AHMED YESEVÎ


Turkistan'da yetişen buyuk velîlerden. İsmi, Ahmed bin İbrÂhim bin İlyÂs Yesevî olup, Pîr-i Turkistan, Hazret-i Turkistan, Hazret-i Sultan, HÂce Ahmed, Kul HÂce Ahmed diye tanınır. Babası HÂce İbrÂhim'in nesebi hazret-i Ali'nin oğlu Muhammed bin Hanefiyye'ye ulaşır. Soyu, hazret-i FÂtıma vÂlidemize dayanmadığı icin seyyid değildir. Annesi evliyÂdan Şeyh MûsÂ'nın Ayşe isimli kerîmesi olup, sÂliha, muttekî ve afîf bir hÂtun idi. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. 1194 (H.590) senesinde Yesi'de vefÂt etti. Kabri oradadır. Tîmûr Han onun icin muhteşem bir turbe yaptırmıştır.

Ahmed Yesevî annesini cok kucuk, babasını da yedi yaşında kaybetti. Babası son nefesinde Gevher Şehnaz ismindeki kızına:

"Ey benim kızım! Kardeşin bu dunyÂya ender gonderilen mubÂrek bir kişi olacaktır. Ona goz kulak ol. Benim dergÂhımda, bağlı bir sofra durur. Ahmed o sofrayı kendi başına actığı zaman onun cihan mulkunde gorunme vaktinin geldiğini bilmelisin. ZamÂnı gelmeyince, bu sırrı kimseye acma." dedi.

Gercekten Ahmed Yesevî'de cocukluğunda garib hÂller ve yaşından beklenilmeyen fevkalÂdelikler goruluyordu. Hızır aleyhisselÂm ile goruşup sohbet ediyor, onun mÂnevî terbiyesi ile olgunlaşıyordu. Bu sırada meydana gelen bir hÂdise, şohretinin butun Turkistan'a yayılmasına yol actı. Menkıbeye gore, o sırada Turkistan'da Yesevî adında bir hukumdÂr saltanat surmekte idi. Bu hukumdar yaz gelince, Turkistan yaylalarına cıkar, kışın da Semerkant kışlalarında kalırdı. Ceylan avından cok hoşlanan hukumdÂr, bir defÂsında ceylan peşinde koşarken, yolu Karacuk Dağına cıktı. Karacuk Dağının yamacları sarp, kayaları yalcındı. Atı, kan tere battı ve avını kacırdı. Buna ziyÂdesiyle uzulen hukumdÂr; "Bu dağı ortadan kaldırmak gerek." diye soylendi. Nitekim ulkesindeki velîleri toplayıp, duÂlarının bereketi ile bu dağı ortadan kaldırmayı duşundu. Toplanan velîler, du ve niyÂzda bulundular. Ancak istenilen netice elde edilemedi. Bunun uzerine oraya gelmeyen bir velînin olup olmadığı araştırıldı. Neticede, HÂce İbrÂhim'in oğlu Ahmed kucuk olduğundan kimsenin aklına gelip de cağrılmadığı anlaşıldı. NihÂyet, haberci gonderildi ve gelmesi istendi. Cocuk, dÂveti ablasına danışınca, ablası; "Babamızın vasiyeti var, senin tanınma zamÂnının gelip gelmediğini, turbedeki ekmek sofrası tÂyin edecektir. Eğer o sofrayı acabilirsen, tanınma zamÂnın geldi demektir, var git!" dedi. Babasının turbesine giden Ahmed, sofrayı bulup acınca, dosdoğru hukumdÂrın istediği yere geldi. Kendisini bekleyen velîlere sofradaki bir parca ekmeği gosterip du etmelerini isteyince, velîler FÂtiha okudular. O da ekmeği oradakilere taksim etti ve hepsine kÂfi geldi. O toplantıda tam dokuz bin kişi vardı. Bu kerÂmeti gorenler, HÂce Ahmed'in buyukluğunu ve mertebesinin yuksekliğini anladılar. HÂce Ahmed, sırtındaki babasından kalma hırkaya burunerek, duÂsının neticesini bekliyordu. Birdenbire gok yuzunden yağmur boşanarak, her yer suya garkolunca, velîlerin seccÂdeleri su ustunde yuzmeye başladı. Sonunda Ahmed hırkasından başını cıkarınca, yağmur durdu ve guneş cıktı. Oradakiler baktıklarında, Karacuk Dağının ortadan kalktığını gorduler. Bu kerÂmete şÃ‚hid olan hukumdar, HÂce Ahmed'den, kendi adının kıyÂmete kadar bÂkî kalması icin niyÂzda bulunmasını diledi. HÂce Ahmed hazretleri de; "Âlemde her kim bizi severse, senin adınla bizi yÂd eylesin" dedi. Bundan dolayı o gunden beri ikisinin ismi birlikte, "Ahmed Yesevî" şeklinde anılır oldu.

Ancak HÂce Ahmed'in, daha cok Yesi'li olduğundan, Yesevî nisbesiyle şohret bulduğu kabûl edilmektedir.

Ahmed Yesevî once Arslan Baba hazretlerinden ders aldı. Onun kalblere hayat ve huzur veren soz ve sohbetleri ile teveccuh ve gorup gozetmesine kavuştu. Boylece kısa zamanda cok yuksek makam ve derecelere ulaştı. Ancak Arslan Baba ebedî Âleme gocunce, cok sevdiği ve ziyÂdesiyle bağlı bulunduğu bu şeyhinden ayrı duştu. O, hikmetler adını verdiği şiirlerinde Arslan Baba'dan bahsederken şoyle demektedir:

Âhir zaman ummetleri duny fÂni bilmezler
Gidenleri gorurler de ondan ibret almazlar
Erenlerin kıldığını gorup rağbet etmezler
Arslan Babam sozlerini dinleyiniz teberruk.

Ahmed Yesevî bundan sonra şeyhi Arslan Baba'nın mÂnevî işÃ‚reti ile BuhÂrÂ'ya gitti. Orada Ehl-i sunnet Âlimlerinin en buyuklerinden Yûsuf-i HemedÂnî'ye bağlandı ve mÂnevî ilimleri tahsil etti. İnsanlara ilim oğretmek, doğru yolu gostermek icin ondan icÂzet, diploma aldı. O buyuk zÂtın halîfeleri arasına katıldı. Onun vefÂtından sonra bir mikdÂr BuhÂrÂ'da kaldı. Talebe yetiştirmeye başladı. Bir zaman sonra onların terbiye ve yetiştirilmesini, Yûsuf-i HemedÂnî'nin en onde gelen, gozde talebesi AbdulhÂlık GoncduvÂnî hazretlerine bırakıp, kendisi Yesi'ye dondu ve talebe yetiştirmeğe burada devÂm etti. Talebeleri git gide coğalıyordu. Buyukluğu ve şohreti kısa zamÂnda, Turkistan, MÂverÂunnehr, Horasan ve Harezm'e yayıldı. Kendisinde daha cocuk yaşta iken başlayan evliyÂlık hÂl ve dereceleri gunden gune artıyordu. Zamanındaki Âlimlerin ve evliyÂnın en buyuklerinden, en ustunlerinden oldu. Hanefî mezhebinde idi. ZÂhirî ve bÂtınî butun ilimlerde derin Âlim olan Ahmed Yesevî, Hızır aleyhisselÂm ile goruşup sohbet ederdi.

Ahmed Yesevî hazretleri vakitlerini uce ayırırdı. Gunun buyuk bolumunde ibÂdet ve zikirle meşgûl olurdu. İkinci kısmında talebelerine zÂhirî ve bÂtınî ilimleri oğretirdi. Ucuncu ve en kısa bolumde ise alınteri ile gecimini sağlamak uzere tahta kaşık ve kepce yaparak bunları satardı.

Bir rivÂyete gore; "Onun halden anlar bir okuzu vardı. Bu okuzun sırtına bir heybe asar, icine de yaptığı kaşık ve kepceleri koyup, Yesi carşısına salıverirdi. Kim kaşık ve kepceden alırsa ucretini heybenin gozune bırakırdı. Mal alıp da, ucretini vermeyen olursa, okuz o kimsenin peşini bırakmaz, nereye gitse peşinden o da giderdi. Adam ucreti heybeye koymadıkca, o kimsenin yanından ayrılıp başka yere gitmezdi. Akşam olunca da HÂce Ahmed hazretlerinin evine gelirdi. Hatt heybenin gozune fazla para bırakanlar da olurdu. HÂce hazretleri bunları ve kendisine gelen sayısız hediyeleri muhtaclara ve bilhassa talebelerine sarf ederdi.

Ahmed Yesevî hazretlerinin şohreti, kerÂmetleri her tarafa yayılıp, talebelerinin sayısı yuz bine yaklaşınca, kendisini cekemeyenler duşmanlıklarından, ceşitli iftiralara başladılar. Sohbet meclislerine ortusuz kadınlar geliyor, erkeklerle birlikte oturuyorlar." dedikodularını yaydılar. Bu şÃ‚yiayı duyan makam sÂhipleri, bÂzı mufettişler vazifelendirerek durumun araştırılmasını emrettiler. Mufettişler, Ahmed Yesevî hazretlerinin ders verdiği meclisine gizliden gizliye gelip gittiler. Her şeyin, herkese acık olduğu bu yerde, insanlardan ve kanunlardan saklı uygunsuz bir hÂlin bulunmadığını, soylenilenlerin tamÂmen asılsız olduğunu, bu zÂta iftir etmek icin uydurulduğunu bildirdiler.

Ahmed Yesevî hazretleri kendisine iftir edenlere bir ders vermek istedi ve toplandıkları yere geldi. Elinde ağzı muhurlu bir kutu vardı. Oradakilere hitÂben: "BÂlig olduğu gunden bu Âna kadar, sağ elini avret mahalline hic uzatmamış bir velî istiyorum. Kim vardır? Bu muhim kutuyu ona teslim edeceğim" buyurdu. Hic kimse cıkmadı. O sırada, Ahmed Yesevî'nin talebelerinden, HÂce At ortaya cıktı. HÂce Ahmed hazretleri kutuyu ona verip, bunu Horasan ve MÂverÂunnehr memleketlerine goturmesini emretti. Talebe kutuyu alıp, bildirilen yere vardı. Her tarafa haber salınıp, Âlimler ve HÂce hazretlerine iftir edenler geldiler. Herkes bu kutunun icinde ne olduğunu merak ediyordu. O talebe, toplananlara, bu kutuyu hocası Ahmed Yesevî hazretlerinin gonderdiğini soyleyip kutuyu actı. Kutu acılınca, herkes gordukleri manzara karşısında donakaldılar. Kutunun icinde kor hÂlinde ateş, bir mikdar pamuk arasında duruyordu.

Ateş kızarıyor ve pamuğa birşey olmuyordu. Bu hÂli goren herkes hayretler icinde kaldı. HÂce hazretlerinin bu kerÂmeti karşısında, onu sevenlerin muhabbeti daha da arttı. Kendisine muÂrız olanlar hatÂlarını anlayıp tovbe ettiler. HÂce hazretlerine hediyeler gonderip, ozurler dileyip pekcoğu ona talebe oldu.

Merv şehrinde Mervezî nÂmında bir muderris var idi. Ahmed Yesevî hakkında soylenilen uygunsuz ve uydurma sozler ona kadar gitmişti. Bu yalanlara aldanıp, kendisini imtihÂn etmek, şuphesini gidermek niyetiyle, yanına dort yuz muşÃ‚vir ve kırk tÂne de muftu alarak yola cıktı. Her tarafta talebeleri olduğunu, her zaman sohbetinde binlerce kişinin hazır bulunduğunu oğrenmişti. "Ben uc bin mesele ezberledim. Hepsine ayrı ayrı suÂl sorar, onları imtihan ederim." diye duşundu. Bu sırada Ahmed Yesevî hazretleri hÂnegÂhında bulunuyordu. Talebesi Muhammed DÂnişmend'e; "Bakar mısın, bize kimler geliyor?" buyurdu. Mervezî'nin mÂiyyetiyle, yanındakilerle birlikte hÂfızasında uc bin mesele ile geldiğini bildirdi. HÂce hazretlerinin emri ile Muhammed DÂnişmend, o uc bin meseleden binini, Mervezî'nin hÂfızasından sildi. Sonra talebelerinden SuleymÂn Hakîm AtÂ'ya aynı şekilde emretti. O da oyle yaptı. Mervezî, hÂfızasında kalan bin mesele ile Yesi'ye geldi. HÂce hazretlerinin yanına gelip, "Allah'ın kullarını doğru yoldan ayıran sen misin?" dedi. HÂce, hic kızmadı. Karşılık da vermedi. Şimdilik uc gun misÂfirimiz ol! Ondan sonra goruşuruz." buyurdu. Uc gun sonra bir kursu kuruldu. Mervezî kursuye cıktı. HÂce Ahmed hazretleri, Muhammed Hakîm AtÂ'ya tekrar emredip, o bin meseleyi Mervezî'nin hÂfızasından silmesini emretti. Hakîm AtÂ, Allahu teÂlÂya du etti. Aklındaki bin mesele de silindi. Mervezî, kursu ustunde bir şeyler konuşmak istedi. Fakat hÂfızasında hicbir meselenin bulunmadığını anladı. NihÂyet, defterini acıp oradan okumak istedi. Fakat defterinin sahifelerindeki yazıların da silindiğini gordu. Sahifeler bomboş idi. Bu hÂli goren Mervezî, kusûrunu anlayıp oracıkta tovbe etti. Talebeliğe kabûlu icin yalvardı. Butun mÂiyyetiyle beş sene kaldı. Cok mertebelere, yuksek derecelere kavuştu. Ahmed Yesevî (k. sirruh) bunu, yanında beş kişi ile berÂber, insanlara Allahu teÂlÂnın dînini doğru olarak anlatmak vazifesiyle Horasan'a gonderdi. Bunlar; Muhammed, Seyfeddîn, Sa'deddîn, BehÂuddîn ve KemÂl isimlerindeki talebeleri idi. Oraya gidip halkı irşÃ‚d edip aydınlattılar (r.aleyhim).

Horasan'da bulunan velîler, Ahmed Yesevî hazretlerinin buyukluk ve ustunluğunu bildikleri ve ona olan muhabbet ve bağlılıklarının daha da artması icin, kendisiyle goruşmek, sohbetinde bulunmak istediler. Buyuk bir toplantı tertib ettiler. HÂce hazretlerini de bu toplantıya dÂvet icin, aralarından birini Yesi'ye gonderdiler.

Ahmed Yesevî hazretlerini toplantıya dÂvet etmek uzere yola cıkan velî, Allahu teÂlÂnın izni ile turna gibi ucarak Yesi'ye geliyordu. HÂce hazretleri bu hÂli keşfederek, yanına talebelerinden bÂzılarını aldı. Bunlar da turna şeklinde ucmaya başladılar. NihÂyet, Semerkand yakınlarında bir nehir uzerinde karşılaştılar. Bu sırada aşağıda buyuk bir tuccar, nehirden gecerken akıntıya kapılıp, malı ve hayvanları suya duşmuştu. Bu tuccÂr, su icinde boğulmamak icin gayret ederken, bu sudan selÂmetle kurtulması hÂlinde, kalan malının yarısını Allah rızÂsı icin vereceğini nezr edip, adadı. HÂce Ahmed Yesevî, Allahu teÂlÂnın izni ile tuccarın sıkışık ve zor durumunu keşfederek aşağıya indi. Boğulmak uzere iken tuccarı cekip sÂhile cıkardı. Sonra normal hÂline dondu. Bu duruma cok teaccub eden, şaşan tuccar, kendisini kurtaran bu zÂtın ellerine sarılıp cok teşekkur etti; daha sonra malının yarısını bu zÂta verdi. HÂce hazretleri istenilen yere geldi. Bir zaman orada kalarak talebeleriyle sohbet etti. Suallerini cevaplandırdı. Hergun yuzlerce kişi huzuruna gelerek sohbetine katılır ve bereketlenirdi. Tuccarın verdiği parayı da orada bulunan yoksullara ve talebelerine dağıtan Ahmed Yesevî hazretleri daha sonra memleketine dondu.

Yesi şehrine yakın bir yerde, Sabran (Savran, Şûr&#238 diye bir kasaba vardı. Bura ahÂlisinin coğu hıristiyan olup, musluman Yesi halkına ve bilhassa Ahmed Yesevî hazretlerine cok duşmandı. Ahmed Yesevî hazretlerinin buyukluğu, kerÂmetleri etrÂfa yayıldıkca ve ona bağlı olanların sayıları her gecen gun arttıkca, Sabranlılar ziyÂdesiyle rahatsız oluyorlar, HÂce hazretlerine olan duşmanlıkları daha da artıyordu.

Birgun hazret-i HÂce'ye iftir etmek istediler. Bir yere toplandılar. İclerinden birinin okuzunu getirip mezbahada kestiler. SÂdece ayaklarını bıraktılar. Ertesi gun de kadıya gidip şikÂyet ettiler. Okuzlerinin calınıp mezbahada kesildiğini, kanları akarak acele ile goturulduğunu, kan izlerini tÂkip ettiklerini ve okuzlerinin Ahmed Yesevî'nin tekkesine goturulduğunu anladıklarını bildirdiler. KÂdı izin verip, HÂce'nin tekkesine girip, okuzlerini arayabileceklerine izin verince, gelip durumu bildirdiler. Hazret-i HÂce, kalb gozleri ile ve yuksek firÂseti ile, iftirÂcıların hazırladıkları cirkin tertibi gormuş ve anlamıştı. Talebeler bundan habersiz olduklarından, cok şaşırdılar. NihÂyet iceri girmelerine izin verildi. İftirÂcılar, doğruca gece bıraktıkları okuzun yanına vardılar. Tam maksatlarına kavuşmuş olduklarını zannediyorlardı. Bu sırada HÂce hazretlerinin kerÂmeti tecellî edip ortaya cıkıp iftirÂcıların hepsi bir anda kopek oldular. O okuz etine hucûm edip kısa zamanda bitirdiler. Boylece esas hÂlleri anlaşılmış oldu.

Yine birgun aralarında anlaşıp, HÂce'yi hırsızlıkla ithÂm etmeye karar verdiler. Bir sığırı kesip parcaladılar ve gece gizlice HÂce'nin hÂnegÂhının bir yerine bıraktılar. Hazret-i HÂce'den başka hic kimse de, bunların yaptıklarını farketmedi. Ertesi gun bu sığırı aramak bahÂnesi ile, o kasaba halkından bircok kimse tekkenin onunde toplandı. Sığırlarını aramak icin iceri girmek istediklerini soylediler. HÂce hazretleri bu ahmakların yaptıklarına cok uzuldu, bir an elini kaldırıp dergÂhın kapısını işÃ‚ret etti. Arkasından:

"Girin kopekler, girin itler!.." diye bağırdı.

Bu soz uzerine dergÂha akın eden ve iceriye adımını atan "Hav, hav, havv" diye yuruyordu. Sabranlılardan dergÂha adımını atan kopek hÂline geliyor ve getirdikleri sığırın uzerine atılıyordu. Dışarıda kalıp bu muthiş manzarayı seyredenler hayret, dehşet ve korku icerisinde Ahmed Yesevî hazretlerinin eteklerine yapıştılar. Mahcup ve pişman olduklarını bildirip affedilmeleri icin yalvarmaya başladılar. HÂce hazretleri merhamet edip du etti. Boylece tekrar eski hallerine donduler.

Ahmed Yesevî hazretleri 63 yaşına gelmişti. O, cocukluğundan bu Âna gelinceye kadar Resûlullah efendimizin sunnet-i seniyyesine yapışmakta hic gevşeklik gostermedi. Resûlullah efendimizin Âhirete teşrif buyurduğu andan îtibÂren yeryuzunde bulunmayı kendilerine munÂsip gormediler. Bu sebeple dergÂhın bahcesine derin bir yer kazdırdı ve icini kerpicle ordurdu. Nihayet hazırlıklar tamamlanınca talebelerini dergÂhın avlusunda toplayıp;

"Ey gonul dostları, Allahu teÂlÂnın en sevgili kulu olan Peygamberimiz Muhammed Mustafa hazretleri 63 yaşında bu dunyÂdan ayrıldı. Ben de şimdi 63 yaşındayım. Artık şu gorduğunuz cilehÂneye cekilecek, omrumun kalan gunlerini bu hucrede tamamlayacağım..." buyurdu.

Muridlerinin gozleri yaşlı olarak; "Ey sultanımız bizim hÂlimiz nice olur." sozlerine karşı;

"Sizi Allahu teÂlÂya emÂnet ediyorum." dedikten sonra merdivenle cilehÂneye indi.

Ahmed Yesevî hazretleri mezar misÂli olan o yerde, vefÂt edinceye kadar, devamlı ibÂdet, tÂat ve Allahu teÂlÂyı duşunmekle meşgûl oldu. Talebelerine ilim oğretmeye orada da devÂm etti. Kendisini vefÂt etmiş, kabre konmuş şekilde hissederek, bambaşka bir huşû' bağlılık ve teslimiyetle ibÂdetlerini yaptı. Burada evliyÂlık yolundaki makam ve dereceleri kat kat arttı. 63 yaşından sonra omrunun diğer yarısını orada ibÂdetle gecirdi. 125 veya bir rivÂyete gore ise 133 yaşında vefÂt etti.

Ahmed Yesevî hazretlerinin onde gelen halîfelerinden Seyyid Mansur At cile kuyusuna ilk def indiği zaman gorduğu manzaradan ciğeri parcalandı. "Hocam bu dar yerde ve sıkıntılı bir haldedir" diye duşunerek gozyaşlarına boğulduğu sırada perdeler acıldı.

Kalp gozuyle, o daracık zannettiği yeri bir ucu doğuda, diğer ucu ise batıda gordu. Bu hÂl karşısında kalbinden gecirdiklerinin yersiz olduğunu anlayıp, kendi kendine, "Allahu teÂlÂ, evliyÂsına sıkıntı cektirmez. Diğer insanların onlarda sıkıntı gormeleri, cok acı cekiyor zannetmeleri, hakîkatte onlar icin bir nîmettir. Bu saÂdet sÂhipleri, gorunuşte cok acı zannedilen o sıkıntılardan oyle zevk ve tad alırlar ki, iyiliklerinde o tadı duymazlar. Allahu teÂlÂ, bu sevgili kulu icin, daracık bir hucreyi cok geniş yapar. MÂnevî bakımdan oyle lezzetler, tadlar ihsÂn eder. ZÂhir olarak, gorunurde cektiği sıkıntılar, o lezzetler yanında hic kalır. Onun rûhu, zevk ve neş'eden ucmaktadır. Vucûdunu bin parcaya bolseler ne gam..." diye soylendi.

Ahmed Yesevî hazretleri yetiştirdiği talebelerin her birini bir memlekete gondermek sûretiyle İslÂmiyetin doğru olarak oğretilip yayılmasını sağladı. Onun bu şekilde gonderdiği talebelerinden bÂzıları sonraları Moğolların katliamından kacıp kurtulmak sûretiyle Anadolu'ya da geldiler. Bu sûretle onun yolu Anadolu'da yayılıp tanındı. Anadolu'nun musluman Turklere yurt olması onun mÂnevî işÃ‚retleri ile hazırlandı.

Ahmed Yesevî hazretleri herkese iyilik eder, kendisinden hic kimse rahatsız olacak bir hareket gormezdi. Butun insanların dunyÂ, Âhiret saÂdeti ve rahatları icin gayret ederdi. DergÂhı fakir ve yoksullar, yetim ve cÂresizler icin sığınak yeriydi.

Tasavvuf yolunda Ahmed Yesevî hazretlerine bağlananların bÂzı bÂriz husûsiyetleri vardır. Yeseviyye yolunda bulunan bir murîdin, riÂyet etmeleri mecbûri lÂzım olan belli başlı edebler şunlardır:
1) Kendisinden dînini oğrendiği ustÂdının, talebelerin hepsinden efdal olduğunu bilmek ve ona tam tÂbi ve teslim olmak. Ona uyarak, onun huzûrunda her gun ceşit ceşit yemekler yemek, geceleri uyumak, ona uymaksızın kendi anlayış ve goruşune uyarak, geceleri nÂfile namaz kılmaktan ve gunduzleri nÂfile oruc tutmaktan farksız hatt daha faydalıdır. Cunku birincisinde, tÂbiiyyet ve teslimiyyet, ikincisinde ise, kendi bildiğine gore hareket etmek vardır.
2) Murîd gÂyet uyanık, zekî ve dikkatli olup, hocasının sozlerinden, rumûzlarından ve işÃ‚retlerinden hemen anlamalıdır.
3) Hocasının butun sozlerinden ve işlerinden rÂzı ve ona itÂatkÂr olmalıdır.
4) Hocasının husûsî hizmetinde veya bildirdiği, emrettiği bir hizmeti yaparken gÂyet atik, dikkatli , ağırbaşlı olmalı, fakat ağır canlı olmamalıdır. İsteksizlik, gevşeklik hÂli, hocasının rızÂsızlığına sebeb olabilir. Onun rızÂsızlığı ise, silsile yoluyla Peygamber efendimize, dolayısıyla Allahu teÂlÂya gider.
5) Sozunde sağlam, guvenilir ve vÂdinde sÂdık olmalıdır. Hocasının buyukluğu husûsunda hicbir zaman şek ve şupheye duşmemeli ki, Allah korusun, bu hÂl husrÂna sebeb olur.
6) Ahde vef ve hocasına olan tÂbiiyyet, uyma ve teslimiyyetinde cok titizlik gostermelidir.
7) Hocasının ufak bir işÃ‚reti ile butun mal ve mulkunu onun emrettiği yere fed etmeye hazır olmalı, bunda en ufak bir tereddud hÂli bulunmamalıdır.
8) Hocasına Âit husûsî hÂl ve sırları tutmasını bilmeli, bunları uygun olmayan şekilde ifşÃ‚ etmekten, acıklamaktan cok sakınmalıdır.
9) Hocasının butun hareketlerini, sozlerini ve nasîhatlerini dikkatle tÂkib etmeli, bunda ve bunlara uymakta kacamak ve gevşeklik yapmamalıdır. Bunları yapmakta ihmÂlkÂr ve gevşek davranmanın zararlarını duşunmelidir.
10) Allahu teÂlÂya kavuşmak yolunda, kendisini vesîle, vÂsıta yaptığı hocası icin, her fedÂkÂrlığa hazır olmalıdır. Onu sevenlere dost olmalı, sevmeyenlere, sevmediklerine ve istemediği şeylere meyl ve muhabbet etmeyi oldurucu zehir bilmelidir.

Ahmed Yesevî hazretleri sohbetlerinde talebelerine buyururdu ki:

"Ey Dostlar! CÂhillerle dostluk kurmaktan sakınınız."

"Akıllı ve uyanık kimse isen, dunyÂya gonul bağlama. Şeytan seni kandırıp, dunyÂya meylettirirse, seni emri altına almış demektir. Bundan sonra felÂketlerden felÂketlere suruklenirsin de hic haberin olmaz."

"Himmet, yardım kuşağını sıkı sıkıya beline sarmayan insan, dunyÂya meyl ve muhabbetten kurtulamaz. Allah yolunda goz yaşları dokerek ağlamadıkca, Allahu teÂlÂya Âit ince sırlara kavuşamaz ve bu yolda ilerlemesi mumkun değildir."

"İslÂmiyetin emir ve yasaklarına uymakta gevşek davranan kimse, insanı Allahu teÂlÂya kavuşturan yolda ilerleyemez. Gonlu ve kalbi ile duny duşunce ve işlerinden sıyrılıp, yalnız Allahu teÂlÂya yonelmedikce, hakîkat meydanında bulunmak mumkun değildir. Bunlar hakkı idrÂk edip, anlayıp bilmekten uzaktırlar."

"Ey dostlar! Bir kimse, Allahu teÂlÂnın aşkı ile yanıp yakılarak, bu denizde cok usta bir dalgıc olmadıkca, bundan cok daha derin olan vahdÂniyet denizine giremez. Ona girmek icin cok usta ve dikkatli bir dalgıc olmak gerekir."

"Gonlunde Allahu teÂlÂnın aşkını taşıyanlar, duny ile tamÂmen alÂkalarını kesmişlerdir. Halk icinde Hak ile olurlar. Bir an Allahu teÂlÂyı unutmazlar."

"AhkÂm-ı İslÂmiyyeyi, İslÂmî hukumleri tam bilmiyen, tatbik etmeyen bir kimse, evliyÂlık yolunda bulunmağa kalkarsa, bunun îmÂnını şeytan calar. Emir ve yasaklara uymakta gevşek olanlar, sonra da evliyÂlık yolunda bulunduğunu, ilerlediğini, hatt kendisinde bÂzı hÂllerin meydana cıktığını zanneden kimseler bu noktada cok yanılırlar. Bu hallerinin rahmÂnî olduğunu zannederler. Halbuki bunlar, abdestte, namazda, alış-verişte bir takım noksanlarının bulunduğunu ve yiyip ictiklerinin haram olduğunu bilmezler. Kendisinde var zannettiği o hÂller, şeytanın oyunudur. Şeytan onu idÂresine almış, istediği gibi hareket ettirmekte, o ise velî olduğunu zannetmektedir. Bunlar ne kadar zavallı ve bedbahttırlar."

Gunahlar sebebiyle, paslanan gonullerin kurtuluşu Allahu teÂlÂya cok tovbe, istigfÂr etmek, her zaman Allahu teÂlÂyı duşunmek, O'nun rÂzı olduğu, beğendiği işleri yapmak ve hicbir zaman O'ndan gÂfil olmamakla mumkundur.

"Malının cokluğu dillere destan olan KÂrûn bile, malının hayrını, faydasını goremedi. NihÂyet toprak altında yok olup gitti."

"KÂfir bile olsa, hic kimsenin kalbini kırma. Kalb kırmak, Allahu teÂlÂyı incitmek demektir."

"Nefse uymak yolunda bulunan kimse rusv olmuştur. Artık, yatıp kalkarken onun yoldaşı şeytandır."

"Gariblere merhamet etmek, Resûlullah'ın sallallahu aleyhi ve sellem sunnetidir. Nerede bir garib gorsen, ona olan merhametinden dolayı gozyaşların akmalıdır."

"Gonlu kırık, zavallı ve garib birini gorursen, yarasına merhem ol. Onun yoldaşı ve yardımcısı olmaktan cekinme."

Ahmed Yesevî hazretleri hikmet denilen şiirler yazmıştır. Bu şiirler; DîvÂn-ı Hikmet'te toplanmıştır. Şiirleri o zamanda kullanılan ve herkesin anlıyabileceği sÂde bir lisÂn ile soylenmiştir. Bu manzumelerin konuları umûmiyetle şunlardır:

Allahu teÂlÂyı ve O'nun dostlarını her şeyden cok sevmenin luzumu:

Aşkın kıldı şeyd beni, cumle Âlem bildi beni
Kaygım sensin dunu gunu, bana sen gereksin sen
Soylesem ben dilimdesin, gozlesem bu gozumdesin
Gonlumde hem canımdasın, bana sen gereksin sen
Fed olsun sana canım, doker olsan benim kanım
Ben kulum sen Sultanım, bana sen gereksin sen.

Allahu teÂlÂya tÂat, kulluk ile ibÂdet ve zikrin onemi ve bunlardan zevk alma:

Ne hoş tatlı Hû yÂdı, seher vakti olanda
Baldan tatlı Hû adı, seher vakti olanda
Seher vakti kalkanlar, canın fed kılanlar
Aşk oduna yananlar, seher vakti olanda
Seher vakti hoş saat, kalkana olur rÂhat
Acılır devlet, saÂdet, seher vakti olanda
Her gun yanar bu canım, kullukta yok dermanım
Sen bağışla gunahım, seher vakti olanda
Hak yolunda olan dervişlerin halleri:
Yol ustunde oturup yolu soran dervişler
UkbÂdan haber duyup yola giren dervişler
AsÂları elinde himmet kuru (kuşak) belinde
Rabbim yÂdı dilinde, Allah diyen dervişler
Hırkaları eğninde, gonlunde yuz bin ayÂn
Biliniz, iki cihan, goze almaz dervişler
Sırrı ile soylerler, dile hikmet dizerler
Âşıkla can gozlerler rengi sarı dervişler.
GunÂhkÂrların vaziyeti:
Duny benim diyenler, cihan malını alanlar
Herkes kuş gibi olup, o harama batmışlar.
Molla, muftu olanlar, yalan fetv verenler
Akı kara kılanlar Cehenneme girmişler.
KÂdı, imÂm olanlar, haksız dÂv kılanlar
Eşek gibi olarak yuk altında kalmışlar.
Ruşvet alan hÂkimler, haram alıp yiyenler
Parmağını dişleyip, korkup durup kalmışlar.

DunyÂnın gecici olduğu, buradaki lezzetlere zevklere, mal, mevki, gorunuş ve gosterişlere aldanmamak gerektiği, olumun varlığı ve her nefsin olumu tadacağını da bÂzı şiirlerinde işler.

Ey dostlarım, olsem, ben, bilmem hÂlim nice olur;
Kabre girerek yatsam, bilmem hÂlim nice olur.
Goturup lahde koysalar, arkaya bakmadan donseler
SuÂllerimi sorsalar, bilmem hÂlim nice olur.
Girse karış adlı yılan, dolansa tene o zaman
Kalmaz butun bir ustuhan, bilmem hÂlim nice olur.
Olsa kıyÂmetin gunu, hÂzır olur cumleleri
Kıldığın ameller hani, bilmem hÂlim nice olur.

Ahmed Yesevî hazretlerinin vefÂtından yaklaşık 200 yıl gectikten sonra, birgun Buyuk Turk HÂkÂnı Emîr Tîmûr BuhÂrÂ'ya gitmek uzere yola cıktı ve Turkistan'a uğradı. O gece ruyÂsında Ahmed Yesevî hazretlerini gordu. Kendisine:

"Ey yiğit! BuhÂrÂ'ya cabuk git! İnşÃ‚allah orada sana fetih nasîb olur. Senin başından cok hÂdiseler gecse gerek. ZÂten oranın insanları senin gelmeni bekliyorlar." buyurdu. Tîmûr Han uyanınca, bu mujdeye cok sevinip, Allahu teÂlÂya şukretti. Ertesi gun Turkistan hÂkimine cok para verip, Ahmed Yesevî hazretlerinin kabri uzerine mukemmel bir turbe yaptırmasını emretti. O da, istenildiği gibi bir turbe yaptırdı. Turbe, bugun hÂl butun haşmetiyle durmaktadır.

İngiliz musteşriki Dr. Eugene Schuyler, Turkistan SeyÂhatnÂmesi isimli eserinde, HÂce Ahmed Yesevî'nin cÂmi ve Tîmûr Han tarafından kabri uzerine yaptırılan muhteşem turbesi hakkında ozetle diyor ki: "Bu buyuk cÂminin arka kısmında turbeli ikinci bir mescid daha ilÂve edilmiş durumda olup, cÂminin dış avlu kapısı fevkalÂde buyuk ve kemerlidir. Kapının yanında penceresiz, ustu centikli iki tÂne yuvarlak kule yukseliyor. Kapının, buyuk bir sanat eseri olarak işlenmiş iki kanatlı tahta kapısı uzerinde bir pencere vardır. Duvarlar işlenirken, iyi pişmiş dort koşeli tuğlalar kullanılmıştır. Kûfî yazılarla suslenmiş kubbe, binÂyı daha da guzelleştirmektedir. Zelzeleler vesÂir sebeplerle coğu yerlerinin dokulmuş, harÂbe hÂline gelmiş olduğu bu muazzam binÂ, ilk hÂlinde kimbilir ne kadar daha guzeldi?

CÂminin avlusunda cok guzel bir medrese ile, arkasında; bir kubbe, icinde Arslan BÂbÂ'nın, Ahmed Yesevî'nin ve Âilesinin yer aldığı turbe vardır. Burada başkalarının yattığı da soylenilmektedir."

Turkistan'ın her tarafından akın akın gelen insanlar, HÂce hazretlerinin turbesini ziyÂret etmekte, CÂmi-i Hazret adı ile anılan bu cÂmide namaz kılmaktadır.

DİNLEYİN EY İNSANLAR

Ahmed-i Yesevî'nin, tesirliydi sozleri,
HidÂyete getirdi, binlerle kimseleri.
Bir eseri vardı ki, "DîvÂn-ı hikmet" diye,
Doludur insanlara, oğut, nasîhat ile.
Bir yerde buyurur ki, (Korkunuz, sakınınız,
"Duny adamları"yle, yakınlık kurmayınız!
Duny malı, gecici, hem de aldatıcıdır,
Bu gun senin ise de, yÂrın başkasınındır.
Aklı olan, buna gonul vermez velhÂsıl,
"Âhiret derdi" ile, dertlenmiştir o asıl.
Bu dert, onun oyle cok, sarmıştır ki icini,
Duşunur gece gunduz, Cehennem ateşini.
Gunah ve kusûrları, "Dağ gibi" gelir ona,
Bu yuzden boynu bukuk, mahcûbdur Allah'ına.
Rabbinin dergÂhında, affa kavuşmak icin,
Gece sessizliğinde, ağlardı icin icin.)
Bir yerde buyurdu ki: (Allah'tan başkasını,
Kalbinizden atarak, silin gonul pasını!
Dînin emirlerini, oğrenip ince ince,
Yapın her işinizi, bu esas mûcibince.
Dînin bir edebine, olursa muhÂlefet,
TamÂmen "İstidrÂc"dır, gorulse de kerÂmet.
Duny muhabbetini, kalbinden cıkaranlar,
Her iki cihanda da, bulur kıymet, îtibÂr.
Dînin emirlerini, gozetin ki her işte,
"Halk" icinde "Hak" ile, olmak da budur işte.
Dînini oğrenmeden, tasavvufla uğraşan,
Kimsenin îmÂnını gizlice calar şeytan,
BÂzı hÂrikulÂde, hÂlleri gorulse de,
Hakîrdir, zîr onlar, "İstidrÂc"dır hepsi de.
Evliy zannetse de, kendisini o kişi,
Hic mu'teber değildir, indallah hic bir işi.
Eğer İslÂmiyyeti, bilmezse bir musluman,
Duny ve Âhirette, gorur cok zarar ziyÂn.
Alış-veriş ilmini, bilmezse biri eğer,
Hic farkında olmadan, haram ve şupheli yer.
Cunku bildirilmiştir, dinde bunun esÂsı,
Bilmeden yapanların, haram olur lokması.
Yine o buyurdu ki: Dinleyin ey insanlar,
Gonuller kararıyor, işlendikce gunahlar.
Bu gunÂh kirlerinin, temizlenmesi icin,
Cok tovbe etmelidir, yolu budur bu işin.
"Allah'ın rızÂsı"nı, gozetin ki her zaman,
Ancak boyle kurtulur, Âhirette musluman.
Sakın mala ve mulke, gonul bağlamayın ki,
Elden cıkar sonunda, değildir cunku bÂki.
Malının cokluğuyla, ahmaklar mağrûr olur,
Onlar iki cihanda, bulamaz rÂhat, huzûr.
"KÂrûn" dahî malıyla, oğunurdu ki yine,
Mallarıyle birlikte, gecti yerin dibine.
KÂfir de olsa bile, sakının kalb kırmaktan,
Zîr daha gunahtır, bu, KÂbe'yi yıkmaktan.
Resûl'un sunnetidir, gariplere merhamet,
Garip sevindirmeğe, ediniz sa'y-u gayret.
Gorurseniz zavallı, gonlu kırık birini,
Derdine merhem olup, ferÂhlatın kalbini.
Zîr siz, bu dunyada merhamet ederseniz,
Size de mahşer gunu, şefkat eder Rabbimiz.

CUMÂ NAMAZINI NEREDE KILDI?

ZamÂnın hukumdÂrı Kazan Han, Ahmed Yesevî hazretlerinin cilehÂnede Cum namazını nerede kıldığını merak edip, talebelerinin en ileri gelenlerinden Muhammed DÂnişmend'i ona gonderip sordu. Bu sırada muezzinler Cum namazı icin ezÂn okuyorlardı. Talebe, HÂce'nin huzûruna vardığında henuz bir şey soylemeden, "Gel elimden tut! Cum namazına, bugun seninle berÂber gidelim." buyurdu. Talebe; "Peki efendim" deyip hocasının elinden tuttu. O anda kendilerini, buyuk bir cÂmi icinde saflar arasında oturuyor gordu. Talebe, namazdan sonra hocasını ne kadar aradıysa bulamadı. CÂminin kayyımı, talebenin bu telÂşlı hÂlini gorunce ona; "Ey derviş! Burası Mısır'dır ve bu cÂmi CÂmi-i Ezher'dir. Senin hocan, nice zamandır Cum namazlarını burada kılar." dedi. Talebe bir hafta orada kaldı. Ertesi Cum namazında hocası ile buluşup, namazdan sonra bir anda Yesi'ye geldiler. HÂce hazretleri, talebesine gorduklerini gidip Kazan Hana anlatmasını soyledi. Talebe, Kazan Hanın yanına gelip başından gecenleri bir bir anlattı. Kazan Han ve orada bulunanlar, HÂce hazretlerinin bu kerÂmeti karşısında bir şey diyemediler. Onun buyukluğunu, ustunluğunu daha iyi anladılar.


Kaynaklar:
1) ReşehÂt
2) DîvÂn-ı Hikmet
3) Turk EdebiyÂtında İlk Mutasavvıflar
4) Âriflerin Menkıbeleri
5) İstanbul ve Anadolu EvliyÂları; cild-2
6) Anadolu EvliyÂları
7) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; cild-6, s.102
8) Buyuk Turk KlÂsikleri; cild-1


__________________