İmam Mucahid
(645-723 m.)

Sahabeyi gorup onlardan ders alan tabiinin onemli simalarındandır. Aralarında, meşhur altı Abdullah’lardan biri olan Abdullah ibn Abbas’ın da bulunduğu Sahabenin ileri gelenlerinden ders alıp, hadis nakletmiştir. Nakilde bulunduğu hadisler başta Sahih-i Buhari olmak uzere bir cok hadis kitabında yer almıştır. Bircok Sahabeden hadis rivayet ettiği gibi, kendisinden de bir cok İslam alimi nakilde bulunmuştur. İmam-ı Azam ve İmam-ı Şafii, kendisi icin “guvenilir bir alim” demişlerdir. Risale-i Nur’da ismi, “İmam-ı Mucahid” olarak zikredilmekte ve Abdullah ibn Mesud’dan naklettiği hadis-i şerife yer verilmektedir.
İsmi Mucahid ibn Cebr’dir. Kısa kunyesi Ebu’l-Haccac’tır. Mensup bulunduğu kabilesi Mahzum’un ismine izafeten “Mahzûmî” olarak da anılmaktadır. Kunyesi Ebu’l-Haccac Muhammed ibn Cebr el-Mahzûmî şeklindedir.
Mucahid ibn Cebr, 645 yılında doğdu. Cocukluk hayatı ile alakalı fazla bir bilgi yoktur. İlk eğitimi ile ilgili ayrıntılı bilgi olmamakla birlikte, meşhur altı Abdullah’lardan biri ve Sahabe-i kiramın ileri gelenlerinden olan Abdullah ibn Abbas’ın (ra) unlu talebelerinden biri olduğu bilinmektedir.
Mucahid fıkıh, hadis, tefsir ve kıraat ilimleri alanında iyi bir eğitim gordu. Sahabelere yetişip onların ilim ve irfanından istifade imkanı buldu. Abdullah ibn Abbas’tan tefsir, hadis ve kıraat ilimlerini ders aldı. Unlu hocası eğitiminde cok titiz davrandı. Kıraat dersini verirken kendisine defalarca Kur’an-ı Kerimi okuttu. Mucahid, hocasının huzurunda okuduğu Kur’an-ı Kerim’i defalarca baştan sona okuyup hatmetti. Sonraki donemde ozellikle tefsir sahasında imam olarak tanınıp şohret bulmasında hocasının buyuk katkıları oldu.
Abdullah ibn Abbas, tefsir dersini verirken de Mucahid’e; Kur’an-ı Kerim’in ayetlerini tek tek sorup, geliş sebeplerini izah etmesini isterken, bu sorularını da birkac kez sorup eğitimini pekiştirdi. Sorduğu her sorunun cevabını aldı. Mucahid, tefsir sahasında hocası İbn Abbas’tan aldığı dersler hakkında bilgi verirken; Kur’an-ı Kerim’i hocasının huzurunda otuz defa okuduğunu, okuduğu her ayetten sonra, izah ve nuzul sebebinin kendisinden sorulduğunu, ifade etmektedir.
İmam Mucahid’in onemli ozelliklerinin başında, rivayete dayalı ilk tefsir kitabını yazmış olması gelir. Hocası Abdullah ibn Abbas başta olmak uzere Hazreti Ali (ra), Hazreti Aişe (ra), Ebu Hureyre, Abdullah ibn Omer, Cabir ibn Abdullah, Sa’d ibn Ebi Vakkas, Abdullah ibn Zubeyr, Rafi ibn Hadic, Abdullah ibn Amr, Useyd bin Zubeyr ve Ummu Seleme’nin aralarında bulunduğu Sahabelerden hadis rivayet etti.
Sahabenin ileri gelenlerinden hadis nakleden ve bu alanda onemli bir birikime sahip olan İmam Mucahid’in sahip olduğu ilim, bircok alim tarafından takdir gordu. Kendisinden de cok sayıda nakil yapıldı. İmam-ı Azam Ebu Hanife ve İmam-ı Şafii Muhammed ibn İdris, kendisini ovmuş olup, guvenilir bir alim olduğunu belirtmektedirler. Hakem ibn Uteybe, Amr ibn Dinar, Katade ibn Diame, Hammad ibn Suleyman kendisinden ilim oğrenip hadis-i şerif rivayet eden alimlerden bir kacıdır. Diğer taraftan başta Sahih-i Buhari olmak uzere bir cok hadis alimi de onun nakillerinden istifade edip yazdıkları hadis kitaplarına dahil etmişlerdir.
Mucahid bin Cebr’in ismi Risale-i Nur’da “İmam-ı Mucahid” olarak gecmektedir. Peygamber Efendimizi (asm) ziyaret eden cinlerle ilgili İbn Mesud’dan nakledilen bir hadis-i şerif vesilesiyle ismi zikredilmiştir. Hadis alimleri İbn Mesud’a atfen sahih bir nakille hadisi rivayet ediyorlar. İbn Mesud, hadiseyi, “Batn-ı Nahl adı verilen bir mevkide, Nusaybin cinlerinden bir taife Peygamber Efendimizi ziyarete geldiler. Onların gelişini bir ağac haber verdi” şeklinde aktarmaktadır. (Mektubat, 1994, s. 128) Bediuzzaman Hazretleri, İmam Mucahid’in de o hadisle ilgili olarak yine İbn Mesud’a dayanarak nakilde bulunduğunu ilave etmektedir; “cinnîler bir delil istediler. Resul-i Ekrem AleyhissalÂtu VesselÂm bir ağaca emretti; yerinden cıkıp geldi, sonra yine yerine gitti.” Bu mucizeye şahit olan cinler orada iman edip Musluman oldular. Cunku, bu tek mucize onların iman etmeleri icin kafi geldi. (Mektubat s. 129)
Mucahid ibn Cebr’in rivayet ettiği bazı hadisler şunlardır: “Dunya nimetlerinin en hayırlısı saliha bir hanımdır”; “KıyÂmet gununde insana dort şey sorulacaktır: Omrunu nerede tukettiği, ilmiyle nasıl amel ettiği, bedenini nerede yıprattığı ve malını nereden kazanıp nereye harcadığı”; “CebrÂil (as) bana komşuluk hakkıyla alakalı o kadar bahsetti ki, komşunun komşuya mîrascı olacağını zannettim.” Yine İmam Mucahid’e dayandırılan bir rivayete gore; şiddetli kıtlık ve yağmurların kesilmesinden dolayı hayvanların insanları lanetleyerek, “İşte bu Ademoğlunun gunahının uğursuzluğundandır” dedikleri aktarılmaktadır.
Allah rızası icin birbirlerini seven ve bir araya gelip tatlı tatlı sohbetlerde bulunan Muslumanların, ruzgarda kurumuş yaprakları dokulen ağaclar misali gunahlarının dokulduğunu belirterek onemli bir hususa temas etmiştir. Allah’a yonelen insanlar, Cenab-ı Hakk’a kalpten bağlandıkları zaman, Yuce Rabbimizin de onlara yardımcı olduğunu ifade etmiştir. Gunumuzde ilmen ispat edildiği ve hicbirinin yok olmadığı bilinen seslerle ilgili olarak; “Ağzından cıkan her soz yazılır. Âhirette ona gore cez veya mukÂfÂt gorursun,” demek suretiyle insanları dikkatli olmaya davet etmiştir.
Mucahid ibn Cebr’in dikkat cektiği hususlardan birisi de israf’tır. Bununla ilgili olarak; “İnsan, butun malını hak yolunda infak etse ve harcasa sacıp savurmuş olmaz. Bir kişi de bir avuc haksız yere harcasa bu sacıp savurmadır. Sacıp savurma; Allah'a isyan, haksızlık ve fesad yolunda harcamadır," ifadelerine yer vermiştir.
Gıybet konusuna değinen İmam Mucahid, din kardeşinin gıybetini yapanlara, gıybetini yaptıkları kişiyi ovmelerini ve onun icin hayır duasında bulunmalarını tavsiye etmiştir. Sabır icin ise ifadesi, asıl sabır musibete uğranılan ilk anda gosterilen sabırdır, olmuştur. Tovbenin onemine değinerek, her sabah ve akşam tovbe etmeyen kimsenin kendisine zulmetmiş olacağını ifade etmiştir.
Seksen yıla yakın bir omur yaşayan İmam Mucahid, 723 yılında, Mekke’de namaz kıldığı sırada vefat etti. Vefatından sonra Mekke’de defnedildi.

Kaynak: Risale-i Nur Enstitusu
__________________