Guneş tutulmalarını gorebilmemizin nedeni nedir? Ay yuzeyindeki kraterler nasıl oluşur? Neden mevsimler var? Bu tur sorular sık sık sorulur. Cevaplamasıysa her zaman o kadar basit olmayabilir.
Astronomiyi ve bilimsel fenomenleri acıklamak aslında cok kolay olabilir. Yeter ki doğru deneyi yapın. Evde yapabileceğiniz, her gun kullandığınız malzemelerle hazırlanabilen 6 farklı astronomi deneyini anlatıyoruz.
[h=2]1. Krater deneyi:[/h]
Bu deneyde Ay yuzeyindeki kraterlerin nasıl oluştuğunu gosterebilirsiniz. Ay yuzeyi; geniş ovalar ve kraterlerle doludur. Bu yapıların oluşumuysa oldukca ilgi cekici bir konudur.
[h=3]Gerekenler: [/h] Leğen Un Kakao Ceşitli boyutlarda misketler Bu deney, bize Ay yuzeyinde milyonlarca yıl icerisinde neler olduğunu kısaca gosterme acısından faydalı bir calışma olacak. İlk olarak leğeni ya da sectiğimiz başka bir kabı 3 cm yuksekliğinde un ile dolduruyoruz. Ardından ustune kakao serpiyoruz. Kakaoyu eklemedeki amac, kraterlerin belli olmasını sağlamak. Daha sonra da ceşitli boyutlardaki misketlerimizi farklı hızlarda bu yığına atıyoruz. Sonucta irili ufaklı bir suru kraterle karşılaşacaksınız.
[h=2]2. Ay ve Guneş ’in capını olcmek:[/h]
Guneş ile aramızda 150 milyon kilometre mesafe bulunuyor ancak bu durum, evimizin balkonunda otururken Guneş ’in boyutlarını hesaplamamıza bir engel teşkil etmiyor. Bu deney icin de cok basit malzemeler kullanıyoruz.
[h=3]Gerekenler:[/h] Ayakkabı kutusu Aluminyum folyo Bant Beyaz kağıt Cetvel İğne Oncelikle ayakkabı kutusunun kısa olan yan yuzeylerinden birine 2x2 cm boyutunda bir delik acıyoruz. Daha sonra bu acıklığı aluminyum folyo ile kapatıp folyoyu da bantla tutturuyoruz. Kutunun diğer yuzeyin ic tarafına da beyaz kağıt koyuyoruz. Daha sonra da kutunun on tarafını yıldızımıza doğru ceviriyoruz. Kağıtta ortaya cıkan Guneş goruntusunu cetvelle olcerek işlemin ilk kısmını tamamlıyoruz.
Guneş ’in capı = Goruntu boyu / Kutunun uzunluğu x 149.600.000 kilometredir. Ay icin de aynı yontem kullanılabilir. O zaman tek yapmanız gereken carptığınız sayıyı 384.000 kilometre yapmak.
[h=2]3. Donme hareketinin gezegen şekline etkisi:[/h]
Gezegenlerin hicbiri, bizimki de dÂhil olmak uzere mukemmel kure şekline sahip değildir. Kutuplardan basık, ekvatordan şişik bu şekle geoit adı verilir. Bu şeklin ortaya cıkmasının arkasındaki sebep ise gezegenlerin donme hareketidir. Bu durumu bir deneyle gosterebiliriz.
[h=3]Gerekenler:[/h] Karton Yapıştırıcı Cubuk Cetvel Makas Gonye Cubuğun 2 ucuna takmak uzere 2 tane 4 cm capa sahip daireyle bir de ortaya takacak 1 adet 3 cm capında daire kesiyoruz. Uclara takacağımız 2 parcaya acacağımız delikler kucuk olurken ortadaki parcaya daha geniş bir delik acıyoruz. Boylece parcalar cubuğun uzerinde hareket edebiliyor. Ardından da iki parcayı 8 adet karton şeritle birleştiriyoruz. Cubuğu daha hızlı cevirdikce 'gezegenimiz' de ona gore basık hÂle gelip şişkinleşecektir. Ara disk ise hep cubuğu ortalama eğiliminde olacaktır.
[h=2]4. Guneş sisteminin boyutlarını olcmek:[/h]
Guneş Sistemi, oldukca buyuk olsa da onun da boyutlarını odamızda olcebilmemiz mumkun. Bu deneyle gezegenleri ve aralarındaki farkı daha kolay acıklayabiliriz.
[h=3]Gerekenler:[/h] 1 rulo tuvalet kağıdı Gonye Karton Oncelikle bu modelde Dunya ’nın capı 1 cm olacak. Guneş ’i sisteme dÂhil etmiyoruz zira kendisinin olcekli modelinin capı 2,2 m olacak. Gezegenler arasındaki mesafeyi ise tuvalet kağıdı ile gostereceğiz. Tuvalet kağıdı ise genel olarak eşit boyutlu yapraklarıyla mesafeyi gosterecek.
Tuvalet kağıdımız olceğimizle uymuyor zira oyle olsa Neptun icin bize 7 km tuvalet kağıdı gerekirdi. Olcek icin gerekenleri ise şuradaki tabloda bulabilirsiniz.
[h=2]5. Mevsim deneyi:[/h]
Dunya uzerinde 4 farklı mevsim yaşanıyor. Bu mevsimlerin oluşmasının nedeniyse eksenin eğik olması. Yapacağımız deney ise oldukca basit.
[h=3]Gerekenler:[/h] Lamba Portakal Cubuk Lambayı Guneş olarak goruyoruz. Portakal ise Dunya ’yı temsil ediyor. Portakala eksen olarak bir cubuk takıyor ve cubuğu hafifce eğiyoruz. İdeali, Dunya gibi 23,5 derece eğim vermektir.
Gezegenimizi ışığın etrafında dondurdukce ışık alan kısımlar değişiyor. Teknik olarak Guneş etrafındaki dongu de boyle gercekleşiyor. Sonunda da mevsimler ortaya cıkıyor.
[h=2]6. Tutulmalar neden olur?[/h]
Bu deneyde de tutulmaların nasıl gercekleştiğini uygulamalı olarak gorme şansı elde ediyoruz. Bu basit deney, temel fizik ve matematiğe dayanıyor.
[h=3]Gerekenler:[/h] Tenis topu Buyuk top Lamba Lambanın tek bir yone ışık vermesi oldukca onemli. Topları aynı hizaya yerleştiriyoruz. Kucuk olan top Ay ’ı temsil edecek. Daha buyuk olan top ise gezegenimizi gosteriyor. Ay, Dunya ’nın onunde ise buyuk top uzerindeki golge kısım, Guneş tutulmasını gosteriyor. Kucuk top buyuğunun golgesinde kaldığındaysa Ay tutulması gercekleşiyor.