İslam alimlerinin buyuk coğunluğuna gore, iman; dil ile ikrar, kalp ile tasdikten ibarettir.

İmam Maturidî’ye gore yalnız kalp ile tasdik, iman etmek icin yeterlidir. (bk. Şerhu’t-Tahaviye,2/275-şamile ). Boyle bir iman kişiyi Allah katında mumin yapabilir. Fakat, kişinin dunyada bir mumin olarak muamele gormesi icin, diliyle de bu imanının varlığını ilan etmesi gerekir. Bunun aksine, sadece diliyle ikrar edip de kalbiyle iman etmeyen kimse ise, munafık olur; dunyada mumin muamelesi gorse de ahirette kÂfir muamelesi gorecektir. Nitekim Peygamberimiz (a.s.m) bazı munafıklara hitaben “Ey kalplerine iman girmeyen, yalnız dilleriyle iman eden topluluk!” diye buyurmuştur. (krş Bakıllanî, el-İnsaf, 1/18-şamile). Kur’an’da da buna benzer ifadeler vardır.

Malikî, Şafii ve Hanbelîlere gore, amel etmek -temel esası olmasa da- imanın tamamlayıcı bir unsurudur. Bunlara gore mukemmel bir imanın tam tarifi şoyledir: Dil ile ikrar, kalp ile tasdik ve organlarla amel etmektir.(bk. Şerhu’t-Tahaviye,2/275-şamile).

Ancak, bu mezheplere gore de amel etmeyen kÂfir olmaz. Cunku, amel imanın asıl parcası değil, onu kuvvetlendiren tamamlayıcı bir unsurudur. Amelin imanı guclendiren, onu tamamlayan bir unsur olduğunda şuphe yoktur. Cunku, aynı kişinin Allah’a ibadet etmekle meşgul olduğu zaman dilimindeki durumu, Allah’a karşı hissettiği sevgi ve saygı ile gaflet icerisinde olduğu zamandaki durumundan cok farklı olduğu tecrube ile sabittir.(bk. Gazalî, el-İktisad fi’l-İtikad-Şamile-1/73).

Bediuzzaman Hazretleri de amel-iman ilişkisini şoyle ifade etmiştir:

“Akaidî ve imanî hukumleri kavî ve sabit kılmakla meleke haline getiren, ancak ibadettir. Evet, Allah'ın emirlerini yapmaktan ve nehiylerinden sakınmaktan ibaret olan ibadetle, vicdanî ve aklî olan imanî hukumler terbiye ve takviye edilmezse, eserleri ve tesirleri zayıf kalır. Bu hale, Âlem-i İslÂmın hÂl-i hazırdaki vaziyeti şahittir."(İşaratu’l-İ’caz, -Envar nşr. İst. 1994- s.82).

Amel, insanın inandığı şeyleri yaşaması, dînin emrettiklerini yerine getirmesi, yasakladığı şeylerden de kacınması demektir. Amelin îman ile yakından alÂkası vardır. İnsan once bir şey`i benimser, doğruluğuna inanır, sonra da o inandığı şey`i yaparak yaşar. Bununla beraber amel, îmanın bir parcası değildir. Yani, insan dînin emirlerini yerine getirmese ve ibÂdetini yapmasa dahi, îmandan cıkmış olmaz, inancını inkÂr etmiş sayılmaz; sadece gunahkÂr olmuş olur.

Ne var ki, amel ve ibÂdet, kalbdeki îmanı kuvvetlendirir, te`sirini artırır, insanı kemÂle ve olgunluğa ulaştırır. İnsanın inancının gereğini yapmaması ise, imanın insan davranışları uzerindeki musbet tesirinin zamanla kaybolup zayıflamasına yol acar.

İnsan davranışları uzerinde îmanın tesirleri zayıfladıkca menfî duygular, kotu huylar, zararlı arzûlar, gunahlar, insanın his dunyasını kaplar. BÂzan bu hÂl, onu kufre, yani, îmanını kaybetmeye bile goturur. Cunku işlenen herbir kotuluk ve gunah, dînin emirlerine zıd her bir amel ve hareket, kalbe işleyip îman nûrunu lekeler ve siyahlandırır. Peygamber Efendimiz (asv) bu duruma, şu ifadeleriyle işaret buyurmuşlardır: "Bir gunah işliyen kimsenin kalbinde, siyah bir leke hÂsıl olur.” (bk. Tirmizi, Tefsiru Sûre 83, 1; İbn-i Mace, Zuhd 29) Gunahlar tekrarlandıkca kalbdeki siyahlık artar, îmanın nûru gitgide zayıflamaya yuz tutar. Bu hÂl, kalbin butunuyle kararıp katılaşmasına, îman nûrunun tamamen sonup kaybolmasına kadar devam eder. Bunun icindir ki, "Her bir gunah icinde kufre gidecek bir yol var." (bk. Nursi, Lemalar, İkinci Lema) denilmiştir.

Aslında ehlisunnetin itikadî yonden iki mezhebi olan Eşarîler ile Maturidîler arasında temelde bir ayrılık yoktur. Her iki mezhebe gore de iman eden kimse buyuk gunah işlese bile dinden cıkmaz. Kendi aralarındaki tartışmalarda yer alan amel-iman meselesi, imanın tarifi hususundaki nuanslar o zamanki muhalif grupları teşkil eden batıl mezheplere cevap verirken ortaya koydukları bazı detaylardan ibarettir.

Kaynak
__________________