“Sana şuphe veren şeyi bırak, şuphe vermeyene bak!” (Tirmizî, KıyÂmet, 60)

ResûlullÂh -sallallÂhu aleyhi ve sellem- harÂma duşmemek ve ondan tamamen uzaklaşmak gayesiyle, şupheli şeylerden titizlikle kacındığı gibi, ummetini de bundan sakındırır ve şoyle buyururdu:

“HelÂl olan şeyler belli, harÂm olan şeyler de bellidir. Bu ikisinin arasında, halkın bircoğunun helÂl mi, harÂm mı olduğunu bilmediği şupheli şeyler vardır. Bunlardan sakınanlar, dinini ve ırzını korumuş olur. Sakınmayanlar ise zamanla harÂma duşerler. Tıpkı, surusunu başkasına ait bir arÂzinin etrafında otlatan coban gibi ki, onun bu arÂziye girme tehlikesi vardır. Dikkat edin! Her padişahın girilmesi yasak bir arÂzisi vardır. AllÂh'ın yasak arÂzisi de harÂm kıldığı şeylerdir.” (BuhÂrî, ÎmÂn, 39; Muslim, MusÂkÂt, 107)

Acık bir hukum olmaması sebebiyle bazı konuların, helÂl mi yoksa harÂm mı olduğu ilk bakışta bilinemeyebilir. Peygamber Efendimiz (asm), insanların bircoğunun bunları bilemeyebileceğini ifÂde etmiştir. İslÂm Âlimleri bunları, bilinen benzeri konulara kıyas ederek acıklığa kavuşturmuşlardır. Dolayısıyla, durumu boyle şupheli olanlardan kacınmak gerekmektedir. Cunku kacınılan şey, harÂm ise ona bulaşmaktan korunmuş olur. HelÂl ise, takv niyetiyle terkedilmiş olur ki bunun bir zararı olmaz.

Şupheli şeyler, bir konuda ya delillerin teÂruzuyla veya Âlimlerin ihtilafıyla ortaya cıkar. Bunlar “mekrûh” veya “mubÂh” olan şeylerdir.

Mekrûh, kul ile harÂm arasında bulunan bir eşiktir. HayÂtında mekrûha cokca yer veren kimse, harÂma duşme tehlikesi ile yuz yuzedir. MubÂh da, kul ile mekrûh arasında yer alan bir eşiktir ki buna cokca yer veren de mekrûha duşer. Dolayısıyla helal bile olsa, kişiyi mekrûha veya harÂma duşureceğinden korkulan işleri yapmaktan kacınmak gerekir.

Mekruhu işleme alışkanlığı kişiyi, aynı cinsteki harÂm olan veya bir şuphe bulunan yasağı işlemeye sev keder. Bu ise, ver nurunu eksilterek kalbin kararmasına sebep olur. Nitekim hadîs-i şerîfte buyrulmuştur:

"...Kim şupheli olduğunu sezdiği bir şeyi terkederse, harÂmlığı belli olan şeyi daha cok terk eder. Kim de şuphelendiği şeyi yapmada cu'retkÂr olursa, harÂmlığı acık olan şeye duşmesi daha kolaydır.” (BuhÂrî, Buyû, 2)

Şupheli konular etrÂfında dolaşmanın ne kadar tehlikeli olduğunu Peygamber Efendimiz (asm), coban ve koruluk misÂliyle en guzel şekilde beyÂn etmiştir. Efendimizin (asm) şupheli şeylerden sakınmasıyla alÂkalı pek guzel misÂller vardır. Bir defÂsında yolda bir hurma bulmuş ve:

“Bu hurmanın sadaka olması ihtimÂlinden korkmasaydım, onu yerdim.” buyurmuştur. (BuhÂrî, Buyû, 4; Muslim, ZekÂt, 164)

KÂinÂtın Fahr-i Ebedîsi'nin şahsına munhasır husûsiyetlerinden biri de, zekÂt ve sadaka kabul etmemesidir. Cunku zekÂt, Peygamberimiz (asm) ve onun temiz Ehl-i beyti icin haram kılınmıştı.

Resûl-i Ekrem -sallallÂhu aleyhi ve sellem -'in , yolda bulduğu bir hurmayı, belki birinin sadaka vermek uzere ayırdığı hurmalardan duşmuştur, duşuncesiyle yemediğini goruyoruz. Bu durum, onun bizzat toplumda yerleştirmek istediği kÂidelere dikkatle uyduğunu ve şupheli şeylerden buyuk bir titizlikle sakındığını gostermektedir. Burada dikkat ceken nuktelerden birisi de, Efendimiz'in (asm) yere duşen bir hurmanın bile zÂyi olmasına rız gostermeyerek isrÂfı engelleme gayreti icinde bulunmasıdır.

AllÂh TeÂlÂ'nın bize helÂl kıldığı nimetler sayılamayacak kadar coktur. Bunlarla yetinmeyip harÂm olma ihtimÂli bulunan şeylere yonelmek, kulluğa yakışmayan bir davranıştır.

Ote yandan kullanılması şupheli olan şeylerden sakınacağım diye helÂl olan nimetlerden uzak durmak veya helÂl olan nimetler hakkında vesveseye duşup gereksiz tereddutlere kapılmak ve boylece Muslumanları sıkıntıya sokmak da doğru değildir.

Muslumanın bozulmamış selim vicdÂnı iyilikle kotuluğu, şupheli olan şeyle şupheli olmayanı ayırabilecek bir ozelliğe sÂhiptir. Mu'min, icinde cınlayan bu ilÂhî sese kulak vermelidir. Bu gerceğe işaret eden şu hÂdise ne kadar muhimdir:

VÂbisa bin Ma'bed -radıyallÂhu anh- diyor ki, birgun ResûlullÂh -sallallÂhu aleyhi ve sellem-' in huzûruna varmıştım. Bana:

“İyiliğin ne olduğunu sormaya mı geldin?” buyurdu.
"Evet!" dedim. O zaman şunları soyledi:
“Kalbine danış. İyilik, kalbin uygun gorduğu ve yapılmasını tasdik ettiği şeydir. GunÂh ise icini tırmalayan ve başkaları sana «Yap!» diye fetvÂlar verseler bile, icinde şuphe ve tereddut uyandıran şeydir.” (İbn-i Hanbel, IV, 227-228; DÂrimî, Buyû, 2)

Yapılan bir iş gonulde huzûrsuzluk doğuruyor ve o işin başkaları tarafından duyulması istenmiyorsa, o hareket mutlaka şuphelidir, cirkindir ve yapılmaması gerekir. Cunku insanların coğu, yaptıkları iyiliğin duyulmasını, bu sebeple kendilerine gıpta ve hayranlıkla bakılmasını isterler. Bu, herkesin rahatlıkla kullanabileceği şaşmaz bir olcudur. Dolayısıyla, yapılan bir hareketin gunÂh olup olmadığı husûsunda şupheye duşmek bile, o hareketi terk etmek icin yeterli bir sebeptir. Bu olcuden hareketle mu'min, herhangi bir işi yapmaktan dolayı gonlunde bir rahatsızlık hissediyor, icini bir şuphe ve tedirginlik kemirip duruyorsa, derhal o işten vazgecmelidir.

Peygamber Efendimiz (asm), bu sahÂbîye iyiliğin ne olduğunu kalbine danışarak oğrenmesini tavsiye ederek, gunÂh ve ihtiraslarla zedelenmemiş bir kalbin iyiyi kotuden ayırt edebileceğini soylemiştir. Goğsunde İslÂm sevgisi bulunan kimsenin, AllÂh'ın lûtfettiği ilÂhî bir nûra sÂhip olduğunu ifÂde eden Âyet-i kerîme de (Zumer 39/22) bu gerceği tasdik etmektedir. Peygamber Efendimizin (asm) mubÂrek parmaklarıyla VÂbisa'nın goğsune vurarak ısrarla; “Gonlune sor, kalbine danış!” buyurması, herkesin kendi problemini daha iyi bileceğini gostermekte, icinde bir şuphe ve tereddut uyanınca da, o işten suratle uzaklaşması gerektiğini belirtmektedir.

AshÂb-ı kirÂmdan Ukbe bin HÂris -raddıyallÂhu anh-'ın başından gecen şu olay, şupheli işlerden uzak durma mevzuunda AllÂh Resûlu'nun (asm) kesin tavrını en acık bir şekilde ortaya koymaktadır:

Ukbe bin HÂris, Ebû İhÂb bin Azîz'in kızı ile evlenmişti. Bu olay uzerine bir kadın geldi ve:
"Ben Ukbe'yi de, evlendiği kadını da emzirmiştim." dedi. Ukbe o kadına:
"Beni emzirdiğini bilmiyorum. Ustelik bunu bana daha once de hic soylemedin." dedi. Sonra da bineğine atlayıp ResûlullÂh Efendimize (asm) danışmak uzere Medine'ye geldi. Meseleyi hemen Efendimize (asm) actı. AllÂh Resûlu:
“MÂdem ki boyle deniyor, o kadınla nasıl evli kalabilirsin?” buyurunca, Ukbe ile karısı ayrıldı ve kadın bir başkasıyla evlendi. (BuhÂrî, İlim, 26)

İslÂm, sut kardeşle evlenmeyi, aynen kan kardeşle evlenmek gibi haram kılmıştır. Evlenecek kimselerin bunu iyice tetkik etmeleri ve şupheye duşurecek ihtimallerden uzak durmaları gerekmektedir. Hadîs-i şerîf, şuphe kıskacının insanı devamlı surette huzûrsuz edeceğini, boyle yaşamaktansa bu evliliğe son verip gonlu huzûra kavuşturmanın daha isÂbetli olacağını soylemektedir. Bu bakımdan, ResûlullÂh -sallallÂhu aleyhi ve sellem-, ummetini harÂmlardan uzak tutabilmek icin, onlara şupheli şeylerden de sakınmalarını tavsiye eder ve:

“Sana şuphe veren şeyi bırak, şuphe vermeyene bak!” buyururdu. (Tirmizî, KıyÂmet, 60)

Şupheli şeylerden sakınmanın insan mÂneviyÂtına tesîrini ortaya koyan şu hadîs-i şerîf ne kadar muhimdir:

“Bir kul gunÂha girerim korkusuyla, yapılması sakıncalı olmayan bÂzı şeylerden bile uzak durmadıkca, muttakîler derecesine cıkamaz.” (Tirmizî, KıyÂmet, 19)

Bir Muslumanın hedefi, muttakî olabilmektir. Yani, AllÂh'a derin bir saygı duyan ve O'nun rızasını kaybetmekten sakınan kimseler seviyesine ulaşmak ve dunyÂya ved edip giderken de AllÂh TeÂlÂ'nın rızÂsını kazanmış olabilmektir. Bu hedefe varabilmek icin, "acaba bilerek veya bilmeyerek bir gunÂh işler de, AllÂh katındaki değerimi kaybeder miyim" diye dikkatli ve titiz davranması gerekir. Efendimizin (asm) buyurduğu gibi, yapılması ilk planda sakıncalı gorunmeyen bÂzı davranışlardan bile, gunÂha girme endişesiyle uzak durmalıdır. Bu konularda en buyuk hassÂsiyeti gosterenlerden biri Hz. Ebûbekir (ra) idi. Hz. Âişe (ra) şoyle anlatıyor:

“Ebûbekir es-Sıddîk'ın bir kolesi vardı. Bu kole kazancının belli bir kısmını Ebûbekir'e verir, o da bundan yerdi. Yine bir gun, kole kazandığı bir şeyi getirdi, Ebûbekir de onu yemeğe başladı. Kole Ebûbekir'e:
"Yediğin şeyin ne olduğunu biliyor musun?" diye sordu. Ebûbekir:
"Soyle bakalım, neymiş?" diye acıklamasını istedi. Kole şunları soyledi:
"Falcılıktan anlamadığım halde, cÂhiliye devrinde falcılık yaparak birini aldatmıştım. Bugun onunla karşılaştık. Adam o yaptığım işe karşılık, işte bu yediğin şeyi verdi."
Bunun uzerine Ebûbekir, parmağını ağzına goturerek yediklerinin hepsini dışarı cıkardı. (BuhÂrî, MenÂkıbu'l-EnsÂr, 26)

Bir mu'min harÂmlardan şiddetle sakınır. Kendisinin ve ailesinin midesine harÂm lokma koymanın buyuk bir gunÂh olduğunu bilir. Hatta bununla da yetinmeyip Hz. Ebûbekir (ra)'in yaptığı gibi, harÂm olması ihtimÂli bulunan şeylerden uzak durur. Zîr o iyi bilir ki, harÂm bir gıdanın sağladığı kuvvetle yapılan ibÂdetler ve duÂlar kabul edilmez.

HulefÂ-i RÂşidîn'in adaletiyle mÂruf sîması Hz. Omer -radıyallÂhu anh-'ın şu tavrı da bu konuya guzel bir ornektir. O, ilk hicret eden sahÂbîlere dorder bin, oğlu AbdullÂh'a da uc bin beş yuz dirhem maaş bağlamıştı. Hz. Omer'e:

"Oğlun da ilk hicret edenlerden biridir. Onun hakkını nicin kıstın?" diye sordular. Hz. Omer şunları soyledi:
"Oğlum babasıyla birlikte hicret etti. Bu sebeple yalnız başına hicret edenlerle bir tutulamaz." (BuhÂrî, MenÂkıbu'l-EnsÂr, 45)

Burada İslÂm'ın Âdil halifesi Hz. Omer (ra)'in, devlet malını dağıtırken ne kadar titiz davrandığı gorulmektedir. İlk muhÂcirlerden olmasına rağmen, on bir yaşında anne ve babasıyla birlikte hicret ettiği icin, kendi oğluna beş yuz dirhem daha az para veriyordu. Normalde diğerleri ile oğlunu eşit tutması gerekirdi. Cunku onlar icinde de anne babasıyla birlikte hicret edenler vardı. Fakat o boyle yapmadı, şupheli şeylerden uzak durma veya helÂl olanların bir kısmından vaz gecme kÂidesine uyarak, oğluna az verdi.

Şupheli şeyler husûsundaki bu hassÂsiyet, cağlar boyu AllÂh dostları vasıtasıyla suregelmiştir. Bu mumtaz şahsiyetler, geriden gelenlere cok guzel hakkaniyet hÂtıraları bırakmışlardır.

Bir kimsenin temiz gonullu, ihlÂs sÂhibi ve ehl-i istikÂmet olduğunu anlamak icin, onun yaptığı ibÂdetlerinden ziyade kalbî seviyesine, muÂmelÂttaki harÂm helÂl titizliğine ve şupheli şeylerden uzak durma gayretine bakılmalıdır.


Kaynak
__________________