EvliyÂnın buyuklerinden. Kunyesi, Ebû Muhammed'dir. Muhyiddîn, Gavs-ul-a'zam, Kutb-i RabbÂnî, SultÂn-ul-evliyÂ, Kutb-i a'zam gibi lakabları vardır. İran'ın GeylÂn şehrinde 1078 (H.471)de doğdu. Babası Ebû SÂlih bin Mûs Cengîdost'tur. Hazret-i Hasanın oğlu Hasan-ı MusennÂ'nın oğlu Abdullah'ın soyundandır. Annesinin ismi FÂtıma, lakabı Umm-ul-hayr olup seyyidedir. Bunun icin AbdulkÂdir GeylÂnî, hem seyyid, hem şerîfdir. Hazret-i Huseyin'in evladına seyyid, hazret-i Hasan'ınkine şerîf denir. AbdulkÂdirGeylÂnî hazretleri 1166 (H.561)'da Bağdad'da vefÂt etti. TurbesiBağdad'dadır. ZiyÂret edilmekde, feyz ve bereketlerine kavuşulmaktadır. Fıkıh ve hadîs ilimlerinde muctehid idi. KÂdiriyye tarîkatının kurucusudur. Ehl-i sunnet îtikÂdını ve din bilgilerini her tarafa yaydı. Orta boylu, zayıf bunyeli, geniş goğuslu, ilm icin vefÂkÂrlıkta emsÂli az bulunur bir velî idi.

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri daha doğmadan, ilerde buyuk bir zÂt olacağına dÂir alÂmetler, işÃ‚retler gorulmuştu. Babası ruyÂsında Peygamber efendimizi sallallahu aleyhi ve sellem, EshÂb-ı kirÂmı radıyallahu anhum ve evliyÂyı gordu. Peygamber efendimiz kendisine; "Ey Ebû SÂlih! Allahu teÂl bu gece sana kÂmil, olgun ve derecesi yuksek bir erkek evlÂd ihsÂn etti. O benim oğlum ve sevdiğimdir. Evliy arasında derecesi yuksek olacak." buyurdu. Yine oğlu hakkında;"On iki imÂm dışında butun velîler doğacak olan oğluna itÂat edecekler, onun ayaklarını boyunlarına koyacaklar. O yuksek derecelere kavuşacak, ona itÂat etmeyenler Allahu teÂlÂya yakınlık devletinden mahrûm kalacaklar." diye mujdelendi. Doğduktan sonra yuksek hÂlleri ile dikkatleri cekti. RamazÂn-ı şerîfte gun boyunca sut emmez, iftÂr olunca emerdi. Bu hÂlini şu beyti ile anlatır:

Başlangıcım şoyleydi, dillerde soylenirdi
Beşikteyken oructum, bunu herkes bilirdi.

Doğduğu senenin ramazÂn-ı şerîf ayının sonunda havalar bulutlu gecmişti. Bunun icin ramazanın cıkıp cıkmadığında tereddud edildi. Halk annesine cocuğun sut emip emmediğini sordular. Emmediğini oğrenince, ramazÂn-ı şerîfin henuz cıkmadığını anlayıp oruca devÂm ettiler.

On yaşında mektebe giderken etrÂfında meleklerin kendisi ile berÂber yuruduklerini gorur, onlardan; "Yer acın evliyÂdan bir zat geliyor." dediklerini duyardı. Meleklerin soylediklerini duyan birisi; "Bu cocuk kimdir?" diye sordu. Meleklerden birisi; "Bu asîl bir Âilenin cocuğudur. İlerde buyuk bir zÂt olacak. Arzu edenlere hep verecek ve hic kimseyi kapısından boş cevirmeyecek. Her gun Allahu teÂlÂya yakınlığı artacak ve cok yuksek derecelere ulaşacak." dedi. Cocuklarla berÂber oynamak istediğinde; "Bana gel ey mubÂrek, bana gel." diyen bir ses işitir, korku ve heyecanla annesine koşardı.

AbdulkÂdir GeylÂnî on sekiz yaşında Bağdad'a geldi. Buradaki meşhur Âlimlerden ders almak sûretiyle hadîs, fıkıh ve tasavvuf ilimlerinde cok iyi yetişti. Fıkıh ilmini; Ebû HattÂb Mahfûz, Ebu'l-Vef Ali bin Ukayl, Ebû Huseyin bin KÂdı Ebû Ya'l ve diğer fıkıh Âlimlerinden oğrendi. Hadîs ilmini; Hasan-i BÂkıllÂnî, Ebû Saîd Muhammed bin Abdulkerîm, Ebû GÂnim Muhammed bin Muhammed, Ebû Bekr Ahmed bin Muzaffer, Ebû CÂfer, Ebû Kasım bin Ali, Ebû TÂlib AbdulkÂdir, Ebû Bekr Hibetullah ibni MubÂrek, Ebu'l-İzz Muhammed bin Muhtar, Ebû Nasr Muhammed, Ebû GÂlib Ahmed, Ebû Abdullah Yahy ve diğer hadîs Âlimlerinden oğrendi. Tasavvuf ilmini ise; Şeyh Ebû Saîd Mahzûmî ile HammÂd-i DebbÂs'tan almıştır.

İlim tahsilini tamamlayıp yetiştikten sonra, vÂz ve ders vermeye başladı. Hocası Ebû Saîd Muhzûmî'nin medresesinde verdiği ders ve vÂzlarına gelenler medreseye sığmaz sokaklara taşardı. Bu sebeple, cevresinde bulunan evler de ilave edilmek sûretiyle medrese genişletildi. Bu iş icin Bağdad halkı cok yardımcı oldu. Zenginler para vererek, fakirler calışarak yardım ettiler. Hatta bir kadın, mehir bedelini, kocasının orada calışmasına saydı. Derslerine devÂm edenler arasında pekcok Âlim yetişti.

AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri, bir muddet ders verip insanları irşÃ‚d ettikten, hak ve hakikatı anlattıkdan sonra, ders ve vÂz vermeyi bıraktı. İnzivÂya cekilip, yalnızlığı secti. Sonra sahrÂlara cıktı. Bağdad'ın Kerh harÂbelerinde yaşamaya başladı. Butun vaktini ibÂdet, riyÂzet ve mucÂhede ile nefsinin arzu ve isteklerini yapmamak, istemediklerini yapmakla gecirmeye başladı. Buyurdu ki:

Irak'ın sahr ve harÂbelerinde 25 sene insanlardan uzak kaldım. Benim kimseden, kimsenin benden haberi yoktu. BÂzan uzun muddet yemezdim ve "acım acım" diye icimin feryÂdını duyardım. BÂzan uzerime oyle ağırlıklar gelirdi ki, bunlar bir dağın ustune konsa, tahammul edemeyip, paramparca olurdu. Bu sırada; "Muhakkak zorlukla berÂber bir kolaylık vardır, şuphesiz zorlukla berÂber kolaylık vardır." meÂlindeki İnşirÂh sûresinin beşinci ve altıncı Âyet-i kerîmelerini okuduğumda uzerimdeki ağırlıklar dağılıp, giderdi."

Şeytanlar ceşitli kılık ve kıyÂfetlere burunup toplu hÂlde yanıma gelir, beni yolumdan cevirmek icin uğraşırlardı. Kalbimde buyuk bir azim ve direnc hissederdim. İcimden bir ses; "Ey AbdulkÂdir! Onlarla mucÂdele et, onlara galip geleceksin." derdi. İclerinde bir şeytan durmadan bana gelir; "Buradan git, şoyle yaparım, boyle yaparım." diye beni tehdit ederdi. CÂn u gonulden, "L havle ve l kuvvete ill billahil aliyyil azîm" okuyunca, onun tamÂmen yandığını gorurdum.

Bir kere AbdulkÂdir GeylÂnî şoyle bir ses işitti: "Ey AbdulkÂdir! Ben senin Rabbinim! Sana haramları mubah, serbest kıldım." Bir rivÂyete gore; "Başkasına yasak olan şeyleri sana helÂl kıldım." diyordu. Bunun uzerine AbdulkÂdir GeylÂnî Eûzu cekti. "Kovulmuş şeytandan Allahu teÂlÂya sığınırım. Sus ey mel'ûn!" diye bağırdı. Bunun uzerine aynı ses; "Ey AbdulkÂdir! Rabbinin izni ile ceşitli yerlerde bana aldanmayarak, şerrimden, kotuluğumden kurtuldun. Halbuki ben bu yolda yetmiş kişiyi yoldan cıkardım." dedi. Onun şeytan olduğunu nasıl anladığını sorduklarında; "Sana haramları helÂl ettim, sozunden anladım. Cunku Allahu teÂl boyle şeyleri emretmez." buyurdu.

Başka bir kere gÂyet cirkin ve pis kokulu birisi geldi. "Ben iblisim, şeytanım. Sana hizmet etmeye geldim, beni ve yardımcılarımı cok yordun." dedi. "Sana inanmıyorum, buradan uzaklaş." dedim. Bana vuracak oldu ise de onu perişan ettim. İkinci def elinde buyuk bir ateş kıvılcımı ile hucum etmeye başladı. Bu esnÂda elinde kılıc bulunan atlı birisi bana yardıma geldi. Yine onu mağlûb ettim. Ucuncu olarak iblisi cok uzakta ağlar gordum. GÂyet uzgun olarak; "Senden umîdimi kestim. GÂliba seni yoldan cıkaramayacağım." dedi. "Sus ey mel'ûn!" dedim ve kovdum. Allahu teÂl her seferinde beni onlara karşı ustun kıldı.

Şeytanı başımdan savdıktan sonra bana pek lezzetli suslu ve parlak şeyler gorundu. "Bunlar nedir?" dedim; "Duny zevkleri ve zînetleridir." denildi. Duny ve onun goz kamaştırıcı lezzeti ve cabuk tukenen nîmetleri kendine cekmek istedi fakat Allahu teÂl beni onlardan da korudu. Onlara hic kıymet vermedim. Bunun icin kaybolup gittiler. Sonra Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşma yolunda insanın onune cıkan mÂnileri, engelleri gordum. "Bunlar nedir?" dedim. "Senin icinde bulunan mÂnîlerdir." denildi. Bunlara ustun gelebilmek icin bir sene uğraştım.

Sonra icimi seyrettim. Kalbimin bircok şeylere bağlandığını boş hayaller kurduğunu, kendini saraylarda sandığını gordum. "Bunlar nedir?" dedim. "Arzu ve isteklerindir." denildi. Tam bir yıl uğraştıktan sonra kalbimi onlardan temizleyebildim.

Yine nefsim kendi şeklinde bana gelir, kendine dost olmam icin yalvarırdı. Yuz vermeyince zor kullanmak isterdi. Bir kere onu, butun hastalıkları uzerinde, arzu ve istekleri dipdiri, şeytanları emrine hazır olarak gordum. Bir sene mucÂdele ettim. Allahu teÂlÂnın izni ile hastalıklarını iyileştirdim, arzu ve isteklerini kırdım, şeytanlarını kovdum. Kısaca nefsimle tedrîcen, safha safha mucÂdele ettim. Onu iki elimle sımsıkı yakaladım. Yıllarca ıssız, sessiz, sadÂsız yerlerde kalmaya mebcur ettim. Soğuk bir gece kırk def ihtilam oldum, havanın soğukluğuna bakmadan her seferinde, hemen yıkandım. Kerh harÂbelerinde yıllarca kaldım. Yiyecekler malum; otlar, ağac yaprakları... Duny sevgisinden kurtulabilmek, nefse ustun gelebilmek icin her cÂreye başvurdum. Gorduğum her yokuşa tırmandım. Nefsime hic fırsat vermedim. Bir gece merdivende kitap mutÂlaa ediyordum. Nefsim; "Biraz uyu, sonra kalkarsın." dedi. Ona muhÂlefet olsun diye tek ayağım uzerinde durdum. Kur'Ân-ı kerîmi hatmedinceye kadar uyumadım.

Butun bunlara rağmen, henuz matluba, maksada ve asıl istediğime varamamıştım. Bunun icin, tevekkul, şukur ve zenginlik gibi kapıları denedim. Aradığımı fakirlik kapısında buldum. Burada buyuk bir şerefe kavuştum, kulluk sırrına erdim, sonsuz hurriyete ulaştım. Butun arzu ve isteklerim buz gibi eridi. Butun beşerî sıfatlarım kayboldu. Gonulden Allahu teÂlÂdan başka her şeyi cıkarıp, hep O'nunla olmak olan "fakr" mertebesine ulaştım".

NihÂyet butun varlıklardan yuz cevirdim. Her şeyim Allah icin oldu. Sahralarda cezbe hÂlinde kendimden gecmiş olarak dolaşırdım. Kendime geldiğimde kendimi bulunduğum yerlerden cok uzaklarda bulurdum. Bir gun bu halde bir saat kadar yurumuştum. Sonra kendimi Bağdad'a on iki gunluk uzaklıkta bir yerde buldum. Duşunceye daldığımda bir ses bana; "Sen ki AbdulkÂdir'sin, buna hayret mi ediyorsun?" dedi.

Sahralarda dolaşırken "Ol" sozu ile ihsÂn olundum. Allahu teÂlÂnın izni ile istediğim olurdu. Bunun icin cok yiyecek buldum. Dağdan bir parca koparırdım, helva olur, yerdim. Kuma deniz suyu dokerdim, tatlı su olurdu. Sonra boyle yapmaktan hay ettim. Allahu teÂlÂya karşı edebi gozeterek hepsini terk ettim.

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri bu uzun dolaşmalardan sonra Bağdad'a donuyordu. Hazret-i Hızır onune cıkıp, şehre girmesine mÂni oldu. "Emir var. Yedi sene Bağdad'a girmeyeceksin." dedi. Bu sebeple, Bağdad'ın kenarlarında yedi yıl, yerden biten mubah bakliyatı yiyerek bekledi. Bildirilen muddet bitince; "Ey AbdulkÂdir! Bağdad'a gir, serbestsin." diye bir ses duydu. Soğuk ve yağmurlu bir gecede Bağdad'a girdi. Doğru Şeyh HammÂd bin Muslim DebbÂs'ın zÂviyesine (dergÂhına) geldi ve geceyi orada gecirdi. Sabahleyin Şeyh HammÂd DebbÂs onu gorunce ağlayarak; "Oğlum AbdulkÂdir! Bu devlet bugun bizim, yarın sizin olacaktır." dedi.

Bir muddetten beri Bağdad'da bulunan AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri fitne ve karışıklıklar olunca tekrar sahrÂlara cıkmak istedi. Hibe kapısı denilen yere gelince; "Nereye gidiyorsun? Don, herkes senden faydalanacak." diyen bir ses işitti. "Ben dînimi kurtarmak istiyorum." dediğinde; "Korkma, dînine bir zarar gelmeyecek." denildi. Duşunmeye başladı ve bu işin hakîkatını bildirmesi icin Allahu teÂlÂya yalvardı. Bu esnÂda Muzafferiyye denilen yerden gecerken birisi kapıyı acıp; "Ey AbdulkÂdir! Buyurun." dedi. Yanına varınca; "Soyle, dun Allahu teÂlÂdan ne istemiştin?" dedi. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri şaşırıp cevap veremedi. Bunun uzerine o zÂt kapıyı şiddetle yuzune carptı. Dun Allahu teÂlÂdan ne istediğini duşunerek yurumeye başladı. Biraz sonra o zÂtın Şeyh HammÂd DebbÂs olduğunu hatırladı.

Bundan sonra onun sohbetlerine gider, halledemediği, cozemediği esrarı, gizli şeyleri ondan sorardı. O da ona bir bir acıklardı. BÂzan ilim oğrenmek icin başka taraflara gittiğinden onunla goruşemezdi. Donunce hocası ona; "Allah aşkına nerelere gidiyorsun? Bu civarda senden daha Âlim birisi var mı?" derdi. Şeyh HammÂd'ın muridleri ona bÂzan; "Sen Âlim birisin. Burada ne işin var, buradan gitsene." derler; Şeyh HammÂd da onlara; "Utanmıyor musunuz? Onu buradan kovmak mı istiyorsunuz. İcinizde onun gibisi yok. Benim ona eziyet ettiğime bakmayın. Onu imtihan etmek, denemek, mÂnen kemÂle ermesi, olgunlaşması icin boyle yapıyorum, mÂn Âleminde onu koca bir dağ gibi goruyorum." derdi.

Yine bir sohbet toplantısında, AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri dışarı cıkmıştı. Şeyh HammÂd; "Şu genci goruyor musunuz? Bir zaman gelecek ayağı butun velîlerin boynunda olacak, her velî ona itÂat edecek." dedi.

Başka bir gun o gelince ayağa kalkıp; "Hoş geldin AbdulkÂdir! Sen Âriflerin, Allahu teÂlÂyı tanıyanların seyyidi, efendisisin. Senin sancağın doğudan batıya kadar dalgalanacak. Butun boyunların sana eğileceğini ve akranlarının ustunde bir dereceye ulaşacağını mujdelerim." dedi.

ZamÂnındaki diğer evliy da kerÂmet olarak ilerde onun derecesinin yuksek olacağını haber verdiler. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri zaman zaman Şeyh Tacul Ârifîn Ebu'l-Vef hazretlerinin yanına giderdi. Ebu'l-Vef hazretleri o gelince ayağa kalkar, yanındakilere; "Ayağa kalkın, evliyÂdan biri geliyor." derdi. Ona karşı bu şekilde iltifÂt etmesine hayret eden talebelerine; "Henuz zamÂnı var. Vakti gelince, okumuş, cÂhil herkes bu gence muhtÂc olacak, onun feyzinden, mÂnevî ilminden faydalanacaktır. Sanki şu anda onun Bağdad'da cemÂatlere vÂz ve nasîhat ettiğini, "Ayağım butun velîlerin boynundadır." dediğini ve butun velîlerin boyunlarını ona uzattıklarını, goruyorum." derdi.

Bir defasında da; "Ey Bağdadlılar! Allahu teÂlÂya yemîn ederim ki, onun başında bir ucu doğuda bir ucu da batıda olan sancaklar dalgalanacaktır." dedi ve AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerine donup; "Bugun soz bizim fakat ilerde senin olacak. O zaman bu ihtiyarı hatırlarsın." diye hitÂb etti.

Nihayet AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri Bağdad'da insanları irşÃ‚da, Allahu teÂlÂnın beğendiği yolda bulunmaya dÂvete ve nasîhat etmeye başladı. Bir gun kendini nûrların kapladığını gordu. Bu hal nedir diye sorunca, Resûlullah efendimiz Allahu teÂlÂnın sana verdiği yuksek dereceyi tebrik etmeye geliyor, denildi. Nûrun git-gide coğaldığı bir anda Resûlullah efendimiz gorunerek bir elbise verdiler. Sonra; "Bu, kutubluk denilen velîlere Âit evliyÂlık elbisesidir." buyurdular.

Resûlullah efendimizden hazret-i Ali vÂsıtasıyla gelen feyzler, mÂnevî ilimler ondan sonra hazret-i Hasan ile Huseyin ve on iki imÂmdan diğerleri ile devam etti. Bunlardan sonra gelen evliyÂya feyzler hep on iki imÂm vasıtasıyla geldi. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri dunyÂya gelip velî oluncaya kadar hep boyle idi. Fakat o evliyÂlıkta yuksek dereceye kavuşunca, on iki imÂmdan gelen feyzler, ilimler, bereketler onun vÂsıtasıyla geldi. Başka hic bir velî bu makÂma ulaşamadı. Bunun icin; "Onceki velîlerin guneşi battı. Bizim guneşimiz ufuk uzerinde sonsuz kalacak, batmayacaktır." buyurdular. KıyÂmete kadar, her velîye feyzler onun vasıtasıyla gelecektir. Bunun icin kendisine "Gavs-ul-A'zam; En buyuk Gavs" denildi. Yalnız İmÂm-ı RabbÂnî hazretleri bu hususda onun vekîlidir.

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin evliyÂlıktaki derecesinin yuksekliğini zamÂnındaki butun evliy kabûl etmişti. Bir gun Bağdad'da sohbet ediyordu. Meclisinde pekcok Âlim ve velî vardı. Bir ara; "İşte şu ayağım her velînin boynu uzerindedir." buyurdu. Orada bulunanların hepsi bu sozu tasdîk ettiler.

Şeyh Halîfet-ul-Ekber anlatır:

RuyÂmda Resûlullah efendimizi gordum. "YÂ Resûlallah! Şeyh AbdulkÂdir, ayağım butun velîlerin boynu uzerindedir, diyor ne buyurursunuz?" diye sordum. "Doğru soylemiştir. O benim himÂyemde bir kutubdur, bu nasıl olmasın?" buyurdu."

Adiyy bin MusÂfir; "Bu sozu yalnız o soyledi, başkasından duymadım. O bununla kendi zamÂnındaki ferdiyet denilen makÂmını acıklar. Onun gibi hic kimse boyle soylemeğe mezun, izinli değildir." der.

Ahmed Rufaî hazretleri; "O bu sozu mÂnevî emirle soyledi." dedi.

İbn-i Hacer-i AskalÂnî hazretleri de; "Bunun mÂnÂsı, ilerde o kadar kerÂmet gosterecektir ki, inÂd eden ve doğru yoldan sapanlardan başkası onu inkÂr etmeyecektir." dedi.

Buyuk Âlim İzzeddîn bin AbdusselÂm; "Şuphesiz o, evliyÂnın sultanı idi." demişti.

Hayat bin Kays hazretleri buyurur ki:

"AbdulkÂdir GeylÂnî bu sozu soyleyince, butun velîlerin kalblerindeki nûrlar arttı. İlimlerinde bereket, hÂllerinde yukseklik goruldu. Cunku onlar istisnÂsız, başlarını onun ayağına doğru uzatmışlardı."

AbdulkÂdir GeylÂnî bu sozu soylediğinde, yeryuzunde velîler boyunlarını ona doğru uzattı. O anda boynunu uzatanlardan biri Ahmed RufÂî hazretleridir. Ona nicin boyle yaptığını sorduklarında şoyle dedi:

"Şu anda AbdulkÂdir Bağdad'da "Ayağım, her velînin boynundadır" diyor.

Ebû Medyen Mağribî de; "Evet ben Mağrib'de ona boynunu uzatanlardan biriyim." buyurdu.

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin tasavvuftaki yoluna KÂdiriyye tarîkatı denir. Tarîkatının husûsiyeti, dînin emir ve yasaklarına uymak, devamlı zikir, Allahu teÂlÂyı anmak, gonlu Allahu teÂlÂdan başkasından kurtarmaktır.

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri tasavvuf bilgilerini herkesin anlayacağı şekilde sundu. Peygamber efendimizin bereketiyle sozleri gayet tatlı ve tesirli idi. Kendileri şoyle anlatır:

Hicrî beş yuz yirmi bir senesi Şevval ayının on altısı olan Salı gunu oğleden once, Resûlullah efendimizi ruyÂmda gordum.

"Ey oğlum, nicin konuşmuyorsun?" buyurdu. "Babacığım ben yabancıyım. Bağdad fasîhlerinin yanında nasıl konuşurum?" dedim. "Ağzını ac!" buyurdu. Ağzımı actım. Yedi def mubarek ağzının suyundan ağzıma sactı ve; "İnsanlarla konuş, onları guzel hikmet ve vÂzlar ile Rabbinin yoluna cağır." buyurdu. Oğle namazını kıldım. Yanımda kalabalık insanlar gordum. Nutkum tutuldu. Ali bin Ebî TÂlib'i gordum. Mecliste benim karşımda ayakta duruyor ve bana; "Ey oğlum nicin konuşmuyorsun?" diyordu. "Babacığım! Nutkum, konuşmam tutuldu, konuşamıyorum." dedim. "Ağzını ac." buyurdu. Actım. Ağzının suyundan ağzıma altı def sactı. "Nicin yediye tamamlamadınız?" dedim. "Resûlullah'a karşı olan edebimden." buyurdu ve gozden kayboldu. Bundan sonra en fasîh bir dille konuşmağa başladım.

Birgun, minberde oturmuş vÂz ediyordu. Birden suratle en son basamağa indi. Ayakta, elini elinin ustune koyarak, mutevÂzi bir şekilde durdu. Bir muddet sonra minbere cıktı. Eski yerine oturdu ve vÂzına devÂm etti. Oradakilerden birisi, ne oldu diye suÂl edince; "Ceddim Resûlullah'ı gordum. Geldi ve minber onunde durdu. Hay edip, son basamağa indim. Kalkıp, gitmeye başlayınca, bana yerime oturmamı ve insanlara vÂz etmemi emr etti, dedi.

Sohbetlerinde bÂzan birkac kişi coşarak kendinden gecerdi. Haftada uc gun, cumÂ, salı ve pazartesi gecesi halka vÂz ederdi. VÂzında, Âlim ve evliyÂdan zatlar da bulunur, hepsi buyuk bir huzûr icerisinde dinlerlerdi. Kırk sene boyle devÂm etti. Ders ve fetv vermeye yirmi sekiz yaşında başlamış olup, bu hÂl altmış yaşına kadar devÂm etti. Huzûrunda Kur'Ân-ı kerîm tegannîsiz gÂyet sÂde, tecvide riÂyetle okunurdu. Dort yuz Âlim onun anlattıklarından notlar tutar, izdiham, kalabalık sebebiyle birbirlerinin sırtlarında yazarlardı. Sorulan suÂllere gÂyet acık ve doyurucu cevaplar verirdi.

Derin ilim sÂhibi idi. On uc ceşit ilimde ders verirdi.

Bir gun birisi huzûrunda Kur'Ân-ı kerîm okudu. ÂbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri okunan Âyet-i kerîmeleri tefsîr etmeye başladı. Kırk şekilde tefsîr yaptı ve hepsinin delilini gosterdi. Orada bulunanlar yalnız on bir tefsîri anlayabildi ve dinleyenleri hayrette bıraktı. Sonra; "Sozu burada bırakıyorum. Şimdi kelime-i tevhide geldik"LÂ ilÂhe illallah" dedi. Bunları soyler soylemez cemÂatı bir hÂl kapladı, hepsi kendilerinden gecti.

Once lÂzım olan din bilgilerini oğrenmeyi tavsiye ederdi. CubbÂî ismindeki bir zÂt anlatır:

EvliyÂnın hayÂtından ve sozlerinden bahseden arabî Hilyet-ul-Evliy kitabını birisinden dinlemiştim. Kalbim yumuşadı ve halktan uzaklaşıp yalnız ibÂdetle meşgûl olmak istedim. Gidip AbdulkÂdir GeylÂnî'nin arkasında namaz kıldıktan sonra huzûrunda oturdum. Bana bakıp; "Eğer inzivÂya cekilmek istersen, once ilim, sonra da yetişmiş ve yetiştirebilen rehber zÂtların, yÂni murşid-i kÂmillerin huzûrunda edeb oğren. Daha sonra inzivÂya, yalnız ibÂdete başla. Yoksa, ibÂdet ederken dinde bilmediğin bir şeyi oğrenmek îcÂbeder de, yerinden ayrılmak durumunda kalırsın." buyurdu.

Sabah ve ikindiden sonra tefsîr, hadîs ve fıkıh; oğleden sonraları Kur'Ân-ı kerîm ve kırÂat dersleri okuturdu. Akşam ve sabah ise, usûl-i fıkıh ile nahv, arabî cumle bilgisi verirdi. Onun bereketiyle talebeler cabuk ilerlerdi. Ebû Muhammed HaşşÃ‚b der ki:

Gencken nahiv okuyordum. Bana bir gun AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin vÂzlarında cok tesirli konuştuğunu soylediler. Vakit bulamadığım icin gidemezdim. NihÂyet bir gun vÂz verdiği yere gittim. Beni gorunce; "Bizim sohbetimizde bulun, seni Sîbeveyh yapalım." dedi. O gunden sonra yanından ayrılmadım. Din bilgilerinde ve aklî ilimler denilen diğer yardımcı ilimlerde cok istifÂde ettim. O kadar kavÂid (kÂideler) oğrendim ki, başkalarından oğrendiklerimi unuttum."

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin şohreti her tarafı kaplayınca, Bağdad'ın ileri gelen Âlimleri, herbiri bir mesele sorup imtihÂn etmek icin huzuruna gelip oturdular. Bu esnÂda AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin goğsunden ancak kalb gozu acık olanların gorebildiği bir nûr cıktı ve Âlimlerin goğsunden gecip gitti. Âlimleri bir hÂl kaplayıp, AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin ayaklarına kapandılar. Bunun uzerine onları tek tek bağrına bastı ve şimdi suÂllerinizi sorun buyurdu. Her biri suÂllerini sorup, hemen cevÂbını aldı. Onlara; "Size ne oldu boyle?" denildiğinde; "Huzûrunda oturduğumuzda, butun bildiklerimizi unuttuk. Bizi bağrına basınca unuttuklarımızı tekrar hatırladık. SuÂllerimizi sorunca, oyle cevaplar aldık ki, hayrette kaldık." dediler.

Ebû Sa'îd Kilevî şoyle anlatmıştır:

Ben, AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerinin meclisinde iken, Resûlullah efendimizi ve enbiyÂyı gordum. Melekler onun meclisine gelmek icin boluk boluk gok yuzunden inerlerdi. Bir defÂsında da Hızır aleyhisselÂmı gormuştum. "Her kim dunyÂda kurtuluşa ermek ve saÂdete kavuşmak isterse, Şeyh AbdulkÂdir'in meclisine devÂm etsin!" buyurmuştu.

İbn-i KudÂme şoyle soylemiştir:

"1166 (H.561) yılında Bağdad'a girdiğimizde, AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerini ilmin zirvesine yukselmiş gorduk. O, ilmi ile amel eder, kendisine sorulan cetin sorulara doyurucu cevaplar verirdi. Butun guzel huylara ve ustun vasıflara sÂhipti. Onun gibi bir zÂta daha hic rastlamadık."

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri felsefe ile meşgûl olmayı hoş gormezdi, ondan men ederdi. Felsefenin kaynağı akıldır. Filozof, ceşitli bilgileri duzene koyarak madde, hayat, yaratılış, duny rûh, Âlem, olum ve sonrası gibi konulara aklına dayanarak cevaplar bulmaya calışır. Bunu yaparken bulduğu cevapların Allahu teÂl tarafından gonderilen dinlere uyup uymamasına bakmaz. Bu sebeple doğru yoldan ayrılırlar. Felsefecilerin ortaya koyduğu bilgiler, gerek fen bilgilerinin değişmesi, gerekse sonra gelen filozofların oncekilerden farklı duşunmesi sebebiyle ya kısmen yÂhut tamÂmen değişir. Bu îtibÂrla sonra gelenler once gelenleri dÂim tenkid etmekle veya onların felsefelerini yıkmakla işe başlarlar. Akıl yalnız başına yol gosterici değildir. Dînin rehberliğine muhtactır. Yoksa sapıtır. Bunun icin din buyukleri îtikÂdın bozulabileceğini bildikleri icin, felsefe ile uğraşmaktan men etmişlerdir. Nitekim İbn-i Sîn ve FÂrÂbî gibi zÂtlar felsefecilerin kitapları ile cok meşgûl olduklarından sapıtmışlardır.

Şeyh Muzaffer Mansur der ki:

Birkac kişi ile AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin yanına gitmiştik. Elimde, felsefe ile ilgili kitaplar vardı. Bizi suzdukten sonra kitabı gormeden bana; "O elindeki kitap ne kotu bir arkadaştır." buyurdu. Bu esnÂda oradan ayrılıp kitabı bir yere koymak ve bir daha taşımamak hatırıma geldi. Kitabı cok seviyordum. İcerisindeki cok şeyi de ezberlemiştim. Tam kalkacaktım, bana dikkatli dikkatli bakmaya başladı. Şaşırıp kalkamadım. "Şu kitabı bana versene."buyurdu. Vermek icin kitabı actım. Bir de ne goreyim kitabın sahifeleri bembeyaz olup, hicbir şey yazılı değildi. Kitabı kendisine verdim. Tek tek sahifelerine baktıktan sonra bana geri verdi. "İşte İbn-i DÂris'in FedÂil-ul-Kur'Ân (Kur'Ân-ı kerîmin fazîletleri) kitabı." buyurdu. Baktım gercekten onun guzel bir hatla yazılmış bir nushası idi. Bana; "Kalb ile tovbe etmek ister misin?" buyurdu. "Evet." dedim. "Oyleyse kalk!" dedi. Kalktım. Zihnimde felsefe ile ilgili butun oğrendiklerimi unuttum. Daha once onları hic okumamış gibi oldum.

Dîne uygun olmayan bir şeye musÂade etmezdi. Bir gun yanında; "Falanca cok ibÂdeti ve kerÂmetleri ile meşhûrdur." diye konuşuldu ve bu arada;"Ben derece bakımından Yûnus aleyhisselÂmı gectim." dediği nakledildi. Bunu duyunca yuzunde ofke eserleri goruldu. Yaslandığı yastığı yere doğru attı. Gidip baktıklarında adamın olduğunu gorduler. VefÂtından sonra o şahıs ruyÂda neşeli olarak goruldu. "Nasılsın?" diye sorulduğunda; "Şeyh AbdulkÂdir hem Allahu teÂlÂnın, hem Yûnus aleyhisselÂmın yanında bana şefÂatcı olduğu icin, Allahu teÂl beni affetti. Yûnus aleyhisselÂm hakkında soylediğim o soz sebebiyle hesaba cekmedi." dedi.

Cok sabırlı idi. Talebelerinin suallerini kızmadan cevaplandırır, dersi gec anlayanlara sabırla anlatırdı. Ubey isminde, anlatılanları zor kavrayan bir talebe vardı. Bir gun ders sırasında İbn-us-Semhal isminde bir zÂt gelmişti. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin onun dersi gec anlamasına karşı gosterdiği tahammule hayran kaldı. O talebe dersini alıp cıktıktan sonra, gosterdiği sabra hayret ettiğini soyleyince, AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri; "Bir hafta daha yorulacağım, ondan sonra vefÂt edeceğim." buyurdu. Dediği gibi bir hafta sonunda vefÂt etti.

AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri heybetli idi. Az konuşur, cok sukût eder, konuştuğunda gÂyet cÂzib, acık ve net konuşurdu. Şahsı icin kızmaz. Din husûsunda asl tÂviz vermezdi. Misafirsiz gece gecirmezdi. Zayıflara yardım eder, fakirleri doyururdu. İsteyeni geri cevirmez, iki elbisesi varsa, mutlaka birini isteyene verirdi. Yanında oturanlarda; "Ondan daha kerîm ve lutufkÂr kimse olamaz." kanÂati hÂkim olurdu. Sevdiklerinden biri gurbete cıksa, ondan haber sorar, sevgi ve alÂkasını muhÂfaza ederdi. Kendisine kotu davrananları affederdi. Kotuluklere dalmış cok kimse, hırsız ve eşkıy onun vÂsıtasıyla tovbe etti. Koleleri satın alıp, ÂzÂd ederdi. Verdiği sozu tutar,kimseye karşı kotuluk duşunmezdi. Anbarında helÂlden kazandığı buğday bulunurdu. Hizmetcisi, kapıda ekmek elinde durur ve halka şoyle seslenirdi:

"Yemek isteyen, ekmek isteyen, yatmak isteyen kimse yok mu? Gelsin!"

Kendisine hediye gelse, yanındakilere dağıtır, bir kısmını da, kendisine ayırırdı. Hediyeye, mutlaka karşılık verirdi.

Fakîrlerin ve dervişlerin nafakasını satın almak icin, vazîfeli hizmetcilerinin, bir başka işi olsa, yÂhut hastalansalar, kendisicarşıya cıkar, ceddi Resûlullah efendimize sallallahu aleyhi ve sellem uyarak, ev icin luzûmlu şeyleri satın alırdı. Bir toplulukla yolculukta olsa ve bir yerde konaklasalar, kendi eliyle, el değirmeninde buğday oğutur, hamur yapar, ekmek pişirir, hepsine taksim ederdi. Kendini ziyÂrete gelenlere saygı gosterir, tevÂzu ederdi. Cok gunler, et ve yağ yemezdi. Bir gun yedi cocuk, ellerinde yarımşar dirhem ile gelip, her biri yarım dirhemini eline koydu ve satın aldırmak istedikleri şeyleri soylediler. Carşıya gidip, istedikleri şeyleri satın alarak getirip cocuklara verdi. Gonullerini hoş etti.

Sıkıntısı ve dileği olanlar onu vesîle ederek, araya koyarak Allahu teÂlÂya du ettiklerinde dileklerine kavuşurlardı. Buyururdu ki:

"Sıkıntıda olan bir kimse beni vesîle edip Allahu teÂlÂya yalvarsa derhÂl sıkıntısı gider. Şiddet Ânında her kim benim ismimi ansa derhÂl rahata kavuşur. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin yuzu suyu hurmetine diyerek, her kim Allahu teÂlÂdan dilekte bulunursa, derhÂl işi gorulur."

Bir kere de; "Her kim her rekatında FÂtiha'dan sonra on bir İhlÂs okuyarak, iki rekat namaz kılarsa, selÂmdan sonra da on bir def Allah'ın Resûlune salÂt ve selÂm getirip benim ismimi anarak yalvarırsa, Allahu teÂlÂnın izni ve yardımıyla derhÂl işi gorulur." buyurdu.

Temiz bir hanım, AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerine talebe olmuştu. Bu kadın dağda iken, ihtiyac icin mağaraya girdiğinde daha once ona Âşık olan bir ahlÂksız da ardından girdi. Kadına yanaşıp, onun nÂmusunu kirletmek istedi. Kadın kacıp saklanacak bir yer bulamadı. Gavs-ul-a'zamın ismini soyleyip; "Yardım et (yetiş, imdÂd) ey Gavs-ul-a'zam, ey insanların ve cinlerin gavsı, yardımcısı, yetiş! Yetiş ey Şeyh Muhyiddîn (dînin ihy edicisi), yetiş ey Seyyid AbdulkÂdir!" deyip feryÂd etti. O anda Gavs-ul-a'zam medresede abdest alıyordu. Ayaklarında tahtadan nalınlar vardı. Onları cıkarıp mağara tarafına savurdu. AhlÂksız, arzusuna kavuşamadan, nalınlar kafasına ulaştı ve olunceye kadar başına vurdular. Kadın, o mubÂrek nalınları alıp hazret-i Gavs'a getirdi ve başından geceni anlattı.

Muridlerinin, talebelerinin tovbesiz vefÂt etmemeleri icin du etti:

"Allah'ım! Ceddim, Habîbin Muhammed aleyhisselÂm ve kullarından takvÂya erenlerin hÂtırı icin, hic bir murîdimin, talebemin rûhunu tovbesiz alma." diye yalvardı.

Bir defÂsında; "İyi muridlerin hÂli mÂlum, ya kotulerinki ne olacak?" diye sorduklarında; "İyi olanlar kendilerini bize adamışlardır. Kotulere gelince biz de kendimizi onları kurtarmak icin adadık." buyurdular.

Bir kere de; "Bana gozun alabileceği kadar bir kitap verildi. Onda kıyÂmete kadar talebelerimin isimlerini gordum." buyurmuştur.

Cinler de kendisinden cekinir, itÂat edip sozunu dinlerlerdi.

Ebû Saîd Abdullah bin Ahmed isminde birinin kızına cinler musallat olmuştu. HÂlini, Seyyid AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerine arz etti. O da; "Falanca yere git. Oraya cinlerin reisi uğrayacak. Ona benim gonderdiğimi soylersin, hÂlini anlatırsın. O sana yardımcı olur." buyurdu. O şahıs denilen yere gitti. Kendisini AbdulkÂdir GeylÂnî'nin gonderdiğini ve kızının durumunu anlattı. Cinlerin reisi kızına musallat olan cini cezÂlandırdı. Ebû Saîd cinlerin reisine;"Bugune kadar senin kadar AbdulkÂdir'in emrine cÂn u gonulden itÂat eden gormedim." deyince; "AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri her gece evinden bakar, cinleri seyreder. Cinler onu gorunce korkularından sağa sola kacışırlar. Allahu teÂl sevdiği kulun emrine bircok insan ve cin verir." dedi.

DuÂsı makbûl idi. Bağdad halkından biri ona gelerek; "Babamı ruyÂda azÂb icerisinde gordum. Bana Şeyh AbdulkÂdir'e git, bana du etsin. Belki Allahu teÂl beni azapdan kurtarır." dedi. Bunun icin sana geldim. Babama du ediverin de azaptan kurtulsun." dedi. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri sukût buyurdu. Bir şey soylemedi. O şahıs ikinci gece babasını ruyÂsında yeşil bir cubbe icerisinde neşeli neşeli gorunce hayret edip; "Baba, dun azÂb icindeydin, bugun ise neşelisin. Sebebi nedir?" diye sordu. Babası; "Şeyh AbdulkÂdir bana du etti. Allahu teÂl onun duÂsı hurmetine beni azaptan kurtardı." dedi.

Tabiblerin tedÂvî edemediği hastalar ona gelirler, duÂsı bereketiyle şif bulup giderlerdi. Bir defÂsında Halîfe Mustencid'in akrabÂsından karnı şiş bir hastayı getirdiler. Elini surup, du ettiğinde Allahu teÂlÂnın izni ile iyileşti.

Halk sıkıntıları olunca ona gelirdi. Bir seferinde Dicle Nehri taşmış, sular Bağdad sokaklarına kadar gelmişti. Herkes korku ile AbdulkÂdir Geylanî hazretlerine baş vurdu. AbdulkÂdir GeylÂni hazretleri oraya geldi. Bastonunu nehrin kenarına dikti. "Daha ileri gitme!" dedi. Allahu teÂlÂnın izni ile nehrin suyu o andan îtibÂren azalmaya başladı.

Muhammed Ezher şoyle anlatır:

Bir sene Allahu teÂlÂdan devamlı bana evliyÂsından birini gostermesini istedim. Bir gece ruyÂmda İmÂm-ı Ahmed bin Hanbel'in kabrini ziyÂret ettim, orada birisi vardı. İcimden onun evliyÂdan biri olduğunu gecirdim. Uyanınca Ahmed bin Hanbel'in kabrine koştum. RuyÂda gorduğum zÂt orada duruyordu. Onumden gecip Dicle'ye doğru gitti. ZiyÂretimi acele yapıp onu tÂkib ettim. Dicle Nehrinin iki tarafı, bir adımlık mesÂfe oluncaya kadar yaklaştı ve adımını atarak geciverdi. Sonra o zÂt medresesine gittiğinde ruyÂda ve uyanık iken gorduğu zatın AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri olduğunu anladı.

Onu goren tesiri altında kalır, mubÂrek biri olduğunu hisseder, kalbi katı ise, yumuşardı. Cum gunleri cÂmiye giderken, halk onu gormek icin sokakları doldururdu.

Kendisi hakkında kotuluk duşunene merhamet eder, onun iyiliğini isterdi.

Gavs-ul-Âzam, Medîne-i munevvereden Bağdad-ı DÂrusselÂma gelirken, yolda hırsızlardan birine rastladı. Hırsız soyacak adam arıyordu. Gavs-ul-Âzam ona; "Sen kimsin?" buyurdu. Hırsız; "Ben colde yaşıyanlardanım." dedi. Gavs-ul-Âzam ona, isminin mÂsiyet, gunah murekkebi ile yazılmış olduğunu acıkladı. Hırsızın kalbinden, bu heybet ve azamet sÂhibi kişinin Gavs-ul-Âzam olması muhtemeldir duşuncesi gecti. Hırsızın kalbinden geceni kendisine soyledi ve; "Evet, ben AbdulkÂdir'im." buyurdu. Hırsız, derhal mubÂrek ayaklarına kapandı ve dilinden; "Ey Seyyid AbdulkÂdir! Allah icin bana bir ihsÂnda bulun!" sozleri cıktı. Gavs-ul-Âzam, hÂline acıdı ve kabinin duzeltilmesi icin, Allahu teÂlÂya du etti. Hitab geldi; "Ey Gavs-ul-Âzam, hırsızı doğru yola ulaştır. Onu sevgililer hidÂyetine irşÃ‚d eyle, onu kutublardan biri eyle!" Hırsız, eşsiz teveccuhleri ile kutublardan oldu.

Meclisi musluman olmak icin gelenlerden boşalmazdı. Musluman olan bir rÂhip şoyle anlatır:

Ben Yemenliyim. İcimden musluman olmak geldi. Bunun icin Yemen'deki İslÂm Âlimlerinden birine murÂcaat etmek istedim. Boyle duşunurken, uyuya kaldım. RuyÂmda Îs aleyhisselÂmı gordum. Bana; "Irak'a git, orada AbdulkÂdir isminde biri var, onun huzûrunda musluman ol. Cunku o zamÂnındaki Âlimlerin en buyuğudur." buyurdu.

Yine on uc kişilik bir hıristiyan cemÂati musluman olmayı kararlaştırdılar. Kimin yanında musluman olacaklarını duşunurlerken sÂhibini gormedikleri bir ses; "Bağdad'a gidin. AbdulkÂdir GeylÂnî ismindeki zÂtın huzûrunda musluman olun. Onun bereketiyle kalbinizde oyle bir îmÂn nûru parlar ki, başkasının yanında boyle olmaz." diyordu.

Bu hÂdiseler, AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin buyukluğunu, derecesinin yuksekliğini gostermektedir. Yoksa, İslÂmiyette, musluman olmak icin, muftuye, imÂma gitmek ve formaliteye ihtiyÂc yoktur. Bir kimse kelime-i şehÂdeti soyleyip mÂnÂsına inanınca musluman olur.

Allahu teÂlÂnın izni ile bir anda bircok yerde bulunurdu.

RamazÂn-ı şerîfte bir gun, ayrı ayrı yetmiş kişi, birbirinden habersiz, Gavs-ul-a'zamı iftÂra dÂvet etti. Herbiri kendi evini şereflendirmek, bereketlendirmek istiyordu. Her birinin dÂvetini kabûl etti, aynı anda dÂvet edenlerin evlerinde iftarda bulundu, onlarla birlikte yemek yedi. Bu haber, bu buyuk ve havsalaya sığmaz kerÂmet, bir anda Bağdad'a yayıldı. Huzûrunda hizmet eden hizmetcilerden biri, Gavs-ul-Âzam o akşam tekkesinden cıkmadığı, iftarı burada yaptığı hÂlde, o kimselerin evlerine girip, onlarla yemek yemesi ve bu yemeğin aynı anda olması nasıl olur? diye duşunduğu zaman, Gavs-ul-Âzam, o hizmetcisine donerek; "Onlar doğru soyluyorlar, herbirinin dÂvetinde bulundum, ayrı ayrı, fakat aynı zamanda herbirinin evlerinde yemek yedim" buyurdu.

Cilesini cekmeden yuksek mertebelere ulaşılamıyacağını soylerdi.

Bir kadın, cocuğunu AbdulkÂdir-i GeylÂnî'ye getirip; "Oğlumun kalbini size tutulmuş gordum; bana hizmetinden onu ÂzÂd edip, size getirdim." dedi. Şeyh hazretleri bu genci yanına aldı. Ona nefsin istemediklerini yapmasını emretti. Tarîkatta sulûke başlattı. Bu şekilde devÂm ederken, bir gun annesi cıka geldi. Oğlunu, az yemek ve uyumak sebebiyle, zayıf ve sararmış, arpa ekmeği yer hÂlde buldu. Bu hÂl ona dokundu. Cocuğunu bırakıp, AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerinin yanına girdi. Şeyh hazretleri oturmuş, tavuk yiyordu. "Efendim, siz burada tavuk yersiniz, benim oğlum ise, arpa ekmeği yer." dedi. Şeyh bunu duyunca, elini, tavuk kemiklerinin uzerine koyup; "Kum bi-iznillÂh!" yÂni Allahu teÂlÂnın izni ile kalk, diril! buyurdu. Tavuk hemen dirildi. Şeyh, kadına hitÂben; "Senin oğlun boyle olduğu zaman, dilediğini yesin!" buyurdu.

BÂzan sevdiklerine mÂn Âleminde ceşitli şeyleri gosterirdi. Ali bin YÂkub anlatır:

Bir kere daha yanına gitmiştik. Başını eğip, murakabeye dalınca, ondan bir nûrun yukseldiğini gordum. Gozumden perde kalktı, melekleri, onların tesbihlerini ve kabirdekileri, onların hÂllerini, derecelerini, tesbih ettiklerini gordum. Her insanın alnındaki yazıları okumaya başladım. HulÂsa bana gaybî, gizli pekcok şey malûm oldu. Beni oraya goturen Hocam Ali bin Hîtî, aklıma bir şey olmasından korkuyorum deyince, goğsume vurdu ve ondan sonra gorduklerimden dolayı hic korkmadım.

Ebu'l-Hacer HÂmid HirÂnî anlatıyor:

Bir gun AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin medresesine gittim ve huzûrunda oturdum. Bana; "Ey HÂmid! Bir gun gelecek meliklerin, sultanların minderinde oturacaksın." buyurdu. Aradan epeyce zaman gecip, Hiran'a donunce, Sultan Nûreddîn beni cağırıp yanına oturttu ve evkaf bakanı yaptı. O gunden beri devamlı AbdulkÂdir GeylÂnî hazretlerinin o sozunu hatırlarım.

Bir gun bir cemÂatle terasta durup, BuhÂr tarafına donerek, guzel bir koku aldı ve; "Benim vefÂtımdan yuz elli yedi sene sonra, dunyÂya Muhammedî meşreb birisi gelir, ismi BehÂeddîn Muhammed Nakşibendî'dir. Bana mahsus nîmetlere kavuşur." buyurdu ve dediği gibi oldu.

EvliyÂnın buyuklerinden ve murşid-i kÂmillerin en meşhûrlarından olan bu zÂt, Muhammed BehÂeddîn-i BuhÂrî Nakşibend hazretleri idi.

Allahu teÂl ona eşyÂnın aslını, neden meydana geldiğini gosterirdi.

Bir gun devlet ileri gelenlerinden birisi huzûruna gelmişti. Tesirli nasîhatlarını dinledikten sonra memnuniyetinden on kese altını ortaya koyup, bunlar senindir." dedi. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri almak istemedi. Cok ısrar edince, icinden ikisini aldı ve sıktı. Elinin altından kan akmaya başladı. O şahsa; "Bunları bana getirmekten hic mi hay etmedin?" dedi. Onları helalden kazanmadığını gostermiş oldu.

Her zaman gizli acık kerametleri gorulurdu. AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri buyurur ki:

"KerÂmetler ancak bir hayır, hikmet icin gosterilir. KerÂmetini gizlemeyen dunyÂya duşkundur. Bana talebe olan yÂhut evlÂdımdan ve halîfelerime bağlı olup, kerÂmet derecesine ulaşıp, maksatsız kerÂmet izhar edenin yuzu iki dunyÂda kara olur."
__________________