İmam Buhari, Buhara'lı bir muhaddistir.

Arap geleneklerine gore adı Ebu Abdillah Muhammed bin İsmail bin İbrahim bin el-Mugîre bin Merdezbehe-l' Cufî el-BuhÂrî. Yazdığı Sahih-i Buhari diye bilinen ( orijinal adı الجامع الصحيح el-Camiu's-Sahih) eser sonradan Kutub-i sitte diye anılan serinin ilk kitabını oluşturur. Hicri 13 Şevval 194 tarihinde, (21 Temmuz 810 milÂdi) bugun Ozbekistan'da bulunan Buhara şehrinde doğmuştur. Hicri 256 senesinde ise (MilÂdi 869) vefat etmiştir. Buhara'da doğduğundan ismi Buhari kalmıştır. Genc yaşta annesinin terbiyesi altında Arapca'yı ve Kur'an'ı oğrenmiştir. Babasından kalan servet onun hic kimseye muhtac kalmadan ilim oğrenmesine vesile olmuştur. İmam olarak anılan Buhari Islam dininin en buyuk muhaddisi sayılır. Buhari'nin hadis eserleri sayesinde Muslumanlar peygamberlerinin sunnetini daha iyi oğrenebilmişlerdir.

Hadis bilginlerinin ileri gelenlerinden biri
Ebû Abdullah Muhammed b. IsmÂil b. IbrÂhim b. el-Mugîre b. Berdizbeh el-Cûfî el-BuhÂrî.
Mugire b. Berdizbeh, Buhara Valisi YemÂn el-Cûfi'nin araciligiyla musluman olmustur. Bu nedenle Cûfi'ye nisbet edilmistir. BuhÂrî'nin babasi ve dedesi hakkinda pek bilgimiz yoktur.
Muhammed el-BuhÂrî, 13 sevvÂl 194 h./21 Temmuz 810 tarihinde Cuma gunu Buhara'da dogmustur. Bundan dolayi da BuhÂrî nisbetiyle anilmasina sebep olmustur. BuhÂrî, henuz bebek iken babasi vefat etmis, kardesi Ahmed'le birlikte yetim kalmistir. Annesinin terbiyesi altinda buyumus, kucuk yasta Kur'an'i ezberlemis ve Arapca ogrenmistir. Babasindan kalan servet onun hic kimseye muhtac olmadan ilim ogrenmesinde yararli oldu. On bir yasinda hadis ogrenmeye basladi. Onalti yasinda annesi ve kardesi Ahmed'le birlikte hacca gitti. Annesi ve kardesi BuhÂrÂ'ya donerken, kendisi ilim ogrenmek istegiyle Mekke'de kaldi. (210 h./825).
Onsekiz yasinda "KitÂbu KadÂya's-Sahabe ve't-TÂbiin" ile "et-TÂrîhu'l-Kebîr" adli eserlerini yazdi. ilim ogrenmek icin sam'a, Misir'a, Basra'ya, Bagdat'a gitti. Bu amacla alti yil HicÂz'da kaldi. BuhÂrî, hadis ogrenmek ve nakletmekle kalmadi. siirle de ilgilendi. Ancak fazla siir yazmadi. Savas sporlarina ilgi duydu, ata bindi, ok atti.
Akranlari BuhÂrî'den ovguyle bahsederler. Onu ovenler arasinda buyuk muhaddis imam Muslim'de vardir. Buna ragmen, BuhÂrî'nin ustunlugunu cekemeyenler fitne cikarmaktan geri kalmadilar. BuhÂrî'nin "Kur'an mahluktur" dusuncesini savundugunu yaydilar. Bu dedikodulardan rahatsiz olan BuhÂrî, memleketi BuhÂra'ya gitti. Burada da rahat edemedi. BuhÂr emiri ile arasi acildi. Buhara Emiri Halid Ibn Ahmed, cocuklarina CÂmiu's-Sahîh'i ve et-Tarih'i okutmasi icin Buharî'yi konagina cagirir fakat Buharî, bu teklifi kabul etmez. ilim meclIslerinin herkese acik oldugunu,isteyenin gelerek yararlanabilecegini, ilmi valinin konaginin duvarlari arasina hapsedemeyecegini bildirir. Bu olay uzerine Ahmed Ibn HÂlid, onu Buhara'dan surer. BuhÂrî, Buhara'dan ayrildiktan sonra Semerkand'a gider. Hartenk koyunde bulunan akrabalarinin arasina yerlesir. Semerkand'lilar, BuhÂrî'den yararlanmak isterler. Bir heyet gonderip Semerkand'a gelmesi ricasinda bulunurlar. BuhÂrî, Semerkand'a gitmek icin hazirlik yapmaya baslar ancak bu arada hastalanir ve Ramazan Bayrami gecesi vefat eder (30 Ramazan 256 h./31 Agustos 869). Cenazesi, bayram gunu ogleden sonra kilinarak Hartenk'e defnedilir.
Imam BuhÂrî keskin bir zek ve ezberleme yetenegine sahipti. Herhangi bir seyi ezberlemesi icin ona bir defa bakmasi veya onu bir defa dinlemesi yeterliydi. Bagdatlilarin ve Semerkandlilar'in O'nun zek seviyesini denemek icin sorduklari sorular bunu gostermesi bakimindan onemlidir. Gezileri sirasinda dinlediklerini yazmamasi ve kendisine takilanlara, dinledigi butun hadIsleri ezberden okumasi da dikkat cekicidir. O ayni zamanda cok hadis ezberlemekle de sohret bulmustu.
Ince yapiti uzun boylu idi. ihtiyarliginda cok halim selim gorunuslu olmustu. Sert yaratilIsli degildi. Yumusak huyluydu. ilim konusunda cok dikkatli idi. Dayanaksiz konusmak istemezdi. Baskalari hakkinda gayet yumusak bir dil kullanirdi. Derdi ki, "Hicbir kimseyi giybet etmemis olarak Allah (c.c)'a kavusmayi arzu ediyorum." Rical bilgisi herkesten cok olmasina ragmen cerh ettigi (zayifligini ortaya koydugu) raviler hakkinda bile asagilayici tabirler kullanmazdi. Yalanciligi bilinen birisi icin "fîhi nazar (bunda ihtilaf vardir)", "seketû anhu (sikaligi konusunda Âlimler sustular)" derdi. O'nun bir adam hakkinda en agir sozu "munkeru'l-hadis (hadisi alinmaz)" terimidir.
Kutubu sitte muelliflerinden en-NesÂî, BuhÂrî'yi bizzat gorustugu seyhler arasinda saydiktan sonra soyle demistir: "O, sika, inanilir, akilli bir muhaddistir. IslÂm tarihinde ilk defa sahih kitap yazan odur." Bazi Âlimler onun icin soyle derler: "BuhÂrî, Allah (c.c)'nun yeryuzunde yuruyen ayetlerindendir." Necm b. el-Fazl diyor ki: "Ruyamda Rasûlullah (s.a.s.) efendimizi gordum. Bir koyden cikmis gidiyordu ve arkasindan imam-i BuhÂrî de onu takip etmekteydi. O bir adim atinca BuhÂrî de bir adim atiyor ve ayagini Rasûlullah (s.a.s.)'in ayagini bastigi yere basiyordu. Kitabini da her bakimdan ona nisbet ediyordu."
BuhÂrî ilmiyle amel eden bir insandi. IslÂmî sinirlara uymada asiri derecede titizdi. HelÂl ve haram konusunda duyarli idi. Hadis ilmine hizmet, bu yolla Allah (c.c.)'in rizasini, Rasûlullah (s.a.s.)'in sefaatini kazanmaktan ote bir amac tasimiyordu. Babasindan kalan mirasi bile bu yolda harcamisti. Comertligiyle sohret bulmustu, yardim ettiklerine Allah rizasi icin elini uzatiyordu. Cok Kur'an okur, cok nafile namaz kilardi. Rivayete gore her uc gunde bir Kur'an'i Kerîm'i hatmederdi. Gecenin bir kismini uykuyla gecirirdi. Surekli geceleri uykusundan kalkip, kandilini yakar, hadis tahric ederdi. Yahut yazdiklarina isaretler koyar, uzerinde dusunurdu. Seherden once uyanir, gece namazi kilar; sonra Kur'an'in ucte birini okurdu. Ramazanda ise terÂvihten sonra Kur'an'in ucte birini okumaya devam ederdi.
BuhÂrî'nin kendi ifadesine gore hadis aldigi hocalarinin sayisi binden fazladir. Hadis yazdigi seyhlerine ait senetleri de bildigini, senedi zayif rivayetlere itibar etmedigini belirtir. Hocalarinin baslicalari sunlardir:
Ahmed b. Hanbel
Ali b. el-Medinî
Yahya b. Maîn
Ismail b. idris el-Medînî
Ishak b. Rahuyeh.
Bunlarin disinda su isimleri de goruyoruz;
Mekkî b. ibrahim el-Belhî
Muhammed b. Selam el-Bikendi
Ibrahim b. el-Es'as
Ali b. el-Hasan b. Sekîk
Yahya b. Yahya
Ibrahim b. Musa el-Hafiz
Sureyc b. en-Numan
Ebu Asim en-Nebil es-SeybÂnî
Muhammed b. Abdullah el-EnsÂrî
Abdullah b. Zubeyr el-Hamidî
El Mekrî, Abdulaziz el-Uveysî.
Ogrencileri arasinda da en meshurlari sunlardir;
Ebu isa et-Tirmîzî
Muhammed b. Nasru'l Mervezî
Ibni Ebi DÂvud
Muslim b. Haccac ve en-NesÂi.
CÂmiu's-Sahîh; IslÂm'in ilk donemlerinde hadIslerin Kur'an'la karismasi soz konusu oldugundan hadIslerin yazilmasi yasakti. Sonralari Kur'an-i Kerîm, kitap haline getirilip, cogaltildi oria bir seyin karismasi engellendi. Sahabe nesli butunuyle vefat etmis, IslÂm ulkeleri genIslemis, degisik dusunceler ortaya cikmisti. Bu tur nedenlerle hadIslerin toplanmasinin yararli olacagina inanildi ve hadIslerin tedvinine baslandi.
HadIslerin toplanmasina Tabiun doneminde baslanmistir. imam MÂlik* (179 h./195) Hz. Peygamber (s.a.s.)'in hadIslerine Sahabe ve Tabiun kavillerini ekleyerek Muvatta'yi tasnif etmistir. imam MÂlik'ten sonra da hadis konusunda calismalar yapildi. BuhÂrî'nin CÂmiu's-Sahîhi meydana getirmesi iki sebebe dayanmaktadir. Bunlarin birincisi, hocasinin kendisinden boyle bir istekte bulunmasi, ikincisi de kendisinin gormus oldugu bir ruyadir.
BuhÂrî, sahih adiyla anilan ve icerisine sadece kendince sahih oldugu sabit olan hadIsleri koydugu kitabini yazmakla hukumlerin kaynaklarini bulmada onemli bir hizmeti yerine getirmistir. imam BuhÂrî ayrica bu eserle kendisinden once yasamis mezhep imamlarinin dayandigi temellerin saglam oldugunu, hic birinin kisisel gorusle fetva vermedigini ortaya koydu. Ondan sonra gelen muhaddIsler, hadis calismalarinin sinirlarini az cok belirlemis oldular. ilim adamlari BuhÂrî'nin eserine buyuk onem verdiler. Ozellikle sahih hadis konusunda onun eserinin ortaya koydugu gercekleri ve sartlari kabul ettiler, ornek aldilar. O, hadiste odak ve hareket noktasi olarak degerlendirildi.
BuhÂrî, bu eseri meydana getirirken cok titiz davrandi. Eserine aldigi hadIsleri, alti yuz bin hadisin icinden secti. Sahih hadIslerin disinda kalan diger hadIsleri eserine almadi. Eserin kabarmasini onlemek icin sahih hadIslerin bile bir kismini almamistir. CÂmiu's-Sahih'te yer alan hadIslerin sayisi yedibinikiyuzyetmisbestir. Bazi hadIsler degisik kitaplarda gecmektedir. Mukerrerler cikarildiktan sonra geriye kalan hadis sayisi dort bin'dir.
CÂmiu's-Sahih'te hadIsler konularina gore kitaplara, her kitap da kendi arasinda bÂblara ayrilmistir. Eserde, uzerinde ihtilaf edilmeyen hadIslere yer verilmis, rÂvilerin guvenilir olmasi hususunda titiz davranilmistir. RÂviler birbirine baglanarak ilk kaynaga kadar goturulmustur. HadIsleri bazi titiz olculere vurduktan sonra sahih kabul edip, uymayanlari reddetme cigirini acan BuhÂrî olmustur. O'ndan sonra gelen Âlimler bu yoldan giderek sahih hadIsleri zayif ve uydurma olanlarindan ayirmaya devam etmIslerdir. Sahih hadis kitabi yazanlar cok olmakla beraber BuhÂrî kadar titizligi ileri goturen olmamistir. Hadis kabulunde kendine has cok dar bir yolda tek olmasi onun IslÂm ummeti arasinda mustesn bir sohret ve guven kazanmasina sebep olmustur.
Sahih'in nerede telif edildigi hususunda degisik gorusler vardir. BuhÂrî, hadis almak icin gittigi her yerde eserini telife calismistir. Hayati seyahatlerle ve ilim yolunda gecen bir insanin onalti yillik calismasinin mahsulu olan bu eserin telifini bir yere baglamak mumkun degildir.
CÂmiu's-Sahih'te yer alan kitap (bolum) sayisi doksanyedi, bÂblarin sayisi ucbindort yuzelli kadardir. Uc rÂvili hadIslerin sayisi da yirmi ikidir. Degisik senetle gelen hadIsler Sahih'te yer almaktadir. Ancak ayni senet ve ayni metinle birden fazla yerde zikredilen hadIslerin sayisi yirmi uc kadardir. Kur'an'dan sonra ana kaynak olan BuhÂrî'nin Sahih'i ile Muslim'in eserine Sahih adi verilmektedir. ikisine birden "Sahihayn " denilir. Diger dort hadis kitabina da "Sunen ", alti hadis kitabinin tumune birden "Kutubu Sitte" denilmektedir.
BuhÂrî'nin bu eserine ait bir cok serh yazilmis ve uzerinde calismalar yapilmistir. En meshur serhleri, Aynî'nin Umdetu'l-Kari, Askalani'nin Fethu'l-Barî ve KirmÂni'nin KevÂkibu'd-DerÂrî, adli eserleridir.
CÂmiu's-Sahih disinda, su eserleri vardir:
Tarihu'l Kebir: Hadis ricaline ait onemli bir eserdir. Sahasinda ilk yazilanlardandir. BuhÂrî bunu henuz onsekiz yasinda iken Rasûlullah (s.a.s.)'in kabri basinda mehtapli gecelerde yazmistir. Haydarabad'ta 1941-1954 tarihlerinde dort cilt,1959-1963 tarihlerinde uc cilt halinde basilmistir.
TÂrihu'l-EvsÂt: Tarihu'l Kebir'in kisaltilmisidir. Bazi yazma nushalari mevcuttur. Ibni Hacer Tehzibû't-Tehzib isimli eserinde bundan nakiller yapmistir.
Tarihu's-Sagîr: Tarihu'l Kebir'in bir ozetidir. 1325 yilinda ZuafÂu's-Sagîr ile birlikte Hindistan'da basilmistir. KitÂbu ZuafÂu's-Sagîr: Zayif ravilerin hallerinden bahseder. Hindistan'da 1323 ve 1326 tarihlerinde basilmistir.
Et-Tarihu fi Ma'rifeti Ruvati'l-Hadîs ve NukÂti'l ÂsÂr ve's Sunen ve Temyizu Sikatihim min ZuafÂihim ve TÂrihu VefÂtihim: Kucuk bir risÂledir.
Eet-TevÂrîhu'l EnsÂb: Bazi sahIslarin ozel hallerinden bahseder.
KitÂbu'l KunÂ: RÂvîlerin kunyelerinden bahseden bir eserdir. Haydarabad'ta 1360 yilinda basilmistir.
Edebu'l-Mufred: AhlÂk hadIslerini toplayan bir eserdir. istanbul'da 1306, Kahire'de 1346, Hindistan'da 1304 yillarinda basilmistir.
Refu'l-Yedeyn fi's-Salati: Namazda el kaldirmakla ilgili bir risÂledir. Kalkuta'da 1257, Delhi'de 1299 yillarinda yayinlanmistir.
KitÂbu'l-Kiraati Halfe'l-imam: Namazda imamin arkasinda okuma hakkinda yazilmis bir risÂledir.
Hayru'l KelÂm fi Kiraati Halfi'l Imam adiyla Orduca cevirisi ile beraber 1299'da Delhi'de, ayrica 1320'de Kahire'de basilmistir.
Halku'l-Ef'ali'l-ibÂd ve'r-Redd Ale'l Cehmiyye: Cehmiyye mezhebinin goruslerini reddeden bir kitaptir. 1306'da Delhi'de basilmistir.
El-Akîde yahut et-Tevhîd: Akaid konusunda yazilmis bir eserdir.
Abaru's Sifat: HadIsle ilgili bir eserdir ve bazi kutuphanelerde yazma nushalari mevcuttur.
. Bunlardan baska kimi kaynaklarda BuhÂrî'ye ait oldugu zikredilen su kitaplarin ismini de gormek mumkun:
Birri'l Valideyn
El-Camiu'l Kebir
Et-Tefsiru'l Kebir
Kitabu'l Hibe
Kitabu'l Esribe
Kitabu'l Mebsut
Kitabu'l ilel
Kitabu'l-FevÂid
Esamu's SahÂbe
Kitabu'd-DuÂfa
El-Musnedu'l-Kebir
SulÂsiyyÂt.


Kaynak: SÂmil Islam ansiklopedisi
__________________