İşte Ataturk’un ebedi istirahatgahı olan Anıtkabir’in bilinmeyenleri..

10 Kasım sebebiyle yine yoğun bir ziyaretci akınına uğrayacak Anıtkabir. Peki, Anıtkabir ne aslında?


Bu hafta, bir nevî “Anıtkabir Haftası” olacak… Anıtkabir'in Arkasındaki şifrelerin kodları neler? Aslanlı Yol sadece “yol” mudur, niye bodurdur Anıtkabir'in ağacları? Neden İnonu'nun mezarı başka yerde değil de Anıtkabir'dedir?



Bir Ankara-İstanbul tren yolculuğu sohbetinde tanımıştım onu, Restaurant Vagon'da… Pek cok buyuk şehirdeki heykel ve anıtların mimarı bir profesorun yanında, kendi deyimiyle “yamaklık” yapmıştı bir donem; o da mimardı, heykeltraştı. LÂf lÂfı actı, soz Anıtkabir'e kadar geldi. Heykel, anıt ve anıt mezarlar konusunda yetkin olan yontucunun anlattıkları ilgincti.



Yeknesaklık bozar “huzun havası”nı


“Dunyada anıt mezarlar, salt bir defin olayıyla sınırlı değildir. Anıt mezarlardan, kişi kultunu daha da belirgin hale getirmesi, ziyaretcilerinde 'uhrevî' duygular uyandırması beklenir. Bu, Turkiye'de de boyle olmuştur. Anıtkabir'i yapanlar, bir anıt mezarda olması gereken hemen her şeyi duşunmuşlerdi. MeselÂ, Aslanlı Yol ve diğer uzun yuruyuş yollarında yer alan zemin taşları asimetriktir. Ayrıca beşer santim uzunluğu olan cimler de vardır taşların arasında. Bununla; yuruyenlerin dikkatinin yeknesaklaşıp, yururken başlarını sağa sola cevirme, yukarı kaldırma ya da sıkılarak etrafındakilerle konuşmalarına mani olmak amaclanmıştır. Her şeye rağmen gozleriniz taşlara takılmadı, 'başınız onde' yurumediniz diyelim. O zaman da en azından cim aralıklarına ayağınızın takılmaması icin yine mimarların ongorduğu bicimde yurumek zorunda kalırsınız. Boylece yol uzerindekilerin goruntusu, 'başları onlerinde keder icerisinde yuruyenler' şeklinde olur.”



Anıtkabir'in ağacları neden bodurdur?




Muhatabım, Anıtkabir'in cevresine dikilen ağaclarla ilgili de, enteresan şeyler soylemişti. “Tesaduf değil” diyordu, “buranın yeşillendirilmesi icin secilen ağacların bodur olması. Ankara'nın duzluk alanda bulunabilecek en yuksek tepesi olan Rasattepe, 'gorkem'i hazırlayan bir zemin oldu. Buranın yeşillendirilmesinde kullanılan ağaclar ise bilincli olarak kısa boylu, bodur ağaclardan secildi. Boylece anıt yapının Ankara'nın her tarafından gorulebilmesi amaclandı. Duşunun, Anıtkabir'in etrafı ulu cınarlar ya da servilerle dolu olsaydı yarım asır icinde yani tam da bu yıllarda anıt mezar gorunmez hale gelirdi.”





Yapım yıllarındaki ağaclandırma tercihlerine ilişkin olarak anlatılanları, yıllar sonra yaşanan bir olayla birlikte duşununce mimarın haklılık payı var gibi gorunuyordu. Ankara'nın en gorkemli yapısı olması ongorulen Anıtkabir'in -ki 1950'lerde tam da oyleydi-, yıllar sonra bu ozelliğine bir ortak gelebileceği fikri, bazılarının ciddi tepkilerine yol acmıştı. Turgut Ozal, Başbakanlığı doneminde suruncemede kalan Kocatepe Camii'nin inşaatını hızlandırıp, projesinde de değişiklikler yapıp camiyi buyuttuğunde, pek cok koşe yazarı, caminin buyukluğunu dillerine dolamışlardı. “Ozal, Ankara'nın en buyuk yapısı Anıtkabir'le boy olcuşecek bir cami yaptırıyor. Amacı, Anıtkabir'in Ankara siluetindeki tekliğini ve buyukluğunu golgelemek” yollu eleştiriler, o gunlerde yaygın hale gelmişti.




Anıtkabir'in yerinde Frigliler'in mezarları vardı



Anıtkabir'in, semboller uzerinden anlatımı yeterli deyip, teknik ozelliklerine bakılacak olursa, burada da ilginc pek cok detay bulunuyor. Anıtkabir'in inşası icin ilk olarak Ankara Kalesi ile Ataturk Orman Ciftliği de gundeme gelmişti. “Ataturk, gecmişi değil, geleceği temsil eder” denilerek eski cağlardan kalma Ankara Kalesi fikrinden vazgecildi. Ataturk Orman Ciftliği'ne karşı cıkanlar ise “Burası mesire, eğlence yeridir. Bir anıt mezar icin uygun olmaz” goruşunu savunmuşlardı.


Anıtkabir'in şimdiki yerini ise CHP Trabzon Milletvekili Mithat Aydın onermişti. Anıtkabir'in bulunduğu yer, rasat takipleri yapıldığı icin Rasattepe olarak anılıyordu. Anıtkabir'den sonra adı Anıttepe olan mahalde, cok eski asırlarda da yine mezarlar vardı. M.O XII. yuzyılda Anadolu'da devlet kuran Frigliler'e ait bazı mezar yapıları (tumulusler) burada bulunuyordu. Mezarlarda, olunun obur dunyada kullanacağı duşunulen gunluk hayata dair eşyalar vardı. İskelet kalıntıları ile butun bu eşyalar, Anıtkabir'in buraya yapılma kararının alınması uzerine Anadolu Medeniyetleri Muzesi'ne taşındı.




Anıtkabir icin 1941'de acılan yarışmaya, Turkiye, Almanya, İtalya, Avusturya, İsvicre, Fransa ve Cekoslovakya'dan toplam 49 proje katılmıştı. Yapıma ise ilk uce giren projelerden Prof. Emin Onat ile Doc. Orhan Arda'nınkiler uygun goruldu. İnşaatına 9 Ekim 1944'de başlanıp, 1 Eylul 1953'de tamamlanan Anıtkabir'in ağırlığının 150 bin ton olduğu tahmin ediliyor. Anıt mezar, 750 bin metrekarelik bir alan uzerinde Aslanlı Yol, toren meydanı, mozole ve on kuleden oluşuyor. Anıtkabir; depreme dayanıklı kılınmak icin, geminin su altındaki kısmı gibi onemli bir bolumu toprağın icine gomulerek inşa edildi.




Kabir, 40 tonluk lahitin altında


Mustafa Kemal Ataturk'un kabri, 40 tonluk yekpare mermerden yapılan sembolik lahtin yaklaşık 7 metre altındaki mezar odasında bulunuyor. Selcuklu-Osmanlı kumbet mimarisine gore yapılmış sekizgen şeklindeki mezar odasında kabrin etrafı, her ilden getirilen topraklarla cevrili. Olumunden 15 yıl sonra Etnoğrafya Muzesi'ndeki gecici istirahatgÂhından Anıtkabir'e nakledilen Ataturk'un naaşı, tahnit işleminin cozulmesinin ardından buraya defnedildi. Mezar odasına, Genelkurmay Başkanı'nın izniyle girilebiliyor. Ankara'nın, neredeyse her tarafından gorulebilen Anıtkabir'in bayrak direği ise ABD'de yaşayan Nazmi Cemal isimli bir işadamı tarafından 1946'da Turkiye'ye armağan edildi. Uzunluğu 33,5 metre olan bayrak direğinin 4 metrelik kısmı kaidenin altında bulunuyor.





Anıtkabir Nizamnamesi'nden…





“- Merasim boluğu Alle boyunca ve Mozole onunde meydanlık etrafında bulunan nobetciler tufekli ve merasim boluğu kıyafetinde (Kordon yok) bulunurlar.



- Mozole merdivenlerinde ve icin de bulunan nobetciler tabancalı, beyaz palaska, eldiven ve celik başlıklı bulunurlar.


- Bu ziyaretlere katılacaklar, ziyaret saatinden 15 dakika evvel (10 Kasım'da saat 08.40 da) Anıtkabir giriş merdivenleri onundeki meydanda hazır bulunarak tertibi alırlar.


- Ziyaretcilerin başkanı, teslim aldığı celengi sembolik taşın muayyen yerine koyarak yerini alır. Bu esnada boru ile verilecek bir (Ti…) işaretiyle ziyaretciler saygı duruşuna gecerler. Bir dakikalık (10 Kasım'da 2 dakikalık) bir saygı duruşunu mutaakıp bando İstiklal Marşı'nı calmaya başlar.


- Mozole'nin boşalmasını mutaakıp ziyaretciler protokol sıralarına gore ve altışarlı sıralar halinde Mozole'nin sol kapısından girmek ve sağ kapıdan cıkmak suretiyle sembolik taşın onunden bir saygı gecidi yaparlar.”


Ataturk, siyaset sahnesinde yaşıyor


Siyaset bilimci Mimar Turkkahraman, “Turkiye'de Siyasal Sosyalleşme ve Siyasal Sembolizm” isimli kitabında, Ataturk, İnonu ve Anıtkabir bağlamında şunları soyluyor:


“Karizmatik bir lider olan Ataturk'un olumu sonrası doğan siyasal boşluk, manuplasyon ve semboller yoluyla Milli Şef İsmet İnonu'ye lanse edilen bir tur kişilik kultu imajı ile aşılmak istenmiştir. Devlet dairelerine İnonu'nun resimleri asılması ve paralara İnonu'nun resminin basılması, karizmatik liderin olumu sonrasındaki boşluğu doldurma girişimi olarak değerlendirilebilir. Fakat İnonu'nun kişiliği bu boşluğu doldurmada yetersiz kalır. .”


Turkkahraman'ın goruşleri, “Anıtkabir'deki İnonu” gerceğiyle birleşince, kastedilen daha da belirgin hale geliyor. Anıtkabir'e ilişkin detaylar aktaran mimar-heykeltraş da, İnonu'nun Anıtkabir'e defni icin şunları soylemişti:


“İnonu'nun lahtinin Anıtkabir'e gore hem cok kucuk tutulması, hem de hayatta olduklarındaki gibi onun Ataturk'un yanına 'monte edilmesi' de bilinclidir. Boylece İnonu'nun, sağlığında olduğu gibi, olduğunde de 'İkinci Adam' olduğu gosterilmek istenmiştir. Anıtkabir'de daha sonra yapılan kimi duzenlemeler ise Ataturk'un; gunluk siyasi, ideolojik kullanımda 'varmışcasına' intibaını uyandırmak merkezli duşuncelerden sadır olmuştur. Bu cercevede Ataturk'un bire bir olculerde bir mumya heykelinin muzeye konulması, Anıtkabir Şeref Defteri'nin direkt Ataturk'e hitap eden cumlelerle doldurulması hep bu, 'Ataturk sanki sağ'mışcasına bir havanın oluşturulmasına yonelik bilincli uygulamalardır.”

alıntıdır
__________________