Horasan'ın buyuk velîlerinden. ısmi Ahmed bin Ali NÂmıkî CÂmî, kunyesi Ebu'l-Hasan'dır. EshÂb-ı kirÂmdan Cerîr bin Abdullah'ın (r.anh) soyundandır. Horasan'ın NÂmık koyunde 1049 (H.441) senesinde doğdu. Sonradan CÂm kasabasına yerleşti. Bu yuzden NÂmıkî ve CÂmî nisbeleri ile tanındı.
Ahmed CÂmî hazretleri ummîydi. YÂni okula gitmemişti.Yirmi iki yaşında iken tovbe etmek nasîb oldu. O yaşa kadar arkadaşları ile zevk u sef icinde yiyip icerdi. Bir gun icki getirmek sırası ona geldi. Bulundukları yerde kırk kup ickileri vardı. ıcki almak icin gidip baktığında hic birinde şarap bulamadı. şaşırıp kaldı. Sonra merkebi ile şarap icin bağa gitti. Oradaki şarapları merkebe yukledi. Merkep yurumemekte inÂd ediyordu. Hayvanı şiddetle dovmeye başladı, sonra Âniden;Ahmed nicin bu hayvanı incitirsin? Onu biz yurutmuyoruz. Biz irÂde etmeden yurumeyeceğini bilmiyor musun? Arkadaşların ozrunu kabûl etmezse, biz kabûl ederiz diye bir ses işitti. Hemen yere kapandı ve;Y Rabbî! Tovbe ettim. Bundan sonra hic şarap icmeyeceğim. Emreyle merkep yurusun. O insanlara mahcûb olmayayım dedi. Merkeb yurumeye başladı. Arkadaşlarının yanına varıp şarabı onlerine koyduğunda, ona sen de ic dediler. Ben tovbe ettim dedi. Fakat icirmek icin ısrÂr ettiler. Âniden kulağına yine bir ses geldi; Y Ahmed! Ellerinden al, ic ve ictiğin bardaktan onlara da icir diyordu. Hemen alıp icti, şarap bal şerbeti olmuştu. Allahu teÂlÂnın kudreti ile şarap şerbete cevrilmişti. Orada bulunanlara da tattırdı, hepsi tovbe ettiler ve dağıldılar. Sonra dağa cıktı, uzun muddet insanlardan uzak durdu. ıbÂdet ve nefs terbiyesi ile meşgûl oldu. Seneler sonra bir gun kalbine;Ahmed! Hak yoluna boyle mi giderler? Kavminden senin uzerinde hakları olan bircok insanı bıraktın duşuncesi geldi. ınsanların arasına dondu ve eline bir odun alıp, evvelki şarap kuplerini kırmaya başladı. Koyun muhtarına onu şikÂyet edip; Ahmed delirdi. şarap kuplerini parcalıyor dediler. Muhtar, bir adam gonderip onu evden cıkardı ve atların bulunduğu ahırda hapsetti. O da ahırın bir koşesine oturdu. Ellerini başına koyup;
Katır, şarap kupuyle hic durmadan donuyor,
Ey gonul! Allah icin sen de gel bir def don.

beytini okudu. Bu sozlerini işiten ahırdaki atlar, onlerindeki otları yemeyi bırakıp, başlarını duvarlara vurmaya başladılar. Gozlerinden yaşlar akıttılar. Atların bakıcıları bu hÂli gorup muhtara haber verdiler. Muhtar gelip onu serbest bıraktı ve ozur diledi.
Yine dağa donup gitti. Nice yıllar orada kalıp, ibÂdet ve tÂat ile meşgûl oldu. Artık okuyup yazmaya başladı. Kur'Ân-ı kerîm ile diğer temel dînî kitapları, din buyuklerinin hayÂtını devamlı okuyordu. Bir taraftan da bÂzı kimselerin uzerinde hakları olduğunu duşunuyordu. Acaba onları nasıl odeyecekti. Bu duşunceler icindeyken, kalbine şoyle bir nid geldi:Ahmed! Sen, insanı Allahu teÂlÂya kavuşturan yolda iyi gidiyorsun. Allahu teÂlÂnın lutfuna ve keremine olan tevekkulun sebebiyle, senden alacaklı olanların borcunu, O, nihÂyetsiz hazînesinden fazlasıyla oder. Gercekte rızıkların hakîkî sÂhibi de odur.
Bundan sonra Allahu teÂlÂ, nihÂyetsiz ihsÂn hazînesinden onun uzerinde hakları bulunanların ve ona muhabbeti olanların her birine, her gun bir batman (7.692 kg) buğday verirdi. şoyle ki, alacaklılar her sabah o bir batman buğdayı sandıklarında bulurlardı. Bu buğday, o gun evdekilerin hepsine yeterdi. Hatt misÂfirleri gelse, onlara da yetip artardı. Bir zaman sonra, ona verilen mÂnevî bir işÃ‚ret uzerine tekrar insanlar arasına dondu ve doğru yolu gostermeye başladı. Sirac-us-SÂirîn kitabını yazdığı Âna kadar 80 bin kişi elinde tovbe etti.
Ahmed CÂmî'nin oğullarından ZÂhiruddîn ÎsÂ, babasının elinde 600 bin kişinin tovbe ederek doğru yolu bulduklarını bildirmiştir.
Kendisine sordular ki:Biz gecmiş velîlerin kitaplarını, kerÂmetlerini okuyor ve Âlimlerden dinliyoruz. Ama sizde meydana gelen haller cok azında gorulmuştur. Bunun sebeb-i hikmeti nedir? Buyurdu ki: Velîlerin cektiği butun sıkıntıları cektik. Allahu teÂl onlara ayrı ayrı verdiği kerÂmetleri, ihsÂn ederek, Ahmed'e hepsini verdi. Her dort yuz yılda, bir Ahmed'e boyle ihsÂnlarda bulunur ve bu ihsÂnları da herkes gorur.
Nitekim Ahmed CÂmî'den dort yuz sene sonra gelen ımÂm-ı RabbÂnî Muceddid-i Elf-i SÂnî Ahmed FÂrûkî hazretlerine de Allahu teÂl boyle ikrÂmlar, hatt daha buyuk makamlar ihsÂn eylemiştir. Bu, Allahu tealÂnın husûsî bir ihsÂnıdır, dilediğine nasîb eder. O'nun ihsÂnı boldur.
Ebû Saîd Ebu'l-Hayr hazretlerinin, ibÂdet ederken giydiği bir hırkası vardı. HattÂ, bu hırkanın hazret-i Ebû Bekr'e Âit olduğu, elden ele, ona kadar geldiği de soylenirdi. Ahmed NÂmıkî hazretlerine hırkayı ulaştırması icin, Ebû Saîd'e mÂnevî bir işÃ‚ret gelmişti. Ebû Saîd'in oğlu Ebû TÂhir hazretleri, babasında bulunan bu mubÂrek hırkayı taşımak selÂhiyetinin kendisine verilmesini arzu ediyordu. Ebû Saîd keşf yoluyla oğlunun bu duşuncesini anlayıp;Sizin istediğiniz bu selÂhiyeti başkasına verdiler buyurdu. Orada bulunanlar bu sozlerle ne demek istediğini anlayamadılar. Sonra oğlu Ebû TÂhir'e vasiyet edip;Benim vefÂtımdan yıllar sonra, uzun boylu, şoyle şoyle şekilde, adı Ahmed olan bir genc hÂnekÂhın kapısından girip gelir. Sen de o zaman, talebelerin icerisinde benim yerimde oturmuş olursun. Bu hırkayı muhakkak ona teslim eyle! buyurdu.
Ebû Saîd vefÂt edip aradan uzun yıllar gecince, Ebû TÂhir bir gece ruyÂsında, babası Ebû Saîd'in dostlarıyla birlikte, acele ile bir yere gittiklerini gordu ve nereye gittiklerini sordu. Ebû Saîd;Sen de gel! EvliyÂnın kutbu geliyor buyurdu. O da acele etmek istedi, fakat uyanıverdi. Ertesi gun Ebû TÂhir, talebelerin icerisinde babasının yerinde oturmuştu. Babasının tÂrif ettiği şekilde bir genc iceri girdi. Ebû TÂhir geleni hemen tanıdı. Ona cok izzet ve ikrÂmlarda bulundu. Cok hurmet gosterdi. Babasının emÂnet ettiği hırkayı cok seviyor, bunu başkasına teslim etmenin kendisine cok zor geleceğini duşunuyordu. Bu sırada, gelen genc (Ahmed CÂmîEy efendim! EmÂnete riÂyet lÂzımdır. deyince, Ebû TÂhir buna sevinip kalktı, Ebû Saîd'in kendi elleriyle astığı yerden hırkayı alıp, gelen gencin sırtına giydirdi. Ahmed CÂmî hazretlerine gelinceye kadar, evliyÂdan 22 kişinin bu hırkayı giydikleri bildirilmiştir.

Ahmed-i NÂmıkî CÂmî hazretleri uzun riyÂzetler ve mucÂhedelerden nefsin isteklerini yapmayıp istemediklerini yaparak insanlar arasına donup, bir yandan onlara ıslÂmiyeti anlatırken, diğer taraftan yuzlerce eser yazdı. Âlimlerin herbirisi bu kitapları cok beğendi. Cok yuksek velîydi. Butun mahlûkÂta karşı cok merhametli ve cok comertti. Herkese maddî ve mÂnevî iyilik ederdi. Sıkıntısı olanlar kendisine murÂcaat ederlerdi.

Buyuklerden HÂceEbu'l-KÂsım isminde biri vardı. Malı da, hayrı da coktu. DÂim Âlimlerin ve velîlerin hizmetlerinde bulunurdu. Gecmiş evliyÂnın kabirlerini ziyÂret eder, mubÂrek rûhÂniyetlerinden feyz alırdı. Hikmet-i ilÂhî başına oyle bir hÂl geldi ki, butun malı elinden cıktı. Muhtac bir hÂle duştu. Kime gideceğini bilemiyor, kimseden bir şey isteyemiyordu. Yaşlı ve zayıf olduğu icin, calışıp kazanması da mumkun değildi.
Bir gun sıkıntılı şekilde cÂmide oturuyordu. Yaşlı bir zÂt iceri girip iki rekat namaz kıldı. Sonra bir koşede sıkıntılı ve uzuntulu bir hÂlde oturan Ebu'l-KÂsım'ın yanına gelip selÂm verdi. Nûr yuzlu ve cok heybetli biriydi. Heybeti Ebu'l-KÂsım'ı kaplamıştı. SelÂma cevap verdi. Gelen zÂt;Nicin sıkıntılı oturuyorsunuz?dedi. O da, icinde bulunduğu durumu anlattı. Gelen zÂt;Ahmed bin Ali'yi (Ahmed CÂmî'yi tanır mısın?dedi. Ebu'l-KÂsım;Evet. Eski dostumdur. dedi. O zÂt;Onun yanına git. O, kerÂmet sÂhibi bir kimsedir. Senin derdine dermÂn olur dedi. Ebu'l-KÂsım, ertesi gun Ahmed CÂmî hazretlerinin yanına gitti. SelÂm verdi. Ahmed CÂmî selÂmını alıp; Ne haldesin? buyurdu. O da hÂlini anlattı. Ahmed CÂmî buyurdu ki: Kac gundur seni duşunuyordum. Başına bir iş gelmiş olabileceğini tahmin etmiştim. Fakat sen hic uzulme. ınşÃ‚allah, Allahu teÂl işini kolaylaştırır. Bir cÂresi bulunur. Biz de du edelim.
Ahmed CÂmî hazretlerinin bu guzel sozleri, HÂce Ebu'l-KÂsım'ı rahatlatmıştı. Ertesi gun tekrar Ahmed CÂmî'nin huzûruna geldi. Ahmed CÂmî onu gorur gormez;Allahu teÂl senin işini kolaylaştırdı. Senin bir gunluk ihtiyacın ne kadardır? diye sordu. O da, bir gunluk ihtiyÂcına yetecek altın mikdÂrını soyledi. Ahmed CÂmî hazretleri;Senin ihtiyÂcını şu taşa havÂle eylediler. Her gun gelir ihtiyÂcın kadar altını oradan alırsın.buyurdu. HÂceEbu'l-KÂsım; Peki efendim. deyip teşekkur etti ve o taşın yanına gitti. Taşın altında bir mikdÂr altın vardı. Onu aldı sonra, Ahmed CÂmî'nin huzûruna gidip;Efendim! MÂlûmunuz olduğu gibi ben ihtiyarım. Cocuklarım da var. Ben oldukten sonra onların hÂlleri nice olur?dedi. Bunun uzerine; HıyÂnet etmemek şartı ile, oğullarından hangisi gelirse, o altını alır. buyurdu.







HÂce Ebu'l-KÂsım, her gun gider ihtiyacı kadar altını alırdı. Bu hal, vefÂtına kadar devÂm etti. VefÂt ettikten sonra uzun yıllar oğulları gelip oradan altın aldılar. ıclerinden biri hıyÂnet edinceye kadar boyle devÂm etti. Biri hıyÂnet edince bir daha o taşın altında altın bulamadılar.
Bir zamanlar, Ahmed CÂmî hazretleri Herat'a gitmek istedi. Bu haber tellÂllar vÂsıtasıyla Herat ve civarında yayıldı. Genc-ihtiyar butun halk sokaklara dokuldu. Herkes, kendisini gormekle şereflenmek, mubÂrek sozlerini duyabilmek arzusuyla yanıyordu. Bir taht yaptırarak onun ustunde oturmasını ve tahtı da omuzlarında taşımak istediklerini bildirdiler. Kabûl etmedi fakat cok ısrÂr edilince cÂresizlikten kabûl etti. O zamanda bulunan en buyuk velîlerden dort kişi, tahtın kollarından tuttular. Boylece bir saat kadar gittiler.Tahtı yere koyunuz. Size bÂzı soyleyeceklerim var. buyurdu. ındirdiler.ırade nedir, bilir misiniz? diye sordu.Siz buyurunuz.dediler. ırÂde, soz dinlemektir. buyurdu.Oyledir. dediler. O halde siz atlarınıza bininiz, tahtı da diğerleri taşısınlar. Biz de sizinle aynı hizÂda bulunmuş oluruz. buyurdu. Bu teklifi kabûl edip, tahtı başkalarına verdiler. Herkes bereketlenmek icin tahtı birkac adım taşıdı, sonra sırayla diğerleri alırdı. Fakat insan cokluğundan herkese sıra gelmedi. şehre geldikleri zaman, şeyh-ul-ıslÂm Abdullah-i EnsÂrî hazretlerinin konağına indiler.
Herat şehrinde Abdullah zÂhid isminde bir zat vardı. Senenin oruc tutması cÂiz olmayan beş gunu hÂric, otuz senedir butun sene boyunca oruc tutardı. Herkes tarafından tanınır, sozleri kıymetli olup, dinlenirdi. Ahmed-i NÂmıkî CÂmî hazretlerinin Herat'a geldiğini haber alıp, hanımına; Elbisemi getir. Ustad Ahmed hazretlerinin buyuk velî olduğunu soyluyorlar. O gelmiş. Bakalım hÂli nasıldır?dedi. Hanımı dedi ki: Eğer onu denemek, imtihan etmek icin gidiyorsan sakın gitme, cunku o senin zannettiğin gibi değildir. Eğer sohbetinde bulunmak, sozlerinden istifÂde etmek niyetin varsa, git ve ne derse riÂyet eyle. Eğer soylediklerine uymazsan ziyÂn edersin. ZÂhid kızıp; Haydi elbisemi getir! Sen boyle şeyleri bilmezsin.dedi. Elbisesini giyip, Ahmed CÂmî'nin huzûruna gelip, selÂm verdi. Ahmed CÂmî selÂmını aldı ve; Bize selÂm vermeye niyet ettiğin zaman, hanımının sana ne soylediğini hatırlıyor muydun? Soz dinler misin? buyurdu. ZÂhid;Soylenilen soz doğru olduktan sonra nicin tutmayayım, nicin soz dinlemeyeyim. dedi. Bunun uzerine Ahmed CÂmî buyurdu ki:
Geri don. Falan mahalleye git. Muhammed Kassab-ı Mervezî'nin dukkÂnında, kenarda cengelde asılı olan kuzu etini satın al. Bakkaldan da biraz pekmez ve yağ al. Kendi elinle evine ***ur. Cunku hadîs-i şerîfte; Bir kimse kendi ihtiyÂcını kendi taşırsa, kibirden uzak olur. buyruldu. Eti pişir, tatlıyı da yanına alıp, hanımınla berÂber ye. Sonra gusul eyle. Sonra, bu zamÂna kadar isteyip de elde edemediğin bir şey varsa, gel Ahmed CÂmî'ye talebe ol. Onun sozunden hic cıkma! buyurdu.ZÂhid, bana yapamayacağım şeyleri soyluyor. Ben otuz senedir gunduz bir şey yemiyorum ki... diye duşundu. Bunun uzerine Ahmed CÂmî hazretleri; ZÂhid, neler duşunuyorsun? Haydi! Bunlar kolaydır. Korkma!Eğer bunları yapmak sana cok zor geliyorsa HÂce Ahmed'den (kendisinden) yardım iste! buyurdu.
zÂhid kalktı ve Ahmed CÂmî hazretlerinin soylediklerini yerine getirdi. Eti pişirdiler. Tatlı yaptılar ve yediler. Hamama gidip gusledince, şehrin dort duvarı arasında bulunan şeyler kendisine keşf olunmaya, onları gormeye başladı. Sonra Ahmed CÂmî'nin yanına geldi. Ahmed CÂmî kendisine; Ahmed'in bunda kabahati yoktur. Eğer şehrin dort duvarı icinde olan şeylerin keşfini değil de, dunyÂnın dort bucağı arasında bulunan şeylerin keşfini isteseydin, elbette o da verilirdi.buyurdu.

Bir gun Herat'ta bulunan bÂzı Âlimler, Ahmed CÂmî hazretlerine geldiler. Aralarında sohbet ederlerken, soz mÂrifet ve tevhîd konusuna gelince Ahmed CÂmî; Siz mÂrifet ve tevhîd hakkındaki sozleri taklid ile soyluyorsunuz. buyurdu. Onlar; Nasıl olur. Bizim her birimizin zihninde, Allahu teÂlÂnın varlığına binlerce delîl vardır. Siz ise bizim bunları taklid ile soylediğimizi soyluyorsunuz. dediler. Onlara; Eğer her biriniz on bin delîl hıfzetse, yine mukallidsiniz. buyurdu. Bize bu sozunuzun doğru olduğunu isbÂt edebilir misiniz? dediler. O da, hizmetciye bir leğen ve uc tÂne inci getirmesini emretti. Ahmed CÂmî incileri leğendeki suyun icine bıraktı ve; Her kim sozunde sÂdık ise, leğenin yanına gelip BismillÂhirrahmÂnirrahîm dese, bu uc inci tanesi bir tÂne olur. buyurdu. Onlar; Bu şaşılacak bir şeydir.dediler. Ahmed CÂmî; Siz deyiniz! Sıra bana gelince ben de soyleyeceğim.buyurdu. Onlar, sıra ile dediler. ıncilerde herhangi bir değişiklik olmadı. Sıra kendisine gelince, leğen uzerine gelerek; BismillÂhirrahmÂnirrahîm. dedi. Uc inci, leğen uzerinde yuvarlanmaya başladı. Allahu teÂlÂnın izni ile durunuz!deyince inciler durdu. Birbirine karıştı ve deliksiz tek bir inci oldu. Hepsi hayret ettiler.

Ahmed CÂmî hazretlerinin bir zaman canı zerdÂli istedi. Nefsine; Bir yıl oruc tutarsan zerdÂli veririm. dedi. Nefsi bunu kabûl etti. Bir yıl oruc tuttu. Bir yıl, tamam olunca nefsi seslenip; Ben hizmetimi bitirdim. Sen de verdiğin sozu yerine getir! diyordu. Babadan miras kalan bir bağı vardı. Oraya gitti. Bağda bir hayvan oldurulmuş ve karnı deşilmişti. Mîdesinde ciğnenmeden yutulan zerdÂliler vardı. Onlardan bir tane alıp temizledi. Nefsi feryad edip; Senin bana vermeyi soz verdiğin zerdÂli boyle hayvan mîdesinden cıkarılan zerdÂli değildi. dedi. Bu da zerdÂlidir. Eğer îtirÂz edersen, bunu da vermem. dedi. Nefsi kabûl etmedi.Tek bana bunu verme! Başka bir şey istemem. dedi. Sonra birkac tÂne zerdÂliyi daldan kopararak eline aldı. Dostu Ebû TÂhir'in yanına varınca, zerdÂlileri onune koydu. Ahmed! Bize vakıf zerdÂlisi mi getirdin?dedi. Vakıf değildir. Kendi ağacımdan, kendi elimle toplayıp getirdim. dedi. Vakıf zerdÂlisi getiriyorsun, sÂhibiyim diye bize veriyorsun, bizi gormuyor sanıyorsun. dedi. Edepsizlik olmasın diye sustu. ıcinden de Allahu teÂlÂya munÂcaat edip; YÂ Rabbî! Sen de biliyorsun ki, bu zerdÂlileri, babamdan bana mîras kalan bağdaki kendi ağacımdan alıp getirdim. O ise vakıf zerdÂlisi olduğunu soyluyor. Bu işin doğrusunu onun kalbine ilhÂm eyle! dedi. Biraz sonra Ebû TÂhir oğlunu cağırıp; Git, kendi surunden bir koyun getirip kes. Aclık Ahmed'in başına ve beynine vurmuş, ne soylediğini bilmiyor. Vakıf zerdÂlisini, kendi malı sanıyor. Corba ve et pişirsinler. Corba ve eti pişirip getirdiler. Ahmed CÂmî'nin gonlune, bu etten ve corbadan yememek geldi. Cunku helÂl değildi. SÂdece kuru ekmek yedi. Ebû TÂhir; Nicin yemiyorsun? diye sorunca; Boyle hoşuma gidiyor. dedi. IsrÂr etti. Bunun uzerine kalbine gelen ilhÂmı anlattı. Oğlunu cağırıp, koyunu nereden getirdiğini sordu. Oğlu ;Suru uzak gitmişti. Siz acele istediğiniz icin, eti falan kasaptan aldım. dedi. Kasabı cağırıp sordular. Bu koyunu bekci haksız olarak bir yerden almış. Bana getirdi. Ben de kestim. Yarısını bekci alıp gitti. Diğer yarısını da, oğlunuz gelince ona sattım. dedi.
Bu hal anlaşılınca, Ebû TÂhir başını onune eğdi.

Ahmed CÂmî de kalkıp yakında bulunan mağaraya gitti. Orada ona bir ağlama hÂli geldi. YÂ Rabbî! O etin durumunu ona gosterdin. ZerdÂlinin de durumunu ona ihsÂn eyle. diye munÂcaatta bulundu. Bu sırada Ebû TÂhir mağaraya geldi. Arkasından Hızır aleyhisselÂm geldi ve; Ey Ebû TÂhir! Ahmed'in malına vakıf dersin. şupheli ete helÂl dersin. Bunu kimden oğrendin? Ahmed'in mertebesi cok yuksektir." buyurdu. Ebû TÂhir o zaman meseleyi anlamış oldu.

Ahmed NÂmıkî CÂmî, bir nehrin kenarında oturmuş bir talebesine tasavvuf yolunda, Allahu teÂlÂnın sevdiklerine ne kadar lutuf yapmış olduğundan bahsediyordu. Bu sırada nehri gosterip; Eğer Allahu teÂlÂnın dostları, sevdikleri, işÃ‚ret edip, ey su! Geri don ve yukarı doğru ak! deseler, geri donup yukarı doğru akar. buyurması ve işÃ‚ret etmesiyle su gerisin geri akmaya başladı.

Bir gun bir dağın eteğinde oturmuş talebelerine ders anlatıyordu. Yanına birisi gelip abdest almak icin su istedi. Ahmed-i NÂmıkî CÂmî; Falan yerde ceşme var. Oraya git, abdest al. buyurdu. O şahıs ceşmenin olduğu yeri bilmiyordu. Bunun uzerine Ahmed NÂmıkî parmağı ile; ışte şurasıdır. diye işÃ‚ret etti. O anda tÂrif ettiği yerdeki ceşme Allahu teÂlÂnın izni ile yerinden kalkıp, havaya yukseldi ve bir mikdÂr havada kaldı. O şahıs da gidip abdest aldı. Orada bulunanlar, buna şahid oldular.

Ebu'l-Hasan Salah isimli bir zÂt gece ruyÂsında Peygamber efendimizi gordu. Dort halîfesi sağ tarafında, Ahmed-i CÂmî hazretleri sol tarafında oturuyordu. Resûlullah efendimiz EshÂb-ı kirÂm ile konuşuyordu. Konuşmaları bitince, Ebu'l-Hasan selÂm verip huzûra yaklaşarak; Y Resûlallah! Bugun kendisine uyulacak zÂt kimdir? Kime uymak lazımdır. diye sordu. Resûlullah efendimiz, Ahmed-i NÂmıkî CÂmî'yi işÃ‚ret ederek; Ehl-i sunnet vel-cemÂat, Ehl-i sunnet vel-cemÂat, Ehl-i sunnet vel-cemÂat. buyurdular. Ehl-i sunnet vel-cemÂat ile Ahmed NÂmıkî'yi kasdetmişlerdi.

Ahmed-i NÂmıkî CÂmî'yi sevenlerden birisi bir gun;Ahmed NÂmıkî hazretlerinin yanına gideyim, mubÂrek eliyle ağzıma bir lokma koysun. diye aklından gecirdi. Bu zÂt ile Ahmed NÂmıkî CÂmî'nin bulunduğu yer arasında uc gunluk mesafe vardı. Yola cıkıp, Ahmed NÂmıkî CÂmî'nin yanına vardı. O sırada sofra hazırdı. O zÂtı da sofraya buyur ettiler. Ahmed-i NÂmıkî eline bir lokma aldı ve o zÂtın kulağına; Senin istediğin bu ise, işte lokma.

Mukrî Mehmed isimli bir zÂt bir gun Ahmed-i NÂmıkî'ye gidip; Hic bir şeyim yok, calışıp kazanacak halde de değilim. Hem cok zayıfım. Babama soyle de bana servetinden bir şeyler versin. dedi. Ahmed CÂmî; Ey Mukrî! Gonlu boyle şeylere bağlamamalı. ınsan kanÂatkÂr olmalı. buyurdu. Buna rağmen o; Nasıl kanÂatkÂr olayım ki? dedi. Ahmed CÂmî; Az veya cok bir şeyin de mi yok? diye sorunca; Hicbir şeyim yok. dedi. Bunun uzerine Ahmed CÂmî; Sen once falanca yere sakladığın altınlarını harca bakalım. Ondan sonra Allahu teÂl sana başkasını ihsÂn eder. buyurdu. Mukrî Mehmed; Hangi altından bahsediyorsunuz ve ne kadar? diye sorunca, Ahmed CÂmî parmağı ile on sekiz dinara kadar saydı. On sekiz bucuk dinarı da gordum. buyurdu. Bu durum karşısında o zÂt mahcûb oldu ve yaptığına tovbe etti.

Ahmed NÂmıkî 1142 (H.536) senesi Ocak ayında vefÂt etti. Meşhed ile Herat arasındaki yolun tam ortasında Turbei CÂmî bahcesine defnedildi.

Ahmed NÂmıkî CÂmî'nin vefÂtından bir sure sonra bir harb cıktı. Bu harpte KÂdı ımÂduddîn VÂsıtî isimli bir zÂt yaralanmıştı. Yaralı hÂlde bir medresede kalıyordu. Talebelerinin coğu dağılmış, yanında birkac kişi kalmıştı. Medresede, yalnız, garip, kimsesiz bir halde kalıyordu. Durumu epeyce ağırlaşmıştı. Kendisini tedavî edecek kimse de yoktu. Cok sıkıntılı bir durumdaydı. Bu hÂlde iken bir gece bulunduğu odada bir nûr gorundu. Ne olduğunu bilmiyordu. Birisi gelip, elini onun başına koydu. O anda cok ferahladı. Ona; Siz kimsiniz, sizi tanıyor muyum. diye sordu. O zÂt; Ben Ahmed-i NÂmık-i CÂmî'yim. dedi. Bunun uzerine onu tanıyıp; Ey efendim!Bak ne hÂldeyim. Âciz, kimsesiz ve bîcÂreyim. dedi. Ahmed NÂmıkî; Ben senin yaralarını tedÂvî icin geldim. buyurdu ve elini yaraları uzerine koydu. Dokunduğu yer iyileşiyordu. Uyandığında elli kadar yaradan hic eser yoktu.

Ahmed NÂmıkî CÂmî'ye Ehl-i sunnet vel-cemÂat olmanın şartlarını sorduklarında şoyle buyurdu: Ehl-i sunnet ve cemÂatten olmanın şartları hakkında cok meseleler vardır. Bu meseleleri bilmek, namazı, orucu, haccı bilmek gibi farzdır. Bunlar oyle farzdır ki, îtikÂd doğru olup da, namazda, oructa ve diğer ibÂdetlerde bir noksanlık olursa ve bu noksanlık kasden olmazsa affedilebilir. (Eğer affolunmazsa, insan Cehennem'e girse bile, sonunda yine kurtulur.)
Fakat, Ehl-i sunnet ve cemÂat îtikÂdında bir sarsıntı olursa, bid'at sÂhibi olunmuş olur Ve bid'at sÂhibini de Allahu teÂl affetmez. ıtikÂdda bid'at sÂhibi olan bir kimseye azap vÂcib olur. Ehl-i sunnet ve cemÂat îtikÂdına sarılmak ve bid'atten cok sakınmak lÂzımdır. Bu sozlerimizin senetlerini de bildirelim ki, soylediklerimiz boş soz zannedilmesin.

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: Allahu teÂlÂ, halîfelerime rahmet etsin. Denildi ki: Y Resûlallah! Sizin halîfeleriniz kimlerdir? Sunnetimi ihy edenler ve onu Allahu teÂlÂnın kullarına oğretenlerdir. buyurdu. Yine buyurdu ki: Y Eb Hureyre! Sen insanlara benim sunnetimi oğret ki, kıyÂmet gununde senin icin parlak bir nûr olsun. Once ve sonra gelenler sana gıpta etsin. Yine buyurdu ki: Ben insanlarla, onlar L ilÂhe illallah diyene kadar savaşmakla emrolundum. ınsanlar bunu (Kelime-i tevhîdi) soyleyince, benden kanlarını ve mallarını korumuş olurlar. Ancak ıslÂmiyetten doğan haklar bundan mustesnÂdır. Onların hesapları ise (kalblerindekini bilen) Allahu teÂlÂya Âittir. Yine buyurdu ki: Ummetim yetmiş uc fırkaya ayrılacaktır. Bunların yalnız biri Cennet'e girecek, otekilerin hepsi Cehennem'e gidecektir. Yine buyurdu ki: şefÂatim, Kelime-i şehÂdeti ihlÂs ile soyleyen, dili kalbini, kalbi de dilini tasdîk eden kimse icindir.

Bu tur haberler coktur. Daha fazlasını soylersek soz uzar. Allahu teÂlÂya ve Resûlune îmÂn etmiş olan mumin ve îtikÂdı duzgun bir kimseye bu anlattıklarımız yeter. Eğer buna îmÂnı yoksa, onun sunnet ve cemÂat ile zÂten alÂkası yoktur. Biliniz ki, Ehl-i sunnet ve cemÂatin meseleleri, alÂmetleri coktur. Ama onun esası ve kÂidesi on meseleye dayanır. Bu on meseleyi mutlaka bilmek lÂzımdır.

Ebu'l-Hasan bin Ali'nin bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdular ki: Sunnet ve cemÂat uzere olana, Allahu teÂl her bir gun icin, bin nebî sevÂbı yazar ve her bir gun icin, ona Cennet'te bir şehir bin eder. Kaldırdığı ve koyduğu her adım icin ona on iyilik yazar. CemÂat ile namaz kılana, her bir rekati icin bir şehid ecri (sevÂbı) yazar .



EshÂb-ı kirÂm, (aleyhimurrıdvÂn) dediler ki: YÂ Resûlallah! Bir kişinin sunnet ve cemÂat, uzere olduğu ne zaman (ne ile) bilinir? buyurdular ki:

şu on haslet kendisinde mevcut ise (o kişinin Ehl-i sunnet ve cemÂat uzere olduğu) bilinir: 1) CemÂati terk etmez, 2) EshÂbımı soz ile kotulemez, sovmez. 3) Bu ummete (musluman ummete) kılıcla karşı cıkmaz. Kılıc cekmez. 4) Kaderi tekzîb etmez (kadere inanır), 5) ÎmÂnda şuphe etmez, 6) Allahu teÂlÂnın dîninde munÂzaa (îtirÂz, munÂkaşa) etmez, 7) Ehl-i kıble olarak olen kimsenin cenÂze namazını kılmayı terk etmez, 8) Tevhîd ehli bir kimseye gunahı sebebi ile (buyuk bir gunah işlese bile) kÂfir demez, 9) Seferde ve hazerde (mukim ve yolcu iken) mest uzerine meshi terk etmez, 10) ıyi veya gunahkÂr olan imÂmın arkasında namaz kılar ve cemÂati terk etmez. Bu hasletlerden birisini terkeden, sunnet ve cemÂati terketmiş olur.

Gerek hadîs-i şerîfler ile bildirilen, gerek din imÂmlarımız tarafından Ehl-i sunnetin şiÂrı olarak, Selef-i sÂlihînden bize ulaşan bu on haslete sÂhip kimsenin, Ehl-i sunnet ve cemÂatten olduğu anlaşılır. L ilÂhe illallah Muhammedun Resûlullah diyen kimsenin, erkek olsun kadın olsun, iyi olsun kotu olsun, mumin olduğu kabûl edilir. Ona kız verilir ve onunla evlenilir. Ona muminlerden mîrÂs duşer. Onun mîrÂsı da muminlere duşer. Ona muminlere Âit hukumler tatbik edilir. VefÂt ettiği zaman cenÂze namazı kılınır. Muminlerin kabristanına defn olunur. Eğer Kelime-i şehÂdeti kalbi ile de tasdîk ederek gonulden soyleyip ve bu hal uzere Allahu teÂlÂya kavuşmuş ise, onun yeri Cennet'tir. Eğer kalpten soylememiş ise, munÂfık olur. ZÂhire gore şehÂdet soylediği icin, onu muminlerin ahkÂmına tÂbi tutarlar. Eğer nifak uzere Allahu teÂlÂnın huzûruna varırsa, onun yeri dereke-i esfel (Cehennem'in en aşağı derecesi) olur. şoyle ki, Nis sûresinin 145. Âyet-i kerîmesinde meÂlen; Muhakkak ki munÂfıklar, Cehennem'in en aşağı tabakasındadırlar (Cehennem'in dibindedirler)... buyruldu.

Kelime-i şehÂdeti soyleyen bir kimseye, tohmet (suclama) ve taassub (husûmet) ile, mumin değildir, demek icin kimseye musÂade verilmemiştir. Nitekim Nis sûresinin 94. Âyet-i kerîmesinde meÂlen; ..Size ıslÂm selÂmı veren kimseye, duny hayÂtının gecici nîmet ve menfaatine goz dikerek sen mumin değilsin demeyin... buyruldu. Oyle ki, Kelime-i şehÂdet soyleyenlerin hepsini mumin kabûl etmelidir. Buyuk gunahları varsa, bu sebeple kendilerine kufur ve nifak damgasını vurmamalıdır. Kendi îmÂnında ve onların îmÂnında şuphe etmemelidir. Cunku Allahu teÂlÂ, gunÂhkÂrları mumin olarak isimlendirdi ve Nûr sûresi 31. Âyet-i kerîmesinde meÂlen; ...Ey muminler! Hepiniz Allahu teÂlÂya tovbe ediniz ki, duny ve Âhiret saÂdetine kavuşasınız!" buyurdu. Âsîlere tovbeyi emreden, olanların îmÂnını kabûl eden Allahu teÂlÂya muhÂlefet etmek uygun değildir. Allahu teÂlÂnın bu emrinde şuphe etmek ve bunu reddetmek de asl cÂiz değildir. Muminlerin sozunu ve şehÂdetini reddetmek ve onları yalancı zannetmek de hic uygun değildir. Cunku ateşperest, putperest, yahûdî gibi kufur, şirk ve dalÂlet ehli bir kimseden bu Kelime-i şehÂdeti işiten bir mumin bunu işittiğine dÂir şÃ‚hidlik ederse, butun ıslÂm kÂdıları, o kimsenin musluman olduğuna hukmederler.
ıyi bir arkadaşın nasıl olacağını anlatırken buyurdu ki:
Tanıştığınız, goruştuğunuz, berÂber olduğunuz kimsenin iyi arkadaş mı, kotu arkadaş mı olduğunu anlamakta dikkat edilecek husus ve olcu şoyledir: Gorduğunuz, goruştuğunuz, berÂber olduğunuz, birlikte oturup, kalktığınız kimse, sizin Allahu teÂlÂyı hatırlamanızı ve unutmamanızı, O'nu dil ve gonul ile anmanızı sağlıyor, bunu tÂzeliyor ve kalbinizi uyanık tutuyorsa, işte o iyi arkadaştır. Ama berÂber olduğunuz kimse, Allah korusun cenÂb-ı Hakkı ve O'nun zikrini size unutturuyorsa, gercekten bil ki, o kimse kotu arkadaştır. Ondan sakınmak elbette cok lÂzımdır. (Ondan, yırtıcı arslandan kacar gibi hatt daha cok kacmalıdır. Cunku arslanın yapacağı, olsa olsa canını almaktır. Arslan insanın canını alabilir, onu oldurebilir. Fakat îmÂnına zarar veremez. Kotu arkadaş ise, insanın hem îmÂnının ve hem de canının gitmesine, onun ebedî felaketine sebeb olur. ıyi bir arkadaş, iki cihÂn icin de buyuk saÂdettir. Maksada cabuk ulaşmayı sağlar. ınsanlar birlikte yaşarlar ve arkadaşsız olamazlar. Babamız olan Âdem aleyhisselÂm, en guzel yer olan Cennet'te bulunduğu hÂlde, kendisine insan olarak bir arkadaş gerektiğini hissetti ve bunu istedi. Onun sol kaburga kemiğinden hazret-i Havv vÂlidemiz yaratıldı.

İyi arkadaşa sÂhip olunca, cok hamd etmeli ve hep iyi kimselerle beraber bulunmalıdır ki, kıyÂmette pişmanlık cekilmesin. Kur'Ân-ı kerîmde bu hÂl bildirilmektedir. ınsana ulaşan her felÂket, kotu arkadaş sebebiyle gelir. Ondan cok uzak durmalıdır. Arkadaşın iyiliği veya kotuluğu, mutlaka asıl, neseb, akrabÂlık gibi sebeplere bağlı değildir. EshÂb-ı Kehf'e yakın olup, onlardan ayrılmayan Kıtmîr isimli kopek, Kur'Ân-ı kerîmde onlarla berÂber zikrolundu.
İyi arkadaş, insanı derekelerden (aşağılıklardan) derecelere (yuksekliklere) ulaştırır. Kotu arkadaş ise, bunun tersini yapar. Herkes ile arkadaş olma! Konuştuğun kimselerin akıl ve anlayışlarına uygun konuş. Tekebbur etme, kibirlenme! Sırrını kimseye soyleme! Herkesin sozune aldanma! ınsanların sozlerine değil, işlerine bak! Kendi kendisine faydası olmayan kimseden cok sakınmalıdır. Nerede kaldı ki, onun başkasına faydası olsun. Kotu bir kimse ile arkadaş olan iyi bir kimse, eğer onu kendisine cevirip iyi yapabilirse ne ÂlÂ, eğer bunu yapamaz, kendisi de ona benzer ve onun gibi olursa, o zaman cok fenÂdır.

Ahmed CÂmî buyurdu ki: Tovbe, musluman olsun olmasın, her akıllı kimsenin ihtiyÂcı olan bir şeydir. Bir iş yapan ve onun kotu olduğunu goren herkesin pişman olup, tovbe etmesi vÂcib olur. Tovbe etmezse kendine zulum etmiş olur. Uzerine farz olan ilimlerden bir meseleyi oğrenmek insana, butun dunyÂdaki kazancların hepsinden yapacağı ve ele gecireceği altın ve gumuşlerinden daha iyi ve ustundur. Tovbe eden ve etmeyen herkese, ilim oğrenmekten daha iyi hicbir şey yoktur. ışlerin hepsi ilim ile doğru olur ve ilimsiz hicbir iş yapılmaz. Tasavvuf buyukleri, oyle zÂtlardır ki, gunahkÂr, serserî, hırsız, bid'at sÂhibi, yolunu şaşırmış v.s. kimseleri kendilerine benzetir, duzeltirler. Bu Allah adamlarının, kendilerine has guzel koku ve renkleri olur. O kokuyu ve rengi tadan, onlara benzer.

Kendi zan ve kafasına gore davranarak, başkalarını duzeltmeye calışmak, coğu zaman fayda yerine zarar hÂsıl edebilir. Bunun icin cok dikkatli ve uyanık olmalı, bir kimsenin saÂdetine vesîle olayım derken, o kimsenin -hatt kendinin bile felÂketine sebep olmamalıdır.

Ahmed CÂmî hazretlerinin eserlerinden bÂzıları şunlardır: 1) Uns-ut-TÂbiîn; (FÂrisî olup Tahran'da basıldı.) 2) Sirac-us-SÂirîn, 3) Ravdat-ul-Muznibîn ve Cennet-ul-Muştakîn, 4) BihÂr-ul-Hakîka, 5) Es-Sırr-ul-Mektûm, 6) MisbÂh-ul-ErvÂh, 7) MiftÂh-un-NecÂt (Bu kitap Farscadır ve ıhlÂs Vakfı tarafından neşredilmiştir). 8) DîvÂn.

Ahmed-i NÂmıkî CÂmî hazretleri, Herat'ta bulunduğu sırada bir gun Abdullah-i EnsÂrî'nin konağına dÂvet ettiler. Ahmed CÂmî'nin hizmetcisi, yola cıkmaları icin ayakkabılarını onune koydu. Ahmed CÂmî hazretleri; Bir saat beklememiz îcÂb ediyor. Bir iş var. buyurdu. Beklediler. Bir saat sonra, bir Turkmen, hanımı ve yanlarında 12 yaşlarındaki oğulları ile geldiler. Cocuğun babası; Efendim! Allahu teÂl bize cok mal verdi. Bundan başka cocuğumuz yoktur. Bu da Âm olup gozleri gormemektedir. Her tarafı gezdirdik. Gitmediğimiz yer, varmadığımız doktor kalmadı. Fakat hicbirisi care bulamadı. Biz, siz Allahu teÂlÂya her ne du ederseniz cenÂb-ı Hakkın lutfedip kabûl ettiğini biliyoruz. Eğer, cocuğumuzun goz nûruna kavuşması icin du ederseniz cok bahtiyar oluruz. Tek gozleri acılsın, îcÂb ederse butun malımızı fed etmeye hazırız. ıhsÂn ederseniz, lutfederseniz cok seviniriz. Eğer bu arzumuz yerine gelmezse, uzuntumuzden mahvoluruz. dedi.
Ahmed CÂmî hazretleri bu sozleri dinledikten sonra; Nasıl olur? Oluleri diriltmek, cild hastasını iyi etmek Îs aleyhisselÂmın mûcizesi idi. Bu hÂlde Ahmed kim olur ki, bu hastalığın tedÂvisini benden istiyorsunuz? buyurdu. Sonra ayağa kalkıp yurumeye başladı. Biraz sonra; Biz ederiz biz dedi. Orada bulunan herkes bu sozu işittiler. Fakat bir şey anlayamadılar. Bundan sonra hemen geri donup bir yere oturdu ve; O cocukcağızı bana getirin. buyurdu. Getirdiler. ıki mubÂrek başparmağını cocuğun iki gozune surup; Azîz ve celîl olan Allahu teÂlÂnın izni ile acılın. buyurunca, cocuğun gozleri gorur oldu. Bundan sonra orada bulunan ileri gelenler dediler ki: Efendim, birinci defÂ, oluleri diriltmek ve cild hastalarını iyi etmek mûcizesi Îs aleyhisselÂma Âittir. Kendiniz icin, bu yolda Ahmed kim olur ki? dediniz. Daha sonra da, biz ederiz biz, dediniz. Bu iki sozunuz arasındaki irtibÂtı anlayamadık. ızÂh buyurur musunuz? Bunun uzerine Ahmed CÂmî hazretleri; Evvelki soz kendime Âitti. Bundan başkasını diyemezdim. Ama sonradan bana şoyle ilhÂm ettiler: Ey Ahmed! Oluleri, Îs aleyhisselÂm mı diriltti? Dilsizleri ve cild hastalarını o mu iyi etti? Biz ederiz biz. Geri don. O cocuğun gozlerinin acılması icin seni sebep kıldık. Bu soz kalbime oyle ilhÂm olundu ki, ağzımdan da cıkıverdi. O soz ve fiillerin hepsi Allahu teÂlÂdan idi. Ahmed'i (beni) sÂdece vÂsıta kıldı. buyurdular.

NE OLAYDI DA ONUNLA GORUşEBıLSEYDıM
Ahmed-i NÂmık-ı CÂmî vefÂt ettikten uc gun sonra KÂdı AlÂeddîn Mervezî CÂm kasabasına gelmişti. Ahmed NÂmık hazretlerinin vefÂtını oğrenince;;Ben ondan hadîs-i şerîf dinlemeye gelmiştim. Cunku, onun sahîh hadîs-i şerîfler ile sahîh olmayanları birbirinden ayırabildiğini duydum. Yazık, ben onun huzûrunda bulunmaya ona hizmet etmeye kavuşamadım." diyerek uzuldu. O sırada Ahmed NÂmıkî CÂmî'nin yerinde oğullarından BurhÂneddîn Nasr bulunuyordu. O, KÂdı AlÂeddîn'i ağırladı. KÂdı AlÂeddîn, her gun bir-iki def Ahmed NÂmık'ın kabrine gidip, orada ağlıyordu.

Yine birgun kabrin ayak ucunda oturmuştu. Bu sırada uykuya daldı ve uzun muddet oyle kaldı. BurhÂneddîn Nasr uc kişiyi ona kimsenin dokunmaması icin vazîfelendirdi. KÂdı AlÂeddîn uyanınca, şeyh BurhÂneddîn'in kutuphÂnesinde bulunan hadîs-i şerîf rÂvilerini (rivÂyet edenleri) anlatan EsÂnid isimli kitabı yanında buldu. Ağlayarak dergÂha geldi. BurhÂneddîn Nasr'a ruyÂsını anlatmak istediğinde o ruyÂdan haberim var demek isteyerek; Anlatmana gerek yok. dedi. Bunun uzerine oradakilere ruyÂsını şoyle anlattı:
Ahmed-i NÂmıkî'nin kabri başına oturmuştum. Kendi kendime; Ne olaydı da onunla goruşebilseydim. Birkac hadîs-i şerîf dinleseydim. Bu fırsatı kacırdım diye duşunerek hem uzuluyor hem de ağlıyordum. Bu sırada bana bir ağırlık gelip, uyudum. RuyÂmda Ahmed-i NÂmıkî hazretlerini gordum. Yuksek bir yerde oturmuştu. Yanına gidip, selÂm verdim. Bana iltifÂt etti. O sırada oğlu BurhÂneddîn Nasr yanımıza geldi. Ona; Ey Nasr!Git EsÂnid isimli kitabı getir. dedi. O, kitabı getirince huzûrunda ondan pekcok hadîs okudum. Sahîh değildir dediklerine işÃ‚ret koyuyordum. Okuma işi bitince; Ben bunların gercekten sahîh olmadığını nereden bileyim. dedim. Bunun uzerine bana; Ben bunları sana soylerken, o sırada Resûlullah efendimizi goruyordum. Sahîh olmadığını işÃ‚ret buyurduklarını sana soyluyordum, sen de işÃ‚retliyordun. buyurdu. Sonra; Efendim! EsÂnid kitabını bana lutfetseniz bizim icin buyuk devlet olur. dedim. Ahmed-i NÂmıkî; Ey Nasr! EsÂnid'i KÂdıya ver. Bizden ona yÂdigÂr olsun. Bize de du eder. buyurdu. Uykudan uyandığımda; EsÂnid kitabını icindeki hadîs-i şerîflerden sahîh olmayanları işÃ‚ret edilmiş olarak yanımda buldum.
__________________