Afazi, bireylerin var olan konuşmalarını beyin hasarına bağlı olarak ortaya cıkan, bireylerin konuşma ve dil fonksiyonlarını tamamen ya da kısmen ortadan kaldıran edinilmiş bir dil bozukluğudur.
Afazi, genellikle bir inme ya da kafa travması sonucunda aniden ortaya cıkan ve beynin dilden sorumlu alanlarının hasarlanmasından kaynaklanabilmektedir. Coğu insanda dil alanları beynin sol yarı kuresinde yer almaktadır. Dolayısıyla, afazide beynin sol yarısındaki dil alanları hasarlanırken, kişinin de sağ tarafına inme inebilir/felc gelebilir. Beyindeki konuşma merkezlerinde meydana gelen hasar sonucunda konuşma, konuşulanı anlama, adlandırma, tekrarlama, okuma veya yazma gibi becerilerin kısmen ya da tamamen kaybolur. Beyin damar hastalıkları, beyin kanamaları, beyin tumorleri, kafa travması, enfeksiyon hastalıkları vb. nedenlerle oluşur. Ayrıca bellek ve dikkat bozuklukları da eşlik edebilir. Afazi sonrası kişinin planlama, basit etkinlikleri yerine getirme, problem cozme ve karar verme becerileri de etkilenebilir. Afazisi olan kişi bir işe nereden ve nasıl başlayacağını belirlemekte, o işi yerine getirmek icin gerekli basamakları oluşturmakta gucluk yaşayabilir. Afazileri başlıca “akıcı” ve “tutuk” olmak uzere iki temel gruba ayrılır. Afazi turlerine gore işitsel anlama, konuşma, adlandırma, tekrarlama, okuma ve yazma becerileri farklı duzeylerde etkilenmiştir.

Bu bozukluk dili ifade etme ve anlamanın yanı sıra, okuma ve yazmayı da etkileyebilmektedir. Afaziye dizartri ya da konuşma apraksisi gibi norolojik konuşma bozuklukları da eşlik edebilmektedir.

Afazinin Nedenleri

Afazi beynin dil alanlarından bir ya da daha fazlasının hasarından kaynaklanmaktadır. Coğu zaman beyin hasarının nedeni inmedir. İnme, beynin bir bolgesinin kansız kalması durumunda ortaya cıkar. Beyin hucreleri oksijen ve onemli besinleri taşıyan normal kan desteğini alamadığında olurler. Beyin hasarının diğer nedenleri arasında kafaya alınan şiddetli darbeler, beyin tumorleri, beyin enfeksiyonları ve beyni etkileyen diğer durumlar yer almaktadır.

Cocuklar da dahil olmak uzere herkes afazi olabilir. Ancak, afazi daha cok orta ve ileri yaşlarda daha sık gorulur. Erkekler ve kadınlar eşit olarak etkilenmektedir. ABD'de Ulusal Afazi Derneği’ne gore her yıl inme nedeniyle yaklaşık 80.000 kişi afaziye maruz kalmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık bir milyon afazili birey bulunmaktadır. Turkiye’de afazinin yaygınlığı hakkında saptanmış bir orana ulaşılmamıştır.

Afazi Tipleri Nelerdir?

Akıcı ve tutuk olmak uzere iki genel afazi sınıflaması vardır.

Akıcı afazi

Beynin temporal lobunun hasarı sonucunda Wernicke afazisi adı verilen akıcı afazi ortaya cıkabilir. Sağ lob hasarı sonucunda da ortaya cıkmasına rağmen, coğu kişide hasar sol temporal lobta gercekleşir. Wernicke afazili kişiler anlamı olmayan, gereksiz sozcuklerle hatta uretilen yeni sozcuklerin kullanıldığı uzun cumlelerle konuşabilirler. Orneğin, Wernicke afazili biri kendisine gun icinde neler yaptığı sorulunca “ikinci... bir gunu... bir gun birisine birşeyler yapabiliriz...bir gun evvel şoyle yaparız deriz...bir taneden fazla...” diyebilir. Yani, bu kişinin konuşmasını takip etmek ve anlamaya calışmak zordur. Wernicke afazili kişiler genelde konuşmayı anlamakta gucluk yaşarlar ve hatalarının farkında değildirler. Bu kişilerde beyin hasarının lokalisazyonu/yeri hareketlerimizi kontrol eden beyin alanlarının yakınında olmadığı icin genellikle felc ya da gucsuzluk gorulmemektedir.

Tutuk Afazi

Tutuk afazi tiplerinden biri Broca afazisidir. Broca afazili kişilerin hasarı beynin frontal lobundadır. Bu kişiler genelde kısa ifadelerle konuşur ve konuşabilmeleri oldukca caba gerektirir. Sozcuk aralarında “ve”, “ama” gibi bağlac sozcukleri kullanmayabilirler. Orneğin Broca afazili bir kişi “Masadaki su bardağını bana verir misin?“ yerine “su… masa” diyebilir. Broca afazili kişiler başkalarının konuşmalarını anlar. Bu nedenle bu kişiler gucluklerinin farkındadırlar ve kolaylıkla hayal kırıklığına uğrayabilirler. Frontal lobun motor hareketler icin de onemli olması nedeniyle Broca afazili kişilerde vucudun sağ tarafında felc ya da gucsuzluk gorulur.

Tutuk afazi tiplerinden bir başkası, beynin dil alanlarının yoğun etkilenmesiyle ortaya cıkan global afazidir. Global afazili bireylerin ciddi iletişim yetersizlikleri vardır ve konuşma becerileri ve konuşulan dili anlamaları cok sınırlı olabilmektedir.
Beyindeki farklı dil alanlarının hasar gormesi sonucunda ortaya cıkan başka afazi tipleri de vardır. Bazı kişiler konuşabilmelerine, sozcuklerin ya da cumlelerin anlamlarını anlamalarına rağmen sozcukleri ve cumleleri tekrar etmede gucluk yaşarlar (orn. iletim tipi afazi). Bazı kişiler de nesnenin ne olduğunu ve ne işe yaradığını bilmesine rağmen nesneleri adlandırma gucluğu cekerler (orn. anomik tip afazi).

Afazi Tipleri
Dil bozuklukları arasında onemli bir tur olan afazi, sol hemisferdeki oksipital, temporal, frontal loblardaki spesifik alanların hasarına bağlı olarak gorulur. Okumadaki yetersizlik oksipital lob, konuşmayı anlamadaki yetersizlik temporal lob, konuşmayı formule etmede ve yazmadaki yetersizlik frontal lob hasarlarında kendini gosterir.
Afazi sınıflandırması kişinin sahip olduğu dil bileşenlerinin guclu ve zayıf ozelliklerine dayanır. Tekrarlama, adlandırma, okuduğunu anlama, okuma, yazma performansına gore afazi, temelde tutuk ve akıcı olmak uzere ikiye ayrılır.
Akıcı Afazi Tipleri

Wernicke Afazisi
Konuşma akıcı, parafazik ve karmaşıktır. Nicelik olarak cok ve hızlı (baskın konuşma) konuşur. Konuşulan dilin anlaşılabilirliği anormaldir. İşitsel anlama etkilenmiştir.
Tekrarlamalar terapistin verdiği sozcuklerin parafazik bozulmalarını icerir. Bu tipteki adlandırma yetileri anormaldir.
Konduksiyon Afazisi
Dili anlama iyidir. Konuşmada sozcuklere ses ekleme, seslerin yer değiştirmesi veya yanlış ses secimine bağlı hatalar gozlemlenir. Hastada hata farkındalığı vardır. Duzeltme cabaları başarısızdır. İşitsel anlama etkilenmiştir. Verilen sozel ipuclarını kullanma ve tekrarlama zayıftır.
Transkortikal Duysal Afazi
Dil alanıyla kavram alanı arasındaki bağlantının bozulmasına bağlı olarak gelişir. Semptom olarak wernicke afazisine benzese de tekrarlama ozelliği korunmuştur. Sesli okuma, yazma ve anlamaları hasarlıdır. İnsanların kendilerine ne soylediklerini anlayamazlar. İşitsel anlamaları etkilenmiştir.
TUTUK AFAZİ TİPLERİ

BROKA AFAZİSİ
Adlandırmadaki zorluktan oturu konuşmaları yavaştır ve cok caba gerektirir. Sozel dilin anlaşılması, uretilmesinden cok daha iyidir. İşitsel anlama iyidir. Yazma ciddi derecede, okuma orta derecede hasarlanmıştır.
TRANSKORTİKAL MOTOR AFAZİ
Bu dil bozukluğu, Broka tip afazinin iyileşmiş hali olarak tanımlanabilir, fakat konuşma akıcı değildir. Sozel ipuclarını alır. Adlandırma problemi vardır. Konuşmayı ve yazmayı başlatma sorunludur. Konuşma dilini anlaması ve tekrarlama normaldir.
GLOBAL AFAZİ
Ciddi anlama ve uretme problemleri vardır. Tutuk afazilerdeki konuşma yokluğu/azlığı yanı sıra akıcı tip afazideki anlama hasarlarını da icerir. Tekrarlama zayıftır, sterotipik sozcuk kullanımlarının olduğu dil bozukluğu şeklidir.
Afazi Nasıl Tanılanır?

Afazi genellikle ilk olarak beyin hasarı geciren kişiyi tedavi eden doktor (norolog) tarafından fark edilir. Doktor kısa bir yatakbaşı değerlendirme sonrası afaziden şuphelenirse hastayı iletişim becerilerini daha ayrıntılı değerlendirmek icin bir dil ve konuşma terapistine yonlendirir. Dil ve Konuşma terapisti bireyin “komutları yerine getirme, soruları yanıtlama, nesne adlandırma ve sohbeti surdurme becerilerini ayrıntılı değerlendirip, uygun bir terapi programı hazırlamak icin afazi testi uygular. Değerlendirmeler afazili bireyin motor konuşma bozukluklarını, dili anlama, okuma, yazma, yutma yeterliliğini ve alternatif ve destekleyici iletişimi sistemlerini kullanabilme yeterliliklerini icermelidir. Turkiye’de afazili bireyler icin hazırlanmış GAT (Gulhane Afazi Testi: Tanrıdağ, 1993), GAT-2 (Tanrıdağ, Maviş,Topbaş, 2011), EAT (Atamaz, Yağız On, Durmaz, 2007) ve ADD (Maviş ve Toğram, 2007) değerlendirme testleri mevcuttur.
Afazi Testleri

Kullanılan Standart Afazi Değerlendirme Testleri
Boston Tanısal Afazi Değerlendirmesi (BDAE):
Goodglass ve Kaplan’ın (1983) geliştirdiği BDAE’de, iletişim becerilerinin ayrıntılı incelenmesi 31 alt testten oluşan bir test bataryasıyla gercekleştirilir. Karşılıklı konuşmanın değerlendirilmesi 7 ek puan sunar. Bunun yanında 13 dil ve 14 dil dışı ek test grupları mevcuttur. Elde edilen Z skorlar, standardizasyon grup puanlarının alt test puanlarıyla karşılaştırılmasından elde edilir. Hasta profilleri yazarların belirlediği klasik afazi sınıflandırmasına gore konur (Broca, Wernike, Anomik, Konduksiyon).

Minnesota Afazi Ayrımsal Tanılama Testi (MTDDA)

Bozukluğun olabileceği temel alanlara ait ayrıntılı afazi test bataryası MTDDA, Schuell (1973) tarafından geliştirilmiştir. 47 alt testi mevcuttur: 9 adet işitsel anlama, işitsel tanıma, işitsel hatırlama yeteneği alt testi; 9 adet gorsel ve okuma performansı alt testi; 15 oral fonksiyon ve oral ifade alt testi; 10 gorsel motor ve yazma becerisi alt testi ve 4 sayısal kavram ve aritmetik işlem alt testi. Alt testlerdeki madde sayısı 5 ila 32 arasındadır. 0-6 arasındaki olcek, anlama, okuma, konuşma ve yazma alanlarındaki performansı puanlamak icin kullanılır. Test, hastaları 5 temel ve bircok minor gruptan birisine sınıflandırmayı on gorur. Testin daha kısaltılmış bicimi secilmiş bazı alt testler ile tekrar yapılmıştır (Schuell,1957). Bu kısa formun yuksek diagnostik ve prognostik değeri mevcuttur. Daha sonra Schuell (1966) testinin kısaltılmış şeklinin yeterince kapsamlı ve guvenilir olmadığını one surmuştur.

Western Afazi Bataryası (WAB):

Bu batarya Kertesz (1980) tarafından geliştirilmiştir. Coğunlukla BDAE’nın secilmiş alt testlerinden oluşan WAB’nın afazi katsayısını (AQ) 4 oral dil alt testi oluşturur. Performans katsayısı ise (PQ) okuma, yazma, praksi, cizim, blok tasarım, hesaplama ve Raven Renkli Matrislerinin bir bolumunun birleştirilmesiyle elde edilir. AQ ve PQ birleştirilerek CQ’yu ( kortikal katsayı) oluştururlar. Bu da bilişsel fonksiyonun ozetini yansıtır ( Darley, 1982).

1.5 Standart Afazi Testleri Geliştirme Ve Bu Testleri Kullanmanın Amacları
a-) Hastanın test performansını diğer hastalarla ve sağlıklı grupla karşılaştırmak icin veri elde etmek.
b-) Hastanın performansını gecerli ve guvenilir bir olcek ile değerlendirmek.
c-) Kendiliğinden duzelme, durumun aynı kalması veya daha da kotuleşmesinin hangi şekillerde olduğunu olcmek.
d-) Tedavi etkililiğini olcmek.
1.6 Afazi Tarama Testleri

Tarama testleri, patolojinin varlığını teşhis etme amaclıdır; guvenilirlik değerleri yuksek olup, kullanımları ozel teknik bilgi ve eğitim gerektirmemektedir (Gocer, 1996). Afazi tarama testleri, hastaya daha ayrıntılı ve uzun testler uygulamadan once, hastanın dilsel yetilerini kısa zamanda değerlendirmek icin uygulanır. Tarama testi kullanmanın diğer bir sebebi de hasta yakınlarına ve sağlık profesyonellerine hastayla nasıl iletişim kurabileceklerini anlatmaktır. Buna ek olarak beyin hasarının sonrasında hastanın klinik durumu hızlı bir değişim gosterdiği icin hastanın dilsel becerileri, kolay uygulanabilen bir test ile sık sık gozlenmelidir.

Dil ve konuşma terapisti, spontan konuşmayı; bağlamın doğruluğu, sozce uzunluğu, sentaktik farklılık, sozcuk secimleri ve akıcılık acılarından değerlendirir. Terapist kısıtlı veya olmayan konuşmayı, adlandırma, odadaki objeleri gosterme, soyleneni tekrar etme ve yonergeleri gercekleştirme (sozel olmayan) ve evet-hayır sorularıyla ( sozle veya jest ile) araştırmaya yonlendirir.

Afazi hastalarına tarama testi uygulanma amaclarını Haynes (1988) şoyle belirtmiştir:
1) Basitce, hastada iletişim sorununun olup olmadığının belirlenmesi.
2) Ayrıntılı testin yapılmasının gerekli olup olmamasının belirlenmesi.
3) Hastanın işlevsellik seviyesine gore hangi testlerin uygulanacağının belirlenmesi.
Bunların yanında tarama testleri daha uzun ve ayrıntılı testlerin yerini almamalıdır. Tarama testleri tum iletişim modalitelerinden ornek davranışlar elde etmek icin duzenlenir.
Tarama testleri bize ayrımsal tanı yapmak ya da terapi planlamak icin yeterli veri vermezler ( Schuell, 1966).
Gunumuzde, beyin hasarlı bireylerdeki dil bozukluğunu değerlendiren bircok test olmasına karşın standardizasyonu yeterli olanların sayısı cok azdır ( Shewan, Kertesz, 1980). Benton afazi test bataryası geliştirmede, yeterli bir standardizasyonun onemine işaret etmiştir (1967).
Afazi Terapisi nasıldır?

Bazı vakalarda kişiye mudahale edilmeden afazi iyileşir. Bu tip spontan iyileşme beyne kan akışının gecici olarak kesintiye uğradığı ancak kısa zamanda duzelen ve gecici iskemik atak adı verilen inme tipini takiben gercekleşir. Bu durumlarda dil becerileri birkac saat ya da birkac gunde geri donebilmektedir.

Ancak coğu vaka icin dilin iyileşmesi bu kadar hızlı ya da tamamen olmamaktadır. Afazili bir cok kişi birkac gunden bir aya kadar bazı dil becerilerinde geri donuşun olduğu kısmi spontan iyileşme yaşarken, bazı kişilerde afazi kalıcı olabilmektedir. Bu gibi durumlarda dil ve konuşma terapisi yardımcı olmaktadır. Gorece iyileşme genellikle iki yılı aşkın bir sure devam eder. Coğu sağlık uzmanı en etkili tedavinin iyileşme surecinin ilk aşamalarında başlaması gerektiğine inanmaktadır. İyileşmeyi etkileyen faktorler arasında hasarlanan beyin alanı, beyin hasarının yaygınlığı, kişinin yaşı ve sağlık durumu yer almaktadır. Ayrıca motivasyon, el baskınlığı ve eğitim duzeyi de diğer faktorler arasında yer almaktadır.

Afazi ile uğraşan dil ve konuşma terapistleri, dil becerilerini mumkun olduğu kadar yeniden oluşturarak, dil sorunlarını telafi ederek ve diğer iletişim kurma yontemlerini oğreterek, kalan dil becerilerini kullanması icin motive ederek afazili bireylerin iletişim becerilerini geliştirmekte uzman olan kişilerdir. Her bir bireyin afazi tipi ve yetersizliğine ozgun olarak hazırlanan bireysel terapiler kişinin işlevsel ihtiyaclarına odaklanır. Grup terapileri ise kucuk bir grup ortamında afazili bireylere yeni iletişim becerilerini kullanma şansı sağlar. Aile katılımı da afazi terapisinin onemli bir bileşenidir.
1. S. Topbaş, Cocukta Dil ve Kavram Gelişimi; 2005
2. F. H. Silverman, Essentials of Speech, Language and Hearing Disorders, 2002
3. Ramig, P., Dodgie, D., The Childe and Adolescent Stuttering: Treatment and Activity Resource Guide, 2005
4. American Speech-Hearing Association
5. Guitar, B., Stuttering, 2006



[h=2]Hatay Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]