EvliyÂnın buyulerinden. Kunyesi Ebu'l-FuyûzÂt, lakabı ZiyÂuddîn’dir. Babasının ismi Ali FÂzıl’dır. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. 1485 (H.890) senesinde Şirvan’da vefÂt etti.

Yûsuf Mahdûm’un babası Ali FÂzıl, Şirvan’ın KÂdı’l-KudÂtı ve zamÂnının onde gelen Âlimlerindendi. Yûsuf Mahdûm, muhtelif ilimleri babasından oğrendi. Dokuz yaşında kırÂat-ı seb’a ile Kur’Ân-ı kerîmi ezberledi. Bulûğ cağına geldiğinde, talebelere ders vermeye başladı. Sonra ilim oğrenmek ve hadîs-i şerîf dinlemek icin ceşitli beldelere gitti. Dolaştığı yerlerde bircok Âlimden istifÂde etti. Tefsîr, hadîs ve fıkıh ilminde mutehassıs oldu.

Yûsuf Mahdûm, ilmî tahsîlini tamamladıktan sonra, Şirvan’a geri dondu. Burada senelerce ilim oğretmekle meşgûl oldu. Sabah namazından oğle namazına kadar kırÂat ilmine, oğle namazından akşam namazına kadar da ceşitli konulara dÂir dersler verirdi. Geceleri de ibÂdet ile gecirirdi. Fakat ilÂhî feyz ve mÂrifetlere kavuşamamasından dolayı cok uzulurdu.

Yûsuf Mahdûm, mubÂrek bir gecede, ibÂdet ve tÂatler yaparak o geceyi ihy etti. Allahu teÂlÂya cok yalvarıp yakardı. Seher vakti bir ara uykuya daldı. Bu anda kendini, uzak ve buyuk bir colde gordu. Geniş ve kalın bir bulut da, parlayan guneş ışıklarının kendisine gelmesine mÂni oluyordu. Yanında ne bineği, ne de arkadaşı vardı. Yolu da bilmiyordu. Bu karanlık colde, korku ve dehşet ile şaşkın bir hÂlde sağa-sola gidiyordu. Boyle sıkıntılı, yolunu kaybetmiş bir hÂlde iken, bir yonden oyle buyuk bir nûr peyd oldu ki, guneşin ışığını bastırdı. O sırada Resûl-i ekrem, etrÂfında EshÂb-ı kirÂm olduğu hÂlde, ona doğru geliyorlardı. Bunu goren Yûsuf Mahdûm, sevinc gozyaşları icerisinde yalvarırcasına; “Arz-ı hÂlim sana mÂlûm sultanım!” dedi. Bunun uzerine Resûl-i ekrem şoyle buyurdu: “Ey Yûsuf! Maksuduna kavuşman, benim en kÂmil vÂrislerimden ve evlÂdımdan olan Seyyid YahyÂ’nın delÂlet ve irşÃ‚dına, yol gostermesine bağlıdır.” Yûsuf Mahdûm uykusundan uyanınca, Resûlullah efendimizin nasîhatı ile muşerref olmanın sevinc ve rahatlığı icerisindeydi. Fakat ne yerinde durmak ne de bir yere gitmek icin mecÂli vardı. O gunu tereddut icerisinde gecirdi. Akşam olunca, gecenin ucte ikisini ibÂdetle gecirdikten sonra, uyudu. RuyÂsında bu sefer Yahy ŞirvÂnî hazretlerini gordu. Yahy ŞirvÂnî ona; “Resûlullah efendimizin mubÂrek emirlerini aldıktan sonra, daha duşunmenin ve tereddudun ne mÂnÂsı var?” dedi. O anda uyanan Yûsuf Mahdûm, şu beyti okudu:

Baş acıp girdim bugun meydÂn-ı ışka ey gonul!
ElvedÂ, yÂrÂna duştum nÂr-ı şevke ey gonul!

Sonra medreseyi terk ederek yola duştu. Cunku Seyyid YahyÂ’nın dergÂhına gitmedikce rahat ve sukûn bulmayacaktı. Seyyid Yahy ise dergÂhın avlusunda onu bekliyordu. Yûsuf Mahdûm’u gorunce; “Hoş geldin y Mahdûm! Sana hizmet ve seni irşÃ‚d uzerimize lÂzım oldu. Cunku senin vesîlen ile Fahr-i kÂinÂt efendimiz, bu fakîre oğlum diye hitÂbı lÂyık gormuşlerdir” diyerek kerÂmet buyurdu.

Yûsuf Mahdûm, Seyyid Yahy ŞirvÂnî tarafından dergÂha kabûl edilince, kırk gun tek başına bir odada kaldı. Bircok riyÂzet ve mucÂhede ile yuksek mertebe ve mÂrifetlere kavuştu.

Hocası Yahy ŞirvÂnî, ekseriyetle ona Mahdûm diye hitÂb ettiği icin, bu isimle tanındı. Talebeye Âit bir hizmet durumu olduğu zaman, Yûsuf Mahdûm onu yapmak istediğinde, Yahy ŞirvÂnî ona; “Siz oturun, sizinle sohbet edelim. Cunku mahdûmun (kendisine hizmet edilenin) hizmet etmesi uygun değildir.” derdi. Seyyid Yahy hazretleri, Yûsuf Mahdûm’a hilÂfet verirken, du sırasında şoyle buyurdu: “KÂmillerin mecaz olarak soyledikleri sozler pekcoktur. Bu yuksek yolu yaymak icin etrÂfa halîfelerini gonderirler. Fakat bir tÂnesi tam yetişmiş olur. Bizim tam yetiştirdiğimiz sizsiniz. Sizin irşÃ‚d nûrunuz, bizim Âhirete intikÂlimizden yuzsene sonra, diyÂr-ı Rûm’u (Anadolu’yu) aydınlatacak ve orada isminiz yayılacak. Bize bağlı butun yollar kaybolacak, fakat sizin yolunuzun mensupları, kıyÂmete kadar devÂm edecektir.” Sonra Yûsuf Mahdûm’u, ŞehnÂb şehrine talebe yetiştirmek icin gonderdi.

Yûsuf Mahdûm’un dergÂhında cok talebe bulunduğundan, su yetmiyordu. Bunun icin bir yerden su getirilmesi gerekiyordu. Bu durum Yûsuf Mahdûm’a arz edilince; “DergÂhımızda Âb-ı hayat gibi su varken, uzaktan su getirmeye ne luzum var?” buyurup, ellerinde bulunan asÂsı ile dergÂhın avlusunda munÂsip bir yeri işÃ‚ret etti. Orası kazıldığında, fazla derine inmeden, cok tatlı ve guzel bir su cıktı. Yûsuf Mahdûm, sonra şoyle buyurdu: “Talebeler belki her zaman su cekecek bir kap bulamazlar, bu sebeple zahmet cekebilirler. Ey su! Kuyunun ağzına yuksel!” buyurdu. Su, Allahu teÂlÂnın izni ile tam kuyunun ağzına kadar geldi, fakat bir damla bile taşmadı. HÂlen kuyu, ağızına kadar su dolu hÂldedir. Kullanmakla hic eksilmeyip, Şirvan halkının îtibÂr ettiği ve kıymet verdiği bir sudur.

Yûsuf Mahdûm buyurdu ki: “Tasavvuf buyukleri, Ehl-i sunnet Âlimlerinin buyukleridir. Bunlar, KitÂb ve sunnet ile amel ederler. Hak uzere olmanın iki şÃ‚hidi vardır. Biri suverî diğeri mÂnevîdir. Suverî olan; emir ve yasakları yerine getirmek sûretiyle İslÂm dînine uymak, Resûlullah efendimizin ahlÂkına uymak sûretiyle ahlÂkını guzelleştirmektir. MÂnevîsi ise; hocanın, talebeyi suverî mertebesine cıkardıktan sonra, Resûl-i ekreme teslim etmektir. Hoca, talebesini bÂzan rûhÂnî bÂzan cismÂnî terbiye eder.”

Yûsuf Mahdûm hazretlerinin ÂdÂb-ul-İrşÃ‚d ve Silsilet-ul-ErvÂh isminde iki eseri vardır. ÂdÂb-ul-İrşÃ‚d, yirmi dort fasıldan meydana gelmiştir.

BİR FÂTİHA OKUYALIM

Yûsuf Mahdûm’un evinde, hizmetlerini goren Sucu Muhammed Dede isminde bir zÂt vardı. Bunun cocuğu olmuyordu. Birgun Yûsuf Mahdûm’un huzûruna giderek; “Otuz senedir sizin hizmetinizde bulunuyorum. Bu muddet zarfında, bize hayırlı halef olacak bir oğlumuz olmadı. Sizden, bir cocuğumuz olması icin du istirhÂm ediyoruz.” dedi. O sırada yağmur yağıyordu. Yûsuf Mahdûm, ona; “Dede, bize şu yağmur suyundan bir bardak su getir!” dedi. Muhammed Dede, bir bardak yağmur suyu getirince, Yûsuf Mahdûm hazretleri; “Bir FÂtiha-i şerîfe okuyalım. FÂtiha-i şerîfe ile nice kapalı kapılar acılır. MurÂdlarına kavuşamamış olanlar, murÂdlarına kavuşurlar. Bu sudan ucer yudum icersiniz, inşÃ‚allah murÂdınıza nÂil olursunuz.” buyurdu.

Dede Efendi ile hanımı, Yûsuf Mahdûm’un FÂtiha-i şerîfe okuduğu yağmur suyundan ucer yudum ictiler. Bir sure sonra hanımı hÂmile oldu. Ancak cocukları Âm olarak dunyÂya geldi. Cocuğun gozunun acılması icin doktorlara murÂcaat ettiler ve cok ilÂc kullandılar. Fakat bir netice alamadılar. Sonra Dede Efendi, doğruca gidip durumu Yûsuf Mahdûm hazretlerine anlattı. O da; “O cocuk benim oğlumdur. O buyuyunce, inşÃ‚allahu teÂl ilmi ile amel eden kÂmil bir insan olacaktır. Onu bana getirin.” dedi. Muhammed Dede, oğlunu Yûsuf Mahdûm’a getirdi. Yûsuf Mahdûm, cocuğun sağ kulağına ezÂn-ı Muhammedî okudu. O Ânda cocuğun sağ gozu gormeye başladı. Sol kulağına ikÂmet okuyunca, sol gozu de gormeye başladı. Cocuk buyuduğu zaman, Yûsuf Mahdûm hazretlerinin buyurduğu gibi kÂmil bir insan oldu.

1) Hediyyet-ul-İhvÂn, SuleymÂniye KutuphÂnesi Hacı Mahmûd kısmı, No: 4587 Vr: 1
2) Osmanlı Muellifleri; c.1, s.197
3) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.13, s.166
Ana S
__________________