Allah'tan başkaları adına edilen yeminler iki kısımdır:

a- Babalar, anneler, melekler vs. gibi Allah'tan başka varlıklar adına edilen yeminler: Bu şekilde yemin etmenin caiz olmadığını, Hz. Peygamber'in boyle yemin etmeyi men ettiğini yukarıda belirtmiştik. Boyle sozlerle yemin etmek caiz olmadığına gore, buna yemin demek de doğru değildir.

b- Bir şarta bağlanarak edilen yeminler: Bu gruptaki yeminleri de iki kısımda ele almak mumkundur:

ba- Ibadet ve taat cinsinden bir şeye bağlananlar: Mesel bir kimse "şu işi yaparsam uc gun oruc tutayım" dese, bu bir bakıma yemindir. Cunku o işi yapmaktan nefsini menetmek maksadıyla o sozu soylemiştir. Bir başka acıdan da nezir (adak)tır. Cunku bir ibadeti yapmayı, bir şarta bağlamıştır. Bu tÂrz bir ifadenin nezir olarak değerlendirilmesi daha isabettir (KasÂnî, III, 21).

bb- Ibadet ve taate bağlanmayıp, talak veya kole azadına bağlanan yeminler: Bir kimse karısının boş olmasını veya kolesinin hur olmasını bir şartın tahukkukuna bağlarsa, talakla. veya kole azadı ile yemin etmiş sayılır. Boyle yeminlere tÂliki talak da denir. Boyle sozlerin yemin olarak değerlendirilmesi kişiyi bir fiili yapmaya teşvik veya yapmaktan men etme konusunda kuvvet vermesinden dolayıdır (O. Nasuhi Bilmen, Hukukî IslÂmiyye ve IstıhÂhÂtı Fıkhıyye Kamusu, II, 232).

Bu maddede soz konusu edilen şartın tahukkuku halinde şayet adamın maksadı kendisini bir işi yapmaya teşvik veya yapmaktan menetmek değil de karısını boşamak veya kolesini azad etmekse, şartın vukuu halinde karısı boş veya kolesi azad olmuş olur. Bu konuda ulema arasında her hangi bir goruş ayrılığı tesbit edilmemiştir. Cunku bu yemin değil, talakı veya itakı şarta bağlamaktır. Ama eğer kişinin maksadı, karısını boşamak değil de, kendisini bir işi yapmaya veya yapmamaya zorlamak ise hukum nedir? Işte bu konuda bazı değişik goruşler vardır. Konuyu bir ornekle anlatalım: Icki muptelası olan bir kimse ickiyi bırakmak ve nefsini bu işe mecbur etmek maksadıyla "Bir daha icki icersem karım boş olsun" veya "bir daha icersem şart olsun" dese ve daha sonra yeminini bozsa yani icki icse bu durumda ne uygulanacaktır? Bu konuda uc goruş vardır:

1- Bu soz tamamen gecersizdir; ne talaktır ne de yemindir. Cunku ne Allah'ın istediği bir şekilde karı boşama, ne de bir yemin etmedir. O halde boyle bir soz soyleyen ve sonra bozan kişinin karısı boş olmaz, kendisine yemin keffareti de gerekmez. Bu goruş Hz. Ali'ye nisbet edilmektedir. Zahirîler ve bazı MÂlikîler de bu goruştedir.

2- Boyle bir soz soyleyen kişi yemin etmiş ve yeminini bozmuştur. Cunku adamın maksadı karısını boşamak değil, kendisini icki icmekten men etmektir. Dolayısıyla kişi ettiği yemini bozduğu icin kendisine yemin keffareti icabeder; karısı boş olmaz. Hanbelîlerden Ibn Teymiye ve Ibn Kayyim el-Cevziyye bu goruştedir (Ibn Teymiye el-Fetava'l-Kubra, 1-5, Beyrut, II, 110; Ibn Kayyim el-Cevziyye, IlÂmu'l-Muvakkîn, IV, 17 vd.).

3- Talak veya kole azadının bir şarta bağlanması ve şartın tahakkuku halinde, karı boş veya kole hur olur. Yukarıdaki misalımizde, adam icki ictiği zaman karısı boş olmuş olur. Dort mezhebin goruşu bu istikamettedir (KÂsÂnî, a.g.e., III, 21 vd.; MerginÂnî, a.g.e., II, 250 vd.; Mevsılî, a.g.e., III,140 vd.; Ibn KudÂme, a.g.e., VIII, 335, 336; O. Nasuhî Bilmen, a.g.e., II, 232; vd.; Zuhaylî, a.g.e., III, 388 vd.).

__________________