ACİL DURUMLARDA GEBELİKTEN KORUNMAK

Op.Dr.Kenan Ertopcu

Ulkemizde her yıl kadınların en az onda biri istemedikleri donemde gebe kaldıkları icin kurtaja başvurmaktadırlar. Etkin gebelikten korunmuyorsa kadınların yaklaşık yarısı omurleri boyunca en az bir kez kurtaj riskiyle karşılaşma durumundadırlar. Etkin korunma yontemleri kullanan kadınlarda bile ongorulemeyen bazı durumlarda istenmeyen gebeliklerle karşılaşma riski mevcuttur. Geri donuşu olmayan bir yontem olan kadında operasyonla kanalların bağlanmasında bile bir yıl icinde bin kadından biri ile dordu arasında istenmeyen gebelikle karşılaşılabilir. Vazektomi denilen erkekte operasyonla kanalların bağlanması durumunda benzer oranlarda istenmeyen gebelik riski mevcuttur.

Kondom (prezervatif)ile korunanlarda , yontem doğru kullanıldığında bir yıl icinde istenmeyen gebelik riski %3 iken, yontemi doğru kullanmayan ciftlerde bu oranın %12 ye cıktığını biliyoruz. Kondomun yırtıldığı veya semenin vajinaya kactığının fark edildiğinde ise acil kontrasepsiyon dediğimiz ek gebelikten korunma yontemlerine hemen başvurmakta yarar vardır.

Doğum kontrol hapları unutulmadan kullanıldığında, hapın etkisini azaltacak ilaclar kullanılmadığında ve kusma veya ishalle hapın etki gostermeden vucuttan atıldığı durumlar yoksa , bir yıl icinde doğum kontrol hapı kullanan bin kadından sadece birinde istenmeyen gebelikle karşılaşma riski mevcut olacaktır.Doğum kontrol hapına yedi gunden fazla ara verildiğinde,ilk haplar unutulduğunda,hap iki gun ve daha fazla unutulduğunda istenmeyen gebelik riski binde birden ilk aşamada yuzde uce cıkacaktır ve ek yontemlerle gebelikten korunma gereklidir.

Ayda bir enjeksiyonlarla gebelikten korunanlarda bir yıl icinde istenmeyen gebelikle karşılaşma riski binde ikidir ve enjeksiyon gununden uc gun gec uygulandığında istenmeyen gebelik riski artacaktır. Uc aylık enjeksiyonla gebelikten korunan kadınların bir yı icinde uc tanesi istenmeyen gebelik riskiyle karşı karşıyadır. Uc ayda bir enjeksiyon uygulamaları bir ay geciktirildiğinde istenmeyen gebelik riski artacaktır. On kola takılan implantlarla gebelikten korunan kadınlarda, implantın koruyucu etkisini sağlayan progesteron hormonunun karaciğerde hızlı yıkılıp etkisini azaltan Karbamazapin iceren epilepsi ilacları gibi ilaclar kullanıldığında istenmeyen gebelik riski artacaktır. Vajinal halka ile gebelikten korunanlarda ,halka iki bucuk saatten fazla dışarıda kaldığında veya yeni halka yedi gunden gec uygulandığında istenmeyen gebelik riskleri artacaktır.

Rahim ici aracın veya hormonlu rahim ici aracın aşağı kaydığı veya duştuğu saptandığında gebelikten koruyuculuk azalacağı icin acilen ek korunma yontemlerine başvurmak gerekecektir. Doğru yerleşmiş olan bakırlı rahim ici aracla bir yıl icinde istenmeyen gebelik riski yuz kadında birdir. Hormon iceren rahim ici arac kullananda ise istenmeyen gebelik riskİ beş yuz kadında bir olarak belirtilmektedir.

Etkin olmayan yontemlerle korunmak Rus ruleti gibidir ve bu yontemlerle korunmaya calışan kadınlardan yuz kadından yirmiden fazlası bir yıl icinde istenmeyen gebelik riskiyle karşı karşıyadır. Ulkemizde en sık uygulanan geri cekme yontemi vetakvim yontemi, vajina icin yıkanması, vajinaya yerleştirilen fitil, gibi yontemler ne yazık ki sıklıkla kullanılan etkin olmayan gebelikten korunma yontemleridir.
Emzirmenin etkisiyle gebelikten korunmaya calışan kadınlar gece gunduz sık emzirmiyorlarsa, adet kanaması geldiyse ve doğum sonrası 6 ayı gectiyse korunmasız cinsel beraberlik sonrası istenmeyen gebelikle karşılaşabilirler.

İstenmeyen gebelik nedeniyle uygulanan kurtaj sonrasında bile on gun icinde yumurtlama olabileceği ve kadının hemen tekrar gebe kalabileceği goz onunde bulundurulmalıdır.

Ozetle etkin olan veya olmayan yontemlerle gebelikten korunurken belli oranlarda istenmeyen gebelik riski mevcuttur. Herhangi bir yontem kullanılmadığında duzenli cinsel beraberlik yaşayan bir kadının bir yıl icinde gebe kalma şansı %85 tir.İki yıl icinde bu oran % 92 olacaktır.Kısaca istenmeyen gebelik riskinin arttığı tum durumlarda acil gebelikten korunma yontemlerine başvurmakta yarar vardır.Tecavuz durumunda da ilk akla gelen yine acil kontrasepsiyon olmalıdır.

Acil kontrasepsiyonun nasıl uygulandığını anlatmadan once gebeliğin nasıl oluşabileceğini hatırlatmakta yarar vardır; Kadında yumurtalıktan ayda bir yumurta cıkar ve sadece iki gun yaşar. Yumurtanın son adet kanamasından 14 gun sonra değil, beklenen adet kanamasından yaklaşık 14 gun once cıkacağını vurgulamakta yarar vardır.21 gunde bir adet kanaması goren bir kadında yumurta yaklaşık yedinci gunde,35 gunde bir adet kanaması goren kadında yumurta yirmi birinci gunde kanallarda yolculuğuna başlayacaktır. Psikolojik nedenler, stress, yolculuk,hava değişimi ve yuzlerce diğer faktorun adet kanaması ve yumurtlama duzenini değiştirebileceğini unutmayalım.

Erkekte semenin onda birinde yuz milyon civarında tohum hucresi (sperm)oluşturduğunu ve spermlerin kadın vucudunda uc gun yaşayabileceğini belirtelim. Her cinsel ilişkide kadın ureme organlarına boşalan milyonlarca spermden bin tanesi hemen kanallara (fallop tupleri) ilerler . Spermlerden genellikle sadece bir tanesi yumurtanın icine girerek onu dolleyecek ve gebelik oluşacaktır.

Burada nedeni bilinmemekle birlikte, yumurtlama doneminde cinsel beraberlik yaşayan 35 yaş altı bir kadının bir ay icinde gebe kalma şansının sadece %25 olduğunu belirtmekte yarar vardır.35yaş ustunde ise bir kadının bir ay icinde gebe kalma şansı sadece %20 olacaktır. Kısaca gebe kalmak hem cok kolay, hem cok zordur.Cocuk istemeyen kadınların da cok daha rahatlıkla gebe kaldıklarını hepimiz bilmekteyiz.

Yukarıda değindiğimiz bilgiler ışığında acil durumda istenmeyen gebelikleri onda dokuzuna kadar engelleyebilen acil kontrasepsiyon yontemleriyle ilgili guncellenen bilgilerden bahsedelim;

Ertesi gun hapı denilen ve ulkemizde de iki turu piyasada bulunan hapların korunmasız cinsel ilişkiden sonra uc gun icinde alındığında istenmeyen gebelik riskinden buyuk oranda koruduğu belirtilmektedir. Lor-nevo denilen hap sadece progesteron hormonu icermekte, Prevent ise ostrojen ile progesteron hormonunu birlikte icermektedir. Doğum kontrol haplarında da ostrojen ve progesteron hormonunun birlikte bulunduğunu burada hatırlatmakta yarar vardır.Alındığı adet gunune gore bu hormonların etkisiyle yumurtlama veya dollenme engellenebilecek,fallop kanallarının peristaltik dediğimiz dalgalanması etkilenebilecek ve istenmeyen gebelik riski azalacaktır.

Gunumuzde kanıta dayalı tıp verileri olan randomize kontrollu calışmalarda sadece progesteron iceren hapların daha etkili olduğu belirtilmiştir. Ayrıca istenmeyen gebelikten korunmak 1.500 mg levonorgestrel iceren progesteron dozuna eşdeğer dozun gerekli olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca sadece progesteron iceren tabletler kullanıldığında, klasik 12 saat icinde iki kez alınacak doz yerine 1500 mg tek doz şeklinde alınabileceğinin de sakıncası olmadığı belirtilmiştir. Ozetle ; Lor-nevo kullanacaksak iki hapı 12 saat arayla ya da tek seferde de alabiliriz.

Ertesi gun hapları korunmasız cinsel ilişkiden sonra en yakın zamanda, tercihan ilk 24 saat icinde alınmalıdır. İlk gun istenmeyen gebelikten koruyucu etki %90 uzerindeyken ucuncu gun %80 in altına duşebilmektedir.120 saat (5 gun) icinde de %50 ye varan oranlarda istenmeyen gebelikten koruyuculuğu belirtilmiştir.

Ostrojen ve progesteronun birlikte kullanıldığı durumlarda korunmasız cinsel beraberlikten sonra uc gun icinde %75 -80 e varan oranlarda istenmeyen gebelikten korunmak mumkundur. Burada doğum kontrol haplarını da ayda bir kez olmak koşuluyla yuksek dozlarda kullanabiliriz. Burada toplam 200 mikrogram ethinyl estradiol (sentetik ostrojen) ve 1500 mg levonorgestrele eş değer progesteron dozunu 12 saat icinde iki doz şeklinde almak gerekecektir.

Ozetle ulkemizde gunumuzde piyasada bulunan 30 mikrogram ostrojen iceren Yasmin, Mikrogynon, Ginera,Desolett gibi haplardan dorder tane 12 saat arayla iki kez alındığında (toplam 8 hap)istenmeyen gebelik riski %85 oranda azalacaktır.20 mikrogram ostrojen iceren Yazz,Myralon ve Reginon dan ise altışar tane 12 saat arayla iki kez alınmalıdır.(toplam12 hap)

Ertesi gun haplarını kullandıktan sonra kadınların uzun suren kanama duzensizlikleri yaşayabileceği unutulmamalıdır. Baş ağrısı, bulantı, kusma ve halsizlik ertesi gun hapları yan etkileridir. Bu yan etkilerin ostrojen iceren yontemlerde daha fazla gorulmektedir.%30-60 sıklıkta gorulen ve iki gun surebilen bulantı, kusmayı engellemek icin, ilk ertesi gun hapı dozunu almadan bir saat once Emedur gibi kusmayı onleyici ilaclarla destek tedavisi gerekebileceği belirtilmiştir. Kusma hapı aldıktan sonra bir saat icinde olduysa istenmeyen gebelikten koruyucu etki oluşamayabileceği icin doz tekrarlanmalıdır.

Ertesi gun hapları veya bu amacla kullanılan doğum kontrol hapları her adet donemi icinde bir defadan fazla kullanılamaz, yani birkac gun icinde başka bir cinsel beraberlikte tekrar ertesi gun hapı kullanmak, hatalı bir davranıştır. Ayrıca 5 gunden once korunmasız cinsel beraberlik olduysa ertesi gun hapını kullanmak anlamsızdır. Ozetle ertesi gun haplarını bir doğum kontrol yontemi değil acil durumda kullanılması gereken istenmeyen gebeliği onleyici bir tedbir olarak duşunmek gerekmektedir.

Ertesi gun hapı kullanılmasına rağmen istenilmeyen gebeliklerle karşılaşma riski olduğunu belirtmiştik. Adet kanaması gecikmesi (21 gune kadar adet kanaması gelmezse) veya olası gebelik bulguları olduğunda , tercihan kanda gebelik testi kontrol edilmelidir. Gebeliğin devamını bazı kadınlar isteyebilir. Ertesi gunu hapı kullanmış olan kadınlarda doğacak bebeğin sakatlık oranının artmadığı klinik calışmalarda bildirilmiştir.Gebeliğin varlığı onceden biliniyorsa ertesi gunu hapı kullanılmaz. Ertesi gun hapı oluşmuş bir gebeliği duşuremez. Ertesi gunu hapının kullanımını engelleyecek herhangi bir tıbbi durum, dunya sağlık orgutunun guncellenen uygunluk olcutlerinde belirtilmemiştir. Ancak ostrojen kullanımının riskli olabileceği, tromboz ve emboli (pıhtılaşma ve pıhtının akciğer beyin gibi organlarda damarları tıkaması)durumlarında sadece progesteron iceren ertesi gun hapları tercih edilmelidir.

Korunmasız cinsel ilişkiden sonra beş gun icinde bakırlı rahim ici arac uygulaması (onerilen rahim ici arac turu , Cu T 380A olmalıdır) acil kontrasepsiyon yontemlerinin en etkilisi olarak bilinmektedir ve %98 e ulaşan oranla istenmeyen gebelikten koruduğu bildirilmektedir.Steril koşullarda deneyimli bir sağlık profesyoneli tarafından doğum yapmamış kadınlara bile uygulanabilecek rahim ici araclar , bir cok kadında duzenli izlemle 12 yıla kadar istenmeyen gebelikten koruyabilir.Rahim ici arac kullanan yuz kadından bir yıl icinde sadece birinde karşımıza cıkan istenmeyen gebelik riski, rahim ici aracın aşağı kaydığı kadınlarda artacaktır.Başlangıcta ilk uc ay icinde,sonra yılda bir ,rahim ici aracın pozisyonu tercihan ultrasonografi ile değerlendirilmelidir.Rahim ici arac kullanan bazı kadınlarda adet kanamalarının ve sancılarının biraz daha fazla olabileceği ,prostoglandin inhibitoru denen ilacların bu yakınmaları azaltabileceği bilinmelidir.
Korunmasız cinsel beraberlikten kacınmanız dileğiyle

[h=2]İzmir Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]