Acil Kontrasepsiyon:
Her cinsel ilişki planlı olmayabilir. Bu nedenle de kontraseptif onlem alınmamış olabilir. Kondom yırtılması ve tecavuz gibi istenmeyen durumlarda gebelik riski oluşabilir. Acil kontrasepsiyon bu gibi durumlarda olası gebeliği onlemek icin kullanılır. Acil (postkoital) kontrasepsiyon korunmasız cinsel ilişkiden sonra surdurulmesi kesinlikle istenmeyen olası bir gebeliğin onlenmesidir. Ilk kez 1960′larda acil kontrasepsiyon amacıyla yuksek doz ostrojen kullanılmıştır. 1970′lerde Yuzpe acil kontrasepsiyonda ostrojen ve progesteronu birlikte kullanmıştır. 1976′da ilk kez postkoital RIA(Rahim İci Arac) bu amacla kullanılmıştır
Ciftler korunma konusunda bilincli ve istekli olsalar bile planlamadıkları bir cinsel ilişki nedeniyle gebelik riski ile karşı karşıya kalabilirler. Yontem kullanmayı unutma ya da doğru kullanmama yontem başarısızlığına neden olabilir .Daha da onemlisi cinsel bir saldırı yani tecavuz kadını hic istemediği bir gebelik riski ile karşı karşıya bırakabilir. Bu yolla oluşabilecek bir gebeliği başlamadan onlemek her kadının tartışılmaz hakkıdır. Acil kontrasepsiyon bir “ikinci şans” yontemidir
Uluslararası Aile Planlaması Federasyonu'nun (IPPF) Kasım-1995′te kabul ettiği Ureme Hakları ve Cinsel Haklar Bildirgesi'ne gore (Madde 8); tum kadınların ureme sağlığının korunması guvenli anneliğin sağlanması ve gebeliğin guvenli sonlandırılması icin gereken ve tum kullanıcılar icin ulaşılabilir kabul edilebilir kullanışlı ve odeyebilecekleri bir bedel karşılığında bilgi eğitim ve hizmetlere ulaşma hakkı vardır. Tum bireyler guvenli etkili ve kabul edilebilir doğurganlığı duzenleme yontemlerinden olabildiğince coğuna ulaşabilme hakkına sahiptir. Tum bireyler istenmeyen gebeliklerden korunma yontemleri icinden kendileri icin guvenli ve kabul edilebilir olanı ozgurce secmek ve kullanmak hakkına sahiptir. Tek bir korunmasız ilişkinin siklusun ovulasyon donemine yakınlığına bağlı olmak uzere %25′lere varan yuksek gebelik riskine neden olabileceği bildirilmektedir. Dunya Sağlık Orgutu (DSO) Acil Kontrasepsiyon icin Uluslararası Konsorsiyum Komitesi Başkanı Dr Paul Van Look “Acil kontrasepsiyon bircoğu guvenli olmayan duşuklerle sonuclanan ve kadın sağlığına buyuk zarar veren istenmeyen gebeliklerin onlenmesine yardım edebilir” demektedir. DSO'ye gore her yıl istenmeyen gebeliklerin neden olduğu en az 20 milyon guvenli olmayan duşuk gozlenmekte ve bunların 80 000′i kadınların olumu ile sonuclanmaktadır. Acil kontrasepsiyonun istemli duşukleri de %60 oranında azaltma potansiyeli vardır
Acil kontraseptifler gebeliği onleyici yontemler değillerdir. Gebelik oluştuktan sonra asla etkili değildir, duşuk yaptırıcı olarak kullanılmaz
Acil kontraseptifler gebeliği onleyici yontemler olarak kabul edilmemelidir Korunmasız cinsel ilişkiden sonra surdurulmesi kesinlikle istenmeyen gebeliklerin implantasyondan(dollenmiş yumurtanın uterus duvarına yerleşmesi) once onlenmesidir. Acil kontrasepsiyon gebelik oluştuktan sonra asla etkili değildir bu durumlarda kullanılmaz ve bu nedenle de duşuk yaptırıcı değildir. Acil kontrasepsiyonun duşuk yaptırdığı şeklindeki yanlış bilgi yaygındır. Bu da yontemin sunumuyla ilgili olumsuzluklara yol acmaktadır. Hemen her ulkede acil kontrasepsiyon kullanımı kısıtlıdır. Hizmet sunucuların bilgi eksiklikleri aile planlaması polikliniklerinde rutin danışmanlık hizmetlerinde acil kontrasepsiyonun olmaması bilgi duzeyinin potansiyel kullanıcılar arasında da duşuk olması acil kontrasepsiyonun etkili kullanımında temel engelleri oluşturmaktadır.
Acil kontrasepsiyon korunmasız cinsel ilişkiden sonra surdurulmesi kesinlikle istenmeyen olası bir gebeliğin implantasyondan once onlenmesidir.
Risk grubunu oluşturan ergenler ve gencler acil kontrasepsiyon icin nereye başvuracaklarını bilmemekte ve bilse bile bu amacla hekime başvurmakta zorlanmaktadır. Gebeliğini sona erdirmek isteyen genc kızların bir bolumunun acil kontrasepsiyonu bildikleri ve gebelik risklerinin ayırdında oldukları halde işi şansa bıraktıkları saptanmıştır. Oysa ozellikle risk altında olan ergenler herhangi bir kontraseptif yontem kullanmayanlar bariyer yontem kullananlar bu yontemden haberdar edilmelidir. Ozellikle istenmeyen gebelik riski olan ergenlere yonelik iyi planlanmış geniş caplı bilgilendirme sağlayacak eğitim ve iletişim kampanyalarının etkisi yadsınamaz
Acil Kontrasepsiyon
I Kullanıldığı Durumlar
a. Korunmasız cinsel ilişki
b. Kontraseptif kullanımında oluşan kullanım hataları ya da kazalar
- Kondom yırtılmasında, kadın kondomunun hatalı kullanımında
- Diyafram ya da servikal başlık yanlış yerleştirildiğinde
- Kombine haplar ve yalnızca progestin iceren haplar unutulduğunda
- Uc aylık / aylık enjeksiyon icin gec kalındığında
- RIA'nın kısmen ya da tamamen duşmesi halinde
c. Yakın bir zamanda olası teratojenlere (hamilelik esnasında alındığında bebek uzerinde zararlı etkileri olan maddeler canlı aşı ya da sitotoksik ilac gibi) maruz kalındığında
d. Tecavuz: Cok onemli bir kullanım alanıdır. Acil yontemlerin kabul gormediği zamanlarda ve ulkelerde bile tecavuz durumlarında kullanılmaktadır.
II Acil Kontrasepsiyon Yontemleri
a. Hormonal acil kontrasepsiyon
- Yuksek doz ostrojen kullanımı
- Ostrojen+progesteron kullanımı
- Yalnızca progesteron kullanımı
b. Postkoital RIA uygulaması
c. Mifepriston (RU 486) (ulkemizde yoktur)
Acil kontrasepsiyon yontemleri şunlardır
Ertesi Gun Hapı
Kombine oral kontraseptiflerin (KOK) korunmasız cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saat icinde kullanılmasıdır.
Etki mekanizması siklusun hangi doneminde kullanıldığına bağlı olarak ovulasyonu ya da fertilizasyonu ya da implantasyonu onlemesidir. Doğru kullanıldıklarında etkinlikleri %98′dir. Yontemin başarılı olmadığı durumlarda oluşacak gebelikte konjenital anomali riskinde herhangi bir artış saptanmamıştır. Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık ocakları ve ACSAP merkezlerinde ucretsiz verilen preparatlar 30 mg ostrojen icermektedir. Ertesi gun hapı kullananların yaklaşık yarısında bulantı olduğu bildirilmektedir. Hap kullandıktan sonra bir saat icinde kusma gorulurse dozun tekrarlanması onerilmektedir. Diğer yan etkileri duzensiz kanama lekelenme ve goğuslerde duyarlılıktır
Yuksek Doz Ostrojen
Ertesi gun hapı gibi korunmasız cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saat icinde kullanılmaya başlanır Yuksek doz ostrojen kullanılmasında etkinlik %99′dur.
Yalnızca Progestin Iceren Haplar
Adetleri aksatması nedeniyle postkoital(ilişki sonrası) kullanımı kolay değildir.
Mifepriston
Bir progesteron antagonisti olan mifepriston (RU 486) da acil kontrasepsiyonda kullanılmaktadır. Daha az yan etkisinin olması ve diğer hormonal yontemlere kıyasla daha az kuretaj gerektirmesi ustunlukleridir Mifepriston henuz ulkemizde yoktur.
Gemeprost
Bir prostogalandin analogu olan gemeprost mifepriston ile birlikte vajinal olarak uygulandığında 56 gun ve daha kucuk gebeliklerde tıbbi duşuklere yol acmaktadır. Birlikte kullanıldığında %95′e yakın başarı sağlanmaktadır Henuz ulkemizde bulunmamaktadır.
Rahim Ici Araclar
Diğer bir yontem ise cinsel ilişkiyi izleyen ilk 5-7 gun icerisinde bakırlı RIA uygulamasıdır. En etkili acil kontraseptif yontemlerdendir. Başarısızlık oranı %0.01 olarak bildirilmektedir
Acil kontrasepsiyonda yonteme ozel danışmanlık
Acil kontrasepsiyon danışmanlığı tum aile planlaması hatta ureme sağlığı danışmanlık programlarına katılmalıdır.
Herhangi bir yontemi etkili bir bicimde kullanamayanlar genc kadınlar bariyer yontem kullananlar ve kimi kez de etkili bir yontem kullanırken hata yapanlar acil kontrasepsiyona gereksinim duyabilir. Acil kontrasepsiyon bir acil durum yontemidir, kesinlikle bir aile planlaması yontemi değildir. Acil kontrasepsiyonun korunmasız ilişkiden sonraki 72 saat icinde kullanılması gereklidir. Acil kontrasepsiyon bu sure gectikten sonra kullanılmaz . Gebelik oluştuktan sonra etki yapması soz konusu değildir. Duşuk yaptırmaz. Bu durum zor ve sıkıntılı bir surectir. Tecavuz durumlarında durum daha da karmaşıktır. Kadının duyguları zedelenmiş hastalık kapmaktan ve gebelikten korkmaktadır. Tecavuze uğramış kadın daha ozel bir ilgiye gereksinimi vardır Acil kontrasepsiyonun gebeliği onleyebileceği ancak cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara (CYBE) karşı koruyucu olmadığı bilinmelidir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklarla ilgili danışmanlık hizmeti alınmalıdır. Kullanılmakta olan bir yontemin başarısızlığı (orn: kondom yırtılması) nedeniyle acil kontrasepsiyon gerekmişse başarısızlığın nedenleri tartışılmalı ve alınabilecek onlemler konusunda uzmanlara başvurulmalıdır. Kadına acil kontrasepsiyon kullanımından sonraki adetinin her zamankinden farklı olması durumunda; Ozellikle:
1- Cok az kanaması varsa (gebelik olabilir)
2- Dort hafta icinde adet olmamışsa (gebelik olabilir)
3- Alışılmışın dışında ağrılı olursa (ektopik gebelik olabilir ancak acil kontrasepsiyon ektopik gebeliğe yol acmaz) bir sağlık merkezine başvurulmasını onerilmelidir.
[h=2]İstanbul Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]