140 milyar dolarlık servetiyle Amazon ’un kurucusu ve CEO ’su Jeff Bezos dunyanın en zengin insanı olarak kayıtlara geciyor. E-ticaret sitesi olan Amazon sayesinde o kadar cok para kazanıyor ki, normal bir insanın Bezos ’un servetini oturup hesaplaması bile bir hayli zor. Kucuk bir ornek verecek olursak Business Insider dergisinin 2018 ’de yaptığı bir hesaplamaya gore Bezos, dakika başı 149.353 dolar kazanıyor. Elbette zaman gectikce bu değer değişim gosteriyor.
Jeff Bezos'un milyarderler tahtına sadece kibar ve iyi biri olduğu icin gecmediğini tahmin etmek zor değil. Yaptıklarına bakacak olursak Bezos hakkındaki soylentilerin bir coğu doğru gibi. Karakteristik ozelliklerine bakıldığında hayallerine ulaşabilmek icin Bezos ’un ne istediğini bilen bir yapısı olduğunu goruyoruz. Bu da onun sadece duşmanlarına değil, aynı zamanda dostlarına da zor vakitler yaşatabilecek bir kişiliğe sahip olduğunu gosteriyor. Kotu yanlarını yansıtan butun hikayeleri birleştirdiğimizde ise dunyanın en zengin adamının karanlık sırları ortaya cıkıyor.
[h=2]Eski bir Amazon muhendisinin ifadelerine gore Jeff Bezos tam bir "kontrol manyağı"[/h]
Michigan Universitesi ’nden Noel Tichy, basın kuruluşu CBS News ’e verdiği bir roportajda Jeff Bezos”u “tam bir kontrol manyağı”, Amazon ’u ise “tek kişilik dev kadro” olarak tanımlıyor. Eskiden Amazon ’da muhendis olarak calışan Steve Yegge ’nin Business Insider dergisinde yayınlanan makalesine gore normal olarak tanımladığımız "kontrol manyaklarının Bezos ’un yanında melek gibi kalacağı" iddia ediliyor.
Yegge Bezos ’un bu kontrolculuğunu onun cok zeki ve zamanın otesinden biri olmasına bağlıyor ancak calışanları icin bu yeterli bir bahane mi bilemeyiz. 2002 ’de Bezos, butun muhendislerinden sistemlerin birbirine uyumlu olabilmesi ve dışarıdan geliştiricilere kolay erişim sağlayabilmeleri icin Amazon'un alt yapısını yeniden inşa ettirmişti. Bu zaman diliminde pek cok muhendisin, yani calışanlarının soyledikleri hÂl gundem yaratıyor.
[h=2]Bağış yapmaya pek meraklı birisi değil[/h]
The Atlantic ’in bir haberine gore Bezos ’un servetine servet eklememesi icin gunluk 28 milyon dolar harcaması gerekiyor. 2017 yılında Bezos, alay edercesine Twitter ’da hayranlarına nasıl hayırsever birisi olunur diye bir soru yoneltmişti. 2018 ’de ise verdiği bir roportajda servetini harcamak istediği tek yerin kendi uzay şirketi olan Blue Origin olduğunu soyledi. AOL ’un araştırmalarına gore Amerika ’nın en zengin 4 insanı (Bezos, Mark Zuckerberg, Bill Gates ve Warren Buffett) arasından Bezos, en az bağış yapan isim olarak cıkmış.
Dunyanın en zengin insanı olmasına rağmen bu dort kişinin arasından “Giving Pledge” adlı projeyi imzalamayan tek kişi yine Jeff Bezos olmuş. Bu proje dunyanın en zengin insanlarının varlıklarını hayır kurumlarına bağışlamasını hedefliyordu. Yine de cok fazla haksızlık yapmayalım, yıllar boyunca Bezos ’un yaptığı birkac bağış olmadı değil, hatta 2018 yılında Day One Fund isimli evsiz insanlar ve eğitimleriyle alakalı 2 milyar dolarlık bağış hedefleyen bir proje başlattı.
Vox ’a gore bu girişim Bezos ’un karakteriyle pek uyuşmuyordu ve gosterdiği caba da yetersiz kalıyordu. Hatta Recode eğer Bezos bu kadar mercek altında olmasaydı aynı comertliği gosterip gostermeyeceğini merak ettiğini soyledi. Amacı ne olursa olsun Day One Fund, başarılı bile olsa, Bill Gates ’in 2000 ve 2016 yılları arasında yapmış olduğu 41.3 milyar dolarlık bağışın yanında komik duruyor.
[h=2]Vergi kacırmayı seviyor[/h]
Jeff Bezos ’un Amazon ’un merkezini Silikon Vadisi'nin olduğu Kaliforniya yerine Washington ’da bulunduruyor. Bunun nedeni ise bir iş merkezi haline gelen Kaliforniya'da vergilerin cok yuksek olması. Ustelik bu adımı Amazon icin sadece bir başlangıctı. Sonraki 20 yıl boyunca şirket, diğer eyaletlerde uygulanan satış vergilerinden de dikkatli bir şekilde kactı.
The Atlantic ’in ulaştığı bilgilere gore Amazon'un vergilere olan bakış acısı hala değişmedi. Ekonomide onemli bir role sahip olan Bezos, milyarlarca vergi kesintisi icin ABD'deki acıkları kullanıyor. 2017 ’de şirket 5.6 milyar dolar net kar elde etti vehic bir vergi odemedi. Hisselerin coğuna sahip olan Bezos gelirinin hepsini sermaye kazancı olarak gosterdiği icin buyuk bir vergi dilimine tabi tutulmuyor.
[h=2]Yanındaki insanları[/h]
“Bir pilot, bir kovboy, bir avukat ve Jeff Bezos bir helikoptere binmiş.” Kulağa her ne kadar fıkra gibi gelse de bu senaryo gercekten yaşandı. Business Insider ’a gore Blue Origin adlı şirketi icin arazi bakan Bezos, Teksas ’ın batısına gitti. Kendisine bu bolgede ulaşımını atla yapması tavsiye edildi. Jeff Bezos ise işleri cabucak halledebilmek icin helikopter kullanmak istedi ve avukatı, bir kovboy ve pilot Charles Bella ile helikoptere atladı.
İlk araziye vardıklarında yanındaki rehberleri, şiddetli ruzgarın yaklaştığından bahsetti. Ancak Bezos bir sonraki yere gecmeden once baya bir oyalandı ve daha sonra yerel havacılık kurallarını ihlal ettiren inişler yaptı. Peki ne mi oldu? Araziler arasında helikopter ile seyahat ederken şiddetli ruzgardan dolayı kaza gercekleşti. Helikopterin kontrolunu kaybeden pilot her şeyi kontrol altına alana dek pervane ve kuyruk parcalandı. Kazada olen olmadı. Bezos'un avukatında birkac kaburga kırığı meydana geldi. Basın mensupları Bezos'a kazayı sorduklarında tepkisi sadece gulmek olmuştu.
[h=2]Koca bil ulkenin ekonomik verilerini ele gecirme operasyonu, yalan olan yatırımlar:[/h]
2017 ’nin sonlarına doğru Amazon yeni genel merkezlerini acmak uzereydi. Bu merkezlerin nereye acılacağını karar vermek icin ABD'deki eyaletlerden teklifler almaya başladı. Pek cok finansal olay yaşandığı icin şimdi sizi detaylarla yormayalım, ancak işin sonunda New York ve Virginia eyaletleri ihaleyi kazandılar. İki eyalet toplam 5 milyar dolar yatırım alacaktı. Her iki bolgede de toplam 50 bin calışan Amazon'da işe başlayacaktı.
Sozler tutulmadı. Amazon bu iki yere ne 5 milyar dolarlık bir yatırım yaptı ne de 50 bin kişiye iş verdi. Peki Amazon'un eline ne gecti dersiniz? Yarışma sayesinde ABD'nin toplam 238 şehrinde yaşayan insanların finansal alım guclerine ilişkin veriler, eyaletlerin ekonomik bilgileri... Kısaca halka acık olmayan, şirketlerin ulaşamayacağı ekonomik bilgileri kazandı. Herhalde Amazon'un bir e-ticaret şirketi olduğunu, bu verilerin de satışlar icin ne kadar anlam ifade ettiğini soylemek gerekiyor.
[h=2]Calışanların psikolojik sorunlar yaşamalarına neden olan İK politikalarını destekliyor:[/h]
Amazon'da calışanların kullandığı şirket telefonlarında Anytime Feedback Tool yani "Her an geribildirim aracı" adında bir uygulama bulunuyor. İddialara gore bu uygulama, binlerce calışan hakkında bilgileri sızdırmak icin kullanılıyor. Bu uygulama icerisinde paylaşılan geri bildirimler, calışanları birbirlerine duşuruyor, dolayısıyla rekabet ortamı tırmanıyor.
Eski bir Amazon İK muduru bu yaklaşımı “amaclı Darvinizmcilik” olarak adlandırıyor. Bir başka deyişle şirket icerisinde calışanların gergin, surekli ip ustunde olduğu bir calışma ortamı hakim olduğu soyleniyor. Yine iddialara gore Bezos da bunu destekliyor.
[h=2]Jeff Bezos oldukca gaddar liderlik prensiplerine sahip:[/h]
Jeff Bezos'un şirketi icin Liderlik Prensipleri adlı bir liste hazırladığı biliniyor. Bu listenin icinde calışanların muşterilerle son derece yakından ilgilenmesi, zoru başarması ve kaliteli standartlar adı altında hızlı kararlar vermesi gibi 14 tane kural var. Bu kurallara gore şirket, istediği performansı alamadığı işcilerini “yetersiz” olarak nitelendiriyor. Kanser hastası olan, cocuğunu duşuren ve diğer başka sağlık sorunları yaşayan calışanların bile işlerine son verilebiliyor.
Şirket baskı altında dahi iyi calışabilecek durumdaki insanlara bile zor zamanlar yaşatıyor. Eski bir Amazon calışanı olan Chris Brucia, 2012 ’de patronu tarafından performansındaki yetersizlik hakkında 30 dakikalık bir konuşmaya tabii tutuluyor. Butun hataları ve başaramadığı gorevler bir bir suratına vuruluyor. Brucia, Amazon ’daki kariyerinin sona erdiğini duşunurken konuşmanın sonunda patronu ona sarılıyor ve terfi edildiğini soyluyor. Sebebi ise baskı altında iyi performans gostermesi.
[h=2]Hapishane gibi Amazon depoları icin bir cozumu yok:[/h]
Depoların zaten bir şirketin en goz alıcı yeri olması beklenmez, ancak calışanların tuvaletlerini su şişelerine yaptıkları bir ortamdan soz ediyoruz. Ozellikle Avrupa'daki Amazon merkezlerinde ve depolarında calışanlar ezici koşullardan sık sık soz ediyorlar. Tum gercekler ise bir kitabın yayınlanmasıyla ortaya cıkıyor.
2016 ’da gazeteci yazar James Bloodworth, kitabı icin bilgi toplamak amacıyla Amazon ’un deposunda calışmaya başlıyor. Yazar, cok gecmeden calışmaktan yemek yemeye ve su icmeye bile zaman bulamadığını fark ediyor. Hatta depolarını birer hapishaneye benzetiyor. Wired, Business Insider, the Guardian ve Newsweek ’in raporlarına gore Amazon calışanları kısıtlı zaman yuzunden bazen hala su şişesi veya cop tenekesi ile tuvalet ihtiyaclarını gideriyorlar. Amazon bu iddiaları tabii ki de reddediyor, Bezos ise detaylı acıklamalar yapmaktan kacınıyor.