Mabet ağacı (Ginkgo biloba)(Cince ve Japonca 銀杏), gunumuzde varlığını surduren hicbir yakın turu veya benzeri bulunmayan, tamamıyla kendine ozgu bir ağactır. Botanikcilerce, bitkiler (Plantea) alemi icindeki ayrı bir bolumde (Ginkgophyta) değerlendirilir. Bu bolumun icinde tek bir sınıf (Ginkgoopsida), sınıfın icinde tek bir takım (Ginkgoales), takımın icinde tek bir familya (Ginkgoaceae), familyanın icinde de tek bir cins olarak Ginkgo ve bu cinste de tek tur olarak Ginkgo biloba bulunmaktadır. Gecmişte Spermatophyta veya Pinophyta bolumlerine yerleştirilmişse de bugun yukarıda belirtilen tanımların daha uygun olduğu sonucuna varılmıştır. Bilinen yaşayan fosil turlerinin en iyi orneklerinden biridir. Ginkgo biloba, acık tohumlular (gymnospermae) olarak anılan, başka bir deyişle tohumları bir meyve tarafından koruma altında olmayan bir ağac turudur (acık tohumluların tersi: kapalı tohumlular (angiospermae)).

Uzun sure, yabani ginkgo soyunun tukenmiş olduğu duşunulmuşse de, bugun Doğu Cin'deki Zhejiang eyaletindeki Tian Mu Shan milli parkında en az iki kucuk alanda yabani ortamda da yetişmekte olduğu anlaşılmıştır. Ancak bu bolgenin bin yılı aşkın suredir insanlarca iskan edilmiş olduğu goz onune alındığında, buralardaki ginkgoların ne derece yabani, ve ne derece bolge halkınca terbiye edilmiş turler olduğu tartışmaya acıktır.

Ozellikleri

Ginkgolar 20-35 metre aradında yuksekliğe varan (Cin'deki bazı ginkgoların boyu 50 metreyi aşabilmektedir) orta ile geniş arası boyutlarda yaprakdoken ağaclardır. Zirveleri coğu kez koşeli, yaprakları uzun ve dağınıktır. Kokleri genelde derine iner ve ruzgar ve karın sebebiyet verebileceği hasarlara karşı dayanıklıdırlar. Genc ginkgolar ekseriyetle ince bedenli olup, uzunlamasına buyumuşlerdir. Daha seyrek yapraklıdırlar. Ağac yaşlandıkca tepe kısmı genişler. Sonbaharda yapraklar parlak sarı renge doner ve hemen sonra (1-15 gun arasında) dokulurler. Genel olarak bitki hastalıklarına karşı olağanustu direncli olmaları, govdelerinin bitki haşeratına cok iyi karşı koyabilmesi, yuzeyde ilave kokler ve tomurcuklar oluşturabilmeleri ginkgoların cok uzun omurlu olmalarına imkÂn vermekte, bazı ağacların yaşı 2500 yıla varabilmektedir.

Bazı yaşlı ginkgolarda gelişen yuzey kokleri (chichi) (Japonca'da "meme") geniş dalların alt kısmında belirir ve aşağıya doğru buyurler. Chichilerin buyumesi son derece yavaş olup, yuzlerce yıl surebilir. Bu kalın ilave kokler toprağa eriştiklerinde coğu kez filizlenirler ve bu, yaşlı ağacların bunyesinin istikrara kavuşturulması veya genc bitki hucrelerinin oluşturularak ağac bunyesine katkı sağlanması işlevi goruyor olmalıdır.

Govdesi ve yaprakları

Ginkgo dalları, coğu ağaclar gibi, uzunlamasına apikal tarzda denilen, muntazam yapraklı uzun surgunler halinde buyumektedir. Yaprakları yelpaze şeklindedir ve uclara uzanan damarları bulunmaktadır. Bu damarlar bazen birbirleriyle kesişmekte, ancak hicbir zaman duzgun bir ağ oluşturmamaktadırlar. Boyutları 5-10 santimetre arasındadır (cok nadiren 15 santimetreye kadar uzayabilmektedirler).

Ureme tarzı

Ginkgolar iki evcikli ağaclardır. Bazı ağaclar dişi, bazı ağaclar erkektir. Erkek ginkgolar sporofilli kucuk polen kozalakları uretirler ve bunların herbirinde merkezi bir aks uzerinde spiral duzende yerleşik iki mikrospor bulunmaktadır.

Dişi ginkgolar kozalak uretmez. Bunların yaprak saplarının ucunda iki yumurtacık oluşmuştur ve dollenme sonrasında bu yumurtacıkların biri veya her ikisi tohum haline gelir. Tohum 1.5-2 santimetre uzunluğundadır. Ust tabakası (sarcotesta) acık sarıya ve kahverengiye calar, yumuşak ve meyve kıvamındadır. Eriği andırırlar ve cazip bir gorunumleri vardır, ancak butanoik asit icerdiklerinden bayat tereyağı gibi kokarlar (nitekim tereyağı da bayatlaştıkca aynı asit turunu oluşturur). Sarcotesta'nın altında sert sclerotesta kısmı ve kÂğıt inceliğinde endotesta ve nucellus bulunmaktadır.

Adı

Ginkgo ismi Cince gumuş ve kayısı anlamına gelen (銀杏 yín xìng) iki harfle yazılır. Japonca 'ya ginkyo şeklinde gecmiştir. 17. yuzyılda bu ağac ile karşılaşan ilk Avrupalı olan Engelbert Kaempfer de ismi başlangıcta Japonca telaffuzuna gore kaydetmiş, sonradan ginkgo benimsenmiştir. Cağdaş Japonca'da (kanji karakterleri aynı kalmakla birlikte) ichō veya ginnan olarak anılmaktadır. Kabuklu tohumlarına cağdaş Cince'de 白果 (bái guo), "beyaz meyve" denmektedir.

Bu ağac Turkiye'de gumuş kaysı, fil kulağı, kız sacı, Cin yelpaze camı gibi isimlerle de anılmaktadır.

Gecmişi

Ginkgo bir yaşayan fosildir. Permian (270 milyon yıl oce) cağından kalma ginkgo fosilleri ile gunumuzdeki ginkgolar arasında kolaylıkla bağ kurulabilmektedir. Dolayısıyla dinozorlarla yanyana yaşamıştır. Orta Jurassik ve Krestase cağlarında ginkgo turleri ceşitlenmişler ve Laurasia anakıtası boyunca yayılmışlardır, ancak sonraları nadir bir tur haline geldikleri gorulmektedir. Paleosen cağına varabilmiş tek ginkgo turu Ginkgo adiantoides olup, Kuzey Yarımkure de bulunmakta, Guney Yarımkure belirgin farklılıklar taşıyan (ve uzerinde henuz yeterince bilgi edinilememiş) bir turdeşi bulunmaktaydı. Pliosen cağının sonuna gelindiğinde, ginkgo fosilleri, merkezi Cin'de gunumuz yaban ginkgolarının yetiştiği kucuk bir bolge haric, dunyanın her yerinde ortadan kaybolmuştur.
Ginkgophyta fosilleri aşağıda belirtilen familyalara ve turevlerine ayrılmıştır:

Ginkgoaceae
Arctobaiera
Baiera
Eretmophyllum
Ginkgo
Ginkgoites
Sphenobaiera
Windwardia
Trichopityaceae
Trichopitys

Yetiştirilme ve değerlendirilme tarzı

Ginkgo Cin'de uzun zamandır yetiştirilen bir ağactır. Bazı tapınaklara dikilmiş ginkgoların 1500 yaşını geckin oldukları tahmin edilmektedir. Budizm ve Konficyus oğretisi acısından arzettikleri sembolik onem nedeniyle Cin'in yanı sıra Japonya ve Kore'de de geniş olcekte ginkgo dikilmiş, bu arada ginkgo neslinin bir nebze ehilleştirilmesi veya doğal ormanlarda diğer ağac turlerinin komşuluğunda melezleşmesi sozkonusu olmuştur. Avrupa kaynaklarında ginkgoya ilk atıf 1690'da Japon tapınaklarında bu ağacla karşılaşan (Hollandalılarla gelmiş) Alman botanikci Engelbert Kaempfer eliyledir.

Ginkgo tohumları meyve etini ve kabuğu cıkardıktan ve pişirildikten sonra yenebilmektedir. Genelde kalabalık bir topluluk icin hazırlanmış bir yemeğe sadece birkac tohum atılmaktadır. Gingko meyvesi yan urun olarak hidrojen siyanid salgıladığından yemeklerde fazla miktarlarda kullanılması zehirlenmelere yol acabilir. On kadar ciğ ginkgo meyvesinin bir cocuğun olumune yol acabilecek derecede zehir bulundurduğu iddia edilmişse de, bunu kanıtlayacak bir vakaya rastlanmamıştır. Bazı kimselerin ginkgo sarkotesta sındaki kimyasal maddelere karşı hassasiyeti bulunabilir. Bu hassasiyet cilt duzeyinde de gecerli olabildiğinden bu kimseler gunkgo muamele ederken eldiven giymelidirler. Hassasiyetin semptomları, deri uzerinde zehirli sarmaşık ile de gorulebilenlere benzer turden kızıl lekeler veya kabarcıklardır.

Bazı bolgelerde, ve ozellikle ABD'de dikilmiş ginkgoların ekseriyeti doğal tohumlar uzerine aşılanmış erkek kultivarlarıdır. Zira erkek ağaclar kotu kokulu meyveler vermemektedir. Dişi ağacların verdiği kotu kokulu meyve icindeki cekirdeklerin son derece lezzetli olduğunu ve Asya ulkelerinde hayli rağbette olduğunu da vurgulamak gerekir. En sık kullanılan kultivar olan 'Autumn Gold' (Sonbahar Altını) erkek ağacın bir klonudur.

Ginkgo meyvesi icindeki cevizimsi cekirdekler Asya ulkelerinde ve Asya dışı ulkelerin gurmelerince gayet beğenilmektedir ve geleneksel bir Cin duğun yemeğinin (konjii) ana malzemelerindendir. Sağlığa iyi geldiği ve afrodizyak ozellikleri olduğu duşunulmektedir. Japonlar ginkgoyu chawammushi gibi yemeklerde kullanırlar ve pişmiş tohumları pek cok kez diğer yemekler yanında bir cerez olarak servis ederler.

Ginkgonun ilginc bir ozelliği kentsel ortama (başka bir deyişle hava kirliliğine) en dayanıklı ağaclardan biri olması, başka ağacların yaşayamayacağı şartlarda dahi buyuyebilmesidir. Bu ozelliği ile, kentsel ortama dayanıklılıkta dunyada sadece Cennet ağacı na eşdeğerdir. Ginkgolar, kentsel ortamda bulundukları haller dahil, ağac hastalıklarından cok nadiren etkilenmektediler ve pek az haşeratın saldırısına uğramaktadırlar. Bu nedenlerden ve estetik ozelliklerinden dolayı, ginkgolar buyuk şehir parklarında ve cadde boylarında tercih edilen bir ağac haline gelmiştir. Ekilen tohumlar kolay bir bakım sureci icinde buyuyebilmektedirler.

Ginkgolar penjing veya bonsai tarzı ağac yetiştirmeye de musaittirler. Yapay yontemlerle boyutları kucuk tutulabilmekte ve gerekirse yuzyıllarca muhafaza edilebilmektedirler.
Ginkgoların dayanıklılık derecesinin uc ornekleri Hiroşima'da gorulmuştur. Atom bombasının patladığı noktaya 1-2 kilometre mesafede yer alan dort ginkgo ağacı, bu alanda patlamadan sağ cıkan ve hayatiyetini bugun de surduren yegane canlı varlıklardı .


Şifa ozellikleri
Ginkgo yapraklarının ozu flavonoid glukozidleri icermektedir ve ginkgolidler (Ginkgo ozu bazlı urunler) eczacılıkta giderek daha yaygın şekilde kullanılmaktadır. Mevcut bilimsel araştırmalar Alzhaimer(Hafıza Kaybı, Unutkanlık) rahatsızlıklarında, hafıza guclendirmede, başdonmesini onlemede ve zihinsel konstantrasyon arttırmada gingko ozunun mutlak yararları bulunduğuna işaret etmekte olup, olası diğer faydalarına ilişkin calışmalar surmektedir.

Fareler uzerinde yapılan yeni bir araştırma Cep telefonlarının beyine yaymış olduğu dalgalara karşı Ginkgo Biloba'nın faydası olduğu deneyler sonucu ortaya cıkmıştır. Aynı zamanda Hiroşima ve Nagasaki'de bile ayakta kalmıştır.

Ginkgo enerji iceceklerine sıklıkla katılmakta ise de, maliyeti nedeniyle iceceklerde kullanılan oran cok duşuk kalmakta, dikkate değer bir etki yaratmamaktadır. Enerji icecekleri etiketlerinde bazen anılan ginkgo bağlantılı yararlar, genellikle plasebo etkisinden ibarettir.

İleri yaşlardaki insanların kullanması tavsiye edilir.


· Vitiligonun (ala) durdurulmasına ve yeniden pigment oluşumuna yardımcı olabilir.
· Troid bezinin duzenli calışmasına katkıda bulunur (ozellikle hipertroid durumunda).
· Zihni acar, yorgunluk ve stresi azaltır.
· Beynin beslenmesine yardımcı olur ve hafızayı guclendirir.
· Oğrenme yeteneğini arttırır, aktif ve zinde bir vucut oluşmasına yardım eder.
· İktidarsızlık ve sertleşme problemlerinde faydalıdır.
· Bağışıklık sistemini guclendirir.
· Grip ve soğuk algınlığına karşı koruyucudur.
· Metabolizmayı hızlandırabilir ve sindirime yardımcı olur.
· Sinerjetik etki ile vucut dayanıklılığını arttırır, enerji verir, yorgunluğu azaltır.
· Vucudun enerji muhafaza etmesine yardımcı olur, nukleik asit ve protein sentezini hızlandırır.
· Kan şekerininin dengelenmesine yardımcı olur.
· Ciceklerin tozlanma zamanında allerjik reaksiyonların onlenmesinde faydalıdır. Anti-allerjik ozelliği vardır.
· Zihinsel dayanıklılığı arttırır.
· Serbest radikallerin hucre tahribatını azaltır. (Doğal antioksidan)
· Kan yapıcıdır. Soğuk el ve ayaklarda faydalı olabilir.
· Yaşlılarda,bunama belirtilerini azaltabilir. Alzheimer hastalığında yardımcıdır.
· Kulak cınlamasını onlemede faydalı olabilir.

Yan etkileri

Ginkgonun kan dolaşımı bozukları veya aspirin gibi pıhtılaşmayı yavaşlatıcı ozellikleri olan ilacları yuksek dozlarda alan kimselerde bazı istenmeyen etkileri gorulebilmektedir. Ayrıca monoamine oxidaz engelleyici (MAOI) antidepresanlar alan kişilerce veya hamile kadınlarca kullanılması salık verilmemektedir. Yan etkiler kanama artışı, gastroentestinal rahatsızlıklar, mide bulantısı, ishal, başağrısı ve huzursuzluk şeklinde kendini gosterebilmektedir. Bu tur yan etkilerin gorulmesi halinde, ginkgo kullanan kişi aldığı dozları (gunde 40 ila 240 mg.) hemen azaltmalıdır. Yan etkilerin surmesi halinde ginkgo kullanımı durdurulmalıdır.

Ginkgo biloba yapraklarından uretilen (ekstre olmayan) kapsul veya tablet formlar icin gunluk kullanım dozu arttırılabilir. Burada kullanılan Ginkgo biloba kapsul veya tabletin icinde bulunacak olan;

1. Eksre (İlac Amaclı) mı ?
2. Ekstre (Gıda Amaclı) mı ?
3. Yaprak (Gıda Amaclı) mı ? cok buyuk onem teşkil eder.
İstanbul, Ankara ve Trabzon'da bulunan ginkgo ağacları

İstanbul'da mabet ağacı orneklerine rastlamak mumkundur. Ihlamur Kasrı girişinde bulunan mabet ağacı 1855 yılında dikilmiştir. İ.U. Orman Fakultesi, Bahcekoy Orman İşletmesi Bahcesi ile Ataturk Arboretumu'nda guzel gelişmiş dişi ve erkek Mabet Ağacları vardır. Baltalimanı'nda, İstanbul Universitesi Sosyal Tesisleri'nin bulunduğu bahcede geniş bir capa ve boya ulaşmış mabet ağacları bulunur. Ayrıca İstanbul Universitesi Botanik Bahcesi'nde iyi gelişmiş ve mukemmel formda dort adet orneği de mevcuttur. Buradaki ağaclardan verimli tohumlar alınıp kısıtlı miktarda da olsa uretim de yapılmaktadır. Kanlıca'da Sabancı yalısının bahcesinde ve Buyukdere'de Rus elciliği korusunda mabet ağacı bulunmaktadır. İstanbul'da bu ağacın gorulebileceği yerler arasında Nezahat Gokyiğit Botanik Bahcesi'de vardır.

Trabzon'da ise K.T.U Orman Fakultesi onunde bulunmaktadır.

Ankara'da Kore Bahcesi'nde oldukca erişkin bir orneği gorulebileceği gibi; Meclis yanındaki Egemenlik Parkı'nda da bir erkek ve bir dişi mabet ağacı bulunmaktadır. Ayrıca Ege Universitesi'nin botanik bahcesinde de mabet ağacı bulunmaktadır.

Manisa uluparta bir erkek bir dişi ağac bulunmaktadır. İzmir Bornova Buyuk parkın karşısında 7-8 tane bulunmaktadır. Balıkesir de şehir icinde Savaştepe yol ayrımından once refuj bitkisi olarak oldukca cok sıra halinde dikilmiş olarakta vardır.

Ayrıca Yalova Ciftlik koyde tıbbi bitki uretim amaclı kurulumuş kucuk bir bahcede mevcuttur.

KAYNAKCA:
1- [Ginkgo biloba extract protects brain from ischemia/reperfusion injuries.]
Zhou QP, Lu JF, Wang HP, Xia Q.
Zhejiang Da Xue Xue Bao Yi Xue Ban. 2010 Jul;39(4):442-7.

2- Comparative analysis of pharmaceuticals and dietary supplements containing extracts from the leaves of Ginkgo biloba L.
Gawron-Gzella A, Marek P, Chanaj J, Matławska I.
Acta Pol Pharm. 2010 Jul-Aug;67(4):335-43.

3- Summative interaction between astaxanthin, Ginkgo biloba extract (EGb761) and vitamin C in Suppression of respiratory inflammation: a comparison with ibuprofen.
Haines DD, Varga B, Bak I, Juhasz B, Mahmoud FF, Kalantari H, Gesztelyi R, Lekli I, Czompa A, Tosaki A.
Phytother Res. 2010 Jul 14.

4- Evidences of osteoporosis improvement in Wistar rats treated with Ginkgo biloba extract: A histomorphometric study of mandible and femur.
Lucinda LM, Vieira BJ, Oliveira TT, Sá RC, Peters VM, Reis JE, Guerra MO.
Fitoterapia. 2010 Jun 25

5- Ginkgo biloba and risk of cancer: secondary analysis of the Ginkgo Evaluation of Memory (GEM) Study.
Biggs ML, Sorkin BC, Nahin RL, Kuller LH, Fitzpatrick AL.
Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2010 Jul;19(7):694-8.

6- An innovative approach for migraine prevention in young age: a preliminary study.
Usai S, Grazzi L, Andrasik F, Bussone G.
Neurol Sci. 2010 Jun;31 Suppl 1:S181-3.

7- Effects of Ginkgo biloba in dementia: systematic review and meta-analysis.
Weinmann S, Roll S, Schwarzbach C, Vauth C, Willich SN.
BMC Geriatr. 2010 Mar 17;10:14.


[h=2]İstanbul Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]