İlk defa Cin ’in Wuhan kentinde ortaya cıkan Corona virusu, aradan gecen 3 ayın ardından hÂl yayılmaya devam ediyor. Cin hukumeti, virusu belirli bir bolgeye hapsetmek ve yayılmasını onlemek icin belirli bolgelerde seyahat yasakları uygulasa da salgının tam anlamıyla onune gecemiyor. Bu yazımızdaysa seyahat yasaklarının neden virusun onune gecemediğine değineceğiz.
[h=2]Sınır kapatmaları, gecmişte de tam olarak işe yaramıyordu:[/h] National Geographic'te yer alan bir yazıda Georgetown Universitesi'nden Lawrence Gostin, Japonya kıyılarında karantinaya alınan İngiliz yolcu gemisi Diamond Princess ’in işleyişinden şoyle bahsediyor:
İngiliz yolcu gemisi Diamond Princess, iki hafta boyunca Japonya kıyılarında karantinaya alındı ve bu surecte yaklaşık 3700 yolcu ile murettebat, 2019-nCoV virusu icin dev bir kulucka makinesinin icine yerleştirildi. 4 Şubat ’ta kontrol altında tutulabilecek 10 enfeksiyon ile başlayan şey, gemideki herkesin inmesine izin verildiği carşamba gunune kadar 600 ’den fazla vakaya donuşmuştu. Bu noktada Gostin ’e gore yapılması gereken şey, yolcuların ve murettebatın gemiden cıkarılması ve tecrit veya tıbbi karantina altına alınmasıydı.

Yuzyıllar boyunca kamu gorevlileri, ister son on yılda olsun ister 1800 ’lerde, gerek kolera gerek Ebola vakalarında yolcuları taradı ve onları karantina altına aldı. Tarihe baktığımızdaysa uygunsuz veya duzensiz bir şekilde uygulanan bu kontrol yontemlerinin, bulaşıcı hastalığın yayılmasının onune gecemediğini goruyoruz.
Sınır kapatmaları, 1918 ve 1919'da İspanyol Gribi doneminde bazı tarım koylerini korudu ancak Portekiz gibi ulkelerin de sağlık olanaklarına ulaşabilmesini engelledi. O zamanlar insanlar, hastalıkların insan populasyonları arasında nasıl hareket ettiğini tam olarak kavrayamamışlardı ancak aynı salgın kuralı, gunumuz modern salgınlarında da gecerli: Ne yaparsanız yapın, sınırlar sızdırıyor.
[h=2]Wuhan ’ı kapatmak işe yaradı mı?[/h]
Virusler doğası gereği gizli ve sinsi davranır; tıpkı COVID-19 ’da olduğu gibi. Cuma gunu yayınlanan verilere gore salgın, şimdiye dek 76.775 kişiyi enfekte etti ve 2.248 kişiyi oldurdu. Erken kanıtlar, yeni Corona virusunun hafif veya şiddetli vakalarda semptomları ortaya cıkarmak icin yaklaşık 5 gun beklediğini gosteriyor. İşin en can alıcı noktasına gelecek olursak virus, daha semptomları gostermeden onceki bu 5 gunluk surede bulaşabiliyor.
2019-nCoV yalnızca akciğerde değil, aynı zamanda ust solunum yolunda da kendini gosteriyor; yani burun ve boğaz. Carşamba gunu Science dergisinde yayınlanan bir calışma, yeni Corona virusunun insan hucrelerine girme eğiliminin diğer Corona viruslerinden 10 ila 20 kat daha fazla olduğu bildiriliyor. Bu da yeni tur virusun oksuruk veya hapşırma yoluyla kolayca bulaşabileceğini, yani henuz semptomlar ortaya cıkmadan neden kolayca yayılabileceğini gosteriyor.
Northeastern Universitesi'nde gorev yapan Matteo Chinazzi, Cin ’in icinde ve dışında 2019-nCoV seyahat yasaklarının etkinliğini değerlendirmek icin bir yol geliştirdi. Sonucların oldukca karışık olduğu bu yonteme gore Cin ’in Wuhan kısıtlaması buyuk olasılıkla cok gec geldi; model, yeni tur virusun karantina tarihi olan 23 Ocak ’a kadar diğer buyuk Cin şehirlerinde zaten dayanak noktası oluşturduğunu ortaya koyuyor. Bununla birlikte tahminler, salgının neden Japonya ve Kore gibi belirli yerlerde gelişmeye devam ettiğini de acıklıyor.

Wuhan kısıtlaması, iletim oranlarını duşurmektense bu iki ulke icin virusun yayılma riskini artırdı. Wuhan ve Hubei ’den seyahat edenler engellenirken, Cin anakarasının diğer bolgelerinden ziyaretciler hÂl bu ulkelere giriş yapabiliyorlar. Bu da Wuhan kısıtlamasının, salgının kuresel ilerleyişini sadece uc ila beş gun geciktirdiğini gosteriyor ki bu tur salgınlarda bu sureler oldukca onemsizdir.
Journal of Emergency Management ’ın son sayısında Nicole Erret ve iki meslektaşı, Ebola ve SARS icin uygulanan seyahat kısıtlamalarını inceledi ve coğunun sadece kısa vadede etkili olduğunu bildirdi. İnfluenza icin yapılan benzer araştırmalar, seyahat yasaklarının salgınların yayılmasını bir haftadan iki aya kadar geciktirdiğini ancak hastalığın genel etkisini sadece %3 oranında duşurduğunu gosterdi.
[h=2]Havaalanlarında yapılan taramalar etkili oluyor mu?[/h]
Hareket halindeki insanlar arasında hastalığı tespit etme yontemlerinin cok da kusursuz olmadığını soyleyebiliriz. Orneğin havaalanlarında kullanılan ateş olcerler, yalnızca %70 oranında etkilidir. Yani, vucut ısısı yukselen her dort kişiden biri fark edilmiyor. Bulaşıcı hastalık uzmanı Jamie Lloyd-Smith, bu tur taramaların tamamen etkili bir guvenlik duvarı olmadığını soyluyor.
Lloyd-Smith ve diğer matematikciler; SARS, MERS, influenza ve Ebola salgınları sırasında kullanılan gezgin tarama programlarının performansını sistematik olarak olcen bir model oluşturdu. Gecmiş salgınlarda da insanların risklere maruz kalmak hakkında pek de durust olmadıklarını soyleyen uzman, her dort yolcudan yalnızca birinin durustce tam olarak maruz kaldığı riski bildirdiğini soyluyor.

Tum bu değişkenler ve modellemeler dikkate alındığında gelişmiş taramalar, en iyi ihtimalle %50 ve en kotu ihtimalle %20 oranında enfekte olmuş hastaları yakalayabiliyor. Virusun cok iyi gizlenmesi de hastaların temelde tespit edilmesini bir hayli zorlaştırıyor. Bu noktada epidemiyolog Samuel Clifford, bu tur taramaları kullanarak enfekte olmuş gezginlerin sadece %45 ’ini tespit edebileceklerini, geri kalanların ise ulkeye giriş yapacağını soyluyor.
Elbette bu oranlar; ABD, Japonya, Singapur veya Avrupa ulkeleri gibi oldukca gelişmiş tarama sistemlerini kullanan ulkeler icin gecerli. Bu model, duşuk hastalık izleme kapasitesi olan ulkelerde vakaların %89 ’a kadar fark edilemeyeceğini ongoruyor.
Diamond Princess yolcu gemisinin yanı sıra Guney Kore, şu anda Cin dışında en fazla vakanın gorulduğu ulke durumunda. Gercek bir risk olduğunu soyleyen Lipstitch, diğer ulkelerde devam eden bir iletim olduğunu, tespit edilmeden kalırsa da daha fazla vakaya yol acacağını soyluyor.