Hindistan'da yetişen Ceştiyye evliyÂsının buyuklerinden. Adı Ferîduddîn Mes'ûd'dur. Ferrûh ŞÃ‚h KÂbilî neslinden, CelÂleddîn SuleymÂn'ın oğludur. Baba ve annesi şerefli, asîl Âilelerden olup, nesebi hazreti Omer'e ulaşır. 1174 (H.569) yılında Hindistan'da Delhi'de dunyÂya geldi.

Ferîduddîn Genc-i Şeker'in dedesi Âilesi ile birlikte Afganistan'daki siyÂsî durumlar yuzunden Hindistan'ın Multan yakınındaki bir koye yerleşmişti. Ferîduddîn Genc-i Şeker'in babası burada, AbbÂs bin Abdulmuttalib'in soyundan, ilmi derin ve mubÂrek bir zÂt olan MevlÂn Vecîhuddîn Hicvandî'nin kızı Bibi Gulsum HÂtun ile evlendi. Babası CelÂleddîn SuleymÂn'ın bu evlilikten uc oğlu ve bir kızı oldu. Erkek cocuklarından Ferîduddîn Genc-i Şeker doğuştan velî idi.

Ferîduddîn Mes'ûd, daha doğmadan kerÂmet gosterdi. "AnnesiFerîduddîn Mes'ûd'a hÂmileyken, bir gun komşusunun ağacından izinsiz erik koparmak istedi. Fakat karnındaki bebek oyle bir karın ağrısına sebeb oldu ki, bu ağrı annesini erik toplamaktan vazgecirdi. Doğumundan birkac sene sonra, annesi ona; "Sevgili oğlum! Seni beklerken asl haram yemedim." dedi. Ferîduddîn Genc-i Şeker gulumsiyerek; "Ama anneciğim, komşunun ağacından izinsiz erik toplamak istemiştin de, seni rahatsız ederek mÂni olmuştum." dedi ve annesinin şaşkın bakışları altında evden dışarı cıktı. O gune kadar oğlunun hÂlinden ve o andaki cevÂbından, annesi onun bir gun buyuk bir velî olacağını anladı.

"Ferîduddîn Mes'ûd, ŞÃ‚ban ayının 29'u ile Ramazan ayının birinci gunu arasındaki gece doğmuştu. ŞÃ‚ban'ın yirmi dokuzuncu gecesinin bulutlu olması sebebiyle Ramazan hilÂlini gorememişler ve ertesi gun oruc tutup-tutmamak konusunda tereddutte kalmışlardı. Ferîduddîn'in babası CemÂleddîn SuleymÂn'dan fetv sormaya geldiler. O da; "HilÂlin gorunmesinde bir şuphe varsa, oruca başlamak uygun değildir." dedi. O esnÂda bir zÂt ortaya cıktı. Bu mevzuda onun fikrini sorduklarında; "Niye merÂk edip şuphede kalıyorsunuz? Bu gece CemÂleddîn SuleymÂn'ın evinde bir cocuk doğdu. O, zamÂnın kutbu olacaktır. Eğer cocuk bu gece yarısından sonra annesini emmemişse, hilÂl gorunmuştur ve Ramazan ayı bugun başlayacaktır." dedi.

Nitekim seher vakti CemÂleddîn SuleymÂn'ın evine gidip, bu zÂtın sozlerinin doğru olup olmadığı hakkında annesine sorduklarında, yeni doğan bebeğin gece yarısından sonra annesini emmediğini oğrendiler. Bunun uzerine oruca başlandı. Daha sonra o gun, Multan'dan ve diğer yerlerden hilÂlin gorunduğu ve o gunun Ramazan olduğu haberi geldi. Ramazan ayı boyunca bu bebek, gunduzleri annesini hic emmedi. Sadece iftar zamanı birinden, sahur zamÂnı da diğer memesinden emiyordu.

Ferîduddîn Genc-i Şeker hazretleri kendisini ilim ve tasavvufa verip, evliyÂlık yolunda ilerlemek icin cok gayret gosterdi. İslÂmın mÂrifet bilgilerini Hindlilere oğreten, feyzlerini bu kıta muslumanlarına sunarak, onlara cok buyuk hizmet eden HÂce Muînuddîn-i Ceştî hazretlerinin halîfesi Kutbuddîn-i BahtiyÂr'ın bereketli feyzleri ile yetişmişti. Ferîduddîn Genc-i Şeker'in Multan'daki tahsîli sırasında, Kutbuddîn-i BahtiyÂr Multan'a geldi. Namaz kılmak icin Ferîduddîn Genc-i Şeker'in bulunduğu cÂmiye girdi. O sırada Ferîduddîn Genc-i Şeker kitap okuyordu. Kutbuddîn-i BahtiyÂr onu gorur gormez, hÂlinden ve kalp gozuyle fark ettiği fevkalÂde ustun ozelliklerinden hayli etkilendi ve kendini alamayarak; "Ey genc ne okuyorsun?" diye sordu. O da; "NÂfi okuyorum" dedi. Kutbuddîn-i BahtiyÂr; "İnşÃ‚allah bu kitap, senin icin nÂfi, faydalı olur." buyurdu. Bu sozdeki tatlılık ve yapılan du cok hoşuna gitti. Gorunuşundeki heybet, onun buyuk bir zÂt olduğunu gosteriyordu. Ferîduddîn, o zÂtın ellerini opup, talebeliğe kabûlunu istirhÂm etti. O da kabûl etti.

Bundan sonra ona cok bağlanıp, yanından hic ayrılmadı. Her şeyden el cekip, buyuk bir muhabbetle ona tÂbi oldu. Kutbuddîn hazretleri ise ona, dînî ilimleri okumasını, araştırmasını, tahkîk etmesini işÃ‚ret buyurup, aynı zamanda tasavvuf ile de meşgûl olmasını teşvîk etti. Boylece, zÂhirî ve bÂtınî ilimlerde yukselmesini, iki kanatlı olmasını sağlamak istedi. Ferîduddîn, hocasının nasîhatlerini can kulağıyla dinleyip tatbik etti. Nefsinin tezkiyesi ile uğraştı. Bu uğurda cok gayret gosterdi. Her zorluk ve şiddete katlandı. Hocası Multan'da kaldığı muddetce, derslerini hic kacırmadı. Kutbuddîn-i BahtiyÂr tekrar Delhi'ye doneceği sırada, Ferîdudîn Genc-i Şeker de gitmek istedi. Hocası ona, tahsîlini tamamlamasını ve bunun icin ceşitli memleketlere seyahat etmesini soyledi. Bunun uzerine Genc-i Şeker; Gazne, BağdÂt, Sevastan, Bedahşan, Kudus, Mekke ve Medîne'ye ilim oğrenmek icin seyÂhatler yaptı.

Uzun seyahatler sırasında BuhÂrÂ'ya da uğradı ve zamanın buyuk velîlerinden Seyfuddîn BÂherzî ile karşılaştı. BÂherzî onu dergÂhına dÂvet etti ve yanına oturttu. Yuzune defÂlarca bakarak; "Bu genc zamÂnın buyuk bir velîsi olacak." dedi. Daha sonra sırtındaki siyah hırkayı ona verip, giymesini isteyince o da giyerek gunlerce yanında kaldı. Hergun binden fazla insan, Seyfuddîn BÂherzî'nin yiyeceğini paylaşırlardı. Bir gun bir kişi Seyfuddîn BÂherzî'nin huzûruna geldi ve; "Zenginim ama, son birkac senedir ticÂrette zarara uğruyorum. Ayrıca sağlığım da bozuk." dedi.Seyfuddîn BÂherzî de; "Bir musluman, malının zekÂtını durustce vermez, hasislik ederse, zarara uğrar. Hastalığa gelince, bu insanın îmÂnının kuvvetlendiğinin işÃ‚retidir." buyurdu.

Aradan beş sene gectikten sonra, hocası Kutbuddîn ve onun hocası Muînuddîn hazretleri ile Delhi'de bir araya geldiler. Ferîduddîn, bu iki buyuk zÂtın yuksek makamlarının Âşığı olduğundan, onlara olan muhabbet ve bağlılığı daha da arttı. Kendisindeki aşk istidÂdının yuksekliği ve fazlalığı sebebiyle, hocaları yetişmesi icin ona kucak actılar. Husûsî ihsÂnlarla yuksek derecelere kavuştu. Muînuddîn hazretleri bir cok defÂ; "Ferîduddîn, yuvası Sidret-ul-muntehÂda bulunan bir kartaldır." buyurdu.

Kendisine ŞekerGenc denilmesi ile ilgili dort ayrı rivÂyet vardır. Birinci rivÂyet şoyledir: "Ferîduddîn, Kutbuddîn-iBahtiyÂr'ın mÂnevî eğitimi altındayken, Ferîduddîn'den yedi gun ard arda oruc tutması istendi. Oruc tuttuğu sırada bir gun, hocasının yerleştirdiği Guzini kapısındaki hucresinden cıkıp, Kutbuddîn-i BahtiyÂr'ın dergÂhına giderken, yolda ayağı kaydı ve camur dolu bir cukura duştu. Buradaki camurdan bir mikdÂr ağzına kactı. Allahu teÂlÂnın lutfu ile, bu camur, şeker hÂline geldi. Hocasının huzûruna gelip durumu anlattığında,HÂce Kutbuddîn ona; "Camur senin ağzında şeker hÂline geldiğine gore, Allahu teÂl seni tatlı bir kimse yapacak, halkın iyiliği icin tatlı dilli olacaksın." dedi.Bu hÂdiseden sonra, insanlar onu Şeker Genc diye anmaya başladılar. (FÂrisîde genc, hazîne demektir.)

İkinci rivÂyet şoyledir: "Ferîduddîn Mes'ûd devamlı oruc tutuyor ve iftar zamÂnında orucunu acmak icin yiyecek bir şey bulamıyordu. Bir gece aclığı had safhaya ulaşınca, ağzına kucuk taş parcaları koydu. Bunlar, bir anda şeker parcaları hÂline geldi. Bu haber hocasına ulaşınca; "Ferîd bir şeker hazînesidir." dedi.

Ucuncu rivÂyet: Hazînet-ul-Asfiy kitabının yazarı, Tezkiret-ul-Âşıkîn'den alarak şoyle rivÂyet ediyor: "Tuccarın biri, Multan'dan Delhî'ye, şeker cuvalları yuklu bir deve kervanı goturuyordu. Şimdiki adı Pak Patan olan AcûzÂn'dan gecerken, Ferîduddîn Genc-i Şeker, develerle ne taşıdığını tuccara sormuştu. TÂcir alay edercesine; "Tuz." diye cevap verdi. Bunun uzerineFerîduddîn; "Evet, tuz olabilir." diyerek tasdîk etmişti. TÂcir Delhi'ye ulaştığında, butun cuvalların tuz hÂline geldiğini gorup şaşkına dondu. Hemen AcûzÂn'a dondu. DerhÂl Ferîduddîn Genc-i Şeker'den, develeri şeker taşıdığı hÂlde, tuz taşıdıklarını soylemekle yaptığı edepsizlikten dolayı ozur diledi. Ferîduddîn Genc-i Şeker de; "Eğer şeker idiyse, o hÂlde şeker olsun." dedi. TÂcir Delhi'ye dondu ve tuzların, Allahu teÂlÂnın lutfu ile şekere donduklerini gorup sevindi. Bundan dolayı ona Şeker Genc (Şeker Hazînesi) dendi."

Dorduncu rivÂyet: "Ferîduddîn Genc-i Şeker, mucÂhede yaparken ve dağlarda gezerken, bir gun cok susamıştı. Biraz su icmek icin bir kuyunun kenarına gitti. Fakat kuyudan su cekecek kovası ve ipi yoktu. Şaşkın ve cÂresiz bir hÂlde dururken, iki ceylanın oraya geldiğini ve suyun, kuyunun en ustune kadar yukseldiğini gordu. Ceylanlar su icip oradan ayrıldılar. Ferîduddîn Genc-i Şeker kuyunun yanına varınca, su aşağı cekildi. Bu hÂdiseyi gorup şaşırdığında; "Y Rabbî! Hayvanlara suyu verdin ama insanları sudan mahrum etmenin bir sebebi vardır?" dedi. O anda ilÂhî bir nid işitildi. Şoyle diyordu: "Hayvanlar bana ve benim rahmetime guveniyorlar ve suya kavuşuyorlar. Ama sen, ipe ve kovaya guvendiğin icin, sudan mahrum kalıyorsun." Bunu duyunca, Ferîduddîn Mes'ûd cok uzuldu. Bir damla su icmeden, tovbe icin kırk gun orucuna başladı. Bu orucları bittiğinde, ağzına biraz toz aldı ve toz derhÂl şekere dondu. Bu anda, şu ilÂhî nid işitildi: "Y Ferîd! Tuttuğun kırk gun orucunu kabûl ettik ve seni sevdiğimiz dostlardan biri olarak sectik. Seni tatlı dilli, bağlılarımız arasına dÂhil eyledik ve seni Genc-i Şeker yaptık."

Genc-i Şeker Multan'da ikÂmet ederken, CelÂleddîn Suhreverdî oraya geldi. Genc-i Şeker'in medhini duyarak, onu ziyÂret etmeye gitti. Genc-i Şeker onu lÂzım gelen hurmet ile karşıladı. CelÂleddîn Suhreverdî de, elinde bulunan bir narı Genc-i Şeker'e verdi. Genc-i Şeker o anda oruclu olduğu icin, narı orada bulunanlara dağıttı. CelÂleddîn Suhreverdî, Genc-i Şeker'in uzerindeki elbisenin tÂmir edilemez derecede eskiliğini gordu. Bunun uzerine, îm yoluyla yedi sene boyunca bir elbiseye bile sÂhib olamayan ve avret yerlerini sÂdece uzun gomleği ile orten, BuhÂrÂlı bir velînin hikÂyesini anlattı. GÂyesi, Genc-i Şeker'in kanÂatini ovmekti. CelÂleddîn Suhreverdî oradan ayrıldıktan sonra, Genc-i Şeker, bir nar tÂnesinin yerde durduğunu gordu. Onu aldı ve akşam orucunu acmak icin yedi. Bir tÂneyi yer yemez, mÂnevî Âlemin yeni yeni manzaralarını gormeye başladığını fark etti. Narın hepsini kendisinin yemediğine pişmÂn oldu. Hocası HÂce Kutbuddîn Multan'a geldiğinde, Genc-i Şeker durumu hocasına anlattı. O da; "Butun nardan sÂdece senin yediğin bir tÂne, ilÂhî sırların esrÂrını hÂvi idi." dedi.

Hocası, Kutbuddîn-i BahtiyÂr KÂkî el-Ûşî, kerÂmet ve yuksek firÂseti ile vefÂtının yaklaştığını anlayıp, kendisine vekîl, yerine halîfe olacak zÂtın Ferîduddîn olduğunu bildiren haber ve eşyÂlarla, bir talebesini ona gonderdi. Bu gunlerde Ferîduddîn hazretleri de hocasını ruyÂda gorup, kendisini Delhi'ye cağırdığını anlayınca hemen yola cıktı. Yolda, kendisine haber getiren talebe ile karşılaştı. Delhi'ye geldiler. Hocasının vefÂtını oğrenince, elem, uzuntu ve derd icinde hocasının cenÂze namazını kıldı. Sonra kendisine bırakılan hırka, sarık ve nalinleri giyip, hocasının makÂmına oturdu. Ceştiyye yolunun rehberi oldu. İnsanları irşÃ‚da, doğru yolu anlatmaya başladı.

Bu sırada, Bedreddîn-i Gaznevî isminde birisi, Kutbuddîn hazretlerinin vefÂtından sonra vekîl olarak yerine gececek zÂtın kendisi olduğunu bildirerek, bu haksız iddiÂyı insanlar arasına yaydı. Genc-i Şeker, bu hÂle cok uzulup, AcûzÂn isimli beldeye gitti. Oranın ahÂlisi musluman değildi. Orada kucuk bir kulubeye cekilip uzlete yalnızlığa devÂm etti. Konuşup sohbet edecek kimse bulunmadığından, insanlar arasına karışmazdı. Kulubesinde ibÂdet ve tÂat ile meşgûl oluyordu. Oranın ahÂlisi, zamanla Ferîduddîn Genc-i Şeker'in kulubesine yonelir bir hÂl aldılar. Bu zÂta cok muhabbet ettiler. Kendisinde bulunan guzel ahlÂka hayrÂn olup, îmÂn edenler oldu. Zamanla coğaldılar. Boylece, İslÂmın girmediği bir yerde, İslÂmın emir ve yasaklarına uyan, Ehl-i sunnet îtikÂdını kabûl eden bir İslÂm cemiyeti hÂsıl oldu. Yirmi beş sene kadar orada ibÂdet, tÂat ve irşÃ‚dla meşgûl olup, yalnız AcûzÂn halkı değil, artık Pencab kabîleleri de irşÃ‚d dÂiresinin icine girdi. O havası, suyu iyi olmayan yerde, o sert tabiatlı kişileri, sabırla, sıkıntı cekerek yumuşatıp, İslÂmın guzel ahlÂk sınırları icine cekti. Sozleri kılıctan tesirli oldu. Huzûrunda şehzÂde ile dilenci bir tutulurdu. Bir mal verseler almaz, fakirce yaşamayı tercih ederdi. Onun bu hÂlini goren binlerce insan musluman oldu. SÂdece civÂr kabîlelerden on altısı toptan İslÂma girdi.

Genc-i Şeker AcûzÂn'a tamÂmen yerleşince, annesini Hotval'dan getirtmek icin, kardeşi Necîbuddîn Mutevekkil'i gonderdi. Kardeşi, annesini ata bindirip, kendisi yaya olarak AcûzÂn'a doğru yola cıktı. Yolda, vahşî hayvanlarla dolu bir ormandan gecmek zorunda kaldılar. Yaşlı kadın, ormandayken oğlundan su istedi. Necîbuddîn, annesini bir ağac golgesine bırakarak su aramaya gitti. Bir sure sonra, su ile berÂber annesini bıraktığı yere geldiğinde annesi yoktu. Butun aramalara rağmen bulamadı. Cok kotu bir vaziyette AcûzÂn'a dondu. Olanları ağabeyine anlattı. Bunun uzerine Genc-i Şeker, talebelerini de kardeşiyle birlikte oraya gonderdi. Onlar da aradılar, bulamadılar, Necîbuddîn aramadan donuşte, bir cantanın icinde birkac insan kemiği getirdi. Genc-i Şeker cantayı seccÂdesinin uzerine koydurdu. Fakat canta acıldığında hicbir şey gorulmedi. Necîbuddîn Mutevekkil ise, kemikleri dikkatle sardığını ve sÂlimen getirdiğini soyledi. Kemiklerin cantadan kaybolmasının ilÂhî bir hÂdise olduğu kabûl edildi. Bu olay uzerine, Genc-i Şeker, Allahu teÂlÂnın takdîrine sığındı. Annesinin rûhuna FÂtiha okunmasını ve fakirlerin doyurulmasını istedi.

Bir gun Ferîduddîn Genc-i Şeker'in yanına birisi geldi. Genc-i Şeker ona bir şey verdi ve gitmesini soyledi. Fakat o kimse, Genc-i Şeker'in yanından uzun zaman ayrılmadı ve kullanmakta olduğu tarağı almak istedi. Bunun icin Genc-i Şeker'i cok rahatsız etti. Sonunda dayanamayan Genc-i Şeker ona; "Gidin beni rahatsız etmeyin. Allahu teÂl seni cezÂlandırsın." dedi. O kişi oradan ayrıldı ve yıkanmak icin bir dereye girdi. Suya daldı ve bir daha cıkmadı.

Yine bir gun, Genc-i Şeker namaz kıldığı sırada, bir kimse dergÂha girdi. Cok edepsizce ve tÂciz edici bir şekilde Genc-i Şeker'e hitÂben, yuksek sesle; "Nedir burada yaptığın sahte gosteri? Kendini bir ilÂh ilÂn ediyor ve insanları kendine ibÂdet ettiriyorsun." dedi. Genc-i Şeker bu kişiye cok kibÂr ve mutevÂzî bir sesle; "Kardeşim, kendimi asl ilÂh ilÂn etmedim ve insanlara bana tapın demedim. Ben, Allahu teÂlÂnın onemsiz ve mutevÂzî bir kuluyum. Dilediğine şeref ve şohret veren yalnız O'dur. Bu Âcizin butun şohreti, Allahu teÂlÂnın ihsÂnı sebebiyledir." dedi. Şahıs, bu tatlı ve yumuşak sozler karşısında saygısızlığına pişmÂn oldu, tovbe etti ve ozur diledi. Bunun uzerine Genc-i Şeker onu affetti.

Bir zaman Genc-i Şeker, BağdÂt'ta ŞihÂbuddîn Suhreverdî ile kalıyordu. ŞihÂbuddîn Suhreverdi, cok şiddetli bir diş ağrısına tutuldu. Ferîduddîn Şeker'den, bu ağrının gecmesi icin du etmesini istedi. O da; "Y Rabbî! ŞihÂbuddîn'in ağrısını tamÂmen gecir ve onun ağrısını bana ver!" diye du etti. DuÂsı kabûl oldu ve diş ağrısı kendisine gecti. O zaman ŞihÂbuddîn Suhreverdî; "Y Rabbî! Ferîd benim hakîkî dostum ve arkadaşımdır. Onu diş ağrısından kurtar!" diye du etti. Bu du da kabûl edildi. Ferîduddîn Genc-i Şeker de iyileşti.

Bir gun Muhammed ŞÃ‚h adında bir talebesi, Genc-i Şeker'in yanına geldi. Cok uzuntulu bir hÂli vardı. Genc-i Şeker sebebini sorunca kardeşinin komada olduğunu soyledi. Bunun uzerine Genc-i Şeker; "Ama kardeşin şimdi cok iyi, boşuna endişeleniyorsun." dedi. Muhammed ŞÃ‚h eve donduğunde, kardeşini, sapasağlam buldu.

Genc-i Şeker'i gormek icin, bir gun Arabistan'dan birkac fakir geldi. Yabancı olduklarını, butun paralarının bittiğini Genc-i Şeker hazretlerine bildirdiler. O da, bunlara o anda onunde duran kuru hurmalardan biraz verdi ve; "Bunları alın ve gidin, Allahu teÂlÂnın izniyle yolculuğunuzu tamamlarsınız." dedi. Onlar şaşkın ve bu ucuz hediyeyi buyuk velîye yakıştıramaz bir hÂlde dergÂhtan cıktılar. Hurmaları atmak istediler, o anda hurmaların altına donduğunu gorup hayrette kaldılar.

NizÂmuddîn Evliy iyileşmez bir hastalık sÂhibine Genc-i Şeker'e gitmesini tavsiye etti. O kişi Ferîduddîn Şeker'e gitti. O da bir kÂğıda; "Allah KÂfî, Allah ŞÃ‚fî." yazıp, gelen kişiye vererek boynuna takmasını soyledi. O kişi bu yazılı kÂğıdı takar takmaz, tutulduğu ve uzun zaman gecmeyen hastalıktan kurtuldu.

Şeyh Ârif SevastÂnî, Genc-i Şeker'in talebelerinden biriydi. Lahor vÂlisi, AcûzÂn'daki Ferîduddîn Genc-i Şeker'e verilmek uzere, Ârif SevastÂnî'ye yuz dînÂr verdi. Şeyh Ârif, AcûzÂn'a varınca, hocasına sÂdece elli dînÂr verdi. Buyuk velî, gulumseyerek; "Ârif, sen cok hoş bir arkadaşsın, bu hediyeyi yarı yarıya boluşturerek tam kardeş payı yaptın." dedi. Bunun uzerine Ârif SevastÂnî cok şaşırdı ve sarardı. Kalan elli dînÂrı da cıkardı ve hatÂsı icin ozur diledi. Genc-i Şeker; "Sûfî her zaman durust olmalıdır. Yoksa mukemmelliğe erişemez." dedi. Bu îkÂzdan sonra yuz dînÂrın hepsini Ârif SevastÂnî'ye verdi ve tovbesinden sonra onu yeniden talebeliğe kabûl etti.

Delhili bir genc, talebe olmak uzere Ferîduddîn Genc-i Şeker'in aşkıyla AcûzÂn'a gidiyordu. Yolda bir kadın, gence Âşık oldu. Başlangıcta genc, kadından sakınmak icin elinden geleni yapmasına rağmen, kadın onu kendisine meylettirmeye muvaffak oldu. Delikanlı tam elini kadına uzatacağı sırada, bir adam Âniden gelip gencin suratına bir tokat attı. "Ferîduddîn Genc-i Şeker'e tovbeni arz etmeye giderken, burada bu gunahı işlemeye hazırlanmaktan hic utanmıyor musun?" dedi ve kayboldu. Delikanlı cok utandı ve kadından uzaklaştı. Yoluna devÂm ederek AcûzÂn'a vardı ve Genc-i Şeker'in huzûruna cıktı. O zaman Ferîduddîn hazretleri; "Sevgili oğlum, bir kadının ağına duştun. Ama Allahu teÂl seni gunahtan korudu." deyince, delikanlı hayrete duştu. CÂnı gonulden tovbe ederek, Ferîduddîn Genc-i Şeker'in talebelerinden oldu.

Bir gun Ferîduddîn Genc-i Şeker'e ihtiyar bir kadın geldi. Ne istediği sorulduğunda, kadın ağlıyarak; "Ey mubÂrek velî, biricik oğlum yirmi senedir eve uğramadı. Onun sağ olup olmadığını bile bilmiyorum. Fakat ayrılık acısı beni yarı olu yaptı." dedi. Kadının bu acıklı durumu, Ferîduddîn Genc-i Şeker'i cok uzdu. Bir muddet murÂkabeye daldı. Sonra kadına; "Git, oğlun geldi." dedi. İhtiyar kadın eve doğru giderken oğluyla karşılaştı. Sevincle evlerine gittiler. Kadın oğluna nerelerde olduğunu sordu. Oğlu; "Anneciğim! Buradan 2500 km uzaktaydım. Bugun hic arzum olmadığı hÂlde, Âniden şiddetli bir şekilde icime seni gorme isteği duştu. Nehrin kenarına dikilip duşunurken, cok guzel ve muhterem bir sim onumde gorundu ve cÂresizliğimin sebebini sordu.Sıkıntımı anlatınca; "Eve donduğunu duşun." dedi. Ona inanmadım. Ama o, gozlerimi kapayıp elimi eline vermemi istedi. İsteksizce denilenleri yaptım. Sonra gozlerimi actığımda, kendimi burada buldum." diye anlattı. İhtiyar kadın, oğlunun başından gecenlerle Ferîduddîn hazretleri arasındaki bağı anlayıp, sevinc goz yaşları icinde ona teşekkur etti.

Ferîduddîn Genc-i Şeker, bu dunyÂya, Allahu teÂlÂya muhabbet ve bağlılık icinde geldi ve o halde vefÂt etti. VefÂtından birkac gun once, talebelerinden olan Şems DÂbîr, NizÂmî'nin meşhûr Farsca mesnevîsinden Ferîduddîn Genc-i Şeker'e bir beyt okudu. Bu beyt, Genc-i Şeker'i kendinden gecirdi. Kendine gelince gomleğini Şems DÂbîr'e verdi. Buyuk velî, sonraki gunlerde tam bir suskunluğa burundu. SÂdece Kur'Ân-ı kerîm okumak ve namaz kılmak icin konuşurdu. Talebeleri hastalandı zannettiler. Cağırılan doktoru kabûl etmedi ve Emîr Husrev'in şu beytini tekrarladı: "Ey cÂhil hekim! Yatağımdan git. Aşk kurbanları icin sevgiliye kavuşmaktan başka ilÂc yoktur."

Genc-i Şeker'in, Muharrem ayının beşinde durumu ağırlaştı. Yatsı namazından sonra şuûrunu kaybetti. Tekrar kendine geldiğinde, orada bulunanlara; "Yatsı namazını kıldım mı?" diye sordu. Oradakiler kıldığını soylediler. O tekrar abdest alıp; "Belki bir daha namaz kılmaya fırsat bulamam." diyerek nÂfile namaz kıldı. Sonra tekrar sekerÂt hÂline gecti. Bir sure bu hÂlde kaldıktan sonra, tekrar kendine geldi.Yine abdest alıp nÂfile namaz kılmak icin namaza durdu. Secdedeyken, duyulacak şekilde; "Y Hayyû, y Kayyûm." dedi ve 1265 (H.664) senesinde rûhunu teslim etti. O anda şoyle bir nid duyuldu: "Dost, dosta kavuştu." Ferîduddîn Genc-i Şeker'in vefÂt haberi Hindistan'da buyuk bir yangın gibi yayıldı. CenÂzesi cok kalabalık oldu.

Multan'daki turbesi, gunumuze kadar ziyÂretgÂh olup, onu sevenler tarafından ziyÂret edilerek, rûhÂniyetinden feyz alınmaktadır. Turbesi, bilhassa, vefÂtının sene-i devriyesi olan Muharrem ayının beşinci gununde, Pakistan'ın ve Hindistan'ın ceşitli şehirlerinden gelen binlerce ziyÂretci ile dolup taşmaktadır.

Hocası gibi vefÂt edeceğini anladığı zaman, kendisine cok bağlı olan talebelerinin en yukseği AlÂuddîn AliSÂbir'i halîfe olarak bıraktı. Bu buyuk velî, hocası Genc-iŞeker hazretlerinin vefÂtından sonra Delhi'ye gelip, Ceştiyye yolunu yaymaya devam etti.

Genc-i Şeker'in vefÂtından sonra geriye kalan beş oğlu ve uc kızının her birisi, sÂf kalpli, evliy yolunda yuksek derece sÂhibi temiz kimselerdi.

Kızlarından birini, talebelerinden ve EsrÂr-ul-Evliy kitabının yazarı olan Bedreddîn İshÂk bin Ali BuhÂrî Dehlevî ile evlendirmişti. 1293 (H.692) yılında vefÂt eden Bedreddîn İshÂk BuhÂrî, Şeker Genc hazretlerinin pek kıymetli sozlerini, bahsi gecen EsrÂr-ul-Evliy kitabında guzel bir şekilde yazıp, nice kimsenin duÂsına kavuştu. Genc-i Şeker'in soyundan gelenler, hÂl mevcûd olup, kıymetlerini bilenler tarafından hurmet edilmekte, hatırları sayılmaktadır.

Genc-i Şeker'in sohbetlerine doyum olmazdı. Konuşmaları ve dersleri, sÂdece talebelerini değil, kendine duşman olanları bile cezbederdi. Allahu teÂlÂnın kendisine verdiği yuksek makÂma rağmen hic kibirlenmez, koylu, sultan, dilenci, kim olursa olsun, herkesi aynı şekilde, nezÂket ve guler yuzle karşılardı. Onu dinlemek şerefine kavuşanlar, tatlı sohbetinden hic bıkmaz ve sıkılmazdı. Lakabı gibi tam bir şeker hazînesi idi.

Ferîduddîn Genc-i Şeker, Allahu teÂlÂdan başka kimseden korkmazdı. Kalbi cok yumuşak olup, Allah korkusu ile doluydu. Allahu teÂlÂnın korkusu, hayÂtına hÂkimdi. İlÂhî gerceklerden bahs edilince cocuk gibi ağlamaya başlar ve Allah korkusundan saatlerce baygın kalırdı.

Genc-i Şeker, Peygamber efendimizin tam Âşığı idi. MubÂrek sozlerinden ve hayÂtından

bahsedildiği zaman, ekseriya ağlamaya başlardı. Peygamber efendimizin sunnet-i seniyyesine sıkı sıkıya sarılır ve butun muslumanlara da Resûl-i ekremin sunnetine uymalarını nasîhat ederdi. Peygamber efendimizin vefÂtından bahsedilen bir mecliste, Ferîduddîn Genc-i Şeker derin bir nefes alarak; "Allahu teÂlÂ, butun kÂinÂtı O'nun icin yarattığı Sevgili Peygamberini bu dunyÂda tutmadığı hÂlde, benim ve sizin değeriniz nedir, neyimize guvenip de kendimizle ovunuruz? Hayattayken, kendimizi bizden oncekilerle karşılaştırmalı, gozlerimizden duny hayÂtının yalancı maskesini sıyırmalı, kendimizi her an olume hazır tutmalıyız. Oyle ki, kıyÂmet gununde yuzumuz kara cıkmasın." buyurdu.

Ferîduddîn Genc-i Şeker canlı bir tevÂzu timsÂliydi. Kendisinden; fakîr, Âciz, diye bahsederdi. Bu ifÂdeleri sÂdece konuşmaya mahsus olmayıp, butun yazışmalarında da kullanırdı. Genc-i Şeker'in talebeleri arasında guclu sultanlar, tanınmış hÂkimler ve zenginler de vardı. Bunlar, devamlı ziyÂretine gelirdi. Hepsine karşı en ufak bir buyukluk veya kucukluk hissi vermeden muÂmele ederdi. Genc-i Şeker cok misÂfirperverdi. DergÂhına bir gun bir sûfî geldi. Evde mısırdan başka yiyecek yoktu. MisÂfiri cok sevdiğinden, Genc-i Şeker mısırları oğutup un yaptı ve ekmek pişirdi. Sonra misÂfirine ikrÂm etti. O sûfî cok memnun olarak: "SaÂdetine ve zenginliğine duÂcıyım. HayÂtımın en değerli hazînesi olarak sakladığım mÂnevî zenginliğimi sana verdim." dedi.

Ferîduddîn Genc-i Şeker'in cok zengin talebeleri olmasına rağmen, kendisi devamlı fakirlik icinde yaşadı. Omrunu basit bir catı altında gecirdi. Kendisi ve yakınları gunlerce ac kalmışlar, o civarda yabÂnî bir ağacın yaprağını yıllarca yemişlerdi. Genc-i Şeker, borc almaktansa ac dolaşmayı tercih ederdi ve:

"Bir borclu, borclu olduğu hÂlde olurse, kıyÂmette alacaklısının onunde mahcûb olur. Borclu ile kanÂat arası, doğu ile batı kadar uzaktır. Sûfînin, odunc almaktansa olmesi daha iyidir." derdi. Bir gun evde hic tuz kalmamıştı.Talebesi NizÂmuddîn EvliyÂ, hırkasını bakkala rehin bırakıp, hocasına tuz almıştı. Genc-iŞeker hazretleri corba kÂsesine elini uzatıp bir lokma alır almaz, elinin ağırlaştığını hissedip geri cekti ve; "Bu yemek isrÂf kokuyor." dedi. NizÂmuddîn Evliy korkudan titremeye başladı ve; "Bu yemeğin tuzu hÂric, hepsini her zamanki gibi ormandan topladık, ama tuzu borcla aldık." diye îtirÂfta bulundu. Bunun uzerine Genc-i Şeker; "O hÂlde hicbirimiz bundan yiyemeyiz. Borcla yemek yapıp yemek sûfîlerin Âdetine ve prensiblerine aykırıdır" dedi ve o yemeği fakirlere dağıttı.

Ferîduddîn Genc-i Şeker, yerde yatardı. KıyÂfeti cok sÂde ve yamalıydı. Bir defÂsında gomleği yamanamayacak hÂle geldiğinden, talebeleri ona yeni bir gomlek getirdiler. Bunu giyince; "Bu yeni gomlekte eskisinin rahatlığı ve zevki yok." dedi. Ferîduddîn Genc-i Şeker, kendisine verilen hediyelerin hepsini fakirlere dağıtırdı.

Yine bir gun dort şahıs gelerek, sebepsiz yere Ferîduddîn Genc-i Şeker'e iftir etmeye, sacma sapan iddiÂlarda bulunmaya başladılar. Buyuk velî Genc-i Şeker, bunlara aldırış etmeden, onlarla tevÂzu ile kibarca konuşmaya, onları memnun etmeye calıştı. Ayrılmak istediklerinde, onlara belli bir yoldan gitmemelerini, onlar icin bu yolun tehlikeli olacağını haber verdi. Onlar gittikten bir muddet sonra, Ferîduddîn Genc-i Şeker orada hazır bulunanların merak nazarları altında ağlamaya başladı. Sonradan anlaşıldı ki, o kimseler, onun îkÂzına uymayarak, gittikleri yolda buyuk bir fırtına sonunda helÂk olmuşlar. Genc-i Şeker ise bu tÂlihsizlere acıdığı icin ağlıyormuş.

FÂrisî 68 sahifelik RÂhat-ul-Kulûb kitabı ve başka eserleri vardır. Ebu'l-Hasan-ı ŞÃ‚zilî hazretlerine; "Hangi kitapları yazdınız?" diye suÂl edildiğinde, talebelerini gosterip; "Benim murîdlerim (talebelerim) benim kitaplarımdır." buyurdu. İşte Ferîduddîn-i Genc-i Şeker de oyleydi. Herbiri cok kıymetli ve yuksek bircok talebe yetiştirdi. İfÂde ve mÂn bakımından cok guzel şiirler yazardı. Şu kıta onun şiirlerindendir:

Hicbir gece yoktur ki, kalbim kan ağlamasın,
Hicbir gunduz yoktur ki, yuzden nÂmus akmasın.
Omrumde hicbir tatlı şerbet icmedim ki, o,
Gozlerimden yaş diye akıp da damlamasın.

Ferîduddîn-i Genc-i Şeker sohbetlerinde sık sık buyururdu ki:

"İnsanların en akıllısı, dunyÂya gonlunu kaptırmayanlardır. En zengini de kanÂat edenlerdir."

"Başkalarının almak istemediği malın satıcısı sen olma!"

"Herkesin yemeğinden yeme! Fakat herkese yemek yedir!"

"Gunah olan bir şeyde kendine karşı sert ol!"

"Kalbini şeytanın oyuncağı yapma"

"İcine, dışından cok îtin goster!"

"Âile ve yol buyuklerine hurmetkÂr ol!"

"Sana saygı gosterene saygılı davran!"

"Sıhhatinin kıymetini bil!"

"Senden korkandan kork!"

"Allahu teÂlÂnın sevgili kulları ile oturup kalkmada, Allahu teÂlÂyı hÂtırından cıkarma!"

"Hicbir şey, kaybedilmiş vakti telÂfi edemez."

"Makam icin, ne kadar muhim olsa da, şahsiyetinizi vermeyin. Kendinizi kucultmeyin!"

"RiyÂzet, nefs-i emmÂreyi yenmektir. Uzlet ise onu hapsetmektir."

"Bir kimsenin bir murşidi yoksa, yÂni bir kimse kendisini irşÃ‚d edecek, kendisine doğru yolu gosterecek bir kÂmil velî bulamazsa, boyle buyuk zÂtların kitaplarını okusun ve onlara uysun!"

"Hergun bir fazîlete daha kavuşmaya calışınız!"

"Başkalarına iyilik yaptığın zaman kendine iyilik yaptığını bil."

"Kalbin Allahu teÂlÂya olan bağlılığındaki sevinci gideren şeyi terk et!"

"Duşman ne kadar emîn ve incitmesiz gorunse de, ısırmasından kendini emîn tutma!"

"Maddî arzuları tatmin peşinde olma! Yoksa, arzu ateşi daha cok alevlenir."

"Kibirlilere karşı kibirli olmak liyÂkatini elden kacırma!"

"MisÂfir ağırlamada dahî isrÂf helÂl değildir."

"Tasavvuf talebesi olan bir sûfîde şu vasıflar bulunmalıdır:

1) Allahu teÂlÂya muhabbet ve bağlılığından dolayı, kendini ve dunyÂyı unutmalıdır. 2) Ne kadar ciddî olursa olsun, başkalarının kusûrlarını gormezden gelmelidir. 3) Harama gozlerini kapamalıdır. 4) Butun istenmeyen şeyleri duymamalı, kotu şeylere karşı sağır olmalıdır. 5) Dilsiz olmalı, soylenmeyecek sozleri soylememelidir. 6) Seni, her an arzulanmayan yerlere suruklemeye calışan alcak nefsinin peşinden koşmamalısın.

Eğer bu sıfatlar bir sûfîde yoksa, o dupeduz bir yalancı sahtekÂrdır. Duny malına ve şerefine sÂhib olmayı arzulayan bir sûfî, sûfî değildir. O, sûfîlere kotuluk getiren bir aldatıcıdır."

"Altı ceşit tovbe vardır: 1) Kalp ile tovbe: Kalben butun kotu arzularını firenler ve onler. Kıskanclığı ve nefsin diğer arzularını oldurur. Kul ile Allahu teÂl arasındaki perdelerin kalkmasına yardım eder.2) Dil ile tovbe: Kotu sozler soylemekten dili alıkoymak ve onu devamlı Allahu teÂlÂyı zikre ve Kur'Ân-ı kerîm okumaya alıştırmak demektir. Muhabbet yolunda sÂdece diline hÂkim olabilen ve onu zikirde kullananlar muvaffak olurlar. Tek başına kalb ile tovbe, Allahu teÂlÂya kavuşmak icin yeterli değildir. Kulaklar, gozler eller ve nefs kalbin kolesidirler. Bu yuzden bunlar, dil ile yapılan tovbe ile kontrol edilebilirler. 3) Goz ile tovbe: Harama bakmamak ve başkalarının kusûrlarını gormemektir. 4) Kulak ile tovbe: Sûfîlerin kulağı, Allahu teÂlÂnın zikrinden başka birşey duymamalıdır. 5) Ayak ile tovbe: Ayakları haramlardan ve kotuluklere gitmekten korumaktır. 6) Nefs ile tovbe: Nefsin arzularını firenliyerek yapılan tovbedir. Bu tovbelerin dışında; tovbe-i hÂl, tovbe-i mÂzi ve tovbe-i mustakbel olmak uzere uc tovbe daha vardır. Tovbe-i hÂl: Yeni işlediği gunahlara tovbe etmek ve ileride işlememeye yemin etmektir. Tovbe-i mÂzi: Gecmişte yapmış olduğu gunahlar icin tovbe etmektir. Tovbe-i mustakbel: Gelecekte hic gunah işlememek icin Allahu teÂlÂya yalvarmaktır."

"Sûfîlerde bulunması gereken husûsiyetlerden bÂzıları şunlardır:

1) Sûfî'nin, kalbinde hicbir kir ve kotuluk olmaz. 2) Tasavvuf, Allahu teÂl ile yakın dostluk demektir. 3) Sûfîler, mutlak suskunluk icindedirler ve ilÂhî nûrun etkisi altında şaşkın bir vaziyettedirler."

"Tasavvuf, bir insanın mÂnevî ve dînî hayÂtının ve işlerinin bir nizÂma bağlanmasıdır. Allahu teÂlanın velî kulu, duny ile ilgisi kesik olmasına karşılık, duny işlerine tepeden bakmaz ve bu işler hakkında kotu konuşmaz. YÂni duny icin ne sevgisi ne de nefreti vardır."

"Sûfî ne kadar cok uzuntu, acı ve yalnızlık cekerse, Allahu teÂlÂya o kadar yaklaşır. HÂce Muînuddîn Ceştî, îmÂnının kuvvetlenmesi icin, Allahu teÂlÂnın kendisine daha fazla sıkıntı, acı ve uzuntu vermesi icin surekli du ederdi."

"İnsana her ne gelirse, Allahu teÂlÂdan gelir."

"Nefsi firenlemek, Allahu teÂlÂya yaklaşmak demektir."

"İnsana sıkıntı ve uzuntu gelirse, gunahlarından temizlendiğini duşunmelidir.Butun muhabbet ve sıkıntıların Allahu teÂlÂdan geldiğini duşunmelidir."

"DunyÂnın aldatıcı guzelliklerinin ve suslerinin peşinde koşmayın. Bunlar, size sonunda acı getirir."

"Allahu teÂlÂdan zenginlik istiyorsanız, kendinizi hırs ve kıskanclıktan koruyun."

"Allahu teÂl ile konuşmak isteyen, Kur'Ân-ı kerîm okumalıdır."

"KanÂatkÂr olan, ansızın Allahu teÂlÂnın nîmetlerine kavuşur."

"Allahu teÂlÂyı hatırlamayanlar, oluler gibidirler."

"DunyÂda uc ceşit insan vardır:

1) Her zaman dunyÂyı sevip ona tapanlar. 2) DunyÂyı kendilerine duşman bilip onu terk edenler. 3) DunyÂyı ne dost, ne de duşman bilmeyip, orta yol tutanlar. Bunlar, diğer iki sınıftan daha iyidirler."

KENDİNİ YERDE BULDU

Ferîduddîn Mes'ûd Genc-i Şeker, bir gun talebeleriyle bir mecliste otururken, bircok esrarlı işlerde usta olan bir yogi iceriye girdi. GÂyesi uzun suredir şohretini duyduğu velînin mÂnevî gucunu tesbit etmekti. Genc-i Şeker'i gorur gormez kendini yerde bulan yogi, kalkmak istediyse de kalkamadı. Genc-i Şeker ona başını kaldırmasını soyledi, fakat yogi ne başını kaldırabildi, ne de konuşabildi. Genc-i Şeker şiddetle ısrÂr edince, yogi buyuk bir guclukle başını kaldırdı ve titrek bir sesle:

"Sizin heybetiniz beni o kadar etkiledi ki, konuşamıyorum." dedi. Bunun uzerine Genc-i Şeker orada bulunanlara hitÂben:

"Bu, kendi gucunun gurûru ile benim karşımda ovunmeye gelmişti. Fakat Allahu teÂl kibirlenmeyi asl sevmez. Kibrine tovbe etmemiş olsaydı, olunceye kadar bu durumda kalırdı." buyurdu.

Bu durumdan sonra, yogi ve adamları musluman olup Ferîduddîn Genc-i Şeker'in talebelerinden oldu.

İSTEDİĞİN BİR ŞEY VAR MI?

Şems DÂbîr, zamÂnının bilgili şÃ‚irlerinden biriydi. Genc-i Şeker'den ders almıştı. Bir gun hocası Ferîduddîn Şeker'in huzûrunda bir kasîde okudu. Bu kasîde hocasının cok hoşuna gitti ve ona; "Bu fakirden istediğin bir şey var mı?" diye sordu. O da; "Efendim, annem cok yaşlıdır ve yardıma muhtactır. Fakat ben, fakirliğim yuzunden ona karşı vazifemi yapamıyorum." dedi. Genc-i Şeker; "PekÂlÂ, biraz Allah rızÂsı icin sadaka getir." dedi. O da biraz bozuk para getirdi. Genc-i Şeker bu parayı oradakilere dağıttı. Bundan sonra Genc-i Şeker, Şems DÂbîr'in zengin olması icin du etti. Birkac ay sonra Şems DÂbîr Delhi'deki Sultan NÂsıruddîn Mahmûd tarafından iyi bir vazifeye tÂyin edildi. Daha sonra SultÂnın hazînedÂrı oldu. Şems DÂbîr, Sultan NÂsıruddîn'in yerine gecen Sultan Balban zamÂnında bile bu makamda kaldı ve kalan omrunu Genc-i Şeker'in bereketiyle refah icinde gecirdi.

FERİD İCİN BİR ŞEYLER YAPIN

Ferîduddîn Genc-i Şeker herkesi sever ve bağışlardı. Kendisini oldurmeye gelen en azılı duşmanlarını bile bağışlar ve kimseyi sıkıntı icinde gormeye dayanamaz, derhÂl yardım elini uzatırdı. AcûzÂn'da bir memur, bir gun Genc-i Şeker'den hukumetin tÂkibÂtına karşı yardım istedi. Genc-i Şeker'in yumuşak kalbi anlatılanlara cok uzuldu. VÂliye bir mesaj yazarak; "Ferîd icin bir iyilik yapın ve bu fakir arkadaşı cezÂlandırmayın." ricÂsında bulundu. Fakat vÂli soz dinlemedi, aksine o kişiyi daha da sıkıntıya soktu. Genc-i Şeker, vÂliye kızacak veya kendi talebesi ve cok Âdil bir insan olan sultÂna bildirecek yerde, o kişiye haber gondererek; "Anlaşılıyor ki, sen de emrin altındaki insanların sıkıntılarına kulağını tıkamışsın." dedi. VÂli kabahatini anladı ve; "Evet ben katı kalbliyim, fakat bugun tovbe ediyorum. Bundan sonra kimseye sıkıntı vermeyeceğim." dedi.

Bir zaman sonra da vÂli memurdan memnun oldu ve onu mukÂfatlandırdı. Ozur dileyerek, kimseye sıkıntı vermeyeceğini ifÂde etmek uzere Genc-i Şeker'in dergÂhına geldi. Boylece zÂlimle mazlumun davranışını, sÂdece sevgi ve ihsÂn yoluyla duzeltmiş oldu.

1) KÂmûs-ul-A'lÂm; c.5, s.3404
2) Siyer-ul-EvliyÂ
3) RÂhat-ul-Kulûb (NizÂmuddîn EvliyÂ)
4) FevÂid-us-SÂlihîn
5) Delîl-ul-Ârifîn
6) Tam İlmihÂl SeÂdet-iEbediyye (49. Baskı); s.1149
7) Siyer-ul-AktÂb; s.161
8) AhbÂr-ul-AhyÂr; s.58, 73
9) Hediyyet-ul-Ârifîn; c.1, s.201
10) NesÂyim-ul-Mehabbe; s.326
11) Persian Literature; c.2, s.941
12) EsrÂr-ul-Evliy (Bedreddîn İshak Luknov-1876)
13) Sefînet-ul-EvliyÂ; s.96
14) Hazînet-ul-AsfiyÂ; c.1, s.287
15) CevÂhir-i Ferîdi (AliAsgar Ciştî, Lahor, 1884)
16) The Big five of India in Sufism; s.50
17) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.9, s.271

Alıntı#
__________________