldı. Sarf, nahiv, edebiyÂt, usûl, mantık, hikmet (fen), hey'et (astronomi), geometri, hesÂb ilimleri ile tefsîr, hadîs, fıkıh, kelÂm, tasavvuf ilimlerini ve diğer ilimleri oğrendi. FîrûzÂbÂdî'nin KÂmûs'unu ezberledi. Oğrendiği butun ilimlerde din ve fen adamlarına hocalık yapacak derecede ustun bir bilgiye sÂhib oldu. Din ve fen ilimlerindeki ustunluğu ve geniş bilgisi sebebiyle zamÂnının butun Âlimleri ve velîlerinin takdirlerini kazandı. Hangi ilimden ve hangi fenden ne sorulursa sorulsun derhal cevÂbını verirdi. ZekÂsı ve bilgisi karşısında akıllar hayrete duşerdi.

Hocası Seyyid Abdulkerîm Berzencî 1788 (H.1203) senesinde tÂundan vefÂt edince, onun talebesi boş kalmasın diye ders vermeye başladı. Her taraftan Âlimler dersine koştu. Her muşkulu cozer her derde dev olurdu. DunyÂya ehemmiyet vermez, gece gunduz ibÂdet ederdi. Boylece yirmi bir yaşındayken, ulemÂya ve talebeye ustÂd olup, yedi sene ders okuttu. Sozu tesirli, avÂm ve havÂss arasında sozu delîl olan şerefli bir zÂttı.

1805 senesinde hacca gitti. Yolda Şam Âlimlerinden cok saygı gordu. TevÂzûundan dolayı, AllÂme Muhammed Kuzberî'den hadîs rivÂyeti; Mustafa Kurdî'den KÂdirî yolu icÂzeti aldı.

Bir muddet Şam'da kaldıktan sonra Hicaz'a gitmek icin yola cıktı. Medîne-i munevvereye kavuştuğu zaman Peygamber efendimize aşk derecesindeki sevgisini anlatan Kasîde-i Muhammediyye'yi Farsca olarak yazdı.

Medîne-i munevvereye geldiğinde, kÂmil bir velî bulup ona teslim olmak arzusundaydı. Bir gun Yemenli fazîlet sÂhibi bir zÂta rastladı. CÂhilin Âlimden nasîhat istemesi gibi ondan nasîhat istedi. O zÂt dedi ki: "Ey HÂlid Mekke-i mukerremeye gittiğin zaman edebe uymayan birşey gorursen hemen reddetme." MevlÂn HÂlid hazretleri Mekke-i mukerremede bir Cum gunu KÂbe-i şerîfe karşı DelÂil-i HayrÂt'ı okurken birinin, KÂbe'ye sırt cevirip kendine bakdığını gordu. "Utanmadan KÂbe'ye arkasını cevirmiş. Edebi gozetmiyor!" diye duşunurken, o kimse; "Mumine hurmet, KÂbe'ye hurmetten daha oncedir. Bunun icin yuzumu sana cevirdim. Nicin beni kotuluyorsun. Medîne'deki zÂtın nasîhatını unuttun mu?" dedi. MevlÂn HÂlid hazretleri bunun buyuk velîlerden olduğunu anladı. Ondan af diledi ve; "Beni talebeliğe kabûl et." diye yalvardı. O da; "Sen burada olgunlaşamazsın." dedikten sonra eli ile Hindistan'ı gostererek; "Senin işin orada tamam olur." dedi ve gitti.

Bu gorduğu zatın hocası Abdullah-ı Dehlevî olduğu rivayet edilmektedir.

MevlÂn HÂlid hazretleri, memleketi SuleymÂniye'ye donup ders vermeye başladı. Fakat gece-gunduz Hindistan'ı duşunuyordu. Bir gun bu duşunceler icindeyken, Hindistan'ın Dehli şehrinde bulunan evliyÂnın en buyuklerinden Abdullah-ı Dehlevî'nin talebelerinden Mirz Abdurrahîm isimli bir zÂt cıkageldi. O talebe, Abdullah-ı Dehlevî; "MevlÂn HÂlid'e selÂmımızı soyle bu tarafa gelsin!" buyurdu." dedi. Uzun zaman başbaşa goruştuler. MevlÂn HÂlid talebelerine ders vermeye gelmez oldu. Talebeler, Hindli'ye kızmaya başladı.

Bir sure sonra, 1809 senesinde ikisi birlikte İran ve Afganistan uzerinden Hind yolculuğuna cıktılar. Umulmadık bir zamanda medreseyi ve talebeyi bırakıp bu Ânî ayrılışına şehrin butun halk ve talebeleri cok uzulduler. Yoldan cevirmek icin cok ısrar ettiler ve yalvardılarsa da fayda vermedi. Hindistan'ın karanlıklar ve tehlikeler icinde bulunduğunu soyleyip vaz gecirmek istediler. Onlara; "Âb-ı hayÂt zulumÂtta bulunur." şeklinde cevap veren MevlÂn HÂlid hazretleri, arkadaşı Mirz Abdurrahîm ile yaya olarak once Tahran'a geldiler. Burada meşhûr şiî Âlimi İsmÂil KÂşî'yi, talebesinin onunde rezîl etti. MevlÂn HÂlid, bÂzı şiî tefsîr kitaplarını okumuş, Kur'Ân-ı kerîmin bircok Âyet-i kerîmelerinin şiîler tarafından değiştirilip, mÂnÂlarının tahrif edildiğini gormuştu.MeselÂ; EnfÂl sûresi 70. Âyetinde meÂlen; "Bedr gazasındaki esirleri salıverdiğin icin Allahu teÂl seni affeyledi." Âyet-i kerîmesi Ebû Bekr-i Sıddîk radıyallahu anh hakkındadır, şeklinde tefsîr ediyorlardı. MevlÂn HÂlid, İsmÂil KÂşî'ye; "Peygamberler gunah işler mi?" dedi. KÂşî; "Butun peygamberler mÂsûmdur, gunah işlemezler." dedi. MevlÂn HÂlid;"Peki, Kur'Ân-ı kerîmin; "Bedr gazÂsındaki esirleri salıverdiğin icin Allahu teÂl seni affeyledi." meÂlindeki Âyet-i kerîmede; "Af" soylendiğine gore, gunah işlemiş mÂnÂsına gelmiyor mu? HÂlbuki peygamberlerden gunah olan bir iş meydana gelmemiştir." deyince, KÂşî; "Bu Âyet-i kerîme Ebû Bekr'i azarlamaktadır, onun hakkındadır, Peygamberimizin hakkında değildir." dedi. O zaman MevlÂn HÂlid hazretleri; "O hÂlde, Allahu teÂl Ebû Bekr'i affettim buyuruyor da siz nicin affetmiyorsunuz?" dedi. KÂşî cevap veremeyip, mahcûp ve rezîl oldu.

MevlÂn HÂlid, Tahran'dan; BistÂm, Harkan, SemnÂn ve NişÃ‚bur'a gecti. Gectiği yerlerdeki evliyÂyı, şiirleriyle medheyledi. Âriflerin kutbu BÂyezîd-i BistÂmî'nin kabrini ziyÂret ettiği zaman meşhûr bir kasîde soyledi.

Sonra Tûs (Meşhed) şehrine gitti. Orada, on iki imÂmın dokuzuncusu Mûs KÂzım'ın oğlu İmÂm Ali RızÂ'nın turbesini ziyÂretinde de, cok guzel bir kasîde okuyarak onu medheyledi.

MevlÂn HÂlid, AhmedNÂmıkî CÂmî'nin kabrini ziyÂret etti. Onu da FÂrisî bir kasîdeyle medheyledi. Buradan Afganistan'a gecti. Hirat'a uğradı. Hirat'ın butun Âlimleri, fazîlet sÂhipleri, ziyÂretine geldiler. Gelenler arasında Abdullah-i Hıratî (Hirev&#238 de vardı. Bu zÂt sonradan MevlÂn HÂlid hazretlerinin talebesi oldu. Her şehirden ayrılırken; Âlimler, vÂli ve kumandanlar ve halk ona Âşık olup, saatlerce yola uğurladılar. KandehÂr, KÂbil, PeşÃ‚ver Âlimlerinin suÂllerine verdiği cevaplarla hepsini hayran bıraktı. PeşÃ‚ver'de cok hurmet ve tÂzimle karşılandı. Âlimler onun ustunluğunu tasdik ve ikrÂr ettiler. Sonra LÂhor şehrinin bir kasabasında kÂmil bir velî olan AllÂme MevlÂn SenÂullah Dehlevî'yi (rahmetullahi aleyh) ziyÂret etti.MevlÂn SenÂullah Dehlevî, Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn'ın en ustun talebelerindendi.

MevlÂn HÂlid; burada başından gecenleri şoyle anlatır: Bu kasabada bir gece kaldım. RuyÂda, ŞÃ‚h Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinin, yanağımdan tutup beni kuvvetle kendine cektiğini gordum. Sabahleyin MevlÂn SenÂullah'ın huzûruna gittiğim zaman, daha ruyÂmı anlatmadan; "Kardeşimiz ve seyyidimiz Abdullah-ı Dehlevî'nin huzur ve hizmetlerini cÂna minnet bilmeli, huzur ve hizmetinde bulunmayı, sana vÂd olunan nîmetlere kavuşmaya sebep bilmelisin." dedi. Daha sonra o kasabadan ayrıldım. Hindistan'ın başşehri olan Dehli ismi ile meşhûr CihÂnÂbÂd'a geldim.

Aylarca suren uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra tam bir senede Dehli'ye (CihanÂbÂd) ulaşan MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri Dehli'ye vardığında, Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinin bulunduğu şehre gelmenin sevinci ile, seferdeyken yanında bulunan şeylerin hepsini, fakirlere dağıttı. Sonra Hindistan'ın en buyuk velîsi ve buyuk İslÂm Âlimi, ŞÃ‚h Abdullah-ı Dehlevî'nin huzûruna kavuştu.

Abdullah-ı Dehlevî, onu talebeliğe kabûl etti. Ona nefsinin terbiyesi icin dergÂhı temizleme vazifesini verdi. MevlÂn HÂlid, bu kadar ilimde Âlim olmasına rağmen, hic îtirÂz etmedi. Bir gun yerleri temizleme işi nefsine zor geldi. Derhal nefsine; "Eğer mubÂrek hocamın verdiği bu şerefli vazifeden kacarsan yerleri supurge ile değil, bu sakalınla supurturum." diyerek hitÂb etti. Artık bundan sonra hatırına boyle hicbir duşunce gelmedi. Bir gun yine boyle su taşırken, hocası Abdullah-ı Dehlevî hazretleri ile karşılaştı. Abdullah-ı Dehlevî, onun mubÂrek omuzları uzerinden Arş'a doğru muazzam bir nûrun yukseldiğini ve meleklerin ona gıbta ve hayranlıkla baktıklarına şÃ‚hid oldu. Abdullah-ı Dehlevî, MevlÂnÂ'nın tasavvufta pek yuksek derecelere eriştiğini, kemÂle gelip olgunlaştığını gorunce, bu vazifeden alıp, devamlı huzûrunda bulunmasını emretti. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, orada da hocasına canla başla hizmet ederek, buyuk mucÂhede ve cetin riyÂzetler cekti. Abdullah-ı Dehlevî'nin huzûrunda beş ay calışıp sohbetleri ve nazarlarıyla buyuk velîlerden olmak saÂdetine erişti. Huzur ve muşÃ‚hede makÂmına kavuştu. Vilayet-i kubr hÂsıl oldu. Muceddidiyye, KÂdiriyye, Suhreverdiyye, Kubreviyye ve Ceştiyye yolunda kemÂle geldi. Abdullah-ı Dehlevî'nin kalbindeki butun esrÂr ve mÂnevî ustunluklere kavuştu.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, feyz ve kemÂl bulunca, Abdullah-ı Dehlevî hazretleri; "Ey HÂlid, şimdi memleketine ve BağdÂt'a git! Oradaki Hak Âşıklarını, sevdiklerine, yÂni Allahu teÂlÂya kavuştur." buyurunca, MevlÂn HÂlid hazretleri; "Ey benim sebeb-i devletim, yuksek sığınağım, efendim! Orada Hayderî ve Berzencî seyyidleri coktur. İnsanlara doğru yolu anlatmakla nasıl meşgûl olurum. Cunku, onlar şohret ve îtibÂr sÂhibi ve Âlimlerin sığınağı durumundadırlar. Boyle bir işe kalkışsam, diğer insanlar bile beni men ederler." diye arz etti. "Sen, memleketine git. İrşÃ‚d ile meşgûl ol. Butun seyyidler, senin ayağının toprağına yuz surerler ve şerefli zÂtına hizmetci olurlar. Oranın vÂlileri, emînleri, Âlimleri, fazîlet sÂhipleri, mubÂrek ayağını operler. Şimdi ne istersen vereyim, iste y HÂlid!" buyurdu. "Din icin dunyÂlık isterim!" dedi. "Git, her istediğini verdim!" deyip; "Yolun uzerinde, filÂn yerde, evliyÂnın buyuklerinden, iki seneden beri yemez, icmez, konuşmaz, Hakk'a gonlunu vermiş, olu gibi hareketsiz durup, Hakk'ın sevgisine dalmış şerefli bir zÂt var. Ona selÂmımı soyle, hayırlı duÂsını al ve şerefli elini op!" buyurdu. Sonra butun talebe ve sevdikleriyle, dort millik mesÂfeye kadar MevlÂn HÂlid'i uğurladı. Sonra; "HÂlid burd", yÂni "HÂlid herşeyi aldı goturdu." buyurdu.

MevlÂn HÂlid, o velînin olduğu beldeye gelince, yerini sordu. Uzaktan gosterdiler. Bulunduğu yere doğru yuruyunce, velînin heybetinden MevlÂn HÂlid'i (rahmetullahi aleyh) bir korku ve dehşet kaplayıp, gidemedi, olduğu yerde kaldı. Hemen ŞÃ‚h-ı Dehlevî hazretlerini hatırladı. Korkusu gitti. O zÂtın yanına gidip, hocasının selÂmını bildirdi. O da başını murÂkabeden kaldırıp; "Aleyke ve aleyhisselÂm." buyurdu. Sonra; "Ey HÂlid, senin futûhÂtın ve irşÃ‚dının yayılma yeri BağdÂt'tır." deyip, tekrar murÂkabeye daldı. MevlÂn HÂlid hazretleri, o zÂtın, nisbet-i Muhammedî denizine gomulmesine, feyz nûrları icinde bir an cemÂl-i Haktan ve O'nu murÂkabeden ayrılmamasına hayran kalarak oradan ayrıldı.

MevlÂn HÂlid ŞîrÂz'a, oradan İsfehan'a sonra Hemedan'a gitti. Hangi şehre teşrif etse, Allahu teÂlÂnın emirlerini ve yasaklarını hatırlatması guzel Âdetlerindendi. Bu şehirlerdeki vÂz ve nasîhatlerini duyan îtikÂdı bozuk kimseler ona kotuluk yapmak istedilerse de, Allahu teÂlÂnın koruması ve MevlÂn HÂlid'in heybeti sebebiyle korkup bir şey yapamadılar. Sonra Senendec'e, oradan da 1811 (H. 1226) senesinde vatanları olan SuleymÂniye'ye gittiler. Butun Âlimler, fazîlet sÂhipleri, talebe, şehrin ileri gelenleri ve halk sevinc ve neşe ile onu karşılamağa cıktı. SuleymÂniye'de bir bayram havası yaşandı. Bir muddet burada kaldıktan sonra Bağdat'a gitti. Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerinin dergÂhına yerleşip beş ay kadar insanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlattı. Tekrar SuleymÂniye'ye donerek ilim oğretmeye ve talebe yetiştirmeye devam etti.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri 1813 senesinde SuleymÂniye'den tekrar ayrılıp BağdÂt'a gitti. İkinci def BağdÂt'a teşriflerinde, cok kimseler kendisine talebe oldu. İrşÃ‚d nûrları, gun gibi her tarafı aydınlattı. BağdÂt'ta en once kendisine talebe olan, BağdÂt muftîsi Seyyid Abdullah Hayderî Efendi idi. Bu Muftî, VÂli Saîd Paşanın yardımıyla, İhsÂiyye, IsfahÂniyye Medresesini tÂmir ettirip, MevlÂn HÂlid'e arz etti.MevlÂn HÂlid hazretleri oraya yerleşip ilim ve edeb neşretmeye başladı.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, insanlara İslÂmiyetin emir ve yasaklarını anlatıp, duny ve Âhirette kurtuluşa ermeleri icin calışmaya başladığı gunlerde, BağdÂt VÂlisi Saîd Paşa, ziyÂretlerine geldi. Bircok Âlimin sessiz, başları onune eğik, hizmetciler gibi edeple huzûrunda oturmuş olduklarını gordu.MevlÂn HÂlid hazretlerinin heybetini gorunce, diz cokup titremeye başladı. MevlÂn HÂlid'in celÂl hÂli gidince, Saîd Paşanın titremesi gecti ve du istedi. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri ona du edip; "KıyÂmette, herkes kendi nefsinden suÂl olunur. Sen ise nefsinden, yÂni kendinden ve emrin altında olanların hepsinden suÂl olunursun. Hak teÂlÂdan kork! Cunku, senin icin onunde oyle bir gun vardır ki, o gunun korku ve dehşetinden evlÂdına sut veren analar, evlÂdını unuturlar. HÂmile olanlar, korkudan vakitsiz doğururlar. İnsanları sarhoş gorursun. Onlar sarhoş değil, ancak Allahu teÂlÂnın azÂbı cok şiddetlidir." deyip, nasîhat buyurunca, Saîd Paşa yine titremeye başladı ve yuksek sesle ağladı.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri bir muddet BağdÂt'ta kalıp İslÂmiyeti anlattıktan ve talebe yetiştirdikten sonra memleketi olan SuleymÂniye'ye dondu. Orada kendisi icin bir dergÂh inşÃ‚ edildi. Bu dergÂhta insanlara vÂz ve nasîhat edip talebe yetiştirdi.

SuleymÂniye'deyken, Berzencîler'den silÂhlı iki yuz kişi, MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretlerinin oldurulmesine karar verdiler. Cum gunu, silÂhlı olarak mescidin dış kapısında beklemeye başladılar. Cum namazı kılındıktan sonra, butun halk cÂmiden dışarı cıktı. HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, her zaman cÂmiden en son cıkardı. Dışarı cıkanlar bu silÂhlı kişilerin MevlÂn HÂlid hazretlerine kotuluk yapmak niyetinde olduklarını anladılar. MevlÂn HÂlid hazretleri, mescidin kapısından cıkıp, bu silÂhlı ve kotu niyetli kimselere heybetli bir nazarla bakınca kalblerinde muthiş bir korku hÂsıl oldu. Oldurmek icin gelenlerden bÂzısı nÂra atarak kacıştı, bÂzıları da yuzustu duşerek perişÃ‚n oldu. Bundan sonra, MevlÂn HÂlid hazretleri ile butun talebeleri, hicbir şey olmamış gibi, Cennet misÂli olan hÂnekÂha gittiler. Kacan bu duşmanların coğu; "MevlÂn cÂmiden cıkınca, onun omuzlarında heybetli bir arslanın ağzını acmış, uzerimize atlamak uzere olduğunu gorduk. O anda aklımız başımızdan gitti, kacacak yer bulamadık." dediler.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri BağdÂt'ta ilimle ve insanlara İslÂmiyeti anlatmakla meşgûl olduğu sırada, onu hased eden inkarcılardan birisi BağdÂt VÂlisi Saîd Paşaya bir mektup yazarak MevlÂn HÂlid hazretlerini şikÂyet etti. Mektup yalan ve iftirÂlarla doluydu. Hatt MevlÂn HÂlid hazretleri kufurle ithÂm ediliyordu. Mektûbu okuyan vÂli, sinirlenerek mektubu yere carptı ve; "SubhÂnallah! Eğer hazret-i Şeyh HÂlid de musluman değilse, musluman kimdir? Bu mektubu yazan ya delidir veya Allahu teÂl onun basîret gozunu kor etmiştir. Bunun sebebi de o kimsedeki aşırı haseddir. Allah'a sığınırız, Allah'a sığınırız." dedi.

BağdÂt'taki Âlimlere bu mektuba bir reddiye yazılmasını emretti. Halle Muftusu Muhammed Efendi bu mektuba bir reddiye yazarak bozuk fikirlerini curuttu. Bu mektubu BağdÂt Âlimleri de tasdik ettiler. Daha sonra hat ettiğini anlayan iftirÂcı iddiÂlarından vazgecip MevlÂn HÂlid hazretlerinden ozur diledi ve affedildi.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri karşılaştığı guclukleri hocası Abdullah-ı Dehlevî'ye bir mektupla arz edince, hocası ona yazdığı mektupta şunları buyuruyordu:

"Mektubuma Rahman veRahîm olan Allahu teÂlÂnın şerefli ismiyle başlıyorum. Allahu teÂlÂnın sevgili kulu mubÂrek MevlÂn HÂlid! EsselÂmu aleykum ve rahmetullahi ve berekÂtuhu. Tepeden tırnağa kadar kusurlu olan bu fakîre, her an ziyÂdesi ile gelmekte olan Allahu teÂlÂnın nimetlerine şukur ve hamd etmek yazıya ve soze sığmaz.

Siz, istifÂde etmek isteyenlere yardımcı olunuz. Onlar da emredilen zikir ve diğer vazifeleri yerine getirip, saÂdetlerini bunlardan bilsinler. Buyuklerin yolunu inkÂr edenlerle goruşmesinler. "Hocana kotuluk edenle iyi olursan, kopek senden daha iyidir." sozu meşhûrdur. İmÂm-ı RabbÂnî hazretlerine îtirÂz edenlerden uzak olunuz. Âlimler ve Ârifler soylemişler ve yazmışlardır ki: "İmÂm-ı RabbÂnî hazretlerini sevenler, mumin ve muttekîlerdir. Ona buğz edenler munÂfık ve şakîlerdir." İslÂm memleketleri hazret-i Muceddîd'in feyzleriyle doldu. Ve butun muslumanlara, hazret-i Muceddîd'in nîmetlerine şukur ve hamd etmek vÂcib oldu.

O memleketin Âlimleri, şerîfleri ve Âmirleri mubÂrek varlığınızı nîmet bilip sizden istifÂde edeler. Size tÂzim ve hurmette kusur etmeyeler, muhÂliflerinize, size sû-i kasd edenlere ve sizi cekemeyenlere mÂni olalar. Bu fakîr, bunları nasîhat yollu yazdım. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem; "Din nasîhattir." buyurdu.

Allahu teÂlÂ, sizi, ŞÃ‚h-ı Nakşibend'in, Muceddîd-i elf-i sÂnî'nin ve kalbimin kıblesi Mirz SÂhib'in halîfesi etmiştir. Hic kimse sizin yerinizi alamaz. Sizin eliniz, benim elimdir ve sizi gormek, beni gormektir. O uzak yerden buraya gelmeye kalkmayın. İhtiyÂc yuzunu bu tarafa cevirmek ve kalb ile hatırlamak yetişir. Allahu teÂl kendi rızÂsına ve Habîbine uymaya muvaffak eylesin! Âmîn."

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretlerine duşman olan ve karşı cıkanlardan pekcoğu onun guzel ahlÂkı ve kerÂmetleri karşısında insafa gelip buyukluğunu kabûl ettilerse de bÂzıları aynı hased ve muhÂlefetlerine devÂm ettiler.

Âlim ve fazîlet sÂhibi olan Şeyh Ali Suveydî, buyuk muhaddislerden (hadîs Âlimi) idi. Hadîs-i şerîf senedlerinde kuvvetli bilgisi vardı. İmtihÂn etmek maksadıyla, MevlÂn HÂlid hazretlerine geldi.MusÂfeha esnÂsında bir hadîs-i şerîf okudu.MevlÂn hazretleri de bir hadîs-i şerîf okuyup oturdular. Aynı zÂt, Kutub-i Sitte'de yazılı hadîslerden uc hadîsi senedleri ile, imtihan yollu okudu. MevlÂn hazretleri de, bu hadîslerin asıl senedlerini sahîh olarak okuyunca, hemen MevlÂn HÂlid hazretlerinin ellerine kapanıp, kalbine gelen imtihan duşuncesinden tovbe ederek af diledi. Sonradan ilim meclislerinde; "MevlÂn en buyuk velîlerden olup, zÂhir ve bÂtın ilimlerinde sonsuz bir deniz, biz ise bir damlayız." derdi.

MevlÂn HÂlid hazretleri, bir gun yolda yururken bir hıristiyana nazar ve iltifÂt etti. Hıristiyan, feryÂd edip cezbeye kapıldı ve ağlayarak MevlÂnÂ'nın arkasından yurudu. HÂnekÂha girdi. Musluman oldu. SaÂdete kavuşanlara katıldı.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri bir muddet Allahu telÂnın emir ve yasaklarını anlattıktan ve talebe yetiştirdikten sonra Suleymaniye'den Âile fertlerini ve talebelerinden bir kısmını da berÂberine alarak yerleşmek uzere Şam'a gitti. Şam ahÂlisi, Âlimleri ve idÂrecileri ona saygı ve iltifÂt gosterdiler. Şam VÂlisi AbdurrahmÂn Paşanın oğlu Mahmûd Paşa MevlÂn HÂlid hazretlerinin ustunluğunu anladı. Uzaktan yakından pekcok kimsenin onun sohbetiyle ve ilim meclisleriyle şereflenmek uzere geldiklerini gorerek ona bir mescid ve bir dergÂh yaptırdı. Kendisinin ve talebelerinin gecimlerini sağlayabilecek maddî yardımlarda bulundu. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri sohbetleriyle insanların dunyÂda ve Âhirette kurtuluşa ermeleri icin gayret etti. Pekcok Âlim ve fazîlet sÂhibi kimse onun sohbetlerinde bulundu. Şeyh İsmÂil ŞirvÂnî, Şeyh AhmedEğribozî ve başka zÂtlar bunlardandır.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri Şam'da bulunduğu sırada AbdulvehhÂb es-Sûsî'yi İslÂmiyeti anlatmak veNakşibendiyye yolunun esaslarını tanıtmak uzere vazîfelendirip gonderdi. AbdulvehhÂb es-Sûsî İstanbul'a gidince, kendisini şeyhulislÂma kabûl ettirdi. Âlimlerden bir grub buyuk vezirler ona bağlandılar. AbdulvehhÂb es-Sûsî devlet adamları ve ulem ile duşup kalkması sebebiyle ucb ile kendini beğendi ve kibire kapıldı. Zenginliğe ve duny malına meyletmesi sebebiyle İslÂmiyete uygun olmayan hareketler yapmaya başladı. Bu durumu keşif yoluyla anlayan ve habercileri vÂsıtasıyla bilgi alan MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri mektup yazarak AbdulvehhÂb es-Sûsî'yi Şam'a cağırıp tovbe etmesini istedi ve yerine başkasını vazîfelendirip gonderdi. AbdulvehhÂb es-Sûsî zÂhiren MevlÂn HÂlid hazretlerine itÂat ediyor gorunduyse de, gizlice hîleli yollara başvurdu. Fakat Allahu teÂl MevlÂn HÂlid hazretlerine onun başvurduğu hîleli yolları bildirdi. MevlÂn HÂlid efendimiz uc kere mektup yazarak işin hakîkatini İstanbul'daki talebelerine ve sevenlerine bildirdi ve onun tasavvuf yolundan tard edildiğini, sozlerinin dinlenmemesi gerektiğini haber verdi. Bu mektuplardan birinde buyurdu ki: "...Size mÂlûm olsun ki, AbdulvehhÂb tarîkat ve şerîat esaslarından pekcok şeyi bozdu. Bu yolda bulunma şerefini de duny leşini almaya vesîle etti, îtibÂr vesîlesi kıldı. İstanbul'da maddî cıkarlara yol actı. Allah orayı belÂdan korusun. Gerek İstanbul'da, gerekse Irak'ta insanların inkÂrına sebeb oldu. Onun davranışları insanlar arasında vehimlere ve vesveselere yol actı.

Sizin ona cok tÂzim edip saygı gostermeniz onun icin gurur sebebi oldu.Kendi uzerindeki terbiye haklarını inkÂr yoluna gitti. Ondan son derece ters davranışlar ortaya cıktı. İşte anlatılan sebeplerden dolayı ilÂhî irÂde onun tarîkat yolundan kovulması yolunda tecellî etti. BÂzı sırlarından dolayı, onlar basîret sÂhibi olanlara gizli bir şey değildir.

Bu mektup size ulaştıktan sonra onunla muhatap olmayın. Bunun tersine davranırsanız bu silsile buyuklerinin sizinle olan bağları kopar. Kez bu fakirle de bir bağlantınız kalmaz. Sevgi hakkını gozeterek bu mektubu yazdım. Size bir zarar gelmemesi icin oradaki ihlÂs sÂhibi kardeşlerimiz ve sevenlerimiz de bu mektubun muhÂtabıdırlar."

Tasavvuf yolundan tard olunan AbdulvehhÂb es-Sûsî yaptıklarına pişman olup bir gun MevlÂn HÂlid hazretlerinin talebelerinden olan Şeyh Yahy hazretlerine gelerek elini optu ve affedilmesi icin vÂsıta olmasını istedi. Şeyh YahyÂ, MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî'nin huzûruna geldi ve AbdulvehhÂb'ın affını diledi. MevlÂn HÂlid hazretleri buyurdular ki: "Bu iş benim elimde olsa affederdim. FakatNakşibendiyye silsilesinin sÂdÂtı (efendileri) onu tarîkat kapısından kovmuşlardır. ŞÃ‚yet AbdulvehhÂb sakalını traş eder, yuzunu siyaha boyayıp bir merkebe ters bir şekilde biner, sokaklarda gezer, kendini teşhir ederse, o zaman belki şeyhlerin rûhÂniyeti onu affeder." Bunun uzerine Şeyh YahyÂ; "UstÂdım! AbdulvehhÂb nefsine boyle bir iş yukleyemez. İzin veriniz de onun yerine bu işi ben yapayım, AbdulvehhÂb affolunsun. Ben kendimi muslumanların hayrı icin fed ederim." dedi. Onun bu sozlerini dinleyen MevlÂn HÂlid hazretleri ağlayarak Şeyh Yahy ile kucaklaştı. Şeyh Yahy donup AbdulvehhÂb'ın yanına gitti ve dedi ki: "Sen kendinden başka kimseyi kınama, ancak ve sÂdece kendini kınayabilirsin." ZÂten kotu niyetliliği kendine huy edinmiş olan AbdulvehhÂb es-Sûsî, Medîne-i munevvereye giderek MevlÂn HÂlid hazretlerinin aleyhinde kufre vardıracak iftirÂlar ve sozler sarf etti.

Şam fetv emîni İbn-i Âbidin hazretleriMevlÂn HÂlid hazretlerinin sevdiklerindendi. MevlÂn HÂlid efendimize iftir eden azgınlara ve onlara inananlara bir reddiye risÂlesi yazı. Bu risÂleye de Sell-ul-HusÂmu'l-Hindî li-Nusreti MevlÂn Şeyh HÂlid Nakşibendî ismini verdi.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri Şam'da bulunduğu sırada, onun buyukluğunu cekemeyenler, OsmanlıPÂdişÃ‚hıSultan İkinci Mahmûd'a; "Asker ve silÂh topluyor, guclenip devletinize baş kaldırmak istiyor. Ulkeni ondan koruyasın." diye şikÂyette bulundular. Sultan İkinci Mahmûd Han hemen buyuk Âlim ŞeyhulislÂm MekkîzÂde Mustafa Âsım Efendiyi huzûruna cağırdı. Durumu kendisiyle goruştu. Mustafa Âsım Efendi; "Ey muminlerin emîri! Allahu teÂl Kur'Ân-ı kerîmin Hucûrat sûresi 6. Âyetinde meÂlen; "Size fÂsığın biri haber getirirse onu iyice araştırın." buyuruyor. Goruşum odur ki, onun hÂlini araştırıp acığa cıkarabilecek guvenilir iki kişiyi bulup yollayınız. Hic sezdirmeden gitsinler, araştırmalarını yapıp donsunler."

Bunun uzerine Sultan Mahmûd Han iki kimseye derviş elbisesi giydirip araştırmak icin Şam'a gonderdi. Derviş kıyÂfetiyle giden kimseler gizlice araştırmaya başladılar. Allahu teÂl bu kimselerin gelişini MevlÂn HÂlid hazretlerine mÂnevî olarak bildirdi. Kalbine, kendisine gelen iki misÂfire ikrÂmda bulunması ilhÂm olundu. Derviş kıyÂfetindeki bu kimseleri bulduran MevlÂn HÂlid-iBağdÂdî hazretleri onları yemeğe dÂvet etti. Yemek hazırlanıncaya kadar da kendi durumunu acıkladı. Kendi evini oda oda onlara gezdirdi. Bu odalarda ev eşyÂsı dışında hicbir şey bulamadılar.

Bu hÂlin MevlÂn HÂlid hazretlerinin kerÂmeti olduğunu anlayan o kimseler, saygı ve hurmetle ayaklarına kapandılar. Artık gizleyecek bir şey yoktu. Olan her şeyi acıkladılar. Ona talebe olup tasavvuf yoluna girdiler. Huzûrunda kalıp İstanbul'a donmek istemediler. Fakat MevlÂn HÂlid hazretleri; "Olmaz. En uygunu İstanbul'a donmenizdir. Hazret-i Sultana durumu anlatırsınız.Verilen gorevi tam yerine getirmiş olursunuz. Ancak bundan sonra isteyen buraya doner, isteyen de orada kalır. Bundan sonrası icin artık bir gunÂh yoktur." buyurdu.

Vazîfeli iki kişi Sultan İkinci Mahmûd Hana donup şikÂyetlerin asılsız olduğunu bildirdiler. Sultan da aldığı bu haber uzerine Allahu teÂlÂya hamd etti. ŞeyhulislÂma da bu teklifinden dolayı teşekkur etti. İki kişiden birini MevlÂn HÂlid hazretlerinin hizmetine yolladı. O kimse Şam'a gidip senelerce MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî'nin hizmetinde bulundu ve orada vefÂt edip turbesinin yanına defnedildi.

Sonra Sultan Mahmûd Hanın saray nÂzırlarından Mevlevî HÂlet Efendi, MevlÂn HÂlid'in şohret ve îtibÂrını cekemeyerek, kendisini halîfeye cekiştirdi. "On binlerle adamı vardır. Devlet ve saltanat icin tehlikelidir. Ortadan kaldırılması lÂzımdır." dedi. Sultan Mahmûd Han; "Din adamlarından devlete zarar gelmez." diyerek sozune kıymet vermedi. MevlÂn HÂlid hazretleri bunu işitince, hayır ve selÂmetle du etti ve; "HÂlet Efendinin işi Pîri CelÂleddîn-i Rûmî hazretlerine havÂle olundu. Onu huzûruna cekip cezÂsını verecektir." buyurdu. Az zaman sonra SultanMahmûd Han Mora İsyÂnına sebeb olduğu icin onu Konya'ya surdu. Orada îdÂm olundu.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri bir ara ucuncu def BağdÂt'a gelerek İhsÂiye Medresesinde yerleşti. İnsanlara İslÂmiyeti anlatmaya ve ilim oğretip talebe yetiştirmeye devÂm etti. Peygamber efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) sunnet-i seniyyesini yayıp, sonradan ortaya cıkan bid'atları kaldırdı. İlim, fazîlet ve guzel ahlÂkta olgunluğun zirvesine yukselen MevlÂn HÂlid hazretlerinin ustunluğunu dost duşman herkes kabûl etti.BağdÂt'ın Âlimleri, ileri gelenleri, vezirleri ve vÂlileri onunde boyun eğdikleri gibi, diğer İslÂm ulkelerindeki insanlar da onun ustunluğunu işitip BağdÂt'a koştular. Uzaktan yakından onun sohbetlerine ve ilim meclislerine gelenler, zÂhirî ve bÂtınî ustunluklere kavuşarak memleketlerine donduler veya İslÂm memleketlerinin ceşitli yerlerine giderek İslÂmiyeti anlattılar.

Cok sevdiği talebelerinden ve halîfelerinden olan Seyyid TÂhÂ-yı HakkÂrî'ye yazdığı mektûbunda buyurdu ki:

"Allahu teÂlÂ, kalbimin ozlediği, rûhumun gozlediği Seyyid TÂhÂ'yı, fena ve bek mertebelerine kavuşmakla şereflendirsin. AllÂmenin (yÂni Seyyid TÂh hazretlerinin) bu fakîre yazdığı mektup geldi. İslÂmiyetin yayılmasına calıştığınız ve Kur'Ân-ı kerîmin hatmi hakkında yazıyorsunuz. Cok memnun olduk. İhlÂs şartı ile Allahu teÂlÂya ne kadar ibÂdet ederler, Resûlullah efendimizin sunnetine ne kadar uyarlarsa, sizin vÂsıtanızla olduğu icin, her birinin sevÂbı kadar sizin de amel defterinize yazılacaktır. Resûlullah'ın; "Bir kimse İslÂmda sunnet-i hasene yaparsa, bunun sevÂbına ve bunu yapanların sevaplarına kavuşur. Bir kimse İslÂmda bir sunnet-i seyyie cığırı acarsa, bunun gunÂhı ve bunu yapanların gunahları kendisine verilir." hadîs-i şerîfi bu sozumuze şÃ‚hiddir. VesselÂmu aleykum ve rahmetullahi ve berekÂtuhû."

Talebelerine ve sevenlerine nasîhat ederek buyurdu ki:

Sizlere vasiyetim, size İslÂmiyeti anlatan hocaya îtirÂzı terk, Resûlullah'ın dînine ittib ve kendini aradan cekip, yok etmeyi bu yolun esÂsı biliniz. Bu ucu olmadan bu yolda ilerleme olmaz.

Bu yolun buyukleri kendilerine bağlı olanlardan gÂfil değildir. Onlara kimse kafa tutamaz. Onlara kafa tutanın işi de, başı da, saÂdeti de gider.

Hanım, cocuklar, mal ve mulk, Allahu teÂlÂnın emÂnetleridir. EmÂnetlerini istediği zaman alır.

Nefs-i emmÂreden kurtulmanın alÂmeti, insanların ovmesi ile ayıplamasını, eşit gormektir. İnsanların rağbetine sevinip, aramamalarına, etrÂfınızda dolaşmamalarına uzulmek, basitlik, buyuk akılsızlık ve anlayışsızlıktır.

En muhim vasiyetim şudur ki: Olumu, Âhiret hallerini ve nîmetlerin hakîki sÂhibini unutmayınız. Elden geldiği kadar peygamberlerin efendisinin (sallallahu aleyhi ve sellem) sunnetine uymada ileri gitmeye calışınız. Gunde bin kere duyulmayacak kadar alcak sesle, Kelime-i tehlîl (Kelime-i tevhid) soyleyiniz. Hem kalbe yonelerek, hem de mÂnÂsını duşunerek olsun. Boylece kalpte, hakîkî matlûbdan başka bir şey kalmasın. Zîr buyuklerin yolunda asıl maksad mÂbûddur.

İhlÂs ne kadar cok olursa, evliyanın yardımı o kadar ziyÂde olur.

EvliyÂnın kalbleri, ilÂhî nûrların cıkıp geldiği kaynaklardır. Onların hoşnut olduğundan, Hak teÂl da hoşnuttur. Onların kalblerinde yer eden, buyuk devlete kavuşmuştur.

Bizim yolumuz, İslÂm dînine ittib (uyma) yoludur. Herkes elinden geldiği kadar buna calışmalıdır.

Allah adamlarının iğnesini (dokunaklı sozlerini) ilÂc gibi bilmelidir. Cunku bu tÂifenin celÂli, cemÂl ile karışıktır. YÂni kızmalarında da merhamet vardır.

Butun gayretle, sunnetin yayılmasına ve bid'atlerin yok edilmesine calışmalı, muslumanların, Ehl-i sunnet Âlimlerinin bildirdikleri doğru îtikÂd uzere olmalarına uğraşmalıdır. Bu işle uğraşmadan yapılan zuhd ve ibÂdeti, kor, koturum ve ihtiyarlar da yapar.

Namazın şart ve rukunlerini, sunnet ve edeblerini anlatan kitapları insanlara okuyup, tavsiye etmeniz buyuk devlettir.

İnsanlardan gelen sıkıntılara katlanmak, Allahu teÂlÂnın beğendiği, Resûlullah'ın sevdiği ve buyuk evliyÂnın ozendiği bir ahlÂktır.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretlerinin gosterdiği pekcok kerametleri onun evliyÂlıktaki yuksek derecesini gostermekdir.

Bağdat'taykenHÂcı Mahmûd Efendi isminde, servet sÂhibi, kendisine bağlı bir talebesi vardı. Bu zÂt, MevlÂna HÂlid'in şerefli hÂnekÂhlarına ve diğer yerlere kendi eliyle yuz bin kuruş harcayıp borclanmıştı. Bir gun MevlÂn HÂlid'in huzurlarına gidip; "Efendim, borcumun cokluğundan dışarı cıkmaya yuzum kalmadı." deyince, MevlÂn HÂlid hazretleri buyurdular ki: "Bir ay sabret." O, bunun uzerine; "Aman efendim, sabra tÂkatim kalmadı." diyerek iki def tekrarladı. Bu tekrar cok yakınlığından ve samîmiyetindendi. MevlÂn HÂlid de; "MÂdemki oyle, kaldır şu hasırı istediğin kadar al." buyurdu. Mahmûd Efendi de hasırı kaldırdı ve altında bir altın gordu. Altını aldı, başka bir altın gordu ve boylece her aldığı altının yerinde yeni bir altın gordu. Yuz bin kuruş tamamlanıncaya kadar bu işe devÂm etti.Mahmûd Efendi bu kerÂmeti gorunce, MevlÂn HÂlid'in ellerini optu.

İsmÂil binAli adlı zÂt anlatır: "Şam-ı şerîfteyken bir gun, MevlÂn HÂlid hazretlerinin bulundukları yere gittim. Mukaddes iltifÂtlarına nÂil olunca, cezbe hÂli gelip, bir nevî gosteriş yaptım. Gozlerimi acınca MevlÂn HÂlid, Şeyh Muhammed NÂsih hazretlerine şoyle buyurdu: "İsmÂil'e soyle, hÂl ile cezbe ortaya cıktığında onu tutmak gerekir. Niye izhÂr eder de cezbesini tutmaz. Zîr zorla cezbe gostermek riyÂdır. Riy ise zinÂdan daha buyuk gunahtır. HÂline tovbe etsin." MevlÂn hazretleri hÂlimden kalbimi keşfetmişti.

Bağdat VÂlisi DÂvûd Paşanın vezirliği esnÂsında Osmanlı şehirlerinden birkacını İranlılar işgÂl ettiler. O kasabalarda bulunan halkın kitaplarını yağmaladılar. Oradaki Âlimlerden birisi, HÂlid-i BağdÂdî hazretlerine geldi. Huzurlarına girip, başından gecen hÂdiseyi arz ederek; "Efendim bir kitap alamayacak hÂle geldim. Ne yapayım? Hangi işte bulunayım? Sizin merhametinize guvenerek geldim." dedi. MevlÂn HÂlid hazretleri, yanlarındaki on yedi bin kitabı o Âlime hediye ettiler. Boylece yanlarında bir kitap bile kalmadı.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri BağdÂt'taki vazîfesini tamamladıktan sonra son olarak 1822 senesinde Şam'a gitmek uzere hazırlandı. Âile fertlerinden bazılarını BağdÂt'ta bıraktı. BağdÂtlılar gitmesini istemediler. Ancak MevlÂn HÂlid hazretleri kendilerine gelen mÂnevî işÃ‚retin Şam'a gitmeleri doğrultusunda olduğunu belirterek yola cıktı. Talebeleri ve sevenlerinden buyuk bir cemÂatle Şam'a geliyorlardı. Şam arÂzisine geldikleri zaman, Safvek bin FÂris diye meşhûr Şemmer kabîlesinden bir yol kesici, adamları ile kÂfileyi soymak istedi. Safvek bin FÂris, bu hÂdiseyi şoyle anlatır: "Pekcok yardımcımla MevlÂn HÂlid'in kÂfilesine hucûm edeceğim zaman, kÂfileden beyaz elbiseli, ata binmiş, heybetli biri gorundu. Sonra gozlerimizin onunde buyuk bir dağ kadar oldu. Yolcular ile aramızda buyuk bir engel teşkil etti. Artık kÂfiledekileri secemez olduk. Boyunun uzunluğu semÂya kadar varan bir buyuk dağ gibi olan bu zÂtı gorunce, korkudan bir titreme gelerek, mızraklarımız elimizden duştu.Sonra herkes hayvanlarından duştu. Artık kÂfilede Allah'ın sevgili bir kulu olduğunu anladık ve hep bir ağızdan; "Aman aman, affedin affedin!" diye bağırıştık. Bunun uzerine kÂfile gorunmeye başladı. İclerinde MevlÂn HÂlid'i gorunce, hepimiz kusurlarımızın affını rica ve niyÂz ettik. Ellerine sarılarak tovbe ve istiğfÂr eyledik."

Sağ sÂlim Şam'a gelenMevlÂn HÂlid-iBağdÂdî hazretleri,UmeyyeCÂmiindeki Gazze buyuklerininHalvethÂnesine girdi.Şam'a bu gelişi sırasında Seyyid İsmÂil Efendinin kızı Âişe Takıyye Hanımla evlendi.Sonra BağdÂt'ta kalan hanımı ve Âile fertlerinin de getirilmesini emretti.

Âlim ve fazîlet sÂhibi bir zÂt olan Şeyh Muhammed Hafız Urfalı anlatır: MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, BağdÂt'ta kalan hanımı ve oğlu ŞihÂbuddîn'in Şam'a gelmesi icin mektup yazınca onlar yola cıkıp Urfa'ya geldiler. Bu esnÂda MevlÂn HÂlid hazretleri bana hitÂben; "Hafız! Coluk cocuğumuz Urfa'ya geldiler. Sizin evinize indiler. Lakin ŞihÂbuddîn vefÂt eyledi." buyurdu. Bu sozun soylendiği tÂrihi yazdım. Sonra Urfa'ya gittiğimde sordum. Tam buyurdukları zamanda ŞihÂbuddîn'in vefÂtı vÂki olmuştu.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri Şam'ın meşhûr semtlerindenKunvat'ta buyukce ve geniş bir konak satın aldı. Âilesi ile birlikte oraya yerleşti. Oranın bir kısmını vakıf olarak bağışladı. Konağın yanına bir mescid yaptırdı. Bu mescidde beş vakit namaz cemÂatle kılınmaya başladı. İleri gelenlerden ve halktan pekcoğu MevlÂn HÂlid hazretlerinin cemÂat ve sohbetlerine koştu. Vezirler ve devlet adamları onun huzûrunda el pence divan durdular. KÂfile kÂfile gelenler Nakşibendiyye yoluna girip talebesi oldular. Kendisine devletin ileri gelenlerinden mektuplar yazıldı, vÂliler ziyÂretine koştular. Âlimler ve şÃ‚irler ustunluğunu anlatan eserler ve şiirler yazdılar. Kısaca İslÂm dunyÂsının her tarafında onun ustunluğunu ve fazîletini bilmeyen ve kabûl etmeyen kalmadı.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri Şam'da kaldığı muddet icinde pekcok yıkık mescidi tÂmir ettirdi. İdas CÂmii de bunlar arasındadır. Yerleştiği konağın yakın bir yerine bir koy kurdu. Orada halîfeleri ve talebelerinden bir cemÂatin kalmasını emretti. O koy halkının dînî terbiyesini ise, halîfelerinden Şeyh İsmÂil EnÂrenî ile Şeyh AhmedHatib'e bıraktı.ŞuvaykaCÂmii olarak bilinen MurÂdiye CÂmiinde Muhammed HÂnî'yi, SÂlihiyye'deki CÂmi-i SÂhibe'deAbdulkÂdir Dimlanî'yi insanlara İslÂmiyeti anlatmakla ve Hatm-i hÂcegÂn yaptırmakla vazîfelendirdi. Kendisi de medresesinde sabahları ŞÃ‚fiî fıkhı okuttu.

Şam'dayken Kudus'e giderek Mescid-i AksÂ'yı ve buyuklerin kabirlerini ziyaret etti. Kudus halkından saygı iltifat gordu. Kudus'ten Urfa'ya gelerek mubÂrek makamları ziyÂret etti ve insanlara vÂz nasihat ederek kurtuluşlarına vesîle oldu. Tekrar Şam'a dondu. 1826 senesi hacca gidişinde berÂberinde halîfelerinden ve talebelerinden pekcok kimse de bulundu. Yol boyunca gittiği beldelerin insanlarına da İslÂmiyeti anlatanMevlÂn HÂlid hazretleri hac vazîfesini yerine getirdi. Medîne-i munevvereye giderek sevgili Peygamberimizin kabr-i şerîfini ziyÂret etti. Mekke-i mukerremede ve Medîne-i munevverede pekcok Âlim ve evliy zÂtlarla karşılaşıp sohbet etti. Aynı sene icinde Şam'a dondu ve vazîfesine devÂm etti.

MevlÂn HÂlid hazretleri hayÂtının son senesinde RamazÂn-ı şerîf ayının son gununde halîfeleri ve sevenlerineKudus'e gitmek istediğini bildirdi. Talebeleri bu habere cok sevindiler. Fakat ŞevvÂl ayı icerisinde tÂûn salgını, veb hastalığı ortaya cıktı. Talebeleri; "Kudus'e gitmenin tam zamÂnıdır." dediler. Onlara buyurdu ki: "Şimdi uzerinde durduğumuz mesele, tÂuna karşı sabırlı olmaktır. Bunun sevÂbı, istediğiniz şeyden daha coktur." TÂunla şehîd olup gitmenin fazîletinden ve iyiliğinden bahsetti. TÂûndan olenlerin şehîd olacağı hakkında hadîs-i şerîfleri okuyarak bu yuksek dereceye kavuşmak istediğini bildirdi.

O sırada birisi gelip; "Efendim du edin de bana tÂûn bulaşmasın." diye yalvarınca, ona du ettiler. O kişi kurtuldu. Kendileri icin ise; "Rabbime kavuşmayı istememekten hay ederim." buyurdu.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretlerinin Muhammed BehÂuddîn isimli beş yaşındaki oğlu bu sene tÂûn hastalığına tutulup vefÂt etti. Onun vefÂtını haber alınca, buyurdu ki: "Ey Rabbim! Bu musîbete sabır ve genişlik verip, beni sevincle rızıklandırdın. Onumde rûhunu aldın. İnşÃ‚allah yuksek katınızda buyuk bir nasîbi olur. Oğlum BehÂuddîn mıknatısımızdır. Bizi kendisine ceker. Biz ona uyarız. Vekîlimizdir." buyurdu. Nûrlu yuzlerinde sevinc doğmuştu. Merhum oğluna sabır ve tahammul etmenin fazîletlerini icine alan sohbet ve vÂza başladı. Âhirete goc eden bu temiz yavrunun KÂsiyûn Dağındaki bir tepeye defnolunmasını emretti. Bu yere bundan evvel kimse defnolunmamıştı. Şeyh İsmÂil ve Şeyh Muhammed NÂsih hazretlerine techiz ve tekfinini emir buyurdu. CenÂze yıkandıktan sonra, muslumanların omuzlarında, adı gecen yere goturuldu. Bizzat MevlÂn HÂlid hazretleri imÂm olup, cenÂze namazını kıldırdıktan sonra defneylediler.

BehÂuddîn'in vefÂtından sonra, diğer oğlu AbdurrahmÂn da aynı sene icinde taûndan vefÂt etti.AbdurrahmÂn gÂyet zekî, merhamet sÂhibi, akıllı bir cocuktu. O da defin hazırlıkları bitinceKÂsiyûn isimli tepeye, kardeşi BehÂuddîn'in mezÂrının kuzey tarafına defnedildi. Cok kalabalık bir cemÂat cenÂzesinde bulundu.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, son zamanlarına doğru, yanlarında bulunan emÂnet kitapları sÂhiplerine vermek icin ayırmaya başladılar. Bir ara talebelerinden birini gonderip, Şeyh İsmÂil EnÂrenî'yi cağırttı. Ona; "Buradan hic bir yere cıkmam. Ancak oğlum BehÂuddîn'in yanına gitmeyi isterim." buyurdu. Şeyh İsmÂil; "Efendim guneşin harÂretinden oraya gitmek ve orada oturmak mumkun olmaz." deyince MevlÂn HÂlid hazretleri; "Guneşin harÂreti bize zarar vermez." buyurdu. Sonra kutuphÂnesinin onunde oturdu ve; "Ey İsmÂil! Beni dinle, asl muhÂlefet etme. VefÂtımdan sonra, coluk-cocuğum, fıkıh kitaplarım, diğer hukûkî işlerim icin yerime vasî olarak, İsmÂil EnÂrenî'yi tÂyin ettim. Ondan sonra Muhammed NÂsih, sonraAbdulfettÂh, ondan sonra da seni sectim. Malımın ucte birini namaz borcumun iskÂtı icin ayırın. Bir su sarnıcı inşÃ‚ edin. Ben zannederim ki, ummetin iyi zÂtlarından bÂzı ihlÂs sÂhipleri, bu makÂmda, sevdiklerimiz icin dergÂh bin ederler. Malımın ucte birinden geri kalanı da, kapımızdaki fakir ve yoksullara verilsin. Olumumden daha buyuk bir musîbet size gelmez. Ona karşı sabır ve tahammul gosteriniz. İnsanlarla munÂkaşa etmeyiniz." buyurdu.

Şeyh İsmÂil de; "Efendim, bugun kalblerimizi huzun ve kederle doldurdunuz. İnşÃ‚allah bu emir gelmez de omrunuz uzun olur." dedi. MevlÂn HÂlid hazretleri; "Ey İsmÂil! Biz Şam'a ancak olmek icin geldik. Buraya geliş gÂyemiz bundan başka bir şey değildir. CenÂb-ı Hak, Beyt-i mukaddesi ve Nebiyy-i zîşÃ‚nı ziyÂreti ve HÂcc-ı ekberi, bize gecmiş senelerde nasîb etti. İnşÃ‚allah saÂdet-i ebediyyeye nÂil oluruz. Başka bir şey istemiyoruz. BÂzı inkÂrcıların size yapacağı ez ve cefÂdan korkuyoruz. Bilhassa falan kimsenin ez ve cefÂsından korkuyoruz. Hak teÂlÂya yalvararak du ediyoruz ki, size eziyet verecek olan o kimse fazla yaşamasın. Cunku sevdiklerimize iftir ederek zahmet verir." buyurdu. Buyurdukları gibi, kendilerinden kısa bir muddet sonra o kimse oldu.

Bir gun MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, Şeyh İsmÂil Gazzî'ye buyurdular ki: "Butun kitaplarımı vakfettim." O esnÂda iceriye Şeyh Muhammed NÂsih Efendi girdi ve; "Efendim Seyyid Huseyin Efendi ve berÂberinde bÂzı Âlim zÂtlar, size tÂziyeye geldiler." dedi. Daha sonra onları karşılayıp, oturmalarına musÂade ettiler. Oğlu AbdurrahmÂn icin tÂziyelerini kabûl etti. ZiyÂretciler gidince, Şeyh İsmÂil Efendi de izin alıp ayrılmak istedi. MevlÂn hazretleri: "Bugun burada kalınız." buyurdu. Sonra da; "İnsanların; "MevlÂn HÂlid kerÂmet izhar ediyor." demelerinden korkmasaydım, butun arkadaş ve dostlarımla vedÂlaşırdım. Bu Cum gecesi gideceğimizi zannediyorum." buyurdu. Daha sonra kendisine yemek getirildiğinde; "Bu ve bundan başka yemeklerden yiyemeyeceğim, olumu isteyen hem de yemek yiyen hic bir kimse gordunuz mu?" buyurdu. Uzun bir muddet duny yemeklerinden yemedi. Sonra; "Duny yemeklerine doymuş olduğum hÂlde, Rabbime kavuşmayı arzu etmem." diyerek, evlÂdı ile şakalaşan bir baba gibi, ayaklarını evin icinde yere vurdu. Bundan once boyle bir hÂl kendilerinden gorulmemişti. Sonra kitapların bulunduğu yere gitti. EmÂnet aldığı kitapları sÂhiplerine gondermeye başladı. Coluk-cocuğuna teker teker nasîhat ve vasiyet ederek vedÂlaştıktan sonra; "Biz bu Cum gidiyoruz." buyurdu.Sonra mescide vardı. İkindi namazını kıldıktan sonra, medresenin olduğu tarafa yoneldi. Kapısına geldiklerinde, sevdiklerinden İsmÂil Gazzî'yi yanına cağırıp iltifÂt etti.KutuphÂnesinin onunde oturdu. Onceki vasiyetini ve nasîhatı tekrar etti. Coluk-cocuğuma hoş nazarla bakınız. Sectiğim vasîm Şeyh İsmÂil EnÂrenî'dir. Benden sonra irşÃ‚d vazifesinde bulunacak sectiğim talebemdir. Bu husûsu hic kimse hatırından cıkarmasın." buyurup, İsmÂil Gazzî'ye: "Bana kalemi ver, vakıf şartlarını yazayım." buyurdu ve mubÂrek ellerine kalem alıp; "Bu kitapları Allah icin vakfettim. Vakfımın şartları şunlardır." diyerek şartlarını yazdı. Sonunda da; "Bu yazılan şartlarla vakfettiğim kitaplarımın kucuk bir tÂnesini de olsa değiştiren, noksanlaştıran kimseler uzerine; Allah'ın, meleklerinin ve butun insanların lÂneti yağsın." buyurdular. O esnÂda talebelerinden olan Hanefî mezhebi fıkıh Âlimlerinin buyuklerinden Seyyid Muhammed Emîn ibni Âbidîn iceri girdi ve bÂzı sorular sordu. MevlÂn HÂlid hazretleri, her soruya cevap verdikten sonra da, hangi kitaplarda olduğunu soyledi ve bu arada; "Şu kitabı getirin." buyurdu. O kitaptaki delîllerini de gosterdi. O zaman İbn-i Âbidîn hazretleri; "Efendim! Dun gece ruyÂmda hazret-i Osman'ın vefÂt etmiş olduğunu gordum. Cok buyuk bir kalabalık oldu. CenÂze namazını ben kıldırdım." diyerek ruyÂsını anlattı. MevlÂn HÂlid hazretleri de; "Ey İbn-i Abidîn! Yakında ben vefÂt ederim. Sen de kalabalık bir cemÂat ile cenÂze namazımızı kıldırırsın, cunku ben, hazret-i Osman'ın evlÂdındanım." buyurdu. İbn-i Âbidîn bunu duyunca cok uzuldu ve ruyÂsını anlattığına cok pişmÂn oldu.

Daha sonra MevlÂn HÂlid-i Bağdadî hazretleri, sevdiklerine şoyle vasiyette bulundu: "Muhammed aleyhisselÂmın sunnetine uyunuz. Uzerinde bulunduğumuz doğru yol uzere olunuz. Karşılaşacağınız gucluklere sabr ve tahammul gosteriniz. Bizim vefÂtımızdan daha buyuk musîbet size ulaşmaz. Şekil ve şemÂilimi sayarak, bağırıp cağırarak ağlamak sûreti ile, rûhuma zahmet vermeyiniz. Etrafa mektuplar yazarak, vefÂtıma hicbir kimsenin uzulmemesini ve ağlamamasını tenbih ediniz. Beni seven ve bana muhabbet eden, Allah rızÂsı icin kurban kesip sevÂbını benim rûhuma gondersin. Rûhuma Kur'Ân-ı kerîm ve FÂtihalar, kıymetli duÂlar gondersin. Duny sevgisi ile gonulleri dolanlar gibi sakın siz de; "Sadakaya muhtac değilim. Ancak FÂtiha ve İhlÂs-ı şerîflere muhtÂcım." demeyiniz. Benim icin iyiliklerde bulununuz. Sadaka veriniz. Sizi bize yaklaştıracak işler işleyiniz. Omrumuz elliye ulaşmıştır. Otuz beş senelik farzları iskat edersiniz. Omrumuzde kuşluk ve teheccud namazlarını diğer beş vakit farz namazlar gibi hic terk etmedik. Ey İsmÂil, talebe ve arkadaşlarımın kıymetini biliyorsun. Onlara sıkıntı verecek şeylerden sakın. Zannederim ki, yakın zamanda talebelerim icin bir dergÂh inşÃ‚ edilir."

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri bu nasîhatleri yaptığında, sıhhatleri ve Âfiyetleri yerindeydi. Sonra evlerine girdiler. Uzun zaman evden cıkmadıkları gorulunce, talebeler, evinin hizmetcisinden haber sorup, iceri girmek ve mubÂrek cemÂlini gormek arzularını bildirdiler. İceri girmemeleri hakkında haber gelince, talebeleri bir huzun ve elem kapladı. Bir daha yanlarına girmemek şartı ile tekrar izin istediler. O zaman iceri girilmesine musÂade ettiler. İsmÂil Efendi berÂberlerinde olduğu hÂlde, yirmi kişi huzurlarına girip, ziyÂrette bulundular. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, sağ yanlarına yatmış bir vaziyette murÂkabe hÂlindeydi. HÂl ve hatırları sorulunca, teşekkur ve iltifÂt olarak gozlerini acıp, fazla kalmamalarını ve fazla konuşmamalarını işÃ‚ret ettiler. Talebelerinden İsmÂil Efendi; "Efendim zÂt-ı Âlileriniz su isterler mi?" dedi. MevlÂn HÂlid hazretleri hÂl ile; "Duny ve icindekilerden vazgectim. Şu anda Hak ile meşgûlum." demek istediler. Bu hÂllere şÃ‚hid olanların hepsi, mubÂrek ellerini opup, titreyerek ve buyuk bir şaşkınlık icinde dışarı cıktılar. Dışarıda başka talebeler ve sevenleri, MevlÂn HÂlid hazretlerinin hÂlinin nasıl olduğunu haber almak icin bekleşiyorlardı. Onlara gorduklerini anlattılar.

MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî hazretleri, o gece yatsıdan sonra coluk-cocuğunu yanlarına cağırdılar. Onlara hitÂben; "Hepinize hakkımı helÂl ettim. Birbirinizden ayrılmayınız. VefÂtınıza kadar bu evde kalınız." buyurdular. Abdest alıp bir mikdÂr namaz kıldıktan sonra; "Şu anda tÂuna tutuldum." buyurdular. MubÂrek yuzleri sarardı. Sabahleyin de coluk-cocuğuna donerek tekrar; "Bundan sonra beni meşgûl edip benden bir şey istemeyiniz. Bir şey isterseniz vekîlimden isteyiniz. Beni Hak'la meşgûl olmaktan alıkoymayınız. Hicbir kimse ile sohbet etmek istemiyorum. Rabbim ile meşgûlum. Yanımda hic kimse bulunmasın."Goz ucları ile kıbleye yonelip sağ yanı uzere yatarak, murÂkabe ve Allahu teÂlÂnın kudretini tefekkurle meşgûl olmaya başladı. Hastalığının şiddetinden; "Ah! vah!" gibi sesler asl duyulmayıp, her azÂsından, hatt mubÂrek saclarından Hakk'ın zikrinin belirtileri goruluyordu. 1826 (H. 1242) senesi ŞevvÂl ayının yirmi altıncı gunu muezzin ezÂn okumağa başladığında, MevlÂn HÂlid hazretleri Fecr sûresinin son Âyetlerini okudu. MeÂlen; "(Sonra Allah mumin kimselere şoyle buyurur): "Ey (îmÂnda sebÂt gosteren Allah'ı anmakta huzûra kavuşan) mutmainne olan nefs, don rabbine (Cennet'le sana hazırladığı nîmetlere) sen O'ndan (sana verdiklerinden oturu) rÂzı, O da senden (îmÂnın sebebiyle) rÃ