İnsanları Hakk'a dÂvet eden, onlara doğru yolu gosterip, hakîkî saÂdete kavuşturan ve kendilerine “Silsile-i aliyye” denilen buyuk Âlim ve ve velîlerin otuzuncusudur.
Anadolu’nun manevi zenginliği olan (c.c.) dostlarındandır. Cizre’de doğdu. Cizre eşraflarından olan Hacı Zuraf(Ozkan ailesi) olarak bilinen aileye mensup olup aynı zamanda Cizre de Hacı Zuraf ın oz amcasıdır.Evli ve 4 kız babasıdır.Şeyh Halid-i Cezeri nin buyuk kızı ilimde mucizi diploma sahibi Salih-i Sıbki de 2. kızı ilimde mucizi diploma sahibi Muhammed Mardini de 3. kızı Cizre deki Ensari Ailesinde 4. kızı da ilimde mucizi diploma sahibi Şeyh İbrahim de.
Doğum tarihi bilinmemektedir. 1255 (m.1839) yılında vefat etti. Turbesi, Şimas’ın Basret koyunun karşısındaki kabristanındadır. Aşağıda Basret koyu ve turbesi gorunmektedir.
Şeyh Halid –i Cezeri’den kalan ve uzerinde 4 cuz Kuran-ı Kerim yazılı bulunan bir tası bu ailenin elinde mevcuttur.Bircok ailm ve hocanın yanında tahsil gorur taa ki Mevlana Halid-i Bağdadi’nin yanına gidene kadar.Irakta olan Mevlana Halid-i Bağdadi’nin(zulcaneheyn) yanında zahiri ve batini ilimlerini tamamlayarak rabbani ilimlerinin sahibi olan Halid-i Cezeri irşad diploması alarak Mevlana Halid-i Zulcanaheyn’in sozu uzerine Cizreye doner ve Cizre halkını irşad etmeye başlar.Mevlana Halid-i Bağdadi hz. emirleri uzerine Cizreden ayrılmaz taki ;
Birgun Cizre’nin kenarında akmakta olan Dicle nehrini gecmek icin kullanılan gemide gunlerce sahipsiz bulunan bir heybenin birisi tarafından alınıp goturuldukten sonra .Bu olayı duyan Cizre halkı kendisine ait olmayan heybeyi alan adamı dışlıyor ve adamı Cizre den kovuyorlar.Cizrelileeden kendisine ait olmayan bir heybeyi alan adama karşı olumlu davranış ve hassasiyetlerini goren Şeyh Halid-i Cezeri hazretleri Cizrelilerin artık bu kadar İslami ahlakla muheccen ve insani duygularla irşad olduklarını gorunce Şeyh Halid-i Cezeri şukur eder ve Cizrenindışına artık cıkabileceğine kanaat getirir.Zira murşidi Hz. Mevlana Halid-i Bağdadi kendisine demişki;Cizreliler irşat oluncaya kadar Cizreden cıkmana musaade yoktur diye.Cizre halkı irşad olunca artık başka yerlerde yaşayıp irşad faaliyetlerini orada surdurmek amacıyla Botan bolgesinin Kerhver(demirboğaz) koyune yerleşiyor daha sonrada Basret(inceler) koyunu mıntıkanın Nakşi Halid Payitaht olmasına oncelik ediyor.
Basret: Botanın Dirşev ve Hacı Aliya aşiretleri arasında Basret koyu yıllar boyu mucazaa ve fitneye sebep oluyor hem bu munazaaya son vermek ve hemde zahiri ve batını ilimlere hizmet mekanı olsun diye 2 aşiretin ileri gelenleri ortak arazileri olan ve bi akarsuyun 2 ye ayırdığı Basret koyunun 2 yakasını daha once Botan’ın Siirt/Eruh ilcesinin Kerhver(demirboğaz) koyunde bulunan Şeyh Halid-i Cezeri’nin emirlerine verince artık 2 aşiret arasında kavga edecek sebep kalmıyor ve aralarında herhangi bi munazaa vuku bulmuyor.
Şeyh Halid-i Bağdadi Bağdattan Şam a hicret ettiğinde ipek yolu uzeriyle Cizre’ye bohtan dağı uzerindeki Basret e cıkarak halifesi Şeyh Halid-i Cezeriyi ziyaret edip Şam a gitmiştir.Bu vesileyle Mevlana Halid-i Bağdadi nin 1400 halifesi icinde tek ziyaret ettiği halifesidir. Ve Mevlana Halid Bağdadi; bir murşid gul ağacıdır arı ise gulden bal yapandır. Bir ustad gul ağacına benzer ihvansa ağactan gulunu alır memleketinde balını yapar bu Mevlana Halid-i Bağdadinin tasavvuftaki bir sozudur.
Bulunduğu bolgede, ayrıca Siirt ve Mardin yorelerinde adı duyulup, pek cok insan sohbetine geldi. Devrin ve bolgenin meşayihi Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretlerinin vefatından sonra sohbet dinleyecek alim bulamayınca Şeyh Halid-i Cezerinin sohbetlerini dinlemek icin Molla Halid Siirdî de merkebine binerek yanına talebesi olan Şeyh Hasan-ı Nurani yi de alarak onun bulunduğu Basret koyune kadar gider, sohbetinde bulunurdu.Şeyh Hasan-ı Nurani ye Şeyh Halid-i Cezeri nazar ederek Molla Halid-i Siirdi den ilmi bitirdikten sonra Halid-i Cezerinin yanına gelerek tarikata girerek amel etmeye başladı.
Şeyh Seyyid Sıbğatullah-i Arvasi Hazretleri Halid-i Cezeri Hazretlerinin yanında zahiri ve batini ilimleri tamamlamak uzere “Bende nasibin yok” diyerek amcası Seyyid Taha Hazretlerinin yanına gondererek Seyyid Taha’dan icazet almasını soyledi.
Şeyh Halid Cezerî Hazretleri’nin en buyuk kerameti, şer’i şerife uyması idi. Pek cok insanın saadete kavuşmasına vesile olmuştur. Halifesi buyuk damadı Şeyh Salih-i Sıbkî’dir.
Şeyh Halid-i Cezerinin halifelerinden Şeyh Salih-i Sıbki Hazretlerinin talebelerinden hilafete hak kazanan Şeyh Halid-i Cezeri’nin damadı Şeyh İbrahim, Şeyh Hasan-i Nurani ve damadı Şeyh Hamid-i Mardini’ye der ki; “Siz hilafete hak kazandınız ancak edeben gidin ustadım olan Şeyh Halid-i Cezeri’den hilafeti alınız! Demiştir ve bu uc zat da gelip Şeyh Halid-i Cezeri’den hilafet almışlar.

Yuce sırrını mukaddes ve mubarek kılsın Mevlana Halid-i Bağdadi Hazretleri Bağdat’tan Şam’a hicret ederken İpekyolu uzeri ile gelip Cizde’den Buhtan’a cıkıp Basret Koyunde halifesi olan Halid-i Cezeri Hazretlerini ziyaret etmiş, daha sonra Şam’a gitmiştir. Bu vesile ile Mevlana Halid-i Bağdadi Hazretleri 1.400 halifesi icerisinde ziyaret ettiği tek halifesi Şeyh Halid-i Cezeri Hazretleri olmuştur.


Kaynaklar :
1) KitÂbu AhvÂl-ud-Durriyye fî Silsilet-iz-ZibÂriyye
2) Pamuk Yayıncılık İstanbul ve Anadolu Evliyaları Ansiklopedisi s.776
3) Turkiye Gazetesi Evliyalar Ansiklopedisi Cilt.11
4) Tezkire-i Meşayih-i Amid Diyarbekir Velileri I-II M.Şefik Korkusuz
5) Cizre.biz.forum
__________________