Uyku Âdabı

İslÂmiyet; hangi vakitlerde uyumanın doğru, hangi vakitlerde uyumanın yanlış oluşundan tutun; uyumadan once ve uyandıktan sonra neler yapılması gerektiğine varıncaya kadar, uykuyla ilgili de butun Âdap esaslarını tespit etmiştir.

Evvel uykunun "ceşitlerine" bakalım. "Uyku uc nevidir" diyen Bediuzzaman, "Veya gunduz uykusunda iken..." mealindeki A'raf sûresinin 4. Âyetinin tefsiri mahiyetinde şoyle demektedir.

"Uyku uc nevidir (ceşittir):

"BİRİNCİSİ: Gayrûledir ki, fecirden sonra, t vakt-i kerahet bitinceye kadardır. (YÂni guneşin doğuşundan, yaklaşık 45 dakika gecinceye kadarki zamandır). Bu uyku, rızkın noksaniyetine ve bereketsizliğine hadisce sebebiyet verdiği icin, hilaf-ı sunnettir. [Sunnete aykırıdır.] Cunku rızık icin sa'y etmenin [calışmanın] mukaddematını ihzar etmenin [başlangıcını, hazırlığını yapmanını en munasip zamanı, serinlik vaktidir. Bu vakit gectikten sonra bir rehavet arız olur. O gunku sa'ye ve dolayısıyla da rızka zarar verdiği gibi, bereketsizliğe de sebebiyet verdiği, cok tecrubelerle sabit olmuştur.

"İKİNCİSİ: Feylûledir ki, ikindi namazından sonra, mağribe (akşama) kadardır. Bu uyku omrun noksaniyetine, yÂni, uykudan gelen sersemlik cihetiyle, o gunku omru nevmÂlûd, yarı uyku, kısacık bir şekil aldığından, maddi bir noksaniyet gosterdiği gibi, manevî cihetiyle de, o gun hayatinin maddî ve manevî neticesi ekseriya ikindiden sonra tezahur ettiğinden, o vakti uyku ile gecirmek, o neticeyi gormemek hukmune gectiğinden, guya o gunu yaşamamış gibi oluyor.

"UCUNCUSU: Kaylûledir ki, bu uyku Sunnet-i Seniyyedir. Duh vaktinden, oğleden biraz sonraya kadardır. Bu uyku, gece kıyamına sebebiyet verdiği icin sunnet olmakla beraber, Ceziretu'l Arabda, vaktu'z-zuhr denilen şiddet-i hararet zamanında bir tatil-i eşgal, Âdet-i kavmiye ve muhitiye olduğundan, o Sunnet-i Seniyyeyi daha ziyade kuvvetlendirmiştir. Bu uyku hem omru, hem rızkı tezyide medardır. Cunku yarım saat kaylule, iki saat gece uykusuna muÂdil gelir. Demek, omrune her gun bir bucuk saat ilÂve ediyor. Rızık icin calışmak muddetine, yine bir bucuk saat olumun kardeşi olan uykunun elinden kurtarıp yaşatıyor ve calışmak zamanına ilÂve ediyor." (Lem'alar /269)

Erken uyu, erken uyan!

Demek ki; guneşin doğuşundan, yaklaşık 45 dakika gecinceye kadar gecen zamanda uyumak iyi değildir. Aslolan erken yatıp erken kalkmaktır. Sabah namazını kıldıktan sonra uyumamak, Kur'Ân, hadis tefsir, ilmihal okuduktan sonra işbaşı yapmak lazımdır.

Peygamber Efendimiz şoyle buyurmuştur: "Sabahın erken saatlerinde bereket ve basan vardır."

Son zamanlarda gittikce artan bereketsizliğin ve başarısızlığın hikmeti bu hadis-i şerifin ışığında aranıp bulunmalıdır. Maalesef televizyon, "erken uyumanın duşmanı" olarak insanın karşısına dikilmiştir. Bu şedit duşmanı alt edip, mumkun mertebe erken yatıp, teheccud namazına kalkmak, daha sonra guneş doğmadan once sabah namazına dinc olarak uyanmak ve ondan sonra yatmayıp calışmaya başlamak lazımdır. Zinde, dinc, calışkan oluşlarına hepimizin şahit olduğu dedelerimiz ve ninelerimiz boyle yaparlardı. Bu guzel Âdet yok olunca, sağlık ta, bereket de, huzur da yok oldu.

İkindi ile akşam arasında yatmamak lazımdır. Herkes bu vakitte yatmanın zararını bizzat tecrube ederek gormuştur. O vakit yatıp da kalkan kimse sersem gibi olur, bir turlu kendisini toparlayamaz.

Oğle namazını kıldıktan sonra bir muddet yatmak ise cok faydalıdır.

Yatağa yatarken
* Şimdi akşamleyin uyumadan once neler yapmak gerektiğine bakalım:
* Yatmadan once ateşi sondurmek lazımdır. Gunumuzde ise; ocağın, sobanın, şofbenin, kombinin, vs. nin acık olup olmadığına bakmak gerektir. Şayet kombi gibi cihazlar tam emniyetli değilse, en iyisi yatarken kapatılmalıdır.

Hz. Salim (r.a.) Peygamber Efendimizin (s.a.v.) şoyle buyurduğunu nakletmiştir: "Evinizde uyuyacağınız zaman ateşi kapatın ve sondurun." (Ramûz, c. 2/467-4)

Bilhassa komur, odun sobaları yakanlar bu hususa dikkat etmelidirler.
* Yatmadan once namaz abdesti gibi abdest almak lazımdır.

Ber bin Azib'den (r.a.) rivayet edildiğine gore Resûlullah (a.s.m.) şoyle buyuruyor: "Yatacağın zaman once namaz abdesti gibi abdest al, sonra sağ tarafına uzanıp yat. Daha sonra da şoyle dua et: 'Allah'ım Sana teslim oldum. İşimi de Sana havale ettim. Seni sevdiğim ve Senden korktuğum icin Sana dayandım. Ancak Sana sığınırım. Kurtuluşum da Sendendir. İndirdiğin Kitaba ve gonderdiğin Peygambere imÂn ettim.' "Eğer bu şekilde hareket edip o gece olursen, Musluman olarak olmuş olursun. Oyle ise son sozlerin bunlar olsun." (Muslim, Zikir: 56)

* Yatmadan once okunacak pek cok dua vardır. Bunlardan kolaya gelen okunmalıdır. MeselÂ, Peygamber Efendimiz; "Allah'ım! Kullarını dirilttiğin gunde, beni azabından koru!" diye dua ederdi. (Gunluk Hayat, c.2/158)

Yine Peygamber Efendimiz yatmadan once; Fatiha ile birlikte bir sure okumayı (Ramûz, c. 1/26-1), "La İlahe İllallah, Vahdehû La Şerike Leh, Lehu'l mulku ve Lehu'l Hamdu ve huve Âl Kulli Şey'in Kadîr" ve "La havle vel kuvvete ill Billah" demeyi, 33 defa "Subhanallah", 33 defa "Elhamdulillah" ve 34 defa "Allahu Ekber" demeyi (toplam 100 ediyor),
KÂfirûn sûresini okumayı... tavsiye etmişlerdir.

Hz. Huzeyfe (r.a.) Peygamber Efendimizin (s.a.v.) yatmadan once nasıl dua ettiğini, uyanınca da ne dediğini şoyle rivayet etmektedir:

"Peygamber Efendimiz uyumak icin yataklarına girdiklerinde şu duayı okurlar idi: 'Allahumme bi'smike emûtu ve ahyÂ' (Y Rabbi senin isminle uyur ve uyanırım) uyandıkları zaman da: 'ElhamdulillÂhi'llezî ahyan ba'de emÂten ve ileyhi'n-nuşûr' (Bizi uyuduktan sonra uyandıran ve kendisine doneceğimiz Allah TeÂlÂ'y hamd olsun) diye dua ederdi." (ŞemÂl-i Şerif/281)

* Uyuduktan bir muddet sonra teheccud namazına kalkmak sunnettir. Bu sÂlih kişilerin Âdetidir. Bu namaz kabirde nur olacaktır.

* Uykudan uyanınca eli uc kere yıkamadan elleri bir kabın icerisine sokmamalıdır. (Ramûz, c. 1/30-2)

* Yatarken yuzu koyun yatılmamalıdır. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bu yatış şeklini yasaklamıştır. Peygamber Efendimiz, mescidde bu şekilde yatan birisini uyandırmış ve "Bu şekilde yatmak Allah'ın sevmediği bir yatış şeklidir" buyurmuştur. (Ebû DÂvud, Edeb:95)

Ruya gorulunce ne yapmalı?

Ruya uykunun bir parcasıdır. Hemen her insan pek cok ruya gorur. Peki ruya gorulunce ne yapmak lazımdır. Bu hususta Peygamber Efendimiz şoyle buyurmuştur:

"İcinizden herhangi biriniz sevdiği bir ruya gorduğu zaman sevdiğinden başkasına anlatmasın! Sevmediği bir ruya gorduğunde ise, sol tararına uc defa tukursun; kovulmuş şeytandan ve onun şerrinden Allah'a sığınsın! O ruyayı kimseye acıklamasın. Cunku o durumda, soz konusu ruya kendisine zarar veremez." (Gunluk Hayat, c.2/245)

Uyku Âdabında temel kaideler

CenÂb-ı Hak uykuyu, vucudun dinlenmesi icin ihsan etmiştir. Uyku buyuk bir nimettir. Uykunun kıymetinin ne olduğunu uykusuzluk hastalığına yakalananlara sormak lazımdır.

• Uyumak icin en uygun vakit olan geceyi iyi değerlendirmek lazımdır. Mumkun mertebe erken yatıp erken kalkmalıdır.

• Yatmadan once abdest alıp dua etmeli, uyanınca da Allah'a hamd etmeli ve dua etmelidir.

• Yatarken sağ tarafa donup yatmalı, sağ eli sağ yanak uzerine koymalıdır. (Daha sonra donulse de bu sunnet yerine gelmiş olur.)

• Yuzu koyun yatmamalıdır.

• Kotu ruya gorulduğunde sol tarafa uc defa tukurdukten sonra şeytanın şerrinden Allah'a sığınmak ye bu ruyayı kimseye soylememelidir.

• Teheccud namazına kalkmaya calışmalı ve bunu alışkanlık haline getirmelidir. Sabah namazını kazaya bırakmamak icin akşamleyin erken yatılmalıdır.

• Sabah namazından sonra mumkun mertebe bir daha yatmamalı, işe koyulmalıdır.
__________________