Buyuk velîlerden. İsmi, Yahy bin BehÂeddîn’dir. Seyyid olup soyu Peygamber efendimize ulaşır. Şirvan’da doğdu. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. 1464 (H.868) tÂrihinde Baku’de vefÂt etti. Kabr-i şerîfi Şirvan Şahlar Saray Kulliyesindedir.

Seyyid Yahy ŞirvÂnî, kucukluğunde fevkalÂde edep ve ahlÂk sÂhibi bir cocuktu. Bir gun arkadaşları ile oyun oynarken, evliyÂnın buyuklerinden İzzeddîn Halvetî’nin oğlu ile Sadreddîn Halvetî’nin dÂmÂdı olan PîrzÂde hazretleri onu gorduler. Cocuğu bir muddet seyrettikten sonra, birbirlerine; “Allahu teÂl bu cocuğa, dedelerinin edebini, olgunluğunu ve guzel huyunu ihsÂn etmiş. Du edelim de, Halvetî yolunun feyz ve mÂrifetlerine de kavuşsun.” dediler. El acıp cenÂb-ı Hakk’a yalvarıp, uzun uzun duÂlar ettiler. O gece Seyyid YahyÂ, ruyÂsında Resûlullah efendimizi gordu. Sevgili Peygamberimiz; “EvlÂdım YahyÂ! Halvetî yolunun buyuklerinden olan Sadreddîn’e git. Onun sohbeti ve hizmetiyle şereflen!” buyurdu. Sabah olunca, yaşının kucukluğune bakmadan, Sadreddîn Halvetî’nin huzûruna koştu. Onun terbiyesi altında ilim oğrenmeye başladı. Kısa zamanda hocasının feyz ve bereketleri ile, ilimde ve tasavvuf yolunda pek yuksek derecelere kavuştu.

Seyyid Yahy ŞirvÂnî’nin daha kucukluğunde garip halleri goruldu. Bir gun annesi ile berÂber şehrin dışında gidiyorlardı. Âniden bir kimse geldi. Yahy ŞirvÂnî’nin elinden tuttu. Havaya yukselip gozden kayboldular. Bu hÂli goren annesinin icine korku duştu. Uzulup ağlamaya başladı. CÂresiz kalıp, hicbir yere de gidemedi. Şaşkınlık icinde ne yapacağını bilemedi. Bir de baktı ki, biraz sonra oğlu Seyyid Yahy ŞirvÂnî yanında duruyor. Kavuşmanın sevinc ve şaşkınlığı ile oğluna; “Oğul nereye gittiniz? Ben uzuntuden helÂk olacaktım!” dedi. Seyyid Yahy da; “Bir yere vardık. Orada bu dînin ileri gelenlerinden bircok kimse vardı. Beni ortalarına aldılar. Hepsi bana iltifÂt etti. Hayır du buyurdular. İclerinden biri ayağa kalkıp, bunu (Yahy ŞirvÂnî’yi) bana satın dedi.

Beni ona teslim ettiler. O zÂt bana, şimdi annenin yanına git. Ben seni yine bulurum dedi. Bunun uzerine kendimi burada buldum.” dedi.

Seyyid Yahy hazretleri yakışıklı ve guzel ahlÂk sÂhibiydi. Yuzu nûr gibi parlardı. Bir gun dergÂhta, ibÂdet ettiği ozel odasından cıktı. Anasının ve babasının ziyÂretine gitmek istedi. Yolda giderken bÂzı kimseler ileri geri konuşarak onu uzduler. Seyyid Yahy evine gitmekten vazgecip dergÂha dondu. Hocası onun bu uzuntulu hÂlini gorunce; “EvlÂdım! Nicin boyle uzgunsun?” diye sordu. O da olanları haber verdi. O zaman Sadreddîn hazretleri; "Yakında helÂk olurlar.” buyurdu. Hakîkaten cok gecmeden SeyyidzÂdeyi uzenlerin vefÂt haberleri geldi.

Seyyid YahyÂ’nın babası Seyyid BehÂeddîn onceleri Şeyh Sadreddîn hazretlerinin ve oğlu YahyÂ’nın ustun hallerini anlayamamıştı. Bu sebeple onları imtihan etmeyi duşundu. Bir gun oğluna; “Oğlum YahyÂ! Yağmurlar yağmadı. Ekinlerimiz kurudu. Ne olur bir du ediver de tarlalarımız sulansın.” dedi. O da; “Babacığım! MÂdem oyle şimdi sen Allahu teÂlÂya; “Oğlum Seyyid YahyÂ’nın sana olan yakınlığı hurmetine yağmur ihsÂn eyle.” diye du et” dedi. Bunun uzerine babası; “Y Rabbî! Oğlumun sana olan yakınlığı hurmetine bana yağmur ver.” diye du etti. Derhal yağmur yağmaya başladı. Yalnız ona Âit olan tarlalar suya kandı. Hayretler icinde kalıp tekrar oğluna; “Oğlum! Maksad hÂsıl oldu. LÂkin başkalarına bir fayda olmadı. Sebebi nedir?” diye sordu. Bunun uzerine Seyyid Yahy hazretleri; “Babacığım! DuÂnda başkalarını da yÂd edeydin o da olurdu. Muslumanları da birlikte soylememiz lÂzım.” buyurdu.

Bir zaman Seyyid Yahy hazretleri hasta oldu. Evinden cıkamadı. Babası ve annesi bu duruma cok uzulduler. Seyyid Yahy bu hal ile odasında yatarken birden karşısında hocası Şeyh Sadreddîn hazretlerini gordu. Ona hitÂben; “Ne yatıyorsun oğul, kalk ayağa!” dedi. Elinden tutup ayağa kaldırdı, sonra kayboldu. Seyyid YahyÂ’nın hastalığı tamÂmen gecmişti. Hocasının gelmesini ve YahyÂ’nın iyileşmesini hizmetcilerinden birisi gordu ve gidip Seyyid BehÂeddîn’e haber verdi. Seyyid BehÂeddîn oğlunun yanına geldiğinde hakikaten onun rahatsızlığının gectiğini ve hicbir şeyinin kalmadığını gordu. Sonra; “Bu senin hocan, Âlim ve kerÂmet ehli gecinir, neden duz yollar varken gorunmeden gelir?” dedi. Seyyid Yahy da; “Babacığım! Sebebi, yolların dikenli olmasıdır. Dikenler mubÂrek ayaklarını yara eder.” dedi. Bunun uzerine babası; “Yollarda diken yok ki.” dedi. Seyyid YahyÂ; “Sizin inkÂr dikenleriniz var ya!” diye cevap verdi. Bu soz uzerine Seyyid BehÂeddîn, oğlu Seyyid YahyÂ’nın peşine duşup Sadreddîn hazretlerinin huzûruna gitti. ÎtirÂzına tovbe etti. SÂdık talebelerinden oldu.

Sadreddîn hazretleri de, Seyyid BehÂeddîn’in nefsini kırmak icin, bir sene Seyyid YahyÂ’nın emrini dinlemesini soyledi. Seyyid Yahy bu hususta; “Bu bir sene, bana oyle zor geldi ki, helÂk olacaktım.” buyurdu. Bir sene sonra Sadreddîn hazretleri, Seyyid YahyÂ’ya baba-oğul munÂsebetlerine gore hareket edip, babasının emrini dinlemesini soyledi. Seyyid Yahy ŞirvÂnî, bir zaman sonra Sadreddîn-i Hamevî’nin dÂmÂdı oldu.

Seyyid Yahy hazretleri, Şeyh Sadreddîn hazretleri hayatta olduğu muddetce ona canla başla hizmet etti. Şeyh Sadreddîn hazretleri vefÂt etmezden once butun talebelerini ve sevdiklerini toplayıp onlardan soz aldı ve Seyyid YahyÂ’ya tÂbi olmalarını bildirdi. Seyyid Yahy hazretleri hocasının vefÂtından sonra Şirvan yakınındaki ŞemÂhî’de, sonra da Baku’ye giderek orada ikÂmet etti. On binden fazla talebesi oldu. Bunlardan uc yuz altmışı velîliğin yuksek derecelerine cıktı.

İbrÂhim Gulşenî anlatır: “Seyyid Yahy hazretleri talebeleriyle birlikte Baku’den Şirvan’a giderken bir ulak, haberci gelip Seyyid Yahy hazretlerinin arabasının atlarını almak istedi. Oradakiler de mÂni olmaya calıştılar. LÂkin haberci aldırış etmeyip atları arabadan cozmeye başladı. Talebelerden Baba Kutb adında biri, Seyyid Yahy hazretlerine hitÂben; “Efendim! Siz niye seslenmiyorsunuz?” diye soyleyip arabanın bir ağacını aldı ve haberciyi dovmeye başladı. Seyyid Yahy hazretleri bırak dediyse de Baba Kutb aldırış etmeyip haberciyi dovmeye devÂm etti. Netîcede haberci onlara; “Sizin reisiniz kim?” diye bağırınca, oradakiler; “Seyyid Yahy hazretleridir.” dediler. Adam hemen onun yanına koşup pişman olduğunu arzetti ve af diledi. Seyyid hazretleri affedip, du etti. Sonra haberci oradan ayrıldı. O zaman Seyyid Yahy hazretleri, Baba Kutb’a donup; “Otuz yıldır yanımıza gelip gidersin. LÂkin bir kıl ucu kadar bizden istifÂde etmemişsin.” buyurarak azarladı. Sonradan Seyyid Yahy hazretleri, sozunu dinlemeyenlere Baba Kutb’un bu işini misÂl verirdi.

Seyyid Yahy hazretleri cok sıcak aylarda azıksız ve susuz sahralara cıkar, oralarda gunlerce kalır, ibÂdetle meşgûl olurdu. Halvet, yalnız olarak tenh bir yerde kalmak ve ibÂdet yapmak değişmez husûsiyetlerindendi.

Şeyh Mansûr anlatır: “Bir tÂrihte Seyyid Yahy hazretleriyle birlikte kırk gunluk yalnız olarak bir ibÂdete başladık. Onun on iki gunde bir abdestini yenilediğine ve uc def da iftar ettiğine şÃ‚hid oldum.”

Seyyid Yahy ŞirvÂnî hazretleri omrunun sonlarında devamlı Allahu teÂlÂya ibÂdet eder, bir şeyler yemezdi. Oğlu Emîr Gulle bir gun yemek pişirip getirdi. İftÂr etmelerini ric etti. Seyyid Yahy hazretleri oradaki talebelerini cağırttı. “BismillÂh deyip başlayın.” buyurdu. Kendisi bir kaşık aldı, kokladı ve yemeği geri koydu. Kaşık elinde bekledi. Talebeleri yemeği bitirdi. Yemek bitince; “Elhamdulillah” deyip, kaşığı bıraktı. Talebelerine; “Lokman Hakîm nice seneler bir yemeğin kokusu ile yetinmişti. Ben de bu bir lokma yemeğin kokusu ile yetinsem yeridir.” buyurdu.

Kendisine, Allahu teÂlÂnın uzun omur vermesi icin du edenlere; “Beyimiz Halîl’e du edin ki, benim omrum onun yaşaması iledir.” derdi. Hakîkaten o beldenin beyi Halîl Efendi vefÂt ettikten dokuz ay sonra da Seyyid Yahy ŞirvÂnî hazretleri vefÂt etti.VefÂtlarına yakın altı ay hic yemek yemedi, su icmedi. Hep ibÂdetle meşgûl oldu.

Sevdiklerine; “UstÂd, tÂliblere tovbe ve istiğfÂrı ve yolun edeplerini oğretmek icin lÂzımdır.” buyururdu.

Kendisine tasavvuf yoluna nasıl ulaşılır diye sordular. O; “Tasavvuf yoluna aclık, tefekkur ve hayretle kavuşulur.” buyurdu.

Seyyid Yahy hazretleri vefÂt ettikten sonra sevdikleri onu ruyÂda gorduler ve; “Allahu teÂl size ne muÂmele etti.” diye sordular. O da; “Allahu teÂl beni arş-ı Âl altında bir yaygı uzerine oturmamı nasîb edip etrÂfıma iyi kimselerin rûhlarını topladı ve bana hitÂb edip; “Ey YahyÂ! DunyÂda talebelerin ile toplanıp okuduğun dersleri şimdi bu Cennetliklerle oku. Bunlar işitsinler.” buyurdu. Ben de okumaya başladım.” buyurdu.

Seyyid Yahy hazretlerinin talebelerinin en ustunleri; Pîr Şukrullah, AlÂaddîn Halvetî, Habîb Efendi, Muhammed ErzincÂnî ve Dede Omer Rûşenî Halvetî hazretleridir.

Tasavvufa dÂir bÂzı telif eserleri vardır. Bunun yanında EsrÂr-ı TÂlibîn ve Vird-i SettÂr adında iki kıymetli eseri vardır.

HEY ÂŞIK!

Talebesi Mîr Gulle anlatır: Seyyid Yahy hazretleri cok merhÂmetliydi. Bir gun talebeleriyle şehir dışına gezintiye cıktı. Bir nehir kenarına geldiklerinde, Seyyid Yahy hazretleri bir kilim uzerine oturdu. Talebeleri de her biri bir iş icin etrÂfa dağıldılar. O sırada zÂlim bir kişi av peşine duşmuş ve oraya gelmişti. Bu kişi Seyyid Yahy hazretlerini tanımayıp ona; “Hey Âşık! Gel şu matarayı al, su doldur getir iceyim.” diye seslendi. Seyyid hazretleri tefekkur hÂlinde olduğundan soylediğini duymadı. O zaman o zÂlim kişi atından inip nehre su almaya gitti. O sırada da Seyyid hazretleri yerinden kalkıp nehirden su almakta olan kişiye hitÂben; “Hey kan icici adam ne yapıyorsun?” diye seslendi. O kişi suyu harÂretle icmek uzere iken mataradaki suyu doktu. Su kan olmuştu. Tekrar doldurduğunda yine kan olduğunu gordu. Bunun uzerine hemen yaptıklarına pişman olup, Seyyid Yahy hazretlerinin ayaklarına kapandı. Talebeleri arasına girdi.

1) ŞakÂyik-ı Nu’mÂniyye Tercumesi (Mecdî Efendi); s.287
2) NefehÂt-ul-Uns; s.574
3) Seyyid Yahy ŞirvÂnî (HocazÂde Ahmed Hilmi); s.4
4) LemezÂt, Universite KutuphÂnesi, No: 1894, v.144
5) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.13, s.39
6) Tam İlmihÂl SeÂdet-i Ebediyye; (50. Baskı) s.1065,1079
__________________